InfoHub Logo

poves

Týǵan topyraǵymyzǵa ár kelgen saparymyzda kóńilimiz júdep, marǵaý tartatynymyz nesi eken? Naýannyń aýylǵa bul jeti jyldan keıin-aý deımin kelip turǵany: túk ózgermegen, bázbaıaǵy qalpy. Qumnyń ortasynda eki-úsh qystaý, onan sál áride jalǵyz kıiz úı. Naýan osy qystaýlardyń myna shetki bákene jertólesinde dúnıege kelipti; ǵajap emes pe, bir kezde bu da asa bıik, sándi kórinetin; o da qartaıaıyn degen-aý, alasarypty, júdeý. Qaladaǵy sáýletti, tórt bólmeli úıinen keıin solaı ma, kim biledi; múmkin Naýan da ósip ketken shyǵar: qazir ol ǵylym kandıdaty. Úsh balasy, áıeli bar.

Kún de jıekke tusaý boıy tónip qalǵan. Sarǵysh shaǵyl tuzdalǵan bilem-bilem qoı quıryǵyndaı yrsıyp jatyr; ara-arasyndaǵy bıik, shoshaqtaý bitken dóńder alabóten alystan kóz tartady. Álginiń basynda qyryq býyn, buıyrǵyn, boz jýsan kógildirlene jelbirep tur. Naýan bilgende ony «Shońǵal» deıtin. İńirde shońǵal ústine shyǵyp Naýan talaı otyrǵan da. Sondaıda typ-tynysh qum ishin shymyrlata túıe bozdap, at úretin; ile o da basylyp, qulaq shyńyldar bir tynyshtyq ornaıtyn ǵoı. Áne, anaý kıiz úıdiń ornyndaı qyzyl taqyrdy jıekteı ósken jasyl shóp, árıne, qum saǵyzy; o da aqshyl gúl atypty. Kúzde búldirgen dánindeı bu da jemis beredi; saǵyzy da sol. Al da, shaınaı ber. Qańbaq sıaqty qaýqıǵan shópti kóremisiń? Áne, sonaý yldıdaǵy... Ol — qumarshyq. Qańbaq emes. Soǵys jyldarynda talaı aýyldy ashtyqtan qutqarǵan yrzyq; ony el maldan qorýshy edi. Kúzde kádimgi qoldan ekken tarydaı oratyn da qaǵatyn: sóıtip úı basy qap-qap qumarshyq jınap alatyn. Kól-kósir tegin as edi-aý. Ásirese, sorpaǵa, sútke bókken qumarshyqtan dámdi, til úıirer taǵam joq ta tárizdi-tuǵyn. Mynaý oıdym-oıdym qyzyl taqyrda esi kete, ekindige deıin asyq oınaıtyny qaıda. Túý, bul qumnyń qyzyǵy az ba eken.

Naýan qystaýdan uzap barady. Áne, ol ústindegi jeńil, aqshyl kostúmin sheship, jeleń jamyldy. Ózi jalań bas, aıaqta súıir tumsyq, tartpaly sarǵysh týflı. Moıyldaı tolqyndy qara shashy da, júdeý aq sur óńi de batar kúnniń mol shuǵylasynan ár alyp, qyzǵylt tartty. Ol jataǵandaý shońǵalǵa shyǵyp, tereń tynystaı, tóńirekti sholyp ótti. Ádetinshe qyr murynynyń ústin qasyp qoıyp, endi otyryp jatyr.

Ózi oılasa, bul aýyldyń pálendeı ersiligi joq, qaıta qyzyǵy mol. Abyr-sabyr tirshiligi kóp: jaıylym, maldyń shóbi, qystaýdy sylaý, qudyqty arshý, qora-qopsy... jetip jatyr. Ásirese, jaz aılary qandaı ǵajap: sonaý teńiz qoltyǵyndaǵy el shibin-shirkeı, masa-sonadan azar da bezer bop otyrǵanda, munda onyń birde-birin sezbeıdi. Kúndizgi aptap ystyq ta ózgeshe edi: zársiz kórinetin. Túni qońyr salqyn. Tóńirek typ-tynysh.

Naýan qaladan týǵan aýylǵa osy bir tynyshtyqty, ózi bilgen qyzyq tirshilikti saǵynyp kelgen, kútkeni de kóptin: onysy burynǵydaı qyzyq bolmady. Qystaýlar da teńizdiń ári-beri qaqpaılap, jaǵaǵa laqtyryp tastaǵan jupyny jelkendi qaıyqtary sıaqty. Qulazyp tur. Hege olaı? Burynǵy kórki qaıda? Kóz jeter jıekte kóringen jalǵyz salt attyny shaqyryp, qonaqtap jiberetin aýyl emes pe? Kesheli-búgin baryn aldyma tosyp, malyn soıdy. İshildi, jelindi. Endi ne jetpeıdi? Báse, ne jetpeıdi ?

Kún de batty. Teńiz tolqynyndaı, jal-jal shaǵyl etegin qara kóleńke shaldy. Naýan tóńiregin qarmana túsip áldene oıyna oralǵan jandaı, irkile berip, ezý tartty. «Asyl jeńgem... baýyrlarym» — dedi ol kúbirlep. Kóz aldyna búgin erteńgisin bolǵan bir jaı kep tura qaldy.

Kóldeneń eki tartpasy bar sary bylǵary shamadanyn ashyp, ishinen átir qutysyn aldy. Bólmede ózinen ózge jan joq-tyn. Tereze kóleńke bette, ashyq turǵan. Yńyldaı ándetip júrip qyryndy, sylandy, sıpandy. Sary shamadan shalqasynan túsip, ashylyp ol jatyr. Átirdi shashyna ýystaı quıyp, betine jaqty: ahlap-úhiledi. Ol dastarqandy jınap endi, esik aldynda qaınysynyń búkil tirligin qyzyqtap turǵan aq sary, sekpil bet kelgen tolyqsha áıeldi ańdamady; kelinshek te qasyna tórt balasynyń qazdyń balapanyndaı tizile qalǵanyn sezgen joq. Báriniń de kózi sary shamadanda; astanadan kelgen adamnyń bazarlyǵy degen bolmaýshy ma edi, deıtin sıaqty.

Osy kezde qamshysyn súıretip, daladan kirgen Naýannyń aǵasy Qasan olardyń myna turystaryna túsine almaı daǵdarǵan, izinshe dańǵyrlaı jóneldi. İnisi kelgeli kóńili toǵaıyp, qalbalaqtap júrgen qýanyshty adam qashan jaı sóılegen.

— Má... Mynalardy qara, Naýanjan! — dedi.

Ol tipti kelinsheginiń qaınysynan qysylyp qalaryn oılamady.

— Oıbaı-aı... Uıattaǵy. Áı, senderge ne joq? — dep qyzyl ala kóılek kıgen, aq sary kelinshek shymshylap, balalaryn dalaǵa shyǵarǵaly qaqpaılaı bastady.

Naýan da óziniń ańsyzdyǵynan qysylyp:

— Toqtańyzdar... Kelinderińizdiń... Kelinińizdiń, — deı berdi. — Sizderge degen sálemdemesi bar edi.

Naýan abdyrap sarǵysh qaǵazǵa áspetteı oralǵan nárseni jeńgesiniń tartynshaqtanǵanyna qaramaı, ustata saldy. Áıel qaıda da áıel emes pe, syrt aınala, qaǵazdy jazyp jibergen arasynan sýdyraǵan kógildir jibek mata tógilip ketti. Kelinshektiń kózi jalt etip, jaınap júre berdi. Naýan bul kezde boıyn jıyp úlgergen, aǵasyna da aq jibek jeıde men qońyr galstýkti, balalarǵa da ár túrli kıim, mámpasıdi úlestirip jatyr. Teginde adam boıyndaǵy úlken qasıet, lázzátti shaq tóńiregindegi jora-joldas, baýyr etińdi qýantý eken de. Naýan da osy qazir jat, ári eren tátti sol bir sezim qushaǵynda.

Ol tek kúmis júzik pen ádemi, betinde oıý-órnegi bar temeki qutysyn qolyna alǵanda ǵana ezýin jıdy. Sál oılanyp qaldy. Áldekimmen keńeskendeı:

— Mynany Aıshanyń ákesi men sheshesine alǵanmyn, — dedi.

— Durys bopty, Naýanjan. Eki úımiz ǵoı. Biz dámelenbesek te, olar joqtaı ma deımin. Aısha ketkeli anaý... qart sábı sıaqty, ókpeshil-aq... Aıshajan bólekshe bala edi ǵoı. Elgezek. Qamqor. Qolym tımeıdi degendi bilmeıdi. Oǵan kún men tún birdeı; pálen jerde aýrý bar dese, bolǵany, mashınamen tartyp otyrady. Aýdanda bir-aq jyl istepti... Qazir ol el aýzynda qyryq-elý jyl dárigerlik qurǵan adamnan beter qurmetti...

Naýan qolyna ustap turǵan kúmis júzikti, temeki qutysyn ashyq shamadan ishine tastap jiberdi; kóz astynan urlana aǵasyna qaraǵan, ol surlana, nalı sóılep tur. Álginde ǵana júzderinde shýaq nury oınaǵan jeńge de, sábıler de únsiz, tomsyraıa qalypty.

— Mynaý qumnyń ishinde bir shopannyń áıeli bosana almaı, soǵan kelipti. Aıshanyń qoly jeńil deıtin. Ras pa, qalaı. Shopannyń áıeli bosanypty. Áıeli ul taýyp, qol-aıaǵyn jınaǵasyn, álgi paqyr esi shyǵyp ulan-asyr toı jasaıdy. Dárigerdi «áke, kóke» dep jibere me. Áıtse de, Aısha ekindige talas aýrýlar kútip qalar deıdi de, mashınamen júrip ketedi. Shópiri mas bilem, sonaý óziń biletin «Jalǵyz aǵashtyń» tusyndaǵy saıda aýdarylypty. Shópiri túspegir aman. Aıshajan qaza boldy.

