Interbelsendi ádisterdi qazaq tili men ádebıeti sabaqtarynda tıimdi paıdalaný
Almaty oblysy, İle aýdany,
«№20 orta mektebi» mkm - niń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Omanova Gúlzat Tórebekqyzy
Interbelsendi ádisterdi qazaq tili men ádebıeti sabaqtarynda tıimdi paıdalaný
Qazirgi tańda bilim salasyndaǵy basty talaptardyń biri bilimdi, saýatty shákirt tárbıeleý bolyp tabylady. Búgingi kúnde oqý prosesi burynǵydan ózgesheleý. Óıtkeni tehnıka, aqparattyq quraldar damyp kele jatyr. Oqýshylar barlyq málimetti ınternetten alýǵa qyzyǵady, qolyna kitap alǵysy, izdengisi kelmeıdi. Muǵalimniń aldyndaǵy basty másele qaıtsem oqýshyny sabaqqa qyzyqtyra alamyn degen suraq aıasynda bolýy kerek. Interbelsendi ádisterdi qoldaný bilim alýshy men bilim berýshiniń araqatynasyn myqtaı túsedi. Ol úshin muǵalim izdenimpaz, talapshyl, tapqyr bolýy kerek. Muǵalim baǵyttaýshy, al shákirt oryndaýshy bolýy qajet. Degenmen bilim alýshynyń ózi de yqylas pen ynta tanytýy kerek. Ustaz qanshalyqty keremet bolsa da, oqýǵa yntasy men qyzyǵýshylyǵy joq shákirtti úırete almaıdy.
Elbasy N. Á. Nazarbaev 2006jyly mamyr aıynda L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde oqyǵan «Inovasıalar men oqý - bilimdi jetildirý arqyly bilim ekonomıkasyna» atty leksıasynda osy máseleni kelesi sózdermen dáleldep bergen: «Qandaılyq jaqsy jáne kásibı bolsa - daǵy bir de bir oqytýshy, eger stýdenttiń ózi kásibı, joǵary bilikti maman bolǵysy kelmese, ony eshteńege úırete almaıdy».(N. Nazarbaev Inovasıalarmen oqý - bilimdi jetildirý arqyly bilim ekonomıkasyna.- Egemen Qazaqstan 2006j, mamyr)
Bilimdi ıgerý eki jaqtyń da (shákirt pen ustazdyń) belsendiligin qajet etedi. Bul úshin ustaz dástúrli sabaq túrinen bas tartyp, bas róldi shákirtke usynýy qajet. Tómendegi kesteden dástúrli sabaqpen ınterbelsendi ádisterdiń aıyrmashylyqtaryn kórýge bolady
Dástúrli sabaq
1. Muǵalim ýaqyttyń kóp bóliginde sóıleıdi, belsendi
2. Oqýshylar tynysh otyryp, muǵalimdi tyńdaıdy.
3. Oqytýdyń basym túri - túsindirý
4. Sabaqtyń negizgi bóligi - jeke - jeke baǵalaý
5. Sabaq kezeńderi uzaq merzimde ótedi
Interbelsendi ádis
1. Oqýshylar kóp ýaqyt boıy belsendi, tapsyrmany talqylaıdy
2. Muǵalim - baǵyttaýshy. Pikirtalas kezinde kómektesedi, suraqtar qoıady
3. Oqýshynyń ózi suraqqa jaýap izdeıdi
4. Baǵalaýdyń jańa túrlerinen paıdalanylady
5. Juppen jáne toppen jumys
R. M. Mıkelson ózindik jumystardy: «Oqýshylar tapsyrmany eshqandaı járdemsiz, biraq, muǵalimniń baqylaýynda oryndaıtyn is»- dep eskertedi. Sóz úıretpeıdi, áreket úıretedi. Dástúrli oqytýda ustaz ózine málim aqıqatty jarıa qylyp, shákirtterinen óziniń aıtqanyna ǵana ılanyp, solardy qaıtalap berýdi talap etedi. Men aıtyp bersem - oqýshy túsinedi»degen qarapaıym dıdaktıkalyq qaǵıdany ustanady. Búgingi kúni mundaı túsinik tipti eskirip ketken. Sondyqtan da ár sabaqta úırenýshiler burynǵydaı tek tyńdap jáne kóshirip qana qoımaı, belsendi áreketter atqarýy kerek(oılaý, oqý, sóıleý, talqylaý, jazý, pikirlesý, pikir talastyrý t. b)
Mektepke jańa kelgen muǵalimsiz. Oqýshylardyń nazaryn qalaı aýdarasyz. Bul kezde muǵalim ınterbelsendi oqytýdyń myna sharttarymen tanys bolýy kerek:
- Jaǵymdy psıhologıalyq orta ornatý(mys, bıopoema, izgi - tilekter t. b)
- qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin tótesinen qyzyqty da jumbaqty suraqtar qoıý (motıvasıa, umtylys týdyrý)
- ujymmen jumys júrgizý(psıhologıalyq oısergekter, kesteler toltyrý)
Eger osy sharttardy retimen oryndaı alsańyz, ózińizdi qandaı ustaz ekendigińizdi baıqatasyz, ári oqýshylardyń psıhologıalyq jaǵdaıyn anyqtaýyńyzǵa ábden múmkindigińiz bolady.
