InfoHub Logo

Baýbek Bulqyshevtyń bul jınaǵynda onyń jıyrma eki óleń, alty qara sózi (áskerı ocherkteri, pýblısısıkalyq maqalalary) bar.

Baýbek bul jınaǵyn kóre almaı ketti. Onyń armany ómir súrý, týǵan eliniń adal uly bolý, eńbek etý, onyń jemisin kórý edi. Osyndaı tátti qıaldyń qushaǵynda júrgende, uly Otanymyzdy qorǵaý joryqtarynda erlik ister kórsetip júrgende jaý oǵynan qaza tapty.

Ol múlde az ómir súrdi. Ol únemi ómir súrý, eńbek etý jaıyn aıtýshy edi. Ómir bergen zamanyn qyzyǵa jyrlaıtyn edi. «Meniń jastyǵym adam balasynyń qyzmetine berildi» dep soǵysta júrgen kúnderiniń árbir mınýty men saǵatyn halyq baqyty jolyna jumsaǵan edi. Mine, óz eline, adam balasynyń baqytyna jas ómirin bergen Baýbektiń myna jınaǵy onyń dál ezi sıaqty jas lebimen, ómir súrý tilegimen, keń alǵan demimen, qaırat-jigerimen kelgen eńbek.

Baýbek bylaı dep ábden durys boljap jazǵan eken: «Jaqyn arada men bir jas aqynnyń soǵysta ólgenin kórdim. Ol soǵysta batyrlarsha alysty da, batyrlarsha óldi. Óler aldynda esine Baıron túsip ketti de, jazý dápterin baspaǵa tapsyrýǵa bizge berdi. Dúnıemen qoshtasar kezeńde óleńderiniń ómir súrýin oılady, sony úmit etti: onyń ólgennen keıin de ómir súrgisi keldi. Ol ómiri — jurt oqıtyn óleńderi», — dep edi.

Osy jınaqtaǵy óleńderi men qara sózderinen Baýbektiń álgi aıtqan úmitiniń úzilmes uzyn arqaýyn kóresiń.

Er jetkende eseıip,

Er bolmasqa nemene!

Erke ósip, bilimdi,

Ken bolmasqa nemene!

Ótkir almas bolatqa,

Teń bolmasqa nemene!

Sary altyndaı salmaqty,

Sirá, saspas sabyrly.

Ken bolmasqa nemene! —

dep jazǵan jas Baýbektiń jiger-qaıraty almas bolatqa teń edi, batyr soqqan semserdeı berik, sary altyndaı salmaqty edi.

«Bilimniń keni bolmasqa nemene!» dep arman etken aqynnyń qajymas kúshi, kirshiksiz taza nıeti, uly ıdeıasy — ǵylym men bilim edi, uly istiń kúresi edi.

Aqyn ıdeıasy jóninde V. G. Belınskıı óte baǵaly pikir aıtqan. Aqyn qýatynyń qaınar bulaǵy onyń qumarlyq kúshinde. «Aqyn tamasha, súıkimdi janǵa ǵashyq bolǵandaı, ıdeıaǵa ǵashyq bolady, soǵan jan-tánimen qumartady». Naǵyz aqynda bolatyn osy kúsh, qumarlyq, qýat, ıdeıaǵa ǵashyqtyq Baýbek óleńderiniń, ásirese qara sózderiniń úzilmes jelisi bolyp, aıqyn sezilip turady.

Baýbek ómirge, eńbek etýge, bilimge, Otannyń adal uly bolýǵa ǵashyq edi. Baýbek ómir degendi, adamnyń ómirdegi tirshiligi degendi tereń uqqan. Ol óziniń «Ómir men ólim týraly» degen áńgimesinde bylaı dep jazyp edi: «Bizdiń shyǵys elderi adam dúnıege kelgen qonaq, biraz qonaqtadyń, endi attanýyń kerek» desedi. Biraq adam dúnıege tek qana kelip, ánsheıin ǵana attana bermeıdi: ol artyna oı qaldyrady, mura qaldyrady. Ol ómirge adam bolyp kelip, adam kúıinde kaıtady». Osyndaı asqar ıdeıaǵa ǵashyq bolǵan aqyn Baýbek ózine sert etken osy murat maqsatyna,berik - bekem bolyp, ómir súrgen az ǵana jylynyń ishinde artyna kúrdeli eńbek qaldyrdy: ómirge adam bolyp kelip, adam kúıinde qaıtty.