İnisiniń nege únsiz tómen qarap qalǵanyn aǵasy ańǵarmady. Úshi men jetisine ǵana emes, qyrqyna da, júzine de eldiń kóp jınalǵanyn, aýdan basshylarynyń túgelge jýyq kelgenine deıin aıtty.

— Bilem ǵoı, aǵa...

— Á.. Solaı ma edi... Iá-ıá, bilesiń.

— Aqtórejan ana jyly kelgende, úılerine kirip, qaıyrly bolsyn aıtqan, — degen-di, sonda jeńge ara túsip...

Naýan ornynan turyp, ústin qaqty. Manaǵydaı emes, kúnniń qyzyly semipti. Jıek aq beldeýlenip tur. «Arada talaı zaman ótken. Men de bala emespin. Bul kúnde ákemin, úı ıesimin. Otyzdyń tórteýine de shyqtym». Naýan shońǵaldan júgirip tómen tústi de, sonadaıdan oty mysyq kózdene jylt-jylt etip turǵan aýylǵa bet aldy. Áne, ol qystaýdyń syrtyndaǵy shaǵylǵa buryldy.

Shaǵyldyń túıetaıly betinen kóterilip basyna shyqty. Kostúmin laqtyryp tastap, sýdyraǵan aq shaǵylǵa shalqasynan jata ketti. Qıyrshyq sary qum sap-salqyn. Alaýlaǵan alaqanyna mamyqtaı jumsaq tıedi... «O, dúnıe, qandaı raqat eń! Qıaqty at qyp talaı tóbeńe shyqsam da, qyzyǵyńa toıdym deımin be? Baıaǵy dýmanyń qaıda? Nege úndemeısiń? Jatyrqaısyń ba? Qarashy... Aspanǵa qarashy... Seniń aspanyń da jaqyn bilem. Juldyz aǵyp ótti. Kimdiki eken. Áldebir jan jaryq dúnıeden ótti-aý, á?! Áne, taǵy da ketti... O, darıaǵa, qus joly qandaı ashyq, ádemi! Mynaý ne? «Qyrý-qyrýlap» qus ushyp barady ǵoı. Apyr-aý, túnde de qus ushýshy ma edi? Iá-ıá, bala kúnimde estigen sıaqtymyn. «Bala kúnimde...» Báli, men ózi naǵyz qala adamdy bolyppyn-aý. Bári tańsyq. Basqa bir planetadan kelgendeımin be, qalaı? Iá .. Kórsetshi qyzyǵyńdy, týǵan jer... «Apyr-aı, bul jerde mynaý eki úı nemen kún kóredi? Qaıtyp tirlik qurady?» — demeımin. Ondaı oı mende joq. Seni bilem, et úırense, kórseteriń kóp. Iá, sonaý bir jastyq, albyrt shaq áli este... Aıshany bilemisiń? Osy jerde men ony tuńǵysh ret súıdim. Iá-ıá, solaı...

Ol aýnap tústi. Salqyn shaǵyldy qushaqtaı emirenip:

— Sen máýedeı tátti sezimdi syılaǵandaı eń, ile julyp ákettiń-aý, — dedi. — Bilemisiń? Onda da sen osylaı mop-momaqan jatqansyń. Men umytty deısiń, á? Joq, dostym... umytqanym joq. Bári de kúni keshedeı kóz aldymda. Ras, kiná senen emes... Ózimnen. Meni qara basty... Aısha aldynda...

— Naýash... Aınalaıyn Naýash, salqyn tıip qalar. Tur, - degen daýys onyń oıyn bólip jiberdi.

Basyn kóterip alǵan, nar órkesh bıik shaǵyldyń eteginde turǵan Qasandy kórdi. Aıdyń jaryǵynda ol shopannan góri qum ishinde jalǵyz qalǵan tas músin tárizdi eken: oń jaǵyna kóleńke túsip, ony múlde qupıaly, sýyq jaıǵa aınaldyrǵandaı. Álgi bir únniń ıesi de bul emes sıaqty. Buǵan da Naýan qatty tańdandy. Aǵasynyń ózin qadir tutatyny, inim keldi dep qýanyp, tóbesi kókke jetkendeı bop júrgeni oıyna oralyp, bir túrli janyn sergitti; al ornynan serpile turdy. Penjegin silkip bir ıyǵyna ildi de, shaǵyldyń tik qabaǵynan balalyǵy ustap ketti me quıryǵymen syrǵanap tústi.

— Naýash, kelin-balany nege ákelmediń? — dedi aǵasy qoltyǵynan demeı, turǵyzyp jatyp.

— Ol jumysta ǵoı, aǵa.

— Á... solaı ma edi. Kórdiń be aǵarǵan iship, boı jazatyn sáti kelmegenin.

— Men de, aǵa, aıaq astynan jınaldym da, tartyp otyrdym. Ylǵı bir jumys. Qal tımeıdi. Talaı ýaqyt ótti emes pe.

Basyn tómen salyp únsiz kele jatqan aǵasynyń júzine ol urlana qarap qoıdy. Men ne aıtsam da, qali jibermeıdi. Ynty-shyntysymen tyńdaıdy — dep oılady Naýan.

— Týǵan jerge ańsarym aýyp, oı bir julynyp shyǵarmyn-aý dep júrýshi em. Áıtpese, ózińiz bilesiz, ǵylym jumysy da ınemen qudyq qazǵandaı tirlik qoı.

— Tý, ne degeniń, bilem qaraǵym... bilem ǵoı...

Qasannyń biletini ras. Qazirgi úlken qýanysh ta osy kisiniki. Naýan sonaý stýdent kezinde de buǵan eren aqyldy, zerek kórinetin. Bertin kele oǵan ózi den qoıyp, senip ketti. Jazǵy demalysqa qarsy inisine aqsha jibergishtep, shaqyrǵyshtap bitetin. Naýannyń hatyn aıdalada kez kelgen shopanǵa oqyp, ár sózin altynǵa balap, ǵajap qan otyratyn. El de aǵa isin ersi kórmeı, talasa da qoımaıtyn. Keıin ǵylym kandıdaty ataǵyn alypty degendi estigende Qasannyń júregi jaryla jazdamady ma? Osy jerde kishigirim toı jasady: onysyn úsh kún boıy oılana júrip, dápter paraǵyna sándeı toltyra jazyp, hat salǵany bar.

— Aǵa, kelgeli beri surap almadym... Óz sharýa-jaıyńyz qalaı? — dedi Naýan qystaýǵa taıap qalǵanda.

Qystaýdan sál árirek júz qadamdaı jerde otyrǵan jalǵyz kıiz úı Aıshaniki. Jatyp qalǵan ba, sham joq, qaraýytyp tur.

— Sharýa bıyl jaqsy. Qystan shyǵynsyz óttik. Júz saýlyqtan júz alpys qozy aldym. Jaman emespiz. Naýashjan. — Qasan kúlimdep inisine buryldy. — Tórt bólmeli tóbesi shıferlanǵan úı, qora-qopsy salyp beremiz dep otyr.

— Durys....Quttyqtaıym, aǵa.

— Sóıtip eki úıimiz tirlik istep jatamyz. Ótken jyly orden berdi. Estigen shyǵarsyń?.. E, quttyqtap bir shere aport alma jiberdińder ǵoı. Iá-ıá... Jeńgeń de, balalar da máz-meıram boldy. Júr, Naýanjan, úıge kirelik. Tamaq daıyn degen.

— Qazir, aǵa... Sál tura turaıyqshy.

— Jaraıdy, qaraǵym, — dedi Qasan qolyna alǵan shı qalpaǵyn basyna qaıta kıip. Qýanyshty adam qashan da jaı, tynysh tura ma; Qasan taǵy da sóılep ketti. - Qarttar seniń sálemdesip kirip shyqqanyńa asa razy. Tóbeleri kókke jetkendeı bop otyr.

— Ózderi ábden sharshap qalypty ǵoı.

— Iá, durys aıtasyń, aınalaıyn... Aıshanyń ólimi qaýsatyp jiberdi.

— Aıshadan keıingisi qaıda?

— Názıra ma?

— Iá...

— Ol oqymady ǵoı. Qalada saýda ornynda isteıtin bip jigitke kúıeýge tıdi. Onan keıingi estıary Janarjan ǵoı.

— Anaý kózi qap-qara, sary qyz ba? Belshesinen topyraqqa kómilip otyratyn, sol ma?

— Iá-ıá, dál ózi. Kelesi jyly mektep bitiredi. Eti tiri, izetti bala. Bir aınalaıyn ózi...

«Bir aınalaıyn ózi...» Bul kimniń sózi edi? Qandaı qulaqqa jyly, tanys ún, — dep oılady Naýan. — Iá, bul... bul apamnyń sózi. Jıi aıtatyn». Naýan júrek túkpiriniń syzdap júre bergenin sezindi. Áke maıdanda qaza boldy. Ony emis-emis qana biledi, al ana áli kóz aldynda. Soǵystyń aýyr jyldarynda bir úzim nandy aýzynan jyryp, osy eki ulyna beretin; ózi qashan da kúlimdeı: «Men jedim. Senderge qoıǵanym ǵoı», — deıtin.

— Naýashjan, úıge kirelik. Tún salqyn bop barady, — dep Qasan inisiniń oıyn bólip jiberdi. Qamqorlaı jaýyrynynan qaǵyp, qoltyqtap aldy...

Astan keıin Naýan tósekti qystaýdyń irgesine, jazyqtaý shaǵyldyń ústine saldyrdy; baıaǵy bir bala daǵdysynsha ózin aınala sheńber syzdy; onysy jylan, búıi kelmesin degeni. Sonan kádimgideı kóńili jaılanǵandaı.

