InfoHub Logo

Onyń úıi qalanyń eń shetinde ornalasqan edi. Eki bólmeli, shaǵyn ǵana jer úı. Kishkentaı aýlasy bar. Bul úı eleýsizdeý bolǵandyqtan aýladan eshkim basyn suǵyp qaraǵan emes. Kórshileri de bul úıge áldebireýdiń kelgenin eshqashan baıqamapty. Óziniń eshkimmen aralas-quralastyǵy da joq. Tek oǵan anda-sanda kelip aman-saýlyǵyn bilip turatyn dosy bar. Dosynyń qashan kelip, qashan ketetini onyń ózine ǵana aıan. Muny bir bilse, qaı ýaqytta uıyqtaıtyny belgisiz, qashan kórseń esiginiń aldynda belgisiz jaqqa telmirip otyratyn kórshi orys kempir bilýi múmkin. Basqalar eshteńeden habarsyz. Kerek deseńiz osy úıde tiri jan turady-aý dep elemepti. Bizdiń keıipkerimiz buǵan bas aýyrtpaıdy. Endi onyń kúndelikti tirshiliginen aqpar bersem deımin.

Úıiniń bir bólmesi as úı, sonda tamaq iship, sonda uıyqtaıdy. Ekinshi bólmesi taý-taý bolyp úıilgen kitaptarǵa toly. Aıaǵyńdy alyp júrýdiń ózi qıyn. Osy bólmeniń ishinen ómir boıy atyn estip kórmegen avtorlardyń kitaptaryn, sondaı-aq qolǵa tıe bermeıtin sırek qoljazbalardy keziktiresiń. Onyń bar ermegi kitap toly bólmeniń bir shetindegi kishkentaı ústel ústinde otyryp, únemi shuqshıyp qaǵazǵa áldenelerdi jazý, odan qalsa kitaptardy aqtarystyrý, qaıta jazý. Ol jazýdy qashan bastady, ne úshin jazdy, ózge túgil ózi de bilmeıdi-aý shamasy. Sharshaı bastasa qolyna temekisin alyp, ony tutatqannan keıin qushyrlana sorǵyshtap, tútindi aýyr demmen syrtqa lyqyta shyǵarǵannan keıin bólmege kire beristegi sol jaq qabyrǵaǵa janaryn qadap, uzaq qaraıtyn. Bulaı qaraýdyń da ózindik sıqyry bar, qabyrǵada bir qolyn kótere sóılep turǵan Gıtlerdiń beınesi salynǵan úlken kartına ilýli turatyn. Maıly boıaýmen salynǵan osy kartınany úıge alyp kelgen ózi bolatyn. Bul kartınany qalanyń ortalyǵyndaǵy baqta qyzyǵýshylyq tanytqandardyń portretin az ǵana aqshaǵa salyp berip, sonymen kúneltip júrgen bir sýretshige salǵyzǵany esinde. Áýeli ýaqytym joq degen sýretshi, onyń tarapynan qomaqty qarjy tólenetindigin estigennen keıin kelisim bergeni bar. Mejeli kúni kelgen oǵan sýretshi kartınany ustatyp turyp, tólenetin aqshadan bas tartty. «Basynda bul sýret aqshaǵa kelisilgen edi. Biraq sizdiń osy kartınany salǵyzýyńyz maǵan erekshe áser etkendeı. Sondyqtan maǵan aqshanyń qajeti joq. Endi ashtan ólsem de kóshege shyǵyp sýret salmaspyn. Tek ýaqytyńyz tabylsa, menimen birer saǵat áńgime dúken qurýǵa qarsy bolmassyz» dep ótingen edi. Kartınanyń sátti shyqqanyna qýanǵan ol kelisim berdi. Ekeýi azdap kúreń qyzyl konák ishti. Arǵy-bergini qozǵap bir-birine áńgime aıtqan boldy. Qaıtar kezde sýretshi budan ne úshin Gıtlerdiń portretin salýdy ótingenin suraǵanmen, mardymdy jaýap bermeı, qoshtasyp shyǵyp ketken. Odan keıin qansha ýaqyt ótkeni esinde joq. Tek sol kúni úıine kelgen dosy Gıtlerdiń úlken portretin kórip, jaǵasyn ustap shoshynǵan. «Bul zulymdyq portreti. Oǵan eshqashanda tórden oryn joq» dep qysqa qaıyrǵan dosy, odan keıin bul portretten tezirek qutylýdyń joldaryn talaı aıtqan bolatyn. Dosynyń aıtqandarymen esh kelispegen ol: «Sen qalaı aıtsań da óz erkiń, biraq endigári bul sýretti «Zulymdyq portreti» dep atamaýyńdy ótinemin» degen. Adamnyń sanasynda dúnıege kelip úlgergen oı qaıtadan qylań bermeı qoıa ma, ekeýi kezdesken saıyn áńgimeniń basy osy portretten bastalatyn nemese aıaǵy solaı aıaqtalatyn. Bir qýanarlyǵy «Zulymdyq portreti» degen ataý atalmaıtyn. Báribir joǵarydaǵy áńgimeler onyń ábden qıtyǵyna tıip bitkeni ras. Sońǵy kezderi dosynyń úıine kelgenin de jaqtyrmaıtyn. Jek kóre bastady. Dosy muny ishteı túsinbeıtin. Qatelespese búgin dosynyń keletin kúni. Portretke qadala qaraǵan ol bir sátke esin jıyp ornynan turdy da, as úıge bettedi. Shkaftyń ishinen aýyzy ashylǵan bir bótelke araqty jáne eki qyrly stakandy alyp shyqty. Qaıtadan jumys bólmesine kelip araq pen stakandy ústel ústine qoıa bergeni sol, esik syqyr etip ashyldy. Birden tanydy.