Muǵalim oqýshyda qyzyǵýshylyq týdyrýy úshin mynadaı tásilderdi qoldanýyna bolady:
1. Gazet - jýrnaldardan qyzyqty bir oqıǵany aıtyp berińiz.(oqýshylar gazet - jýrnalǵa qyzyǵa bastaıdy)
2. Daýly nemese basqalardyń kózqarasyna kereǵar pikir aıtyńyz. ( oqýshy óz oıyn erkin jetkizýge árekettenedi)
3. Óz ómirińizden nemese is - tájirıbeńizden mysaldar keltirińiz.( sizge uqsaýǵa nemese mamandyq jaıynda pikiri ózgeredi).
4. Sıtýasıadan shyǵatyn tapsyrmalar berińiz, qalǵanyn oqýshy jalǵastyrsyn ( shyǵarmashyl bolýǵa árekettenedi).
Eger muǵalim tómendegideı jumys júrgizse, oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy báseńdeıdi.
1. Muǵalim oqýshymen az aralassa;
2. Muǵalim bilimdi ózi berip, oqýshynyń oı - pikirimen sanaspasa;
3. Muǵalim oqýshylardyń kemshilikterin betine aıtsa;
4. Oqýshy oıyn bólip, tek ózi sóıleı berse;
5. Tótesinen qoıylǵan suraqqa jaýap berýde qınalsa t. b
Endilikte bilimniń basty maqsattarynyń biri «Dıalog pen qarym-qatynasqa úıretý» dep qarastyramyz. Saıyp kelgende tirshiliktiń negizi osyndaı qarym-qatynas pen dıalogqa ornyǵady. Ómirde eń kerekti bilim - qoǵamda qarym-qatynas qura bilý, basqa adamdarmen til tabysý.
Búginde dıalogtyń eki túri aıqyndalady: aqparattyq jáne túsindirmelik (ınterpretasıalyq). Aqparattyq dıalogtaǵy qarym - qatynasqa qatysýshylardyń arasynda bilim deńgeıleri turǵysynan alshaqtyq bolady, al ınterpretasıalyq dıalogta qatysýshylardyń bilimderi birkelki bolyp, tek túsinikteri ǵana ártúrli bolady.(O. Goıhman, T. Nadına, 131)
Ádette oqý/oqytý prosesinde aqparattyq dıalog jıi kezdesedi, óıtkeni kóp jaǵdaıda oqytýshy sabaqty óziniń mol tájirıbesinen oqýshylarǵa berý prosesi dep túsinedi.
Dıalogty ınterbelsendi ádisterdi qoldaný arqyly júzege asyrýǵa bolady, óıtkeni mundaı ádister qarym - qatynas prosesiniń qatysýshylaryn yntalandyryp, olarda ishki motıvasıanyń paıda bolýyna ákelip, ózara árekettesýine yqpal jasaıdy.
Motıvasıa erejeleri:
Qyzyǵýshylyq týdyrý;
Úırenýshilerdi udaıy maqtap, qolpashtap qoldap otyrý;
Júrgizýshi ( muǵalim ) ózi de shabyttanyp, sol kóterińki kúıin úırenýshilerge kórsetýi;
Tańdaýdy árdaıym úırenýshilerdiń ózderi jasaǵan jón.
Toptyq jumys
Toptyq jumys arqyly birlese árekettengen tıimdi. Bul úshin muǵalim topqa bólýdiń qyzyqty tásilderin qoldaný kerek. Oqýshylardy topqa bólýdiń qyzyqty, ári tanymdy tásilin olardyń aldaǵy jumysqa degen yqylasyn arttyrady. Toppen jumys istegende ýaqytsha bolsa da bastaryn biriktiredi, aralarynda bir - birine degen jyly sezimder ornaıdy.
1. Jumys erejesi aıqyndalyp, ýaqyt belgileý kerek
2. Tapsyrma berilgen soń, top ishinde talqylanýy kerek
3. Toptar arasynda básekeni negizgi maqsatqa aınaldyrmaý kerek
4. Jumys aıaǵynda ár top jumys nátıjelerin jarıalap nemese ol týraly esep berýi kerek
Munda kelesideı talaptardy ustanýǵa bolady:
Tyńdaı bilý kerek!
Birlesken jumystarda kórermender joq - bári de qatysýshylar!
Árbir qatysýshy óz pikirin keltirýi kerek!
Janjaldardy boldyrmaý kerek!
Sabaq aıaǵynda (keri baılanysty uıymdastyrýda) birlesken jumystyń nátıjeligi týraly oqýshylarǵa kelesi suraqtarǵa aýyzsha nemese jazbasha jaýap berýdi tapsyrǵan oryndy.
Sabaq kezinde oqýshylardy jalyqtyrmas úshin, oısergekter ótkizýge bolady. Mysaly: esim - akronım, « ózińe tilegendi - basqalarǵa tile!», kórshiniń sýreti, taqyrypty jasyrý t. b.
Pikirtalas
Oqýshylardyń bir ómirsheńdi problema boıynsha ózindik kózqarastary men pikirlerimen almasý áreketteri. Pikirtalasta oqýshy óz oıyn erkin, ashyq aıtady, tosynnan suraq qoıady, talqylaıdy, bilim aıasyn keńeıtýge árekettenedi.
Pikirtalas erejeleri:
1. Pikirtalasta tulǵanyń jeke qasıeti synalmaı, tek pikirlermen kózqarastar synalýy tıis.
2. Pikirtalasta basty maqsat jeńý emes – aqıqatqa jetý
3. Bireý sóılegende, onyń sózin bólýge bolmaıdy
4. Basty etıkalyq ereje: basqa pikirlermen kelispeýge bolady, alaıda olardy syılaý kerek.
Keıde teledıdarda biz ózi jaqtaǵan pozısıaǵa qarsy aıtylǵan uǵymdy dáleldi, sabyrly túrde qabyldaı almaǵan júrgizýshilerdiń kúıip – pisip, pikir bildirýshiniń sózin bóletindigin kórip jatamyz. Bul – pikirtalasty sátsiz turǵydan júrgizý úlgisi. Ustaz pikirtalasta shákirtterin óz pozısıalaryn naqty aıqyndap, olardy tyńdaýshylarǵa jetkizip, dáleldeı biliýine úırenýge shaqyrady.
«№20 orta mektebi» mkm - niń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Omanova Gúlzat Tórebekqyzy
Interbelsendi ádisterdi qazaq tili men ádebıeti sabaqtarynda tıimdi paıdalaný
Qazirgi tańda bilim salasyndaǵy basty talaptardyń biri bilimdi, saýatty shákirt tárbıeleý bolyp tabylady. Búgingi kúnde oqý prosesi burynǵydan ózgesheleý. Óıtkeni tehnıka, aqparattyq quraldar damyp kele jatyr. Oqýshylar barlyq málimetti ınternetten alýǵa qyzyǵady, qolyna kitap alǵysy, izdengisi kelmeıdi. Muǵalimniń aldyndaǵy basty másele qaıtsem oqýshyny sabaqqa qyzyqtyra alamyn degen suraq aıasynda bolýy kerek. Interbelsendi ádisterdi qoldaný bilim alýshy men bilim berýshiniń araqatynasyn myqtaı túsedi. Ol úshin muǵalim izdenimpaz, talapshyl, tapqyr bolýy kerek. Muǵalim baǵyttaýshy, al shákirt oryndaýshy bolýy qajet. Degenmen bilim alýshynyń ózi de yqylas pen ynta tanytýy kerek. Ustaz qanshalyqty keremet bolsa da, oqýǵa yntasy men qyzyǵýshylyǵy joq shákirtti úırete almaıdy.
Elbasy N. Á. Nazarbaev 2006jyly mamyr aıynda L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde oqyǵan «Inovasıalar men oqý - bilimdi jetildirý arqyly bilim ekonomıkasyna» atty leksıasynda osy máseleni kelesi sózdermen dáleldep bergen: «Qandaılyq jaqsy jáne kásibı bolsa - daǵy bir de bir oqytýshy, eger stýdenttiń ózi kásibı, joǵary bilikti maman bolǵysy kelmese, ony eshteńege úırete almaıdy».(N. Nazarbaev Inovasıalarmen oqý - bilimdi jetildirý arqyly bilim ekonomıkasyna.- Egemen Qazaqstan 2006j, mamyr)
Bilimdi ıgerý eki jaqtyń da (shákirt pen ustazdyń) belsendiligin qajet etedi. Bul úshin ustaz dástúrli sabaq túrinen bas tartyp, bas róldi shákirtke usynýy qajet. Tómendegi kesteden dástúrli sabaqpen ınterbelsendi ádisterdiń aıyrmashylyqtaryn kórýge bolady