Baýbek ómirdiń eń bıik shyńyna órmeledi. Sol bıik shyńǵa qanat qaqtyratyn, oıyn órletetin jan serigi de bar edi. Muny Baýbek «Ǵashyǵym» degen óleńinde tamasha jyrlady. Onyń ǵashyq bolǵany — sózdiń patshasy, cóz sarasy — óleń edi. Dúnıege ánmen esik ashý edi.

Jas bala tátti jyrdyń dámin tatqan,

Týǵan ul Oktábrdeı tańda atqan,

Arnasa ustazyna jańa jyryn,

Birjansha kúıdi tolǵap, túptep tartqan, — deıtin.

Aqyn Baýbek Bulqyshev qalam qyzmetinde endi kórine bastaǵanda Uly Otan soǵysyna attandy. Óleńderiniń birsypyrasyn, qara sózderiniń bárin derlik maıdanda, ómir men ólim tartysynda júrip jazdy. Qýanǵan, shattanǵan, qaıǵyrǵan kezderi de boldy. Baýbek osy qaıǵy — tragedıa máselesin kep aqyn, jazýshydan ózgeshe túsinip, tipti durys sheshe bilgen. «Úlken bir qaıǵym da bar, — dep jazdy Baýbek, — bolashaqtaǵy tekserýshiler bizdiń arpalysta júrgenimizde qaıǵyra da, jylaı da, qýana da, kúle de, kektene de bilgenimizdi uǵynsa bolǵany».

Baýbektiń qaıǵysy — qımas jastyq shaǵy edi. Bul máselede ol únemi órshil, úmitshil bolatyn. Ol ózi aıtqandaı, qaıǵyra da, shattanyp, qýana da bilgen, qaıǵyny aqynnyń únemi órshil nıeti, shattyǵy jeńip, aqyndy rýhtandyryp, alysqa áketip otyrdy. Mine, jas azamattyń ómirge degen kózqarasy osyndaı.

«Jastyq shaq maǵan bir-aq ret berilmep pe edi», — dep ony meılinshe qadirleıtin, «Jastyq shaǵymyzdyń ishi - tysy birdeı bolsyn, sol aı emes pe, qurbylarym?» — dep dem beretin. «Sol jastyq shaǵymdy dúnıeniń basqa qandaı qyzyǵyna bolsa da aıyrbastamaspyn», — deıtin, tamasha ómirimizdi maqtan etetin. «Men shyǵys adamymyn. Meniń elim jaqtan shyǵatyn altyn kún meni uzaq kún boıy jylytady, ol qashan da qasymda», — dep sol jarqyn kúnniń — azat ómiriniń ystyq lebin: óz eliniń basyna eshbir zamanda qaıǵy-qasiret túsirmeıtin shamshyraǵyndaı, raqatyndaı kóredi.

«Ómir» degen. óleńinde Baýbek ólimmen jekpe-jek kúresedi, qaıǵyny, ólimdi ómir nuryna jeńdiredi:

Kel, káne, ólim, kel beri

Alysaıyq jekpe-jek!

Kim dep tursyń sen meni

Seni de jeńem basqadaı,

Aıqassań eger maǵan kep

Kórersiń de aıtarsyń:

«Dúnıede ólim joq,

Túbime jetti ómir» dep...

Qara sózderiniń taqyryby: ómir súrý, eliniń adal uly bolý, dostyqty jyrlaý, sonyń barlyq ulylyǵyn ashý bolatyn. «Jaýyzdyq pen mahabbat», «Ómir men ólim», «Ómir súrgim keledi», «Zaman, jastar, bizdiki», «Shyǵys ulyna hat», «Tyńda, Kavkaz» sıaqty ótkir áńgimelerinde aqynnyń naǵyz patrıottyq kózqarasy, sovet jasynyń jigeri men qaıraty, namysy, ómirdi súıe bilgen kirshiksiz taza nıeti tereń oımen kórkem sýrettelgen.

Baýbektiń birsypyra óleńderi, áńgimeleri áli tolyq jınalǵan joq. Onyń dostarymen jazysqan tamasha hattary da kóp. Solaryn tolyq jınaý kerek. Jas aqyn, jazýshylarymyzǵa kóp-kóp úlgi bolatyn, tereńge tartatyn, ómirdi súıýge shaqyratyn, «Zaman bizdiki, qurbylar!» deıtin jalyndy úni bar aqyn edi ol. Baýbek kórkem ádebıetpen qoǵamdyq ómirdi, múddeni tyǵyz baılanystyra bilgen, adam qyzmetin joǵary baǵalaǵan aqyn. Onyń jastarymyzǵa úlgi bolatyny da osynysynda.

«Sosıalısik Qazaqstan»,

1949 j. 17 ıýl

---