InfoHub Logo

«Er basyna kún týsa, etikpenen sý kesher» depti halyq. Bul qıyn-qystaý kún týsa, halyqtyń qandap qıynshylyqty bolsa da jeńýge jan aıamaıtyndyǵyn kórsetedi. Ótken soǵysta da osylaı boldy. Batys Evropany aldymen jalmap alǵan fashıser arany ashylyp, Sovet eline tutqıyldan tap berdi. Fashıser adamzat qoǵamynyń myńdaǵan jyldyq eren eskertkishterin joıyp, ejelgi kitaptardy otqa órtedi. Sóıtip ózderin mádenıettiń naǵyz qas jaýy ekenin tanytty. Sonymen birge olar tutas elder men halyqtardy qurtyp, jer. betinen joıyp jiberýdi maqsat etti. Fashıser zulymdyq lagerlerinde azaptap óltirgen adamdarǵa san jetpeıdi. Júzdegen myń analar men mıllıondaǵan balalardy gaz kameralaryna qamap, tunshyqtyryp óltirdi... Sol opat bolǵan mıllıondar ishinde tanylyp úlgermegen qanshama Shopender men Shalápınder, Eınshteın men Korolevtar ketti deseńshi!

Fashızm bizdi jeńe alǵan joq, jeńýge tıisti de emes edi. Óıtkeni ol adamnyń adamgershilik rýhyna qas boldy. Ol jaqsydan jaqsyǵa umtylǵan adamzat qıalynyń qanatyn qyrqyp tastaýǵa tyrysty. Ol ádilettiń jaýy, aqyldyń dushpany edi. Sondyqtan da ol adamzatqa jendet bolyp, jelkesine qylysh tóndirdi. Sol sebepten de fashızmge qarsy shaıqasta adamnyń qaharman kúresker, qaltqysyz ómir zergeri retindegi barlyq qajyr, qaırat, talant qýaty janar taýdaı atylǵan joıqyn kúshke aınaldy. Sol joıqyn kúshtiń bir salasy tabıǵat boıyna talant ushqynyn Darytqan jyrshy, aqyn, ǵalym, jazýshy, konstrýktor, jýrnalıs jáne áskerı qolbasshylardyń sózi men isi boldy.

Munyń myńdaǵan mysaldaryn ataýǵa bolady. Sol kep mysaldyń biri — Baýbek Bulqyshev. Qazaqstan topyraǵynda týǵan búl jas jigit ejet soldat qana emes, sonymen birge eren aqyn, armanshyl azamat ekenin de aıqyn tanytty. Ol ómirdi súıdi, adamzat mádenıetiniń órkesh-órkesh óreli bıikterin janyndaı jaqsy kórip, qurmettedi.

Ol tek qana óleń jazyp qoıǵan joq. Jaýmen jan berip, jan alysa aıqaskan urys tolastap, saıabyr tartqan azǵantaı tynyshtyq, sátterde ol jaraly jer, oq qıǵan ormanǵa eljireı kez saldy. Dáni úgitilip, jerge tógilip jatqan eginge emirene qarady. Kóktegi juldyzǵa kóz salyp, jaqsy kórgen kitaptarynyń betine úńildi. Sóıtip ol osy kórgenderin ózgelerge aıtý úshin, óz zamandastarynyń zerdesine jetkizý úshin ashyq túnderde aı jaryǵyn, qarańǵy túnderde jertólede qaltyldaǵan maı shamnyń kómeski sáýlesin saǵalap, «Komsomolskaıa pravdaǵa» hattar jazdy.

Sol hattardy men tuńǵysh ret stýdent kezimde oqydym. Onda da kezdeısoq kezdestim. Oqýdy tamamdap qalǵan kezim edi. Eki túrli dıplom jumysyn jazdym. Birinshisi, «XVIII ǵasyrdyń otyzynshy jyldaryndaǵy orys jýrnalısıkasyndaǵy qazaq taqyryby», ekinshisi — «XIX ǵasyr orys ádebıetindegi kazak, taqyryby» dep ataldy. Biraq sol eki jumystyń ekeýi de kafedrada qabyldanbaı qaldy. Ǵylymı jetekshi joq degen syltaý jeleý boldy. Ol kezde, elýinshi jyldardyń bas jaǵynda, óz tarıhyna ógeılik kórsetý rásimi basym bolatyn.

— Neni jazbaqsyń? Ol kezde orys tarıhnamasynda «qazaq» degen sóz de bolǵan joq qoı, — desti maǵan. Sodan soń «Komsomolskaıa pravda» gazetiniń betterindegi «Ádep tárbıesiniń problemalary» degen taqyrypta jańa dıplom jumysyn jazýǵa keńes berildi.

1954 jyl kirip, kóktem týǵan kez bolatyn. Tyń ıgerý isinin dúbiri jer jara estilip jatty. «Komsomolskaıa pravda» betterinde jastar taqyrybyna arnalǵan aıtystar ótýde edi. Mine, osy kezde men «Alma-Atınskaıa pravda gazetiniń redaktory A. Pershınnen úshinshi dıplom jumysyn jazýǵa eki aptaǵa ruqsat alyp, Pýshkın atyndaǵy kitaphanaǵa keldim. Uzaq kúnder bas kótermesten gazetke úńildim.