— Kel, kir, ádettegideı jalǵyzbyn, – dedi ol.

Dosy úırenshikti qalyppen dálizge aıaq kıimin sheship, ol otyrǵan bólmege keldi. Ekeýi amandasty.

— Kel, otyr, – dedi ol, ózi otyrǵan jerden qarsy bettegi oryndyqty nusqap. Sosyn ústel ústindegi shashylyp jatqan qaǵazdar men kitaptardy qolymen ysyryp, edenge laqtyryp tastady. Eki stakanǵa teń qylyp araq quıdy. Bir-birine ymmen belgi berip, stakandaǵy araqty qaǵyp saldy. «Ýh» dep aýyr kúrsingen ol jeńin murnyna aparyp ıiskedi de, temekisin tutatty. Dosy jaı ǵana qabaǵyn tyrjıtyp, odan keıin túk bolmaǵandaı keıip tanytty. Bólme ishine kóz toqtata qarap edi, baıaǵy qalpy. Shashylǵan kitaptar. Jazylǵan paraqtar. Qabyrǵada ilýli Gıtlerdiń portreti. Tiksinip qaldy. Basqa eshteńe ózgermegen. Osy sátte kómeskilengen shoǵy bar temeki tuqylyn kúlsalǵyshqa salyp sóndirip jatqan ol:

— Al, jańalyǵyńdy aıta otyr, – dedi.

Dosy bolsa qoınyna salyp ákelgen bir gazetti ústel ústine tastady. Ol gazetke bir qarap alyp:

— Muny ne úshin ákeldiń, meniń gazet-jýrnaldy kópten beri oqymaıtyndyǵymdy bilesiń ǵoı, – dedi.

— Iá, biraq bul gazetke seniń bir maqalań shyqqan edi, bálkim qarap shyǵarsyń.

— Qaıdaǵy maqala, ne aıtyp tursyń? Men esh jerge jarıala dep maqala tapsyrǵan emespin. Tipten osy úıden attap baspaǵanyma qansha ýaqyt bolǵanyn da bilmeımin. Men úshin eń uzaq jol syrttaǵy ájethanaǵa barý, odan qalsa anda-sanda túnde dúkenge baryp qaıtý.

— Ótkende ózińnen oqyp shyǵaıyn dep alyp ketken edim, jaqsy dúnıe bolǵannan keıin gazetke aparyp bergen edim, kezek kúttirmeı jarıalapty. Bálkim bul dúnıeniń ne ekenin óziń de umytyp qalǵan shyǵarsyń, «Aqyrzaman» dep atalady.

