InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ابايدى تانۋ - مۇرات،
اباي شىققان بيىككە تالپىنۋ – پارىز.
ساباقتىڭ ءتۇرى: وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامىنداعى عىلىمي كەڭەس وتىرىسى (جوبالاردى قورعاۋ)
ساباقتىڭ ءتيپى: تەوريالىق قورىتىندىلاۋ جۇمىسى (بايقاۋ)
ساباقتىڭ ءادىس – ءتاسىلى: دامىتا وقىتۋ، پروبلەمالىق وقىتۋ، ۇجىمدىق وقىتۋ ادىستەرى. ميعا شابۋىل، جوبا قورعاۋ، بولجام – پىكىر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
«اباي جولى» رومان – ەپوپەياسىنداعى وبرازدار گالەرەياسى، ەپوپەيانىڭ التىن دىڭگەگى ابايمەن بىرلەستىكتە الىنۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ەپوپەيانىڭ ءون بويىنداعى اباي ءداستۇرى، ۇلىلار ۇندەستىگى جايلى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، وقۋشىلاردى عىلىمي ىزدەنىسكە جۇمىلدىرۋ.
«اباي جولى» رومان – ەپوپەياسىنان العان بىلىمدەرىن جيناقتاۋ، قايتالاۋ، ىزدەندىرۋ، زەرتتەۋ جۇمىستارى ارقىلى شىعارماشىلىق جۇمىستارعا جەتەلەۋ.
وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە، عىلىمي ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. پروبلەمانى شەشە ءبىلۋ، عىلىمي نەگىزدە دالەلدەۋگە قالىپتاستىرۋ، بىلىمدىلىك داعدىلارىن دامىتۋ. ءبىلىمدى وقۋشىلىق دەڭگەيدەن اناليز، سينتەز، شىعارماشىلىق دەڭگەيگە كوتەرۋ.
ادامزات ادەبيەتى، مادەنيەتى، ونەرى، رۋحاني بايلىعىن ىزدەنۋ، ونى قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. ادەمىلىك، سۇلۋلىقتى قابىلداۋعا تاربيەلەۋ. ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ قۇرال - جابدىعى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، پرەزەنتاسيالار، عىلىمي جوبا، بەينەفيلمدەر، ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءان - كۇي، قازاق ءتىلى.

ساباقتىڭ ءوتىلۋ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ساباق ماقساتى مەن كەزەڭدەرى جانە شارتتارىمەن تانىستىرۋ.
ءمۇعالىم ءسوزى:
اباي – اتانىڭ بالاسى ەمەس، حالىق بالاسى. ادامزاتتىڭ ابايى. اباي جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى. اباي بىزبەن ماڭگى بىرگە، ويتكەنى اباي شىعارمالارى ۇلتتىق ونەردى دامىتۋدىڭ جاڭاڭ باعىتى رەتىندە قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. ءححى عاسىر قازاق ادەبيەتى اباي ءداستۇرىن جالعاستىرا وتىرىپ ءوستى، جەتىلدى. اباي ۇلتىمىزدىڭ تۋى. اباي ادام ءومىرىن ماعىنالى ەتۋدى، اقىلعا، ەڭبەككە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋدى، جاماندىق جاساماۋدى، ادامگەرشىلىكتى ساقتاۋدى جاستارعا وسيەت ەتتى.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «ءبىزدىڭ مىندەتىمىز باسەكەلەستىككە لايىق ۇرپاق تاربيەلەۋ»، دەگەن پىكىرى جاستارعا ابايشا ءبىلىم الۋ، ابايشا ءومىر ءسۇرۋ دەگەندى ۇقتىرادى.
بالالار سەندەر وسى كۇنگە دەيىن ابايدى اقىن رەتىندە تانىپ ءبىلىپ كەلسەڭدەر، ال ەندى م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان – ەپوپەياسىن وقىعالى ونى تاريحي تۇلعا ەكەنىن بىلدىڭدەر.
بالالار ن. ءا. نازاربايەۆ «ابايدى تاني الماعان قازاق، دۇنيەنى دە تانىپ جارىتپايدى» دەگەن. ابايدى وقىپ، تانىعان سايىن ونىڭ جاڭا سىرلارىنا قانىق بولاسىڭدار. ءبىراق ابايدىڭ شەشىلمەگەن سىرلارى كوپ. اباي ءبىز ءۇشىن ماڭگىلىك جۇمباق قۇبىلىس. ال ول تۋرالى اشىلماعان سىرلاردى تانۋ – مۇرات، اباي شىققان بيىككە تالپىنۋ – پارىز.
اۋىلدارعا(توپقا) ءبولۋ.
1. اباي اۋىلى
2. مۇحتار اۋىلى
3. شاكارىم اۋىلى
4. قۇنانباي اۋىلى

