InfoHub Logo

Nýrgalıeva M. M. ,  Baqtyǵalıeva Dana Erlanqyzy
H. Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý ýnıversıteti
Atyraý qalasy, Qazaqstan Respýblıkasy,                      

Ańdatpa:
Múmkindigi shekteýli balalarǵa shetel tilderin, onyń ishinde aǵylshyn tilin úıretý qazirgi ýaqytta ózekti bolyp tabylady, óıtkeni búgingi kúni balaǵa múmkindiginshe kóp bilim berý emes, ony túsindirý de mańyzdy. Qoǵamǵa qajetti  mádenıetti, tulǵalyq jáne tanymdyq deńgeıi damyǵan, IQ deńgeıli sıaqty mańyzdy daǵdymen qarýlanǵan jas óren kerek. Árbir balanyń bilim alýǵa quqyǵy bar jáne múmkindigi shekteýli balalar da buǵan tolyqtaı quqyly.

Tirek sózder:
Erekshi bilimdi qajet etýshi oqýshy, ınklúzıvti bilim, jańasha baǵyttaǵy shetel tili, bilim berdiń jańa múmkindikteri, biriktirilgen oqytý, materıaldy – tehnıkalyq qajettilik, sheteldik jańaádister, túzetý – damý saǵattary, ata-ananyń psıhologıalyq járdemi, qoldaýy, pedagogtarǵa metodıkalyq sheberlikti úıretý

Aǵylshyn tili sabaǵy – kretıvti dıdaktıkalyq materaıldarǵa toly, aýdıotyńdalymdardy esh kedergisiz tyńdaı alatyndaı, lıngofondy, sonymen qatar mýltımedıalyq jabdyqtarmen jabdyqtalǵan erkin qarym-qatynasqa toly synyp bolýy tıis. Múmkindigi shekteýli synyptarda bilim alýshy erekshe balalardyń sanalary tez jalyqqysh keledi, al zeıini durys qoıylmaǵan balalardyń sabaq barysynda óz deńgeıinde bilim alýy qıyndaıdy. Sabaq bastalyp, taqyryp naqtylanyp, maqsattar atalyp ótilip, tapsyrmalarǵa kóshken kezde synyptaǵy barlyq balalarǵa dıdaktıkalyq kórnekilik materıaldar tolyq jetip, árbiriniń qolynda jeke-jeke katorchkalary bolýy kerek. Synyp ishinde oqýshy úshin de, bilikti pedagog úshin de, tútor úshin de komfortty jaǵdaı jasalǵan bolýy tıis. Kez kelgen ýaqytta, kez kelgen taqyrypqa «speaking» suralǵan kezde vıdeomaterıaldardyń qosylyp turýy tıis, túrli tústi dıdaktıkalyq kartochkalardyń bolýy, aýdarma kitaptardyń bolýy, oıynshyq syndy qyzyqty zattardyń bolýy, tútorlardyń qoldaý kórsetýleri, bir sózben komfortty zonanyń bolýy shartty mindetti bolyp sanalady. Ekinshi mańyzdy másele, ınklúzıvti synypta bilim alýshy múmkindigi shekteýli oqýshylardyń, múgedektik deńgeıin jeke-jeke tekserip alýymyz kerek. Sabaq barysynda ár oqýshymen jeke qarym-qatynas jasaý úshin, olarǵa tapsyrmalar bere alý úshin, ózge oqýshynyń aldynda ol oqýshynyń jeke keńistigin taptamas úshin tútorlar, logopedter, sýrdo-tıflopedagogtar eń aldymen olardyń deńgeıin baǵalaýary qajet. Eger de pedagog ár ınklúzıvti bilim alýshy stýdenttiń jaǵdaıy jaıly bile alsa, múmkindikteri týraly bilse, olarǵa jarys túrindegi tapsyrmalardy daıyndaý arqyly synyp ishinde básekege qabilettilikti ornata alady. Aǵylshyn tili sabaǵyndaǵy eń basty strategıa – bul balalardy ızolásıada qysyp ustaý emes, olary erkindikte, kreatıvti, komfortty ortada bilim jaǵynan shyńdaý. Qazaqstan Respýblıkasynda qazirgi tańda ınklúzıvti bilim berýshi mekemelerdiń synyptarynda kadrlardyń jetispeýshiligi, dıdaktıkalyq materıaldardyń azdyǵy, bilikti tútorlardyń azdyǵy, logoped, sýrdo, tıflo pedagogtardyń sırek kezdesetindigi jáne qymbat aqyly ekendikteri sonymen qatar ata-analardyń nemquraıylyǵy men áleýmettik jaǵdaılarynyń tómendigi syndy problemalar kezdesedi. Eger problemany syn kózben qarastyratyn bolsaq, Qazaqstandyq mektepterdiń barlyǵy derlik memlekettik mektepter, lıseıler men elıtalyq mektepter jáne jeke – menshik mektepter ınklúzıvti bilim alýshy bala úshin jaapkeshilik alyp oǵan bilim bere almaıdy, bermeıdi bir sózben aıtqanda. Al, Qazaqstandyq memlekettik mektepterdiń jaǵdaıy qazirgi tańda syn kótermeıdi, ıaǵnı sabaqqa tyńǵylyqty daıyndalǵan pedagogtardyń krıterııge saı sabaq ótkizýine (shy,armashylyq túrde sabaq ótkizý múmkindigi shekteýli balalar úshin óte mańyzdy) mindetti túrde mekteptiń materıaldyq joqshylyǵy úlken keri áserin berip tur. Bul tek birjaqty kemshilik emes, qazirgi tańda múmkindigi shekteýli balalarǵa bilim beýshi karlardyń jetispeýshiligi eń úlken problema bolyp sanalady. Negizinde QR Bilim konvensıasy boıynsha mektepterde logopedter, psıhologtar, sýrdopedagogtar jáne tıflopedagogtar jáne arnaıy biliktilik, motıvasıalyq kýrsynan ótken pedagogtar jetkilikti bolýy tıis jáne olar tútor esebinde ınklúzıvti synyptarǵa ornalastyrylýlary qajet. Pedagogtardy arnaıy biliktilik ortalyqtary mamandary arnaıy kýrstardan jıi ótkizip, olardy jańa metodıkamen jáne bilim berýge degen motıvasıamen qýattandyrýlary kerek eken.
Inklúzıvti bilim alýshy balalardyń minezderi jáne qasıetteri tym qıalı bolyp keledi. Olar qarapaıym tilmen túsindirgen sabaqtarǵa onsha túsine qoımaıdy, sondyqtan olarǵa mýzykalyq karaoke, sahnalyq qoıylym jáne túrli shyǵarmashylyq izdenistermen baıytylǵan sabaq bolýy tıis. Inklúzıvti deńgeıde bilim alýshy balalarmen ótilgen taqyryptardyń birinen sabaqtyń qandaı metodıkalar arqyly jáne ádis-tásilder arqyly ótilgenin taldap kórelik. Sabaq taqyryby: «Holidays and travels» bolatyn.