Aı sútteı jaryq. Tóńirek typ-tynysh. Sansyz juldyz, tuńǵıyq, qara teńiz betinde júzip júrgen kúmis shabaqtaı jylt-jylt etip, jymyń qaǵady. Qolyńdy sozsań ustap alatyn da sıaqtysyń. «Shaıqap úrkitip jiberse qaıter? Qorqar ma edi? — dep oılady. Naýan aspanǵa qıaldana qarap... — Aı qoryqpas-aý... Jeńil júzedi bilem».

Naýan kókiregin kere tynystady. «Qandaı ǵajap aýa», — dedi kúbirlep. Qala adamy dalaǵa shyqqanda áldeneshe lázzátti ańsap, sonymen ózin aldarqatady: maıy alynbaǵan aıran, sary qaımaqtanǵan qymyz ben mynaý tynyshtyq, salqyn taza aýa. Qalanyń qapyryq ystyǵy men mashına ıisinen qutylǵanyna sábıshe qýanady.

Naýanda da qazir qala adamyna tán biraz minez bar. O da álginde etke sylqa toısa da, eki kárlen kese qymyzdy óshi qalǵandaı zorlana ishti; kelgeli tósekti dalaǵa salǵyzyp jatýy da sonan.

— Naýashjan! — dedi er adamnyń jaryqshaq daýsy qystaýdyń terezesinen.

— Aý...

— Taǵy da bir jamylǵy kórpe alsańshy. Tún salqyn bolar.

— Shildeniń túni ǵoı. Áli-aq óte shyqpaı ma, aǵa?!

— Qarashy... Aýyldy umytpapty. «Týǵan jerdiń topyraǵy da ystyq» degen ózi yp-ras-aý, á? — dep súısingen maqpaldaı jumsaq aǵa úni júrek túbin jylytty.

«Oǵan men baıaǵy sábı qalpymdamyn. Qaladaǵy joldastarym muny estise, kúler edi-aý. Seniń maǵan degen janyńdy túsinbeıdi ǵoı. Árıne, olar bilmeıdi». Naýan oıyna sonaý bir surapyl soǵystan keıingi aýyr turmys oraldy. Anasy dúnıe salǵan. Qasan kolhoz ortalyǵynda jumysta. Úıge ekindige talasa qaıtady. Naýan úshinshi klasta oqıdy.

Áli esinde, birde basqarma keldi. «Qasan balalyq isteme, Naýandy «Balalar úıine» ber. Ondaǵy tárbıeshiler senen góri bilimdi. Kútedi, baǵady. Óziń juma saıyn baryp turasyń», — dedi. Qasan kónbedi. «Jalǵyz baýyrymdy bermeımin. Úıimniń túniniń sóndirmeımin», dep kádimgi bir estıar, úlken kisideı-aq qabaq shytty. Qazir Naýan oılasa, sol kezde Qasan on jetide eken.

Qara kúz edi. Otyn tapshy. Dala ulyǵan jel. Naýan tósek tartyp jatqaly úshinshi kún. Tún bolsa úıdiń ishi onan ári sýytyp ketedi. Qazir de sol azynap tur. Kárisinniń tapshylyǵynan sham erte sóndirilgen; jer ıistengen bólme ala kóleńkelene yzǵyryq atady. Ury mysyqtaı suǵanaq jel qara baqaıdaı sýyq saýsaǵyn júgirtip, ishkóılekti keýleı; kókteı ótip te úlgergen edi; Naýan tisi-tisine tımeı qaltyrap, bir ýys bop jıyryla tústi; sorly aǵa ne isterin bilmeı, óz ústindegi bar kıimin sheship, sonymen qymtaı jaýyp júr. Áne, ol kúndegisinshe inisin túnimen óz qyzýymen jylytqaly tas qyp jaýrynynan qushaqtaı jatty. «Men aýyrsamshy... Maǵan tıseshi sol salqyn senen góri», — dep jylymsyraı kúbirleıdi. İle ystyq demimen inisiniń qulaǵyn sharpı: «Áli-aq jazylasyń, Naýashjan. Erteń basqarma otyn beretin boldy. Sonda bir órtep jaǵarmyz-aý. Estımisiń? Eki put bıdaı alam. Qoıý kóje isteımin...»

Iá, sonda osy momaqan qum yshqyna ishin tartyp ulyp turǵan; saıaly baý-baqqa bólengen Jaıyq boıynan kelgen olarǵa qyr kórsetkendeı de edi-aý. Kóz ashtyrmaı uıytqı keıde sýyrtpaqtap soqqan sýyldaq sýsyma sarǵysh topyraq Qasandy da, ony da úıge qýalap tyqqan. Kúzdiń qara sýyǵy jutyna, juqa kıimnen kókteı ótip qaltyratsa, qum qulaq-murnyn, aýzyn bitep eki jastyń esin shyǵaryp jiberdi: «Maldan múlde aıryldym. Qurydyq-aý, Naýanjan», — dep qorǵan kórer aǵasynyń qazandyq, aýzynda qalshyldaı otyryp jylaǵanyn da umytqan joq. «Aǵasynyń» kózine jas alǵanynan júregi ushyp, onan ári záresi ketken; sóıtse ol kezde Qasannyń ózi tym shıki, órimdeı jas bolatyn. Ne isterin bilmeı tuıyqqa tirelip otyrǵanda bireý esikti aıqara ashyp kirip keldi. Qazandyqtan túsken sáýleden kelgen adamnyń ústinde brezent plashy bar mosqal jan ekenin ańdady.

— Áı, balam, malyń qaıda? — dedi ol kúlimdeı.

Keıin bilse kórshi shopan, Aıshanyń ákesi. «Jas shopanǵa bas-kóz bolǵaısyń, tájirıbesiz bala edi», — dep basqarma Qasandy syrttaı tapsyrypty.

Myna búgingideı daýylda malynan kóz jazyp, jer sabap qalaryn sezipti de, atyna mine salyp beri tartypty.

— Qoılaryń aman. Aıdap ákelip, qamys aýlaǵa kirgizip qamadym. Baǵyń bar bala ekensiń. Otaryń týra aldymnan kezikti. Áıtpegende osy yqtaǵan betinde qum arasynda qasqyrǵa jem bolatyn edi, — dedi ol ústindegi brezent plashyn sheship jatyp.

— Qum borany qarly daýyldan da, úskirik aıazdan da jaman. Qar keter, aıaz synar. Qum — iz jasyrady, ketpeıdi. Mal kómilse, tabylmaıdy. Qum astynda máńgi qalǵany. Káne, bastaryńdy kóterińder, qamyqpańdar...

— Aǵataı, sizge degen alǵysymdy qaıtyp jetkizerim...

— Júnjime, balam. Shaı qoı. Ál jıalyq.

— Raqmet, sizge aǵa.

— Já, boldy. Qoı endi. Men myna eki qyrdyń astyndamyn. Kelip tur. Bilmegeniń bolsa sura. Namystanba. Ie, qaraǵym-aı, seniń bilmesiń bir basyńa jeterlikteı kóp qoı. Tym shıkisiń, qaıteıin.

Qalbalaqtap qazanǵa sý quıyp, júgirgishteı bastaǵan Qasandy eteginen tartyp:

— Otyr, — dedi, qasynan oryn nusqap. — Seniń esimiń kim? Basqarma aıtyp edi, umytyp qalyppyn.

— Qasan...

— Myna bala she?

— Jalǵyz inim, aǵa. Aty — Naýan.

— Oqymaı ma?

— Oqıdy. Eki aı keshikti. Birer kúnde ınternatyna attandyram ǵoı. Kóshi-qonmen qol tımegeni, — dedi Qasan nalyp.

— Erteń kún ashylsa, óziń aparyp sal. Men bas-kóz bola turaıyn otaryńa, — dep mosqal adam jan qaltasynan temeki shyǵaryp, gazet qıyndysyna orap jatty. Asyqpaı qazan astynan bir qamystyń talyn alyp tutatyp burqyrata sorǵan: qyzyl jalyndanǵan shylymnyń ushynan taraǵan sáýleden qalyń, jebeli murty, qus tumsyǵy shalyndy. Naýannyń jiti kózi qart janarynyń qıyǵyna shoǵyrlanǵan mol balapan ájimdi de qazandyq aýzynan túsken kómeski sáýleden kórip otyrǵan.

Qasan lám-mım demedi. Ornynan turyp, qazannan samaýrynǵa sý quıdy. Jetilik maı sham jaǵyldy. Dastarqan jaıyp, shaı qamyn istedi. Manaǵydaı emes, «jalǵyz qalam-aý!» — dep meni qımaı, unjyrǵasy túsip ketken. «Oqytpaı bolmaıdy. Ne isteıim?» — deıtin de tárizdi.

Shaı ústinde kórshi shopan taǵy da aqtaryla sóılep:

— Qum — syrlasqan adamǵa jaqsy. Syryn uǵýǵa tyrys. Keı minezi kóshpeli qazaqqa uqsaıdy. Qumdar da kóshedi. Keshegi mal órisiń, bir kúngi daýylda qum astynda qalatyn kezi bolady. Sondaıda ekinshi bir jerden, shaǵyl arasynan jaıylym tabyla ketedi. Ondaıdy nazaryńnan tys qaldyrma, belgilep otyr, — dedi ol tershigen mańdaıyn kóldeı aq oramalymen qaıyra eki márte súrtip. — Iá, qur qol emessiń, bir maıa pisheniń bar eken. «Qar tústi-aý», — dep malyńdy jer qaradan qoraǵa qamama. Qumdaǵy qar juqa bolady, ári qatyp jarymaıdy. Qoı tebindep jaıyla beredi. Shóp qys ortasynda, kóktemde, mal tóldegende qajet. Soǵan saqtaýǵa tyrys. Qysta topyraq borany sırek. Eń bir jaqsy ýaqyt. Óziń áli-aq kóresiń.