ءى كەزەڭ
«مەن جاس كەزىمدە قازاقستاننىڭ دالاسىندا تۇردىم دا، سول كەزدەگى كوشپەندى قازاقتاردى كوپ كوردىم، الايدا تەك م. اۋەزوۆ قانا ءوزىنىڭ «ابايىمەن» مەنىڭ قازاق حالقى تۋرالى ءبىلىمىمدى تولىقتىردى، مەن ەندى عانا حوش ءيىستى سامالى ەسكەن دالانىڭ جۇپار اۋاسىن جۇتىپ، قازاق بوپ كەتكەن ءتارىزدىمىن» - دەگەن ەكەن.
ك. فەدرين
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامىنداعى كەڭەس وتىرىسى (جوبالاردى قورعاۋ. 40 مينۋت)
ءى جوبا «ماڭگىلىك جۇمباق قۇبىلىس».
ءىى جوبا «ابايدىڭ پەداگوگيكالىق مۇراسى».
ءىىى جوبا «ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى»
ءىۇ جوبا «قۇنانبايدى كىم دەپ بىلەمىز؟»
ءىى كەزەڭ
م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنىڭ «شىتىرماندا» تاراۋىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.(5 مينۋت)

1. اۆتورى – م. اۋەزوۆ – حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ زاڭعار بيىگى، اكادەميك – عالىم، ۇلى دراماتۋرگ، كورنەكتى اۋدارماشى، اتاقتى ۇستاز – تالىمگەر، لەنيندىك جانە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، كلاسسيك جازۋشى.

2. تاقىرىپ – بەلگىلى ءبىر داۋىردەگى قوعامدىق شىندىقتىڭ ساۋلەسى جازۋشىنىڭ سۋرەتتەيىن دەپ وتىرعان ويىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى.
«شىتىرماندا» تاراۋىنىڭ تاقىرىبى – بىرنەشە.
ءبىرىنشىسى – ابايدىڭ كىتاپ وقۋعا قۇمارلىعى، كوپ بىلۋگە دەگەن قۇلشىنىسى.
ەكىنشىسى – اكە تاپسىرماسىمەن ەل باسقارۋ، داۋ شەشۋ جۇمىستارىنا ارالاسۋى.
ءۇشىنشىسى – العاشقى رەت تۇتانعان ماحاببات وتى، عاشىقتىق سەزىم.

3. ادەبي جانر. ەپوس – بۇل ءومىر شىندىعىن مەيلىنشە مول قامتىپ، كەڭ سۋرەتتەيتىن،
ادام مىنەزىن تەرەڭ اشىپ، جان - جاقتى تانىتاتىن كۇردەلى جانر.

4. ەپيكالىق جانر ءتۇرى:
كەڭ كولەمدى ەپيكالىق ءتۇر.
رومان – ويدان ءوربىتىپ باياندالعان تاريحي ءداۋىر ۇعىمىن بىلدىرەدى.
روماننىڭ كولەمى ۇلكەن، مازمۇنى قات – قابات، سيۋجەتى مەن كومپوزيسياسى وراسان كۇردەلى.