1. Aldymen sabaq bastalǵannan keıin oqýshylardy topqa bólemin, topqa bólgen kezde arnaıy mýzykalar arqyly jáne ir eldiń áıgili ǵımarattary beınelengen ataqty ǵımarattary arqyly bóldim. Birinshi top «Afrıka», ekinshi top «Nú-Iork», úshinshi top «Qazaqstan» bolyp bólindi. Oqýshylar grafıkalyq kartınkalardy tańdaý arqyly, oılaý kókjıegi óse túsedi, sonymen qatar mýzykany tyńdaý arqyly qolyndaǵy kartınkalardan qaı memleket ekenin aıyryp, belgilengen tobyna otyra alady. Topqa bólýdiń ózinen aq, balanyń oılaý júıesimen jumys jasaı bastaımyz.

2. Keıin múmkindigi shekteýli  oqýshylarmen sergitý sátterin uıymdastyramyz. Bul joly men karaoke arqyly sergitý sátterin uıymdastyrýdy durys dep sheshtim. Karakoke Garrı Poterdiń «Lomon Tree» múzıkli boldy, ol taqtadan karaoke esebinde kórinip turdy jáne oqýshylar orynnan turyp ánge ilesti. Bul sátte oqýshylarmen aǵy lshyn tilin damytýshy tyńdalym+aıtylym prosesteri qoldanyla bastaıdy. Oqýshylardyń bilim alýǵa degen mahabbattary ashylyp, motıvasıalary oıana bastaıdy.

3. Jańartylǵan bilim mazmuny boıynsha balalarǵa jańa sabaqtyń taqyrybyn aıtpaımyz, olarǵa taqyrypqa saı erkin suraqtar qoıamyz, kartochkalar taratyp jáne vıdeolar/ fotolar kórsetemiz, keıin oqýshylar erkin formatta óz boljamdaryn usynady. «Travel and holidays» taqyrybyn balalarǵa boljaý arqyly tabýlary úshin olarǵa 3 mınýttyq shaǵyn vıdeo kórsetemiz. Balalar vıdeony kórý arqyly oılaryn ortaǵa saldy, meniń kómegim arqyly olar sabaqtyń jańa taqyrybyn tabady.