— Aqyr zaman deısiń be? – dep sál ýaqyt tómen qarap otyrdy da, — Já, bárin qoıshy, myna gazetti endi maǵan kórsetýshi bolma, ózińmen birge ala ketersiń. Odan da jalǵanda ne jańalyq bolyp jatyr?

— Jańalyq deısiń be, jańalyq kóp qoı... Djordj Býsh áli kúnge deıin Ben Ladendi tappaı sandalyp júr.

— Sony qoıshy, álemdi qaıtemiz, óz aınalamyzda ne jańalyq?

— Bizde me, osy bólme ishindegideı bir qalyp. Qazir esińde me, joq pa, ana bir eski tanys Talasbaıdyń balasy bazarda áli arba súırep kúneltip júr.

— İm, solaı de... meniń óz basymda ǵana emes, syrtta da eshteńe ózgermepti ǵoı. Eshteńe etpes.., – dep áldeneni jumbaq kúıinde ishine túıip, — Kel, odan da taǵy bir alyp qoıalyq.

Stakanǵa toltyryp araq quıyldy. Ekeýi túbine deıin tóńkerip tastady. Alpys eki tamyrdy qýalaǵan qan tolqı bastady. Dosy bir jutynyp alyp, sóz bastady.

— Men osy ýaqytqa deıin seniń áreketińe shydap kelgen edim. Budan ári múmkin emes. Myna sýret, ıaǵnı «Zulymdyq portreti» seniń tórińe ilingen kúnen bastap meniń sanamda paıda bolǵan sansyz oılar maza berer emes.

Ol dosynyń sózin bólip jiberdi:

— Biz ekeýmiz kelisken edik qoı, budan bylaı «Zulymdyq portreti» degen sóz qozǵalmaıdy dep.

Dosy da qarap qalmady, ashýlana tústi.

— Endi maǵan báribir. Bul aına-qatesiz — «Zulymdyq portreti». Sen ony tórińe ilip áspetteısiń.

— Al men zulymdyqty qurmetteımin.

— Alla saqtasyn, ne dep tursyń?

— Meniń aıtarym osy.

— Qyrsyqpashy, Gıtlerdiń zulym, qanquıly bolǵanyn, mıllıondaǵan adamdardyń qanyn moınyna júktegenin aıdaı álem biledi ǵoı. Kerek deseń seniń ákeń de sol soǵysta mert boldy emes pe? Muny qalaı túsinbeısiń.

— Áke deısiń be, — qarqyldap kúlip jiberdi, — endi men baıaǵyda qýrap qalǵan ákemniń súıegin joqtaı almaımyn. Meniń ákem tek otan aldyndaǵy paryzy jolynda sheıit boldy.

Dosy túńilip ketti. Ol sózin jalǵastyrdy:

— Seniń oqystan osy áńgimeni ne úshin bastaǵanyńdy túsine almaı otyrmyn. Bálkim bireýler azǵyrdy ma?

— Bireýdiń jeteginde júretin ıt qoı deısiń be.

— Onda bul áreketińe jol bolsyn?!.

— Men qaıtalýdan jalyqpaımyn: budan ári shydaı alar emespin. Ózimniń tórimde ilýli turǵan sıaqty, kóńilim tynshytalar emes.

— Á, sońǵy kesimiń osy bolsa, búginnen bastap jolymyz ekige aıyrylady.

— Onda jalǵyz qalasyń.

— Janymda «Zulymdyq portreti» bar ekendigin umytpaǵaısyń.

Aýyr kekesin. Ótirik jymıǵan boldy.

— Onda ketemin, — dosy ornynan tura bastady, — Endi osy úıdiń tabaldyryǵyn attaýdyń ózi men úshin qıamet.

— Otyr.

Daýysy zildi shyqty.

— Sen meniń sońǵy sózimdi tyńdap ket. Budan keıin máńgilikke estimeısiń de.

Dosy miz baqpady. Qalshıyp tura berdi ústeldiń janynda.

— Bilesiń be, zulymdyq — álemdi qozǵaýshy kúsh.

— ...