5. شىعارمانىڭ نەگىزگى يدەياسى – تاقىرىپ ارقىلى ءومىر شىندىعىن سۋرەتتەگەندە، ونى ءوز كوزقاراسى، ءوز دۇنيەتانىمى تۇرعىسىنان بەينەلەپ، سول ارقىلى ءوز ماقسات، مۇددەلى ارمانىن ءبىلدىرۋ. «شىتىرماندا» تاراۋىنىڭ نەگىزگى يدەياسى – ابايدىڭ شىعىس پوەزياسىن وقۋعا، ەل ىشىندەگى تاريحي، اڭىز اڭگىمەلەردى قۇمارتىپ تىڭداۋداعى تالپىنىسىن جەتكىزۋ.
اكە تاپسىرماسىن ورىنداۋداعى اسا ۇقىپتىلىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگى، ءوزىنىڭ كۇننەن – كۇنگە تولىسىپ، ءوسىپ (رۋحاني جاعىنان) كەلە جاتقاندىعىن تانىتۋ.
توعجانعا دەگەن العاشقى تابيعي سەزىمىنىڭ شىنايىلىعىن، بار جانىمەن قۇلاي تابىنعان سۇلۋلىقتىڭ جاس جۇرەگىنە شوق سالعانىن وقىرمانعا ابايشا سەزىندىرۋ.

6. شىعارمانىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسى – سيۋجەتتىك دامۋدىڭ كەزەڭ – كەزەڭدەرىن تارتىپكە سالىپ رەتتەپ، قيىننان قيىستىرىپ تۇراتىن وي بىرلىگى. شىعارمانىڭ كومپوزيسيالىق ءبولىمى بەس كەزەڭنەن تۇرادى. «شىتىرماندا» تاراۋى – كولەمدى – كولەمدى ءۇش بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم «كىتاپ الەمىندە»
ابايدى قىزىقتىرعان شىعىستىڭ حيكايا – داستاندارى.
اباي دا، اجەسى دە اڭگىمە ايتۋدىڭ حاس شەبەرى.
اكە تاپسىرماسى.
جۇمباق سەزىم.
ءىى ءبولىم. «ەسەيگەن اباي»
كۇڭكەنىڭ ۇيىندەگى جيىن
بايدالى مەن قۇنانباي اراسىنداعى قىرعي قاباقتىق قاتىناس.
ابايدىڭ كىسىلىك كەلبەتى
ءىىى ءبولىم. «باتالى ءىس»
ءان قاناتىندا
اناسىنىڭ ۇزاق اڭگىمەسى
بوجەي اسى مەن جەر داۋى
ەكى ءتۇن، ءبىر كۇنگى ءتاتتى ۇيقى.