4. Keıin jańa taqyrypty túsiný úshin, balalarǵa álemdik mádenıet jaıly, álemdik merekelik kúnder jáne saıahattar  jaıly jazylǵan oqylym tekstterin balalarǵa usynamyz. Bul estý múmkinigi tómen balalarǵa arnalyp, olarǵa kartochkalar taratylyp 5 mınýtta oqyp túsinýge tapsyrma beremiz. Oqýshylar arasynda sonymen qatar kórý qabiletteri nashar oqýshylarda bar. Olar aldyryna berilgen kartochkamen jumys jasaı almaıdy. Sondyqtan olarǵa bul tekstten bólek, tyńdalym uıymdastyramyz. Bir emes birneshe ret tyńdalym aýdıolaryn tyńdatyp alamyz. Osylaısha 5 mınýt ótkennen keıin synyp bolyp tekstty talqylaı bastaımyz, oqýshylarǵa ınteraktıvti taqtada kórinip turatyn prezentasıa betshelerine suraqtar jazyp koıamyz. Suraqtarǵa durys jaýap bergen oqýshylardy 1 mandarın jemisimen baǵalap motıvasıa berip otyrdym. Mandarın sıtrýsty jemisi balalardyń oılaýyna, kóńil-kúıleriniń kóterilýine, qımyl-qozǵalaystarynyń shapshańdaýyna áser etedi.

5. Múmkindigi shekteýli oqýshylarmen únemi qıyn tapsyrmalar oryndaı bere almaımyz, olarmen jumys jasaý barysynda sergitý oıyndaryn kóbirek oryndap, oınap turý kerek bolyp sanalady. Endeshe balalarmen birese oıyn esebinde júretin, birese sabaq esebinde júretin sergitý jattyǵýy «Kim myqty» oıynyn oınatsaq bolady. Oıyn úshin mýltıedıalyq ınteraktıvti taqtadaǵy prezentasıadan  álem elderine tanymal áıgili 5\6 ǵımarattardy kórsetemiz, Muqıat 3 mınýt boıy qarap,este saqtap alýlaryn tapsyramyz, keıin sýrtterdi alyp tastap, taqtadan ne kórgenderin qandaı sýret ekendikterin surap alý kerek. Jaýapty durys bergen oqýshylardy taǵy da mandarın jemisterimen marapattaımyz. Bul rette oqýshylardyń sabaq barysynda este saqtaý qabiletteri damyp jáne básekege qabiletti kelip, bir-birimen jarysý arqyly shapshańdyqqa úırenedi.

6. Múmkindigi shekteýli oqýshylardyń fızıologıalyq jaǵdaılaryna oraı olarǵa sabaq barysynda kóp tapsyrmalar bere almaımyz. Olardyń nevr júıeleri zaqymdalǵan, medısınalyq eskertýleri boıynsha mıǵa aýyrlyq túsirýge bolmaıdy. Sabaqtyń osyndaı ádemi júrip jatqan notasynda sabaqty aıaqtaı qoıamyz, balalardy ózderine baǵalatýdy ınklúzıvti synypta iske asyrý qıyndaý bolýy múmkin. Sondyqtan olardyń múgedektiginiń saldarynan oryndaı almaǵan jáne oryndaı alǵan tapsyrmalaryna sáıkes ózimiz baǵalaımyz. Mindetti túrde sabaq sońynda olarmen fıdbek jasaýymyz kerek. Ol úshin «Erkin mıkrofon» metodıkasyn qoldansaq bolady. Taqta aldynda trıbýna jáne parta turýy tıis. Parta ústinde aq qalpaq «Maǵan búgingi sabaq unady, óıtkeni. . », qara qalpaq «Maǵan bul sabaq unamady, men bylaı bolǵanyn qalar edim. . . », edim dep trıbýnada mıkrofonmen óz oılaryn ortaǵa salady. Osylaısha sabaq sońynda balalarmen ashyq túrde keri baılanys alyp ala alamyz. Inklúzıvti synypta bilim alýshy balalardyń árqaısysymen de tabysty jumys jasaýǵa bolady. Olarǵa aǵylshyn tilin úıretý múmkin emes nárse emes, biraq úlken shyǵarmashylyqty, úlken izdenisti sonymen qatar asa sabyrlylyqty talap etedi. Bul –fakt.