Dástúrli sabaq
1. Muǵalim ýaqyttyń kóp bóliginde sóıleıdi, belsendi
2. Oqýshylar tynysh otyryp, muǵalimdi tyńdaıdy.
3. Oqytýdyń basym túri - túsindirý
4. Sabaqtyń negizgi bóligi - jeke - jeke baǵalaý
5. Sabaq kezeńderi uzaq merzimde ótedi
Interbelsendi ádis
1. Oqýshylar kóp ýaqyt boıy belsendi, tapsyrmany talqylaıdy
2. Muǵalim - baǵyttaýshy. Pikirtalas kezinde kómektesedi, suraqtar qoıady
3. Oqýshynyń ózi suraqqa jaýap izdeıdi
4. Baǵalaýdyń jańa túrlerinen paıdalanylady
5. Juppen jáne toppen jumys
R. M. Mıkelson ózindik jumystardy: «Oqýshylar tapsyrmany eshqandaı járdemsiz, biraq, muǵalimniń baqylaýynda oryndaıtyn is»- dep eskertedi. Sóz úıretpeıdi, áreket úıretedi. Dástúrli oqytýda ustaz ózine málim aqıqatty jarıa qylyp, shákirtterinen óziniń aıtqanyna ǵana ılanyp, solardy qaıtalap berýdi talap etedi. Men aıtyp bersem - oqýshy túsinedi»degen qarapaıym dıdaktıkalyq qaǵıdany ustanady. Búgingi kúni mundaı túsinik tipti eskirip ketken. Sondyqtan da ár sabaqta úırenýshiler burynǵydaı tek tyńdap jáne kóshirip qana qoımaı, belsendi áreketter atqarýy kerek(oılaý, oqý, sóıleý, talqylaý, jazý, pikirlesý, pikir talastyrý t. b)
Mektepke jańa kelgen muǵalimsiz. Oqýshylardyń nazaryn qalaı aýdarasyz. Bul kezde muǵalim ınterbelsendi oqytýdyń myna sharttarymen tanys bolýy kerek:
- Jaǵymdy psıhologıalyq orta ornatý(mys, bıopoema, izgi - tilekter t. b)
- qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin tótesinen qyzyqty da jumbaqty suraqtar qoıý (motıvasıa, umtylys týdyrý)
- ujymmen jumys júrgizý(psıhologıalyq oısergekter, kesteler toltyrý)
Eger osy sharttardy retimen oryndaı alsańyz, ózińizdi qandaı ustaz ekendigińizdi baıqatasyz, ári oqýshylardyń psıhologıalyq jaǵdaıyn anyqtaýyńyzǵa ábden múmkindigińiz bolady.
Muǵalim oqýshyda qyzyǵýshylyq týdyrýy úshin mynadaı tásilderdi qoldanýyna bolady:
1. Gazet - jýrnaldardan qyzyqty bir oqıǵany aıtyp berińiz.(oqýshylar gazet - jýrnalǵa qyzyǵa bastaıdy)
2. Daýly nemese basqalardyń kózqarasyna kereǵar pikir aıtyńyz. ( oqýshy óz oıyn erkin jetkizýge árekettenedi)
3. Óz ómirińizden nemese is - tájirıbeńizden mysaldar keltirińiz.( sizge uqsaýǵa nemese mamandyq jaıynda pikiri ózgeredi).
4. Sıtýasıadan shyǵatyn tapsyrmalar berińiz, qalǵanyn oqýshy jalǵastyrsyn ( shyǵarmashyl bolýǵa árekettenedi).
Eger muǵalim tómendegideı jumys júrgizse, oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy báseńdeıdi.
1. Muǵalim oqýshymen az aralassa;
2. Muǵalim bilimdi ózi berip, oqýshynyń oı - pikirimen sanaspasa;
3. Muǵalim oqýshylardyń kemshilikterin betine aıtsa;
4. Oqýshy oıyn bólip, tek ózi sóıleı berse;
5. Tótesinen qoıylǵan suraqqa jaýap berýde qınalsa t. b
Endilikte bilimniń basty maqsattarynyń biri «Dıalog pen qarym-qatynasqa úıretý» dep qarastyramyz. Saıyp kelgende tirshiliktiń negizi osyndaı qarym-qatynas pen dıalogqa ornyǵady. Ómirde eń kerekti bilim - qoǵamda qarym-qatynas qura bilý, basqa adamdarmen til tabysý.
