ابايدىڭ تابيعات ليريكاسى
قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ
تاقىرىبى: "اباي قۇنانبايەۆتىڭ تابيعات ليريكاسى"
بىلىمدىلىك ماقساتى׃ وقۋشىلارعا اباي ولەندەرىن ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ ولەڭدەرىمەن سالىستىرا وتىرا تەرەڭ مەڭگەرتۋ، جاتقا ايتۋ، ولەڭدەردى تالداۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ، تەوريالىق ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ، ەتنوگرافيالىق تانىمداردى كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى ׃ وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق، ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ،
ولاردىڭ پوەزيا، ساز ونەرى، بەينەلەۋ ونەرى سەكىلدى كوركەم ونەر
دۇنيەسىنە سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. اباي ۇلىلىعىن تەرەڭ سەزدىرۋ،
تۋعان تابيعاتقا قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى ׃ وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە ىقپال ەتۋ، ولەڭدەردى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ قابىلەتتەرىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ.
ساباق ءتۇرى ارالاس
ءادىس-تاسىلى بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سالىستىرۋ، تالداۋ
ءپانارالىق بايلانىس ورىس ادەبيەتى، تاريح، تابيعاتتانۋ، حالىق اۋىز ادەبيەتى، مۋزىكا
كورنەكىلىك كومپيۋتەر، سلايدتار، سۋرەتتەر
ساباق بارىسى I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
پسيحولوگيالىق دايىندىق. ابايدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ءانىن تىڭداۋ
II. وتكەندى پىسىقتاۋ.
كلاستەر ادىسىمەن وتكەندى پىسىقتاۋ. اباي تۋرالى نە بىلەتىنىن انىقتاۋ
اباي
↓
ۇلى اقىن، اۋدارماشى، فيلوسوف، ويشىل، سىنشى، سازگەر
حرونولوگيالىق حات جازۋ
1. 1845 جىلى
2. 10 جاس
3. 3 اي
4. 1870 جىلى
5. 1882 جىلى
6. 46
7. 1904 جىلى
1. اباي قاي جىلى تۋعان؟ (1845 جىلى 10 تامىز.)
2. تۋعان جەرىنىڭ اتى. (سەمەي وبلىسى. شىڭعىستاۋ تاۋىنىڭ بوكتەرى.)
3. ابايدىڭ شىن اتى كىم ەدى؟ (يبراھيم.)
4. ابايدىڭ اجەسىنىڭ اتى كىم؟ (زەرە.)
5. ابايدىڭ ارعى اتالارى كىمدەر؟ (وسكەنباي، ىرعىزباي. )
6. شەشەسىنىڭ اتى كىم بولعان. (ۇلجان.)
7. قۇنانباي نەشە ايەلدى بولعان؟ (4 ايەلدى.)
8. ابايدىڭ دۇنيەگە كوزىن اشقان كىم ەدى؟ (ميحاەليس.)
9. اباي نەشە جاسقا دەيىن وقىعان (13 جاس.)
10. سەمەيدەگى اباي وقىعان مەدرەسە قالاي اتالعان؟ (احمەت - ريزا.)
11. ابايدىڭ رۋى قاڭداي؟ (توبىقتى.)
سلايدتان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىربايانى
III. جاڭا تاقىرىپتى يگەرتۋ
سلايدتان تابيعات سۋرەتتەرىن - ءار جىل مەزگىلىن كورسەتۋ. دەمەك، بۇگىن ءبىز نە جايىندا ءسوز ەتپەكپىز؟ دۇرىس تابيعات تۋرالى. ەندى بۇل ءسوزدى ەستىگەندە ويلارىڭا قانداي سوزدەر كەلەدى؟
تابيعات سوزىنە اسسوسياسيا
«تابيعاتقا نەمكەتتى قاراۋ، ونىمەن ساناسپاۋ - انا ءسۇتىن اقتاماعانمەن بىردەي»
«تابيعات - پوەزيا بۇلاعى» (م. اۋەزوۆ)
نە تو، چتو منيتە ۆى، پريرودا:
نە سلەپوك، نە بەزدۋشنىي ليك؛
ۆ نەي ەست دۋشا، نەي ەست سۆوبودا،
ۆ نەي ەست ليۋبوۆ، ۆ نەي ەست يازىك (ۆ. بەلينسكيي)
ۆ ليۋبوي تراۆينكە سىششەتسيا دۋشا،
ي نە بەزدۋشنى كەدرى - يسپولينى…
زەمليا رودنايا، كاك تى حوروشا
ي دوروگا وت كوچكي دو ۆەرشينى!
(ا. اداروۆ التاي حالقىنىڭ اقىن - جازۋشىسى)
تابيعات – ادام ءومىر سۇرەر تىرشىلىك ەتەر ورتاسى. ونسىز ءومىر جوق. مىنە، وسى تابيعات كورىنىستەرىن، وعان بولىنگەن قازاق دالاسىنداعى ءومىردى، تۇرمىس - ءحالدى سۋرەتتەۋگە ابايدىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرى ارنالعان جانە ابايدىڭ بۇرىن تابيعات كورىنىستەرىن مۇنشالىق تەرەڭ ءارى جان - جاقتى جىرلاعان اقىن بولعان ەمەس. ءبىز بۇگىن ابايدىڭ جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى «قىس»، «جازعىتۇرى»، «كۇز»، «جاز» « قاراشا، جەلتوقسان، سول ءبىر - ەكى اي» ولەڭدەرىن وقىپ، تالدايمىز. بۇل ولەڭدەرىن اقىن 1886 - 1890 جىلدار ارالىعىندا جازعان.