6. 1. سيۋجەتتىڭ باستالۋى – اڭگىمەنىڭ كىرىسپەسى ىسپەتتى، ادەبي قاھارماندار ءوزارا قارىم - قاتىناسقا كوشپەس بۇرىنعى حال - جاعداي، تىرشىلىك، قوعامدىق ورتا، بولاشاق قاقتىعىستار الاڭى، وقيعالار سۋرەتتەلەدى.
ءى ءبولىم. ابايدىڭ شىعىستىڭ حيكايا - داستاندارىن وقۋعا قۇمارلىعىنان باستالادى.
ءىى ءبولىم. ەل ارالاپ، جەر تانىپ، ادام تانىپ ەسەيىپ قالعان اباي كۇڭكەنىڭ ۇيىندەگى يگى جاقسىلار باس قوسقان ۇلكەن جيىننىڭ ۇستىنەن تۇسۋىنەن باستالادى.
ءىىى ءبولىم. قارقارالىدان ەشكىم ەستىمەگەن بىرنەشە جاڭا اندەردى ابايدىڭ ورىنداۋىنان باستالادى.
6. 2. سيۋجەتتىك بايلانىس – ادامدار اراسىنداعى ارەكەتتىڭ باسى، تارتىلىستىڭ باستالۋى ىسپەتتى شىعارما ارقاۋىنداعى نەگىزگى وقيعانىڭ اۋەلگى تۋىنداۋ سەبەبى سەكىلدى.
ءى ءبولىم. ابايدىڭ اكە امىرىمەن قۇلىنشاققا بايلانىستى تاپسىرمانى ورىنداۋى؛
ءىى ءبولىم. ابايدىڭ اكەسىنەن، اجەسى مەن شەشەسىنەن سۇرانۋى؛
ءىىى ءبولىم. اناسىنىڭ ەل اراسىنداعى قىم - قۋىت اڭگىمەلەرىن ەستۋى، ۇزاق ويعا كەتۋى.
6. 3. شيەلەنىسۋى – وقيعانىڭ ادامدار اراسىنداعى ارەكەتتىڭ شيەلەنىسىپ، شيرىعۋى.
1 ءبولىم. اباي اكەسى قۇنانبايدىڭ امىرىمەن قراباس ەكەۋى سۇيىندىك اۋىلىنا جەر داۋىنا بايلانىستى اتتانادى.
ءىى ءبولىم. اباي تاعى دا اكەسىنىڭ امىرىمەن قاراباس ەكەۋى بايدالى قىستاۋىنا بارادى.
ءىىى ءبولىم. اباي بايدالىنىڭ جاۋابى مەن جۋان، تورەلەر اراسىنداعى بىتپەس داۋدى سالماقتى دا، ساليقالى تۇردە شەشەدى.
6. 4. شارىقتاۋ شەگى – سيۋجەتتىك دامۋدىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسى، ادامدار اراسىنداعى قيمىل – ارەكەتتىڭ كۇشەيىپ ءوربىپ جەتكەن جەرى، درامالىق تارتىستىڭ ورىستەپ شىققان بيىگى.
ءى ءبولىم. اباي سۇيىندىكتىڭ قىزى توعجانعا عاشىق بولادى. كوكتەم نۇرىن ەنگىزگەن توعجاننىڭ كەلىستى كەلبەتى، شاشباۋى مەن شولپى، سىرعاسىنىڭ سىڭعىرى اقىن جۇرەگىنە شوق سالادى.
6. 5. شىعارمانىڭ شەشىمى - سۋرەتتەردىڭ ءوزى سۋرەتتەپ وتىرعان ءومىر شىندىعىنا شىعارعان «ۇكىمى». ادامدار اراسىنداعى قاراما – قارسى تايتالاستاردىڭ، كۇردەلى كۇرەستەردىڭ ءبىتۋى، تۇرلىشە تاعدىرلار تارتىسىنان تۋعان ناقتى ناتيجە وقيعاعا قاتىسۋشىلاردىڭ ەڭ اقىرعى حال - كۇيى، كۇللى قۇبىلىستىڭ سوڭعى ساحناسى.

7. شىعارماداعى كەيىپكەرلەر بەينەسى:
7. 1. جاعىمدى – اباي، زەرە، ۇلجان، ەربول، مىرزاحان، بازارالى، قاراباس.
7. 2. جاعىمسىز – بايدالى، قاراتاي، بايسال، قۇلىنشاق، سۇيىندىك، بوجەي، ىرعىزباي.
8. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدار:

8. 1. تروپ نەمەسە قۇبىلتۋ – سوزدەردى تۋرا ماعىناسىندا ەمەس، اۋىسپالى ماعىنادا قولدانۋ، شىندىقتى بەينەلەپ، كەيدە پەردەلەپ تانىتۋ، ويدى وزگەرتىپ، كەيدە ءتىپتى ءوڭىن اينالدىرىپ ايتۋ.
مەتافورا - مىرزا – قۇنانباي، شەشەن – قۇنانباي، جاقسى – قۇنانباي، كوكتەمنىڭ نۇرى – توعجان.
تەڭەۋ – جاڭاعى بايدالىنىڭ اشۋلى سوزدەرىنىڭ تۇسىندا اباي كوزى قازان بەتىنە ءتۇسىپ ەدى، قويۋلانىپ بارا جاتقان ىستىق قۇرتتىڭ ورتاسى كەي كەزدە كوپىرشىك اتىپ، ساقىلداپ قاينايدى. سول كورىنىس تاپ بايدالى اشۋىنداي. قايناۋى جەتكەن، اشۋ – قىزۋى جەتكەن قۇرتتاي. ول - داعى وسى ەلدەگى ءار جەردەن شاڭ بەرىپ جاتقان قۇلىنشاق، سۇيىندىك، بوجەيلەردىڭ اشۋلارى سياقتى. قۇلىنشاق ابايدى ۇلكەن كىسىدەي قارسى الدى.
ەپيتەت – قاتال سۋىق سۋرەتتەپ، ۇلكەن كىسىنىڭ، جاقسى لەبىزىن، اپپاق ۇلكەن ءۇيى، جەڭىل سالقىندىق، اپپاق ءجۇزى، قىرلى مۇرىن، قارا كوز، ءجىپ – جىڭىشكە قاس، جاس جىگىت، سارى پىشاعى، كارى اجە، بيىك توسەكتەن، سول سۋلى، اراز كىسىنىڭ، پىسىق، ەلگەزەك، سەرگەك جىگىتتەر، ادال ءىنى.
سينەكدوحا – قىمىز اكەل، اس - سۋ تيگىز مىنالارعا! (اباي مەن قاراباستى مەڭزەيدى. بايدالى ءسوزى)