— Tarıhty jasaıtyn zulymdyq. Eger zulymdyq bolmasa tarıh bir izben ǵana aıańdap, súreńsiz bolar edi. Eger jer betinde zulymdyq bolmasa áldeqashan aqyr zaman ornap qoıar edi. Aqyl men oıdyń nebir dúmpýleri zulymdyq áserinen keıinge shegerile beredi. Eger onyń degenderi óz ýaqytynda oryndalsa, adamzat aqyrzamanǵa qaraı adymdap emes, júgire túsken bolar edi.

— ...

— Bálkim sen meni ishińnen sadızmmen aýyrǵan dep joramaldap otyrǵan shyǵarsyń. Oǵan shúbám joq. Bile bilseń, sadızm bizge álemdi taǵy bir qyrynan qabyldaýdy ashyp bergen joq pa. Báriń de álemdi eki lagerge bólip qarastyrasyńdar. Jáne ekinshi jaǵyn ólerdeı jek kóresińder.

— ...

— Úndemeısiń e, al endi qarsylyq tanytsańshy maǵan.

— ...

— Tarıh aıta beredi, oıyna kelgenin. Bizdiń tarıh ta solaı... Árıne, men álemdegi nebir qanquıly tırandardyń is-qımylyn aqtap alatyn advokat emespin. Dármenim de jetpeıdi jáne qajeti shamaly. Degenmen adamdardyń aqyl-oıdy ózderi almaǵandyǵyn, ony ózgeshe tylsym kúshtiń bergendigin eskersek, seniń de, meniń de, tipten barlyq adamzattyń sanaly túrde jasaǵan qadamdarynyń ózin, onyń ózi emes, ózgeniń buıryqtary dep túsiný kerek. Jaqsylyqqa shaqyratyn Jaratýshy, zulymdyqtyń oryn alatyndyǵyn kúni buryn bilip otyrady. Bilip qoı...

— Tfá — tfá...

— Túkirdim seniń qorǵansyz qımylyńa. Saǵan keregi myna portrettiń joıylǵany ǵoı. Al joıamyn, eger ushpaqqa shyǵar bolsań. Eger osymen jer dúnıedegi barlyq zulymdyqtyń tamyryna balta shabylatyn bolsa. Ólilerden emes, tirilerden qoryq degendeı, ótken kúndegi zulymdyqtan emes, qoryqsań qaı qýystan shyǵa keletindigin bilmeıtin aldyńda kútip turǵan zulymdyqtan qoryq.

— ...

— Bar endeshe, zulymdyqqa jany qas dosym, esik ashyq. Seniń ómirińdegi alǵashqy bir jeńisin bolsyn, sonyń qurmetine men búgin «Zulymdyq portretinen» qutylarmyn...

«Tfá — tfá» — dan ózge bir aýyz tilge kelmegen dosy, úıden shyǵyp bara jatty. Aýladan kóshege qaraı ótkenimen, uzap kete almady. Kishkentaı qarasha úıge únsiz qarap turdy. Úı ishindegi ol bolsa, ala-súrginge túsken. Aýyz úıden kerosın ákeldi de, eki bólmege ońdy-soldy shasha bastady. Sosyn jumys bólmesindegi portretti alyp, shashylyp jatqan kitaptardyń ortasyna laqtyryp jiberdi. Qaltasynan temekisin alyp tutatty da, áli sónip úlgermegen sirińkeni laqtyryp jiberdi. Portret lezde lap ete tústi. Úı ishi órtke orandy. Lapyldaǵan qyzyl jalyn, úıdiń syrtyn da orady. Ol ottyń ortasynda tura berdi. Qyńq degen daýys shyǵarmady. Órt órshelendi. Arandaı aýzymen bárin juta berdi. Zulymdyq portreti órtenip jatty. Ol da janyp ketti. Syrtta baqylap turǵan dosy bir orynnan qozǵalǵan joq. Bir kózinen jas parlasa, bir kózinen qyp-qyzyl qan aǵyp tur. Biraq ózi bilgen emes. Aqyryn aıańdap, qarańǵylyqqa sińip bara jatty. Mańaıdan jınalǵan jurt, órtengen úıdi sóndirip álekke tústi.

Dosy sol ketkennen bul mańaıǵa at izin salmady. Órtengen úıdiń ornynan eshkimniń óli denesi tabylmaǵandyǵyn da estimedi.

---