ابايدىڭ جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى تۋرالى جازىلعان ولەڭدەرى بەينەتى مەن ازابى مول مال باققان شارۋانى بايانسىز كوشپەلى اۋىلدى كورسەتەتىن سۇلۋ شىعارمالار بولىپ تابىلادى. تابيعاتقا جان بىتىرۋگە ۇلى اباي ءوزىنىڭ ورىس كلاسسيكتەرىنەن ۇيرەنگەن.
ابايدىڭ تابيعات ليريكاسى جالاڭ كەلمەي، جامىراڭقى كەلەدى. ونىڭ پەيزاجى قيمىلعا، اداممەن قارىم - قاتىناسقا، ماعىنالىققا تولى. ابايدىڭ پەيزاجى ءبىزدىڭ قانىمىزعا دارىپ، سانامىزعا ءسىڭىپ كەتكەن. كوكتەم كەلسە، ءبىز ابايدىڭ سوگىلگەن بۇلتىن، ويناعان نايزاعايىن ەسكە الامىز. جاز شىقسا، ءبىز ابايدىڭ كوكوراي شالعىنىنا اۋناعانداي بولامىز. كۇز بولسا، ءبىز ابايدىڭ دىمقىل سۋ بۇرىككەن تۇمانىنا شومىلعانداي اسەرلەنەمىز. قىس تۇسسە، ءبىز قالتىراعان اق ساقالدى شالدى كوز الدىمىزعا ەلەستەتەمىز. ابايدىڭ سامالى، ساعىمى، جەلى، جاڭبىرى، ۇسكىرىگى، ايازى باياعى كۇيىندە تۇرعانداي سەزىنەمىز. ونىڭ بايلىعى بارشامىزعا جەتىپ جاتاتىنداي. ابايدىڭ ءبىر ۇلىلىعى وسىندا.
ەكى وقۋشى ابايدىڭ « جاز» بەن « كۇز» ولەڭدەرىن جاتقا ايتادى. مازمۇنىنا توقتالۋ.
سوزدىك جۇمىسى
جالاڭ – وتدەلنىي
جامىراڭقى – منوگوگراننىي
دارىپ – ۆنەدرياتسيا
كوكوراي شالعىن – لۋگ
بۇرىككەن – برىزگات
اسەرلەنەمىز – ۆدوحنوۆيتسيا
سامالى – ۆەتەروك
ساعىمى – ميراج
ۇسكىرىگى – ليۋتىي موروز
تاقىرىبى: "اباي قۇنانبايەۆتىڭ تابيعات ليريكاسى"
بىلىمدىلىك ماقساتى׃ وقۋشىلارعا اباي ولەندەرىن ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ ولەڭدەرىمەن سالىستىرا وتىرا تەرەڭ مەڭگەرتۋ، جاتقا ايتۋ، ولەڭدەردى تالداۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ، تەوريالىق ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ، ەتنوگرافيالىق تانىمداردى كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى ׃ وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق، ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ،
ولاردىڭ پوەزيا، ساز ونەرى، بەينەلەۋ ونەرى سەكىلدى كوركەم ونەر
دۇنيەسىنە سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. اباي ۇلىلىعىن تەرەڭ سەزدىرۋ،
تۋعان تابيعاتقا قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى ׃ وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە ىقپال ەتۋ، ولەڭدەردى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ قابىلەتتەرىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ.
ساباق ءتۇرى ارالاس
ءادىس-تاسىلى بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سالىستىرۋ، تالداۋ
ءپانارالىق بايلانىس ورىس ادەبيەتى، تاريح، تابيعاتتانۋ، حالىق اۋىز ادەبيەتى، مۋزىكا
كورنەكىلىك كومپيۋتەر، سلايدتار، سۋرەتتەر
ساباق بارىسى I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
پسيحولوگيالىق دايىندىق. ابايدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ءانىن تىڭداۋ
II. وتكەندى پىسىقتاۋ.
كلاستەر ادىسىمەن وتكەندى پىسىقتاۋ. اباي تۋرالى نە بىلەتىنىن انىقتاۋ
اباي
↓
ۇلى اقىن، اۋدارماشى، فيلوسوف، ويشىل، سىنشى، سازگەر
حرونولوگيالىق حات جازۋ
1. 1845 جىلى
2. 10 جاس
3. 3 اي
4. 1870 جىلى
5. 1882 جىلى
6. 46
7. 1904 جىلى
1. اباي قاي جىلى تۋعان؟ (1845 جىلى 10 تامىز.)
2. تۋعان جەرىنىڭ اتى. (سەمەي وبلىسى. شىڭعىستاۋ تاۋىنىڭ بوكتەرى.)
3. ابايدىڭ شىن اتى كىم ەدى؟ (يبراھيم.)
4. ابايدىڭ اجەسىنىڭ اتى كىم؟ (زەرە.)
5. ابايدىڭ ارعى اتالارى كىمدەر؟ (وسكەنباي، ىرعىزباي. )
6. شەشەسىنىڭ اