InfoHub Logo

Isataı Taımanuly HİH ǵasyrdyń otyzynshy jyldary Edil men Jaıyq ózenderi arasyn mekendegen qazaq sharýalarynyń hanǵa qarsy kúresin bastaǵan batyry bolǵan. Ol kezdegi qazaqtardyń hany Jáńgir (Jıhanger) oryssha da, qazaqsha da oqyp orta bilim alǵan saýatty adam bolady. Ol orys patshasyna eliktep eki ózen aralyǵyndaǵy eń shuraıly jerlerdi han, sultan, qoja baılarǵa bólip berip, jáı sharýalardy qumdyq taqyr jerlerge ıirip, olardyń sharýashylyǵyna úlken qysym jasaǵan. Onyń ústine han óz baılyǵyn kúsheıtip alý úshin elden alym-salyqty kóbirek alǵan, tipti «han sybaǵasy» dep sharýalardyń soǵym etiniń eń shuraılysyna deıin qaǵyp alatyn bolǵan. Han aınalasyndaǵy bılerimen el qydyryp júrip, qazaqtyń ajarly áıel-qyzdaryna da kóz salyp, bozbalalyqty kúsheıtip, sharýalardyń namysyna tıgen. Jer daýy men jesir daýy ol kezdegi qazaqtardyń eń basty máselesi bolyp eseptelgen. «Qazy qıanat jasasa kimge baryp aryz aıtarsyń» degendeı, hannan jábir kórgen sharýalar shaǵymdaryn Isataıǵa baryp aıtatyn bolǵan. Isataı bir rýly eldi basqarǵan starshına ǵana bolǵanymen, ol batyl, ór minezdi, oıyna kelgen sózdi irikpeı, jasqanbaı han-bılerge aıtatyn tildi adam bolǵan desedi. Onyń atasy Aǵataı búkil berish rýynyń urany bolǵandyqtan da oǵan úlken sengen. Hannan jábir kórýshiler kóbeıip bara jatqasyn, bir kúni Isataı joldasymen han ordasyna kelipti.

Isataı hannyń janyndaǵy bılerimen tildespesten basa-kóktep han saraıyna kiredi de, tikeleı hannyń kabınetine ruqsatsyz kirip barady. Isataı hanmen amandasyp janyna otyrǵanda, bıler ózara sóılesken bolyp, Isataıdy synap-mineıdi:

— Isataı bılerdi kózge de ilgisi kelmeıtinin kórdiń be? — depti. Bul sózdi hanǵa da, Isataıǵa da estirtip aıtypty.

— Áı, bıler!
Han elimen kisi,
Qatyn erimen kisi.
Bılermen bar edi
Kimniń isi? —

dep Isataı bılerdi sózben toıtaryp tastaıdy.

Han bılerimen ańǵa shyǵýǵa daıarlanyp jatyr eken. Isataıǵa «bizben birge ańǵa júr» dep han usynys jasaǵasyn ony maquldapty. Bular atpen júrgende handy ortaǵa alyp, bıleri eki jarylyp qorshap júredi eken. Bundaı tártipke kóngisi kelmegen Isataı toptyń aldyna shyǵyp arqan boıy handardan ozyp júredi. Bıler taǵy da Isataıdy muqatqysy kelip, hanǵa aıtypty:

— Isataı bizdermen qatar júrgisi kelmeı, aldymyzdy kese beretinin kórdińiz be? — depti. Han Isataıdy aıqaılap shaqyryp alypty da aıtypty:

— Áı, Isataı! Sen meniń qarǵyly qara tazyma uqsap nege aldymdy oraı beresiń? Bizben qatar nege júrmeısiń? — depti. Isataı:

— Á, haneke! Qarǵyly qara tazydaı aldyńda bulańdap Isataı júrse, qoı baqqan tóbetter sıaqty on eki bıiń seni aınala qorshaı júrse, handy kókten Qudaı, jerden qumaı ala ma? — degende, han da, bıler de ári sózden utylyp, ári namystaryna tıip ashýlanyp qalypty. Han men bılerdiń ashýlaryn kórip, Isataı aıtypty:

— On eki bı men Shunaq han,
Kúndegeniń men eken,
Shabatynyń el eken.
Qandaryńdy sýdaı tógermin,
Qabyrǵańdy qoıdaı sógermin,
Qalyń elge kirermin.
Han ulyna qas bolý,
Qara ulyna bas bolý
Mendeı erge jol eken! —

depti de, atyn baýyryna qamshymen bir salyp jiberip handardan bólinip eline tartqan eken. Artynan han shaqyrsa da, Isataı qaıyrylmapty. Osy yza-ashýdyń túbi sharýalar kóterilisine ushtasypty.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jylqynyń torysy kóp pe, tóbeli kóp pe? (İ nusqa)

Syrymnyń Nuraly handy shabýy (İİ nusqa)

Baımaǵambet sultan men Syrym batyr

---