Aǵylshyn tili sabaǵynda bir synypta bilim alatyn densaýlyǵy qylypty balalarda, múmkindigi shekteýli balalar da aǵylshyn tili pániniń qyzyqty ótkenin qalaıdy. Múmkindigi shekteýli balalarmen praktıkada jumys isteý barasynda olarǵa birizdi metodıkamen sabaq ótkizýdiń qyzyqsyz ekendigin, olardyń sanalary men zeıinderiniń tez jalyqqysh ekendikterine kózim jetti. Endeshe aǵylshyn sabaǵyn nege balalardyń súıip oqıtyn klýby etip ótkizbeske, podkasttar klýby, debat oralyǵy etip nege uıymdastyrmasqa jáne sheberlik synyby etip nege uıymdastrymasqa degen kreatıvti oı keldi. Meıli, qala bersin negizgi teorıa al ony balaǵa jetkizetin negizgi metodıka durys bolýy tıis dep sheshtim. Iaǵnı dıdaktıkalyq materıaldardy erinbeı kretıvti ári myqty sapaly etip ózgerte berýimiz kerek eken, qysqasy. Máselen: túrli applekasıalar arqyly, toptyq jumystarmen klassterler qurý arqyly, orıgamı jasaý arqyly, jáne 3D pazldar jasaý arqyly sabaqtar túsindiremiz.

Qazaqstandyq mektepterdiń 100% ınklúzıvti bolady dep kúte almaımyz. Kóshý tegis bolady, jańa talaptar birden engizilmeıdi dep josparlanýda. Kóptegen mektepterde, negizinen, qazirgi ýaqytta bul talaptarǵa qosylý múmkindigi joq. Másele materıaldyq jaǵdaıda da (pandýstar, arnaıy qurylǵylardyń kóptigi), eń bastysy – ınklúzıanyń qundylyǵyn túsinetin, «erekshe» balalarmen jumys isteýge daıyndalǵan jáne pedagogtardyń bolýy. Olardyń qarapaıym balalar qoǵamyna beıimdelýine kómektesýge daıyn. Damýynda kemistigi bar balalar ózara árekettesýde qundy tájirıbe jınaqtaǵandyqtan, ınklúzıvti bilim berýdiń paıdasyn kóretini anyq.  

Anotasıa:            
XXI vek – vremá, kogda naýka nýjna chelovechestvý. Ýchenye dokazyvaıýt, chto v nasheı ıstorıı bylo neskolko probelov v sfere obrazovanıa, odnım ız vajneıshıh faktorov ıavláetsá ısklúchenıe deteı s ogranıchennymı vozmojnostámı ız obrazovanıa, sosıalnaıa ızolásıa, otsýtstvıe doljnogo ýhoda ı nızkıı ýroven obrazovanıa. Iz-za nerazvıtoı dıkoı kúltýry v obshestve odnım ız faktorov ıavláetsá to, chto detı s osobymı potrebnostámı chasto vovlekaıýtsá v pýblıchnýıý travlú. Býmajnaıa volokıta rodıteleı, nevernye reshenıa, otsýtstvıe spesıalnogo personala, otsýtstvıe materıalnoı vıdımostı - prámoe ızdevatelstvo nad osobennymı detmı. Spesıalnýıý programmý dlá deteı s osobymı potrebnostámı gotovıt Mınobrazovanıa, no na praktıke ıa ýbedılsá, chto 98% etogo ne opravdano. Obázatelstva po selı ýroka ne vypolnáútsá, stýdenty vybyvaıýt ız programmy.

Klúchevye slova:
Ýchashıesá s osobymı potrebnostámı, ınklúzıvnoe obrazovanıe, novye ınostrannye ıazykı, novye obrazovatelnye vozmojnostı, ıntegrırovannoe obýchenıe, materıalno-tehnıcheskıe potrebnostı, zarýbejnye metodıkı, korreksıonno-razvıvaıýshıe chasy, psıhologıcheskaıa podderjka rodıteleı, podderjka, metodıkı prepodavanıa ýchıtelám

Abstract:
The 21st century is the time when humanity needs science. Scientists prove that in our history there were several gaps in the field of education, one of the most important factors is the exclusion of children with disabilities from education, social isolation, lack of proper care and low level of education. Due to the underdeveloped wild culture in society, one of the factors is that children with special needs are often involved in public bullying. Paperwork of parents, wrong decisions, lack of special personnel, lack of material visibility - a direct mockery of special children.                                          
Key words:
Education with special needs, inclusive education, new foreign languages, new educational opportunities, integrated education, material and technical needs, foreign methodological, psychological and pedagogical, correctional, pedagogical, correctional, pedagogical, correctional

---