Mine, sol kúnderdiń birinde qolyma «Komsomolkanyń» soǵys kezindegi bir tigindisi tústi. Ózime qajeti bolmasa da, qarap shyǵaıyn dep oılap, sarǵaıǵan betterdi samarqaý paraqtap otyryp, Baýbek "Bulqyshevpen kezdestim. Onyń bir hatyn oqyp taýysqannan keıin, ekinshi hatyn izdeı bastadym... Sodan soń onyń ózi týraly derekter izdestirdim.

Symbat pen sulýlyq, dostyq pen mahabbattyń, máńgilik jyry ispettes bul hattar meniń jan júıemdi tebirentti. Fashızmge degen óshpendilikke toly bul ǵajaıyp hattardyń sol kezdegi surapyl soǵys kúnderi men túnderin bastarynan keshken adamdarǵa etken áser kúshi qanshalyq, boldy deseńizshi?!

Baýbektiń maıdannan joldanǵan hat túrinde jazylǵan búl pýblısısıkasy poezıamen para-par. Óıtkeni ol shynaıy kórkem, shyn mánindegi talantty dúnıeler. Ózegi ómirdiń ezimen alynyp, máńgilik mahabbatqa negizdelgen bul pýblısısıka tek qana poezıa emes, onyń ústine búkil bolmysymen barynsha fılosofıalyq shyǵarma.

Bul hattardan biz jas, jalyndy Baýbektiń naq ózin kórip turǵandaı. bolamyz. Aǵylshynnyń aqyn sýretshisi Bleıkti «Bir sátten — máńgilikti kórýge, bir qıyrshyq qumnan — dúnıeniń keńdigin tanýǵa, bir ýys topyraqtan — sheksizdikti uǵýǵa, gúldiń jalǵyz qaýashaǵynan aspan álemin ańǵarýǵa» qabileti jetetin adamdar bolmaǵy jaıynda aıtqan pikiri naq bizdiń Baýbekke arnalǵan sıaqty bop kórinedi.

— Biz Baýbektiń maqalasy shyqqan «Komsomolkany» izdep júretinbiz. Kezdese qalsa, talasa oqyp, birimizden birimizge beretinbiz. Sodan soń maqalany qıyp alyp, jertóle qabyrǵasyna ilip qoıatynbyz. Óıtkeni áskerde: «Oqy da, joldasyńa ber» degen tártip bar, — deıdi maıdanger jazýshy Sáýirbek Baqbergenov.

Baýbektiń talanty tuńǵysh ret okopta qanat qaqty. «Komsomolka» onyń hattaryn asyǵa kútip otyrdy.

Bir, eki, úsh hat... Bir kezde jaýynger haty toqtap qaldy.

Toqtaǵany, bastalǵan hat aıaqtalmaı qaldy. Shyrqalǵan án short úzildi, mahabbat muńǵa aınaldy. Armanshyl azamat fashıserdiń oǵyna ushty. Onyń boıyndaǵy talant bar qýatyn tanytyp úlgermedi.

Biraq ol qarýlastarynyń esinde, soldattardyń júreginde, oqyrmandardyń kókeıinde qaldy. Máńgi jas, únemi soldat kúıinde, Jaqsylyq pen Ádildiktiń qajymas qamqory esebinde qaldy.

...Men Baýbek hattaryn birinshi ret oqyp, oǵan arnap. maqala jazǵannan beri jyl artynan jyldar ótti. Endi, mine, qomaqty kitap oqyrman qolyna tıdi. Tolyqtyrylyp, qaıta jınastyrylǵan Baýbektiń óz kitaby, Baýbektiń ózi týraly kitap!...

Eger biz alǵy býyndar týraly estelikter jınap, olar jaıyndaǵy shyndyqty qalpyna keltirgen, sóıtip, ony máńgilik mýra etip, urpaqtar qolyna ótkizýge tyrysqan adamdar zor qurmetke bólenýi tıis deıtin bolsaq, Seıilhan Asqarov sol qurmetke laıyq azamat. Ol dokýmentter men zamandastarynyń estelikteri boıynsha bizge Mánshúk pen Álıa sıaqty qaharman qyzdarymyzdyń beınesin jasap berdi. Endi, mine, jas Baýbekti jalyndata janymyzǵa jetkizip otyr. Asqarovtyń qajymas eńbekker, talantty zertteýshi ekenin moıyndaýǵa tıistimiz. Bul ǵajaıyp beınelerdiń «soǵystyń jalaýy bop jaltyldaǵan jas kombattar» (Iý. Drýnına) sıaqty, jarqyldap janymyzda júrgenine qýanyshtymyz.

Qazir, adamdar júregi kúpti bolyp turǵan shaqta, halyqtardyń beıbitshilik jolyndaǵy joıqyn kúresi júrip jatqan kezde birde Taıaý Shyǵystan, birde Ońtústik Atlantıkadan zeńbirek kúrkiri kezek estilip jatqan jaǵdaıda, búkil planetaǵa ıadrolyq aqyr zaman qaýpi tónip turǵan kazirgi kezeńde bizge jáne barsha adamdarǵa mundaı kitaptar asa qajet. Mundaı kitaptar seniń de, meniń de balalaryma kerek. Óıtkeni olarǵa Mánshúk pen Álıa sıaqty, Baýbek erligi de ómirdiń taǵylymdy sabaǵy.

Fevral 1984 j.

---