Al qazirgi kezde qum daýyly qaýipti. Sonsyn kóktemde qıyn. Áli qystaýdy da jartylaı kómip salady. Já-já, ekeýińniń kózderiń atyzdaı bop shyǵyp barady ǵoı. Úreılenbeńder...

— Qorqyp otyrǵanymyz joq, aǵa. Áńgimeńiz qyzyq soǵan tańbyz, — dedi Qasan, Naýan aldynda úlkendigin sezdirip, «inimniń júregi ushpasynshy», — degeni de sıaqty.

— E, báse, sóıtińder. Jigitsińder ǵoı. Naýan qaraǵym, ottyq ákelshi, shylym shegeıin. Qasan, endi quıma. Boldym. Qandym.

Kórshi shopan jebeli murtyn, teke saqalyn sıpap qoıdy. Dastarqannan keıin yǵystap, as qaıyra betin sıpady da, janqaltasynan shylym shyǵardy. Naýan ákelgen sirińkeni shaǵyp, temekisin tutatty. Bozǵylt tútindi qos tanaýdan burqyrata túsip, sál jótkirinip te jiberdi.

— Qystaýdy qum basyp tastasa qaıtip kún keshemiz, aǵa?

— Eı, Qasanjan-aı, onyń jarasy jeńil. Tereze tusyn arshy da qoı. Jeldiń-sál beti aýsa, qumnan bir túnde ózi-aq arshylady. Shaǵyl arasyn qýalaı soǵar quıyn áp-sátte qýyp áketedi. Endi sen qumnyń arasynda qandaı shóp ósedi, bilemisiń? Bilmeısiń. Kóktemde aq seleý, boz jýsan, qara jýsan, ebelek, erkek, qumarshyq shyǵady. Shońǵaldyń eteginde qıaq, aq shı de mol. Jylqy men sıyrǵa o da azyq. Qystan aryp shyqqan otardy qalyń qumarshyqqa qaptatyp biraz bóktergeısin, ári salǵanda úsh aptada malyń eteıip shyǵa keledi. Buny da esker. Ábden búr jaryp, pisip ketken qumarshyqtyń nári shamaly. Dáni tógilip qalady. Kún men jeldiń de yńǵaıyn baq. Jel batysqa aýsa uzaq soǵady. Kún zárinen aırylyp, sary ýyzdanyp tursa, daýyl jaqyn degen sóz. Bárin birdeı bile berý qıyn, árıne. Deı turǵanmen kóńilińe kórgenińdi, estigenińdi toqı ber. Mal baqqan adamǵa bári kerek. Tisimiz osy qummen sarǵaısa da, bizdiń de bilmesimiz kóp. Men seni jastyǵyńa qarap, ańǵal bolmasyn dep aıtyp jatyrmyn. Tek abdyrama, aınam. Úırene ber. Al erteń sáskede bizdiń úıge kelińder. Qonaq eteıin, apalaryńmen tanystyraıyn, — degen edi-aý ol sonda.

Aıtqany keldi. Bastan qansha daýyl ótti. Bul qumnyń kórseteri kóp eken ǵoı. Úsh-tórt kún qatarynan soqqan qum daýylynan asqan tozaq joq. Aınala sarǵysh tútek, perde tutyp tastaǵandaı kóz ashtyrmaıdy. Jegen tamaǵyńdy da, ishken shaı, sorpańda da topyraq tistiń arasyna kirip qashyr-qashyr etedi. İlkide jırense de, bertin kele oǵan Qasan da, Naýan da úırendi. Qos janaryń da sol daýyldan keıin aı, aptalaı, ýdaı ashyp júrgeni. Qoıny qonyshyń, tósek-ornyń da qum. Sondaıda Naýan tezirek aýdan ortalyǵyndaǵy ınternatyna qaıtyp ketkenshe asyǵatyn. Balalyqtan ba, «aǵam Qasandy qaldyryp baram-aý», — dep oılamaıtyn. Tegi, jany ashyp, kúızelmegen de sıaqty. Nege? Ol bolsa «Naýanjan» deıdi de otyrady. Qaqaǵan qysqy boranda da ınternatqa artynan izdep kelip, qorjyn basyn toltyra pisken et ákelip tastaıtyn. Kıim alsam ba dep jınaǵan azyn-aýlaq tıyn tebenin de berip ketetin. «Qudaıym, onda ne tur? Aǵa paryzy emes pe? Arada talaı jyldar ótkende endigim ne kúızelis?» — dep oılady ol. — «Men eń arǵy tórkini osyny da umyttym-aý. Astanaǵa kel, úıime qonaq bop kezdesem qaıtetin edi. Yrysymdy ishpeıdi ǵoı. Erin úshimen bildirgen emeýrin sıaqtandyryp «bizge de kelińder» deımin. Iá... Asyly, men qattymyn...»

Naýan kóńili álem-jálem: áldenege óz-ózinen ókinip áldekimge degen bir kúızelisi bar da tárizdi. «Ol ne? Nege júdedi? Ne jetpeıdi? Ǵylym kandıdatymyn. Belesten astym. İstegenim de az emes sıaqty. Qanshama kitap oqylyp, gazet tigindisi aýdaryldy. Men qazir ǵana dem alyp júrmin. Áıtpese, ortalyq kitaphanadan shyǵýshy ma edim. Talaı, kún, aı, jyl sabylmadym ba? Múmkin, áli sol ǵylymnyń tek kandıdaty ekenim, ózi emestigin janymdy júdete me, — Naýan yńyrsı aýnap tústi. Kózin jumdy. — Uıyqtaý kerek... Aýylǵa osy úshin kelgenim joq qoı. Maǵan ne kórindi dóńbekship».

Naýan besinshi klasta oqyp júrgende Qasan shopan bop, qaraýyna mal aldy. Qumǵa kóshti. Naýan ınternatqa ornalasty. Jaz aılarynda aǵasynyń janynda, kómekshi. Onan birde Aıshanyki kóship keldi. Bir otar qoıdy sonyń ákesi baǵyp, Qasan kómekshilikte qaldy. «Jassyń», — deıdi. «Aldymdaǵy malymdy aldy», — aǵasynyń oǵan qatty renjigeni de esinde. «Endeshe qalaǵa ketelik, aǵa. Zavodqa ornalasarsyz», — degeni bar Naýannyń jubatyp, aǵasy ony qol kórmedi. Keıin ózi qyzyl shyraıly, qara buıra mańdaı shashy oń kóziniń ústinen túsip turatyn taldyrmash qyzdy tuńǵysh ret ınternatta keziktirdi. Aty — Aısha, ákesi shopan ekendigin bilgende: «Endi kanıkýlǵa birge shyǵyp, birge qaıtatyn serik tabyldy», — dep aǵasynyń qalaǵa ketpegenine ishteı qandaı qýandy deseńshi.

Bári de kúni keshedeı. Bertin kele Aısha taranyp, boı túzedi. Kelte murnynyń ushy shyǵyp, uıaly qara kózdiń astyna úlbiregen maqpaldaı kóleńke tústi. Jaýryny kúrjikteý sıaqty edi; qazir júrisi kerbez, shalqaq. Erni is úlbirep, kúmis shyqtanady da turady. Burynǵydaı kisige tiktene qaramaıdy; kúlse de sol tez ezýin jıyp, aýzyn qolymen kólegeıleı qoıady. Kóziniń astynan kúlimdeı «sen ózi qalaısyń, eı» dep synaıtyn da tárizdi, endi birde Naýannan irgesin aýlaq sap, syrǵaqsıtyndy tapty. Munyń birine de túsine almaı, Naýan renjimep pe edi? «Kórmegenim sen bolsyn, páldenedi ǵoı», — dedi. Áıtse de, ózi páldene almady. Ylǵı sony oılaıdy. Qudyqqa sýǵa barǵanyn torıtyndy shyǵardy. Bitireri de shamaly. Kórmespin dese de, kóredi, kózimen uzatyp salyp qaıtady. Onda da saı jıegindegi buıra bas qyzyl jyńǵyldy boı tasalap qaraıtyn. Ózin kórmegenine emes, ózi kórgenine máz. Ǵajap... sonda ol buryn qushaqtap, qalaı alysyp-julysyp júrdim dep oılamaıtyn. Úıine talaı ret suraýsyz-saýalsyz jetip baryp, Aıshanyń kózinshe terlep-tepship, ysyldap-pysyldap shaıǵa tary sap iship te edi-aý. Aýzynyń aınalasy jyltyraǵan aǵal-jaǵal maı bop, sorpaly ashqyltym qýyrdaqty bas kótermeı soǵatyny qaıda?

Iá, onan beri talaı zaman ótti. Áıtse de, on jyldyqty bitirip, kámelettik atestat alyp, osy aýylǵa kelgenderi esinde; aıly túnde qum arasynda Aısha ekeýi ońasha suqbattasatyn edi ǵoı. Aısha bilekteı jalǵyz burymyn oń ıyǵynan asyra oınaqy serpip tastaıtyn... Jalań bas, jalań aıaq shaǵylǵa shyǵyp otyratyndary qaıda?! Naýan da báteńkesin sheship, qolyna alatyn. Keıde báteńke men týflıdi birine-birin aıqastyra baılastyryp, Naýan ıyǵyna iletin: ondaıda Aıshany jalyndyrmaı týflıin bermeıdi.

— Aısha, — dedi ol osyndaı shildeniń ashyq, aıly bir túninde júregi lúpildeı.

— Iá...

— Sen oqýǵa túsip, men qulap qaıtsam...

— Qulamaısyń, Naýan. Olaı deme, — dep Aısha onyń sózin bólip jiberdi. — Men qulasam, ózgelerdeı kúńirenbeımin. Aýylǵa kep fermige ornalasam. Kelesi jylǵa daıyndalam. Dárigerlikten basqaǵa túspeımin. Sony súıem.

— Oǵan túse almasańshy?