Búginde dıalogtyń eki túri aıqyndalady: aqparattyq jáne túsindirmelik (ınterpretasıalyq). Aqparattyq dıalogtaǵy qarym - qatynasqa qatysýshylardyń arasynda bilim deńgeıleri turǵysynan alshaqtyq bolady, al ınterpretasıalyq dıalogta qatysýshylardyń bilimderi birkelki bolyp, tek túsinikteri ǵana ártúrli bolady.(O. Goıhman, T. Nadına, 131)
Ádette oqý/oqytý prosesinde aqparattyq dıalog jıi kezdesedi, óıtkeni kóp jaǵdaıda oqytýshy sabaqty óziniń mol tájirıbesinen oqýshylarǵa berý prosesi dep túsinedi.
Dıalogty ınterbelsendi ádisterdi qoldaný arqyly júzege asyrýǵa bolady, óıtkeni mundaı ádister qarym - qatynas prosesiniń qatysýshylaryn yntalandyryp, olarda ishki motıvasıanyń paıda bolýyna ákelip, ózara árekettesýine yqpal jasaıdy.
Motıvasıa erejeleri:
Qyzyǵýshylyq týdyrý;
Úırenýshilerdi udaıy maqtap, qolpashtap qoldap otyrý;
Júrgizýshi ( muǵalim ) ózi de shabyttanyp, sol kóterińki kúıin úırenýshilerge kórsetýi;
Tańdaýdy árdaıym úırenýshilerdiń ózderi jasaǵan jón.
Toptyq jumys
Toptyq jumys arqyly birlese árekettengen tıimdi. Bul úshin muǵalim topqa bólýdiń qyzyqty tásilderin qoldaný kerek. Oqýshylardy topqa bólýdiń qyzyqty, ári tanymdy tásilin olardyń aldaǵy jumysqa degen yqylasyn arttyrady. Toppen jumys istegende ýaqytsha bolsa da bastaryn biriktiredi, aralarynda bir - birine degen jyly sezimder ornaıdy.
1. Jumys erejesi aıqyndalyp, ýaqyt belgileý kerek
2. Tapsyrma berilgen soń, top ishinde talqylanýy kerek
3. Toptar arasynda básekeni negizgi maqsatqa aınaldyrmaý kerek
4. Jumys aıaǵynda ár top jumys nátıjelerin jarıalap nemese ol týraly esep berýi kerek
Munda kelesideı talaptardy ustanýǵa bolady:
Tyńdaı bilý kerek!
Birlesken jumystarda kórermender joq - bári de qatysýshylar!
Árbir qatysýshy óz pikirin keltirýi kerek!
Janjaldardy boldyrmaý kerek!
Sabaq aıaǵynda (keri baılanysty uıymdastyrýda) birlesken jumystyń nátıjeligi týraly oqýshylarǵa kelesi suraqtarǵa aýyzsha nemese jazbasha jaýap berýdi tapsyrǵan oryndy.
Sabaq kezinde oqýshylardy jalyqtyrmas úshin, oısergekter ótkizýge bolady. Mysaly: esim - akronım, « ózińe tilegendi - basqalarǵa tile!», kórshiniń sýreti, taqyrypty jasyrý t. b.
Pikirtalas
Oqýshylardyń bir ómirsheńdi problema boıynsha ózindik kózqarastary men pikirlerimen almasý áreketteri. Pikirtalasta oqýshy óz oıyn erkin, ashyq aıtady, tosynnan suraq qoıady, talqylaıdy, bilim aıasyn keńeıtýge árekettenedi.
Pikirtalas erejeleri:
1. Pikirtalasta tulǵanyń jeke qasıeti synalmaı, tek pikirlermen kózqarastar synalýy tıis.
2. Pikirtalasta basty maqsat jeńý emes – aqıqatqa jetý
3. Bireý sóılegende, onyń sózin bólýge bolmaıdy
4. Basty etıkalyq ereje: basqa pikirlermen kelispeýge bolady, alaıda olardy syılaý kerek.
Keıde teledıdarda biz ózi jaqtaǵan pozısıaǵa qarsy aıtylǵan uǵymdy dáleldi, sabyrly túrde qabyldaı almaǵan júrgizýshilerdiń kúıip – pisip, pikir bildirýshiniń sózin bóletindigin kórip jatamyz. Bul – pikirtalasty sátsiz turǵydan júrgizý úlgisi. Ustaz pikirtalasta shákirtterin óz pozısıalaryn naqty aıqyndap, olardy tyńdaýshylarǵa jetkizip, dáleldeı biliýine úırenýge shaqyrady.
You Might Also Like