ديسفەميزم - ءبىرى قىرت، ءبىرى داراقى، ماقتانشاق، ءبىرى ۇر دا جىق، داڭعوي اتالعاندا - وسىنداي كوپ جيىن ۇستىندە ماسايىپ، وسپادارلىق قىلام دەپ، سونداي اتاق الاتىن. (ىرعىزباي ءسوزى)
- وي، سىعىر مۇندار، بىلمەي وتىرمىسىڭ؟ مىلجىڭ دەپ، قىرت قىپ، جازعان، مەنى ايتات تا! - دەگەندە جۇرتتىڭ ءبارى كۇلىپ جىبەرەدى. (مايباسار ءسوزى)
8. 2. فيگۋرا نەمەسە ايشىقتاۋ - ءسوز تىركەستەرىن داعدىلى سينتاكسيستىك قالىپتان گورى وزگەشەلەۋ وراممەن قولدانۋ، ايرىقشا وراممەن، ايشىقپەن قۇرۋ.
سۇراي ارناۋ – قۇداي سىلەگىر كەتشى بىلاي. قۇداي سىلەگىر. تىنىشتىق سەن - اق! (بايدالى ءسوزى). اپكەي، اپكەت، مىناۋ قاراڭ ءولتىردى.
9. تۇسىندىرمە سوزدىك. ءتاپسىر – قۇراندى اۋدارا وتىرىپ، تۇسىنىك بەرۋ. وتامالى - ءساۋىر ايىنىڭ ورتاسىنا قاراي كەلەتىن تابيعات قۇبىلىسى. جەلسىز، بورانسىز وتپەيدى. قىستىڭ ەڭ سوڭعى ءزارى سوندا. بەدەۋمەن – قىسىر بيە، ءمىنىس مالى. قيا باسپايمىن – ەشقايدا كەتپەيمىن. ءوزىم ادا قىلايىن – مەن ءوزىم اتقارايىن. ۇشەۋى دە جول سوعادى – سالت ءتۇرى، ىرىمىن الادى. تۇل ات – ارناپ سەمىرتكەن ات.
10. تاربيەلىك ءمانى. قازاق ءومىرىنىڭ تاريحى شىندىعىن تانۋعا، ونەر - ءبىلىم مەن اقىل – ويدىڭ شامشىراعى اباي ونەگەسىنە تاربيەلەيدى. ادىلەتتى، تۋراشىل، مەيىرىمدى، تاباندى بولۋعا، ۇلكەندى سىيلاۋعا ۇيرەتەدى.

ءىىى كەزەڭ
«اباي جولى» ەپوپەياسى تاريحي جانە كوركەم شىندىق (ساحنالىق كورىنىس 25 مينۋت)
اباي ساعىنىشى
قۇنانباي جولى
ابايىم ءبىر توبە
ۇلى اباي ۇلاعاتى

ءىۇ كەزەڭ
«ميعا شابۋىل» سۇراقتارى (تەست. 10 مينۋت)
ءۇ كەزەڭ
باعالاۋ، قورىتىندىلاۋ.(5 مينۋت)

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
ارىس اۋدانى، م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