— Betimnen qaıtpaımyn. Endi týflıimdi ber. Keteıin. Apam ursar. Kesh qaldym. Naýan.. Onyń ne, qoıshy. Jibershi.

Naýan júregi lúpildep qyz erninen ebedeısiz súıdi. Bult etip qushaǵynan shyǵyp ketken:

— Aısha, — dedi umtyla túsip.

— Naýan, qoıshy. Áıtpese, renjımin. Boldy endi.

Týflıin qolyna alyp, júgire basyp ketip bara jatqan aq kóılekti qyz sońynan telmire qarap Naýan turyp qalatyn.

«Tipten bala ekenmin-aý», — dep oılady Naýan jamylǵy kórpe astynan qolyn shyǵaryp. Kókeıinde «sol bir dáýren qaıta aınalyp soǵar bolsa, mándileý ótkizer edim-aý» degendeı sholaq ókinish joq emes.

«Aısha bilgendeı aıtypty. Men de, o da oqýǵa tústik. Jataqhanaǵa ornalastyq. Keı kúnderi jumasyna eki-úsh ret kezdesip júrdik. Keıin emtıhan jaqyndap, qarym-qatynas sırep ketti. Ári aǵamnan kelgen hattar da buǵan sebepker edi; ol ylǵı da: «Túnde jalǵyz qydyrma. Qalaly jer, bireý-mireý qate ister. Saq bol. Sabaǵyńdy bil. Meniń jatsam-tursam tileýim — sensiń. Anaý «Jalǵyz aǵashtaǵy» naǵashyńnyń balasyn bilýshi me eń? Sony buzyqtar sabap ketipti. Bálniste deıdi», — dep jazatyn.

Ondaıda aǵamnyń ózin kórip otyrǵandaı bolatynmyn; aýyldy saǵynyp, elegizip bitetinmin ǵoı.

— Sen aýyldy saǵynyp júrsiń-aý shamasy. Kóp aıta beresiń, Naýash. Leksıadan tys sportpen shuǵyldansań, ýaqyttyń qalaı ótkenin bilmeısiń. Sonsyn teatr, mýzeılerdi aralaıyq, — degeni de birde Aısha. O da meniń súlesoq kúıimnen sekemdengen-aý, á?

Teginde adam óziniń qatty súrinip, baqytsyzdyǵynyń jaqyndyǵyn seze me deımin; tabıǵaty saqtandyrǵandaı kóńiliniń qoshyn keltirmeı, qabaǵyna kóleńke uıalatyp qoıatyn da tárizdi me, qalaı. Naýan solaı dep oılady. Óıtkeni sol kezde qaradan-qarap júrip, óz-ózinen júnjidi, tipten unjyrǵasy túsip ketti emes pe?!.

Umytpasa, maı aıynyń ishi. Mereke kúni. Aısha ekeýi qala shetindegi bir kınotetrdan kele jatty. Oıynda dáneńe joq. Besinniń shamasy. El aıaǵy sıremegen shaq. Kenet eki-úsh jigit kóldeneń kósheniń qaltarysynan shyǵa kep, bulardyń aldyn kes-kesteı berdi. Ásirese, tórtbaq, jaýyryndy kelgen, basynda kúnqaǵary tildeı kepkasy barynyń túsi sýyq. Ústindegi qara kostúmi alqa-salqa, janyndaǵy uzyn tura murttyǵa ıek qaǵyp qoıady. O ne degeni? «Pyshaqty sol búıirden sal mynaǵan. Kóshe jıegine sulata salaıyq», — deıtin tárizdi. Shıkil sary úshinshisiniń basynda qalpaq: álgini mańdaıyna, kózin jasyra, túsirińkireı kıipti. Ol Naýandy syrt aınalyp oń jaǵynan kep toqtady. Naýan býyn-býynyn usaq bir diril bılep alyp bara jatqanyn sezindi: áli quryp, Aıshanyń tas qysyp oń qarynan ustap aldy. «Qazir... Qazir óltiredi. Áne, kepkaly, jaýyryndysy qolyn jan qaltasyna saldy. Shyǵarmaıdy ǵoı. Nege? Nemenege jylymshy kúledi? Ne kerek ózine?» Naýan suramaq edi, tamaǵy qurǵap, dybysy shyqpady.

«Mynay murttysynyń oń jaq kóziniń astynda kók jolaq tyrtyq, jara izi bar. Pyshaqtan... Iá-ıá, pyshaqtiki. Naýannyń jany túrshikti. Aısha da sekemdene yǵysqanda, Naýan tipten qaltyrap ketti.

— Balaqaı, bıkeshińdi aǵańa tastap ketseń qaıtedi, á? — dedi álgi tórtbaq qyryldaı sybyrlap.

— Áı, súmelek estımisiń? Saǵan aıtady. — dep murtty ıyǵymen qaǵa tóndi. — Káne, jaltyrat tabanyńdy!

— Áıtpese...

Kepkaly kózin syǵyraıta keýdelep kep qaldy. Osyndaıda janasa bere ishten tartyp jiberedi eken degendi Naýan talaı estigen: sonan da júregi sý etti. Óziniń Aıshany tastap, qalaı zyta jónelgenin ańdamady.

— Naýan! — degen Aısha daýsyna da qaırylmady-aý. Oh, sumdyq-aı!

Bir kóshe aınala bere óziniń qas masqara bolǵanyn sezdi; jalt burylyp, keıin júgirdi. Keshigipti... Aısha qarsy kezikti. Tistene týra qarap:

— Sorly! — dedi de, ótip júre berdi. Qaırylyp artyna qaramady. Naýan qalshıyp qatty da qaldy.

Aıshadan keıin eki jigit ótti. Áldekimge kúlip barady.

— Qyz ójet-aq eken! Anaý úsh súmelekti sulatty-aý, á?

— Murtty uzyndy aǵashpen jaýyrynynan qalaı qonjıtty.

— Aǵashty qaıdan aldy?

— Bilmeımin.

— Kepkili alasa boılysyn sen de ádemi urdyń.

— Oınap edik, — deıdi azarda-bezer bop...

Naýan jataqhanasyna qas qaraıa jetti. Tósegine sheshinbesten etpetteı qulap, egil-tegil dybyssyz jylady. Onan beri qýanysh ta, kúıinish te boldy. Áıtpese de Naýan úshin baqytsyz, ómiri umytylmas kún sol. Aısha sonan keıin jyly qabaq bildirgen emes. Ekeýiniń arasyndaǵy tátti tynys osylaı úzildi. Ol oqý bitirip, elge ketti. Bul astanada qaldy.

Bir jyldan soń Aısha qazasyn estidi. Naýan kóp keshikpeı úılendi. Sonda ol ómirdegi qaıǵy-qasiret umytylady, o da jara sıaqty bitip keter dep oılaǵan. Qaıta aınalyp soqpas degen. Sóıtse, jaranyń da ár túrli bolatynyn biteý jaranyń da syzdaıtynyn keıde isip, keıde basylyp jazyla qoımaıtynyn bilmepti. Tipti tyrtyq bop bitip ketken jaraqat orny ekesh, o da adam qatty renjip, ne qysylǵanda qyzyl beldeýlenip, «men mundalap» shyǵa kelmeýshi me edi?! Júregindegi sondaı bir eski biteý jaranyń syzdaı bastaǵanyn, áldenege ylǵı alańdap, kóńiliniń hoshy joqtyǵyn da ol endi túsingen tárizdi.

Aıshany umyta almapty. Naýan ony eshqashan umyta almaıtynyna kózi jetti. Ómirinshe sol bir álsizdigin ókinip, jaza keship óterin, esh aqtala almasyn sezimin jatyr.

Tań saz bere kózi ilindi. Onda da kóp uıyqtaı almady. Qoıdyń mańyraǵany, túıeniń botasyn qımaı qaıryla, eki qumnyń astynan úzdige bozdaǵany oıatyp jiberdi.

Kún bıik shaǵyldyń ústine dóńgelep shyqty. Qystaý men shońǵaldardyń batys betine tyrmysyp, tórt taǵandap sulap jatqan tekemetteı mol kógildir kóleńkeler álginde ǵana syrǵyp, sál jylysqandaı edi; endi mine jym-jylas joq. Beıne bir qudiretti kúsh sypyryp-sypyryp, tap-taza qyp ketkendeı. Ekindige talas qaýqıyp qalyń kórinetin shońǵal tóbesindegi shóp te osy qazir mol tógilgen kún shuǵylasynda órt shalǵandaı sırep, seldirep tur. Shaǵyl eteginde jaıylyp júrgen túıeler de bir túrli, sıyqsyz-aq; tyrnanyń aıaǵyndaı sıraqtary soıdıyp, saǵym kólinde qalqyp barady. «Ǵajap», — dep oılady Naýan bir sátke kóńil kirbińin de, shala uıqylyǵyn da múlde umytyp. Súlesoqtana jata bermeı, erte turǵanyna da razy sıaqty; qara shashyn shalqalaı qaıyryp, ıegin sıpap qoıdy. Áldeqaıdan qońyr samal soǵyp, ústindegi jeńi sholaq aq jeıdesin jelpip ótti: denesi sýdyraǵan matanyń jeńil bir salqyndyǵyn sezinip, ol sergip qalǵandaı boldy.

— Naýash!..

Naýan jalt qarady. Aǵasy Qasan eken. Úlken uly Ómirzaqty qolynan jetelep qystaýdan beri bet alyp keledi.

— Iá, aǵa?

— Qalaı uıyqtadyń, Naýashjan? — dedi Qasan, inisiniń kún shalyp, jel qaqpaǵan aq sur júzine úńile qarap. Oń qolyn onyń ıyǵyna saldy. — Tamaq ishpediń ǵoı. Aýyryp júrgen joqsyń ba?

— Joq... Jáı, ánsheıin.

Qasannyń ústinde qońyr kostúm. Aıaqta qoldan tiktirgen baqa bas qara etik. Sheten qalpaǵymen jelpinip qoıdy. Qum qazaǵynyń qandaı shildede jyly kıinetin ádeti; olar aıtsa, kún juqa kıinip, shiltıgenderdi sorlatady; qalyńnan ótpeıdi.

— Kún jaqsy-e? — dep Qasan óz-ózinen tamsanyp, qalpaǵyn qaıta kıdi. Óńir ilgegi aǵytýly; útiktelmegen taza, sarǵysh kóıleginiń jaǵasy shıratylyp, kostúm astynan shyǵyp tur.

Penjeginiń eteginen tas qyp ustap alǵan, bes-alty jastyń shamasyndaǵy sekpil bet, sary balany ańdaıtyn emes. Qolyn ońdy-sol siltep, áldeneni Naýanǵa tápteshteı túsindirip jatyr.

Balanyń ústinde mol tigilgen uzyn jeń aq kóılek, surǵylt shalbar. Jalań aıaq. Kóılektiń saý ilgegi joq, alqa-salqa. Yshqyryn aýyq-aýyq kóterip qoıady. Ákesine qaraǵanda, áljýaz, sylanyp-sıpanǵan, aınalyp-tolǵanýy az, mynaý salqyn jigittiń bar tirligi oǵan jat. Onyń aǵasyna uqsamaıtynyna Ómirzaqtyń tańdanatyny da sonan. Máselenkı teteles inisi ózinen aýmaıdy. Qıaqty at qyp shapqany da, eń arǵy tórkini súıektiń maıyna áýestigine sheıin tartqan. Kókesi qulqyn sáride tura sala qystaýdyń syrtyna shyǵyp, olaı-bulaı julqynbaıdy, tońqańdamaıdy. Úıdi aınalyp ta júgirmeıdi. Betin aq kóbik qyp sabyndaıdy da, lyp-lyp etken ótkir ustarasymen qyrynady: sonsyn jýynyp, súrtinedi de, shaıǵa otyrady. Myna kisi jýynyp, súrtingennen keıin baryp qyrynady. Onda da oıynshyq mashına sıaqty alaqandaı aq birdeńeni burap-burap, ara tárizdi yzyldatyp alady da sonysymen saqal-murtyn úıkeleı beredi, úıkeleı beredi.

Tómennen joǵary, sol kózin qysa ózine balanyń tesile qarap turǵanyn Naýan jańa baıqady.

— O, Ómirzaq, sen qaıdan shyqtyń? — dedi Naýan sábıdiń qyltanaqtaı qatty, tikireıgen shashynan kúlimdeı sıpap.

— Menimen birge malǵa baram dep sandalyp tur da. Kún bolsa mynaý — shaqshıǵan. Áli-aq ysıdy. Zerigedi ǵoı.

— Sen onan da, Ómirzaq, maǵan iles. Jańa qudyqty kórset. Eskisin ózim de bilem. Qaýǵa tartyp, astaýdy toltyryp qoımaımyz ba? Dyńdaı jigitpiz, nemiz ketedi kómekteskennen, — dep Naýan sábı júzine eliktire úńildi. — Aǵanyń osynsha maqtanǵan sý tartatyn motoryn kórelik. Toqtap qalǵan eken.

İnisiniń jeńil áziline Qasan keńkildeı kúldi; asa razy. kúlimdep balasyna jaýtań-jaýtań qaraıdy.

— «Shoshynbadym» desem, siz... ıá... aınam, senbeısiz ǵoı, — dedi ol. Qyrsyq shalǵanda, Aıshanyń osy sińlisiniń aty aýzyna túspedi.

— Naýan aǵa «siz» demeı-aq, «sen» deı berińiz. Aǵasyz ǵoı, — dep qaldy qyz burymyn qylyqty bir nazben, aq bilegi jarq ete jaýrynyna qaraı serpe tastap. — Meniń atym Janar...

— Bilem... Bilem Janar ekenińdi, — dedi Naýan ózi qurǵan torǵa ózi shyrmalanǵandaı ábigerlenip.

Janar ózin shaq ustap tur. Kúlki qyssa da, shydap baqty. Júzi alaý tartyp, eki betiniń ushy dý-dý etkendeı boldy. Bálkı, ózine solaı kóringen shyǵar. Manadan janynda móldirep turǵan eki shelekke qarady: jalań aıaq edi, endi sonysynan qysyldy. Sý tógilgen ylǵaldy qıyrshyq qumǵa bashpaıyn tyǵyp, kibirtiktep qaldy. Naýan munyń birin de ańdamaǵan tárizdi; baıqasa da, kórmegen jannyń raıyn tanytyp, jeldeı esip ketti. Nege shoshynǵanyn da jasyrmady. Sál de bolsa, Janardyń qysylǵany áldeqandaı bir yńǵaısyzdyq sezingeni ózine qamshy bolǵandaı eken. Sol sátinde Naýan óziniń ǵalymdyǵyn, jasy úlkendigin, boıdaq emestigin — bári-bárin umytty. Dúnıede ekeýinen ózge tirlik, pende bar dep bilmedi. Janar da aq jarqyn, ashyq aǵanyń ańqyldap, jan syryn ashyp salǵanyna, kishisinbeı qataryna tarta sóılegenine dán razy. O da bu kezde qudyqqa sýǵa kelgenin, ákesi, sheshesi, sińlileri baryn, áli de mektep balasy ekenin, on jyldyqty kelesi jyly ǵana bitirerin umytty. Kóz aldynda júdeý óńdi, aq sur jigit tur. Sol áldeqaıda shaqyrǵandaı, áldılegendeı de bolady. «Uıat-aı, boıjetken qyzdy sábıshe áldıleı me eken?» — degendeı jeńil bir qysylys bar. Áıtkenmen, mynaý qum arasyndaǵy jalǵyz qystaýdyń janyndaǵy qudyq basynda kezdeskenderine shúkirlik etedi. Ekeýi de dúnıede basy bos azat jandar emestigin; ózderin izder, ıemdener, jibermes kúshtiń baryn osy qazir bir sátke umytty. Áıel, bala aldyndaǵy paryz, mindet degen de adyra qaldy. Dúnıede ekeýi ǵana... Mektep te, ata-ana da joq. Tek ekeýi... Sonsyn túkke kereksiz bos sóz... sóz...

Paryz, mindet — asýy qıyn asqar shyń. Kez kelgen óteı almaıdy. Al sol bir paryz, mindet ataýlydan ótip, myna eki jan jol tapsa qaıter? Joq... Ol múmkin emes. Qazirgi buǵanasy qatpaǵan bir pák sezimdi ardaqtaı almaı, júdetip, eseıtip jiberer edi.

— Naýan, osy aıtqanyńyzǵa senesiz be? — dedi Janar tuńǵysh ret jigit júzine ystyq qarap.

— Bar bolǵany tús qoı.

— Degenmen qyzyq eken, Naýan.

«Taǵy da: «Naýan», — dedi. Ǵajap... Úni de súıkimdi. Et-júregiń eljirep qoıa beredi. Maǵan ne boldy?» Bir ystyq jalyn shapshyp basqa shyqty. Jigit óz-ózinen sergip, sebepsiz keńkildeı kúldi.

— Iá, men ózim de soǵan tańmyn. Seni... Janar, naq osyndaı sáskelikte, qudyq basynda kórdim...

«Ne dep turmyn-eı. Ony álginde ǵana aıtpap pa edim?» — dep oılady Naýan izinshe.

— Oıbúı, kidirip qappyn. Apam ursyp jatyr-aý. Keteıin, — dedi de Janar ıinaǵashyn jerden alyp, eki shelekti onyń basyna ilgeli eńkeıdi de, jep-jeńil, kóterip aldy.

— Janar...

— Iá, aǵa?

— Meni... Meni bir ádepsiz janǵa saımasańyz, taǵy da kezdesip, áńgimelessek qaıtedi?

— Aýyl buǵan ne deıdi, aǵa?

— Bóten kórmes...

— Bilmeımin, aǵa.

— Janar...

Ezý tartqan qyz júzinen ol taǵy da bir ystyq yqylasty shalǵandaı: múmkin, oǵan solaı kóringen de bolar, kim biledi?! Iinaǵashpen eki shelek sýdy jep-jeńil kóterip, talshybyqtaı buryla basyp ketip bara jatqan qyz sońynan únsiz qarap qala berdi. Ol bıik shońǵaldy aınalyp kórinbeı ketkende ǵana óziniń áldenege júregi lúpildep, alqynyp turǵanyn sezindi.

Sý tartatyn motor da esine endi tústi.

* * *

Tún. Aı sútteı jaryq. Jota-jota qum basy aq sálde tartyp alǵandaı sáýlelenip jatyr. Tóńirek qulaqqa urǵan tanadaı typ-tynysh. Tek qystaý mańynan manaýraǵan mysyq kózindeı jylt-jylt jetim ot kórinedi.

— Árıne, Almaty ásem qala. Qum ishindegi aýyl emes. Onda ýaqyt júrdek, — dedi jigit tereń kúrsinip.

— Mundaǵy tirlik sizdi jalyqtyrǵan-aý, shamasy.

— Joq, Janar... Kerisinshe, qyzyqtyrdy.

— Endeshe nege asyqtyńyz?

— Baspaǵa bergen kitabym bar edi. Sol ketkeli jatsa kerek. Soǵan shaqyrtqan sıaqty.

— Á... Ózińiz jazdyńyz ba, aǵa?

— Iá... Ǵylymı eńbek qoı, — dedi Naýan kostúmin sheship, janynda kele jatqan juqa aq kóılekti Janardyń jaýyrynyna japqaly yńǵaılanyp.

— Raqmet, aǵa... Keregi joq. Men tońbaımyn. Shilde túni ǵoı.

Naýan amalsyz penjegin ózi jamyldy; qaıta kıip alýdyń retin tappady; ári yńǵaısyz kórdi.

— Siz ózińiz keldińiz be, joq álde Qasan aǵam shaqyryp kel dedi me?

— Iá, aǵa jiberdi.

— Men shaqyrsam, kelmeısiz ǵoı, shamasy?

— Nege kelýge tıispin? — dedi Janar.

— Men de aǵa emespin be? Aǵa sózin tastamas bolar, Janar.

— Árıne. Endeshe júrińiz.

Naýan óz sózinen tutylyp qalǵanyn sezinip, Janardan aırylar sáttiń taıaýlyǵyn da uqty. Qyzdyń kóldeneńdeı aldyn orap, jolyn kes-kesteı berdi.

— Sál aıaldaı turalyqshy, Janar. Mynaý aıly tún... meniń túsim sıaqty.

— Túsinbedim, aǵa? — dedi Janar júre túsip.

— Men erteń júrem.

— Estidim Qasan aǵadan.

«Mynaý qyzǵa degen ińkárligimdi sezip, aǵa tileýles bop júr me eken? Apyr-aı, sonda bul qalaı? Janardyń da úıi sezse, uıat-aý». Naýan kóńili alaburtty: aǵa isine kóńili ósse, endi Janardyń ákesinen qysyldy.

— Bul aýyldyń qonaǵyn razezge shyǵaryp salatyn men. Úlkenderdiń maldan, qystaqtyń ot-sýy, shóbi degennen qoldary bosamaıdy. Ári siz aıaq astynan ketkeli jatyrsyz. Erteń maldy királenge toǵysatyn kún. Ómirzaq razezden atty ákele almaıdy ǵoı. Kishkentaı. Sondyqtan men baram, — dedi Janar oınaqy, kúlim-kúlim etip.

Ol munyń bárin Naýanǵa emes, teńiz tolqynyndaı órkesh-órkesh qum men aıly túnge aıtqandaı edi. Jigitke týra qaramaı, bir qyryn, júzin buryp áketti. Naýan ony óz paıdasyna sheshti: «Kóńili osy maǵan bóten emes-aý», — dep oılady kádimgideı soǵan marqaıyp.

— Solaı deńiz...

— Iá, aǵa... solaı, — dedi Janar ilgeri júre túsip. Áne, ol aq týflıin sheship, ishine tolyp ketken qumyn tógip jatyr.

Áldeqaıdan áýpildeı ıt úrdi. Tereń bir qudyq túbinen shyqqandaı qumyǵyn baryp, o da basyldy. Taǵy da tóńirek typ-tynysh. Sonaý batys jıekten kúmis jebedeı aǵyp, juldyz ótti. Sálden soń buıyǵy óńirdi titirendire shymyrlatyp úzilte túıe bozdady. Naýan eleńdeı qulaq túre qaldy.

— Biz kóp keshiktik, aǵa. Kútip qalsa, uıat bolar, — dedi Janar Naýannyń jaýabyn tospaı, úıge bet alyp.

— Qandaı tamasha!

Naýan tamsana basyn shaıqady.

— Neni aıtasyz, aǵa?

— Tún... Aıly túndi aıtam.

— Iá. Siz týǵan jerińizdi umytpapsyz.

— Qaıdan bildiń, Janar?

Janar tańdana qasyn kerip, jalt qarady.

— Oınamańyz, aǵa.

— Oınasa she?

— Siz qudyqtan sý tartatyn motordy jóndedińiz be?

— Joq... Qolymnan kelmedi. Suraǵyma jaýap bermediń ǵoı, Janar? — dedi Naýan kúmiljı.

— Tyńdańyzshy... — Janar qystaý jaqtan estilgen dombyra únine elite irkile berdi. Naýan da tyńdaı qaldy.

Kúıshi de mynaý qum ishindegi ekeýdiń janyn uqqandaı, tynyshtyq túnin buzbaı, qońyr bir áýen oınap otyr. Dombyranyń kómeıin kúmbirletip aptyqpaı, maıda ún teredi; kóp qylǵyntpaı, eki shektiń ústińgisin de jıi jetekke alyp, sypyra shertip-shertip jiberedi. Ondaıda dombyra ıt búlkilinen jańylyp, oınaqtaı, tazynyń kúshigindeı arsalańdap sekiredi. «Apyr-aı, bu qaı kúı? Janbota ma? Janbota... Iá-ıá, Janbota...»

— Meniń kókem ǵoı tartyp otyrǵan, — dedi Janar elp etip.

Naýan kóńili bólinip ketti. O da qýandy. Nege? Teginde jaqsy án de, kúı de, qýanysh-aý ózi.

— Arqa ánin súıedi. Jıi tartatyn áni de osy.

— Sen she, Janar?

— Men de osy ándi súıem.

— Dombyra tartamysyń?

— Árıne.

— Janar...

— Júrińiz, úıge baralyq, — dedi Janar aıaǵyn asyǵa basyp.

Naýan únsiz, áldenege qýana ilesti.

* * *

Tań aq jalaýlana turǵan aǵasynyń áli sol tynymsyz kúıbeńmen aýyldan shyǵandap, qoı sońynan kete almaı júrgenin Naýan ańdap otyr. Áne, ol qamshysyn esik qaırylysyna tars etkize tastap, shı qalpaǵyn qolyna ustap ishke kirip keledi. Júzinde bir kireýke bar. Jaltaq-jaltaq qarap qoıady: inisine aıtary da kóp sıaqty. Pálendeı eshteńe joǵyn, tek jibergisi kelmeı qımaı júrgenin árıne Naýan biledi.

— Kelinniń, kishkentaılardyń saýlyǵyn habarlap, Naýanjan, tilgiram sal...

Telegrammanyń jaı hattan aıyrmasy shamaly. O da qumdaǵy bul aýylǵa úsh-tórt kúnsiz jetpeıtinin Qasan sezedi; áıteýir kóńilde bótendik joqtyǵyn ańdatý edi de.

— Jer aıaǵy alys qıanda jatsaq ta, kákir-shúkir, ony-muny jiberýge jaraımyn. Qalada bári satýly. Sorpa-sýsyz otyrma. Habar ber... Soǵymdyǵyń menen bolsyn...

Baýyrmal aǵa sózin Naýan qulaǵyna da ilmedi; oıy mynaý qapyryq qystaýdan uzap, Janarmen birge júrgen, sony kórýge asyq, júregi lúpil qaǵyp, keıingi kúnderi saǵynatyndy tapty. Áıtse de, syr bermeı ornynan turdy; aǵa sózin bólmeı iltıpatpen tyńdaǵan raı tanytyp, kúlim-kúlim etedi.

— Aǵa, ýaqyt taýyp sizder de kelseńizdershi. El, jer kórip ketpeısizder me? — dedi Naýan Qasannyń jaýyrynynan qushaqtap.

Ekeýi de sál únsiz qaldy. Ómirzaq osy bir joly tynyshtyqty buzyp:

— Jaraıdy deseıshi, kóke, — dedi. — Men Almatyny kórgim keledi.

— Tynysh...

— Kóke, men aǵamdy rezezge deıin shyǵaryp salaıynshy, — dep Ómirzaq esik aldynda búkil osy kóriniske tebirine, siltideı tyna qarap turǵan sheshesiniń janynan tompalańdaı júgire shyǵyp, ákesiniń shalǵaıyna orala ketti.

— Nıetińnen aınalaıyn. Ómirtaıym... Áli talaı shyǵaryp salasyń ǵoı. Buǵanań qatsyn tek.

Qasan kúreńitip, tershı túsken ájimdi mańdaıyn jan qaltasynan alǵan kóldeı oramalymen asyqpaı súrtti de, shı qalpaǵyn kıdi. Tomsyraıyp úndemeı turǵan Ómirzaqtyń betine úńile sózin jalǵady:

— Já, renjime... Razez qyryq shaqyrym. Atty alyp qaıtý kerek. Ol ońaı sharýa emes, balam. Janarjan shyǵaryp salady. Átteń, búgin álgi qoılardy sýǵa toǵytatyn edik. Áıtpegende Naýanjandy ózim-aq...

— Qaıtesiz, aǵa, soǵan bola qyrýar sharýany tastap, — dep Naýan asyǵa sózin bólip jiberdi.

— Joq-aý, sony erteń de birdeńe ǵylar em. Mal dárigerimiz keledi deı me.

— Eshteńe etpeıdi, aǵa. Barysymen hat jazarmyn. Bıyl bolmasa kelesi jyly bizge soǵyńdar.

Ol jeńgesiniń jalt etip, qýana Qasanǵa qaraǵanyn shalyp qaldy. Sarǵysh gúldi, juqa krep-jorjet kóıleginiń óńirin sıpalap, ile júzin taıdyryp áketti. Naýan osy jeńgesiniń ashylyp bir sóılegenin, ne daýys kóterip renjigenin kórgen emes; oqyp júrgen kezinde, sondaı bir ashyq, kúlegesh edi. Naýannan eki jyl buryn bitirdi; aýdandyq kitaphanada isteıtin. Naýan ınstıtýtta oqyp júrgen kezinde Qasannyń úılengenin estigen-di; onan soń sol jyly kanıkýlǵa keldi. Arada talaı zaman ótken sıaqty. Áıteýir ǵajaby sol — bul kisi jeńge bop ázildep, syr tartpaıtyn. Sabyrly jan. Naýannyń qolynan qandaı bazarlyq almasyn, azyrqanbaıdy; jadyraı, sábıshe qýanady. Naýan ómiri aqsha, ne kıim suratqan joq. Áıtse de dál bir qysylǵan shaqta aqsha, keıde kóılek-kónshek kele qalatyn. Sonyń bári mynaý jeńgeniń tirligi. «Jazda kanıkýlǵa barǵanda suraıynshy. Meniń tuıyqqa tirelgenimdi qaıdan biledi eken», — dep talaı ázildegeli oqtalǵan, reti kelmeı-aq qoıǵany. Ne umytyp ketedi.

— Men sizderdi kútem, aǵa. Alda-jalda ózińiz ýaqyt tappasańyz, apamdy Ómirzaqpen jiberińiz.

— Jaraıdy, janym... Maldyń shóbin jınap úlgerisimen, kúzde kórermiz, — dedi Qasan Naýandy qushaqtaı mańdaıynan súıip. — Aman bol... Kún-tún qatyp áli oqyp júrmisiń? Júdeýsiń ǵoı. Kútin, janym. Aýyryp qalma. Sen onda jalǵyzsyń...

— Joldastarym bar, aǵa.

— Degenmen de elden jyraqtasyń kim biledi, — dedi Qasan úni buzylyp.

«Ózi qartaıaıyn degen-aý shamasy. Tym eljireýik bolypty-eı. Ó nesi, á?» — dep oılady Naýan aǵasynyń elpildep, túsi qasha, uzaq saparǵa, jat bir elge attandyryp jatqandaı abdyraǵanyna tańdanyp...

Endi mine jol ústinde de eriksiz aǵasyn esine alady. Aýyldan shyqqaly da jarty saǵat ýaqyt ótti. Kún de ájeptáýir kóterilgen: kóz jeter mań saǵym ishinde buldyrap tur. Ańyzaq ta betti qarı soǵyp qalady. Erteńgisin shaǵyldyń oıyq jarlaý qabaǵynda tebingideı-tebingideı kóleńke bar-tyn; o da kóktemgi qardaı jıdip, qumǵa sińip, jym-jylas joǵalǵan sıaqty. Sary shaǵyldar ǵana sol qalpy; jýsap jatqan myń san alyp narlar tárizdi: keı tusta asý bermeı óńkıip, jolyńdy kes-kesteıdi; biter de emes, etek-jeńi keń-aq eken — kósile túsedi. «Bul jerdiń qysy da jeńil. Qar kóp jaýmaıdy. Tez ketedi», — dep Naýan kúbirlep, óz-ózinen sóılendi. «Malǵa jaıly. Tek jel jaman. Sol ǵoı qumdaǵy aýyldyń qutyn qashtyratyn».

Naýan astyndaǵy shabdar kóktiń tizginin bosatyp, kún qaǵar kózildirigin kıdi. Erdiń artqy qasyna baılaǵan shamadanyn burylyp, qolymen túzetip qoıdy. Aǵa da, jeńge de birte-birte umytyla bastady. Qynama bel aq kóılek kıip, qyzyl jibek oramaldy tamaq astynan oraı tartqan Janar bákene jaldy torysyn sıpaı qamshylap, quryq sozym alda ketip barady. Naýan oıyna jańa, budan jarty saǵat buryn, Janardy renjitip alǵany tústi. Aýyldan bir bel asqanda:

— Janarjan, eldi kózden tasamyz. Razezdiń basynda qoshtasa almaspyz, — dep batyldana úzeńgi qaǵysa janasty da qushaqtaı, qarsylasqanyna da qaramaı, ystyq qyz erninen súıdi.

Urlyq astaı esh lázzátsiz súıisten Naýannyń da tapqany shamaly. Janar endi mine sóılespeı renjip keledi. Alaý júzi de sýyq tartyp, áldeqandaı bir jıirkenishin ańdatady.

— Janar, keshir meni... Men...

— Ne úshin?

Janar sol bir qyryn qalpy, moınyn da burmady. Úni shymyr.

— Súıgenim úshin...

— Siz súıgenińiz joq.

— A, ıá... Árıne...

Munan arǵyny Naýan oılaǵysy da kelmedi. Astyndaǵy atyn tebinip-tebinip jiberdi. Álginde ol aýyldy qımaı qatty tolqydy; demalysy bitpeı tym erte ketip bara jatqanyna da renjidi. Múmkin o da osy qyzǵa degen ińkárlikten týǵan kúıinish shyǵar. «Ǵylymı eńbegim ǵoı. Áıtpece... Jo-joq, aqtalýdyń keregi ne?.. Iá, Aıshadan aýmaıdy. Tamaq astynan oraı tartqanda bastary qýyrshaqtaı bop qalady. Sonyń ózi kelisti, ádemi. Qalaǵa barsa, mynaý oramal kózden bir-bir ushady, árıne...» Naýan Janarmen úzeńgi qaǵysa atynyń tizginin jınady.

— Osylaı razezge deıin úndemeımiz be, Janar?

Janar ezý tartty. Jaýap qatpady. Áıtse de Naýan moınynan bir zil túskendeı jeńildikti sezinip, jadyrap sala berdi. Qyzdyń kún qaqty qońyr bilegi de, jumyr ıyǵy da erkine qaıta tıgendeı urlana álsin-áli qarap qoıady. Jańa baıqady. Janardyń qamshysy bólekshe eken. Qyzyl jyńǵyl saptyń ár jerine kúmis shege qaǵyp, súıek júgirtipti.

Qyzdyń tolyqsyǵan boıyna kózi eriksiz irkilip qalǵanyn da ol endi ǵana ańdap, júzin tez taıdyryp jiberdi. Sonan Naýan óziniń osy jolmen talaı ınternattan, keıin ınstıtýttan qaıtqanda júrgenin úlken bir saǵynyshpen aıtty. Oıyna Aısha oraldy... Sál bógelip qaldy. «Nesine jasyram? Dostyǵymyzdan bóten ne bar. Anaý jaıdy bul bilmeıdi ǵoı. Buǵan aıtpas, teteles sińlisi emes», — dep oılady Naýan.

Qum da artta qaldy. Jyra-jyqpyl jıi ushyrap, jer aq tyqyrlana bastady. Janar álsin-áli kúlimdeı jalt qaraıdy. Naýan keıde aspandaǵy kúndi kýáǵa tartqandaı, tizginin qoıa berip, qos qolyn kókke kóteredi. Ondaıda eki betiniń ushy oımaqtaı shuqyraıyp, marjandaı tisin kórsete Janar syńǵyrlaı kúledi. Áne, darıa betindegi jalǵyz kemedeı jıektegi saǵym ústinde qaraýyta qalyqtap, razezdiń jalǵyz, qyzyl qysh tastan salynǵan úıi de shyǵyp keledi. Salt atty ekeý de soǵan bet túzep barady.

— Aısha apam da sizdi sońǵy jyldary jıi áńgimeleıtin, — dedi Janar.

Naýan túsi qashyp, úndemeı qaldy. «Ne dedi eken? Aıtty ma, joq pa?..»

— Sizdiń ándi súıegindigińizdi, jazdy kúni qum ishinde adasqandaryńyzdy...

— Iá, ol bir dáýren edi ǵoı, — dep Naýan eriksiz kúrsinip, atyn tebinip jiberdi. — Stýdenttik ómirimizdi aıtyp ta kúldirgen shyǵar?

Janar qabaǵyn shytyp, úndemeı syrt aınaldy. Sol sátinde ol ózgeshe sulý kórinip ketti. Áıel adamnyń keıde keıigende de ajarlanyp júre beretini bar. Qazirgi Janar sol bir ǵajap kúıde. Naýan ne isterin bilmeı óz dármensizdigine yzalandy. Jo-joq, bul Aıshadan da sulý...

— Iá, Naýan aǵa, ony da aıtqan. «Súrindi, — deıtin sizdi. — Ózin-ózi jazalap boldy. Meniń bunym qataldyq. Endi keshirý jón», — degenin de estidim. Ol meni balasynbaı qataryna tarta syrlasatyn. Jazdyń qysqa túni qalaı atqanyn da sezbeı qalýshy ek.

— Sen... Sen she, Janar... Keshirer me eń?

Naýan qyl ústinde turǵan jandaı júzi shúberekteı qýaryp, qyzǵa týra qarady. Áńgime aıaǵynyń osyǵan tirelerin bilmepti. Janar kóz qýanyshy ǵana emes, Naýan úshin sońǵy kúnderi ol saǵynysh, arman edi. Sonan aıryldym ba dep qoryqty. Arada talaı jyl ótse de, sol bir álsizdik umytylmaǵany ma? Ylǵı da kese-kóldeneń aldynan shyǵa keletindeı de kórinetin. Adam áldeqalaı bir-aq ret súringeninen ómirinshe opyq jemese kerek-ti. Janar ne der?..

— Mine razezge de keldik, — dedi Janar at tizginin tartyp. İle qolyndaǵy barmaq basyndaı saǵatyna qarady. — Jıyrma mınýttan soń poezd keledi.

Naýan atynan túsip, er qasyna ilgen shamadanyn sheship aldy da, jerge qoıdy. Atynyń shylbyryn Janarǵa ustatty da, onan uzaq kóz almaı turyp qaldy. Jaıshylyqta bul Naýan qolynan keler me edi? Joq... Endeshe bunysy nesi? Jankeshtilik pe? Janar júzin jasyra syrt aınaldy ǵoı.

— Janar, nege jaýap bermeısiń?

At basyn keri bura túsip, Janar sál irkilip qaldy.

— Ne deıin, aǵa?

— Keshirer me eń sen?.. Súrinbeıtin tuıaq joq qoı, — dedi Naýan asyǵa.

— Joq... Keshirmes em, aǵa...

Poezd ústinde de osy bir qyz úni qulaǵynan ketpeı qoıdy.

«O, týǵan jer, sen she? Keshirer me eń? It te bolsam, seniń baýyryńda óstim ǵoı». Dala dóńgelene qalyp jatyr. O da tereze aldynda turǵan mynaý aq sur jigit júzine úńile qarap, jalt burylyp bezip barady. Poezdyń dońǵalaǵy da bir qalypty taqyldap: «Keshirmes em... Keshirmes em», — deı berdi.

Naýan jolaýshynyń birinen shylym alyp tutatty da, burqyrata, qushyrlana sordy.

Poezd zaýlap keledi.

1970 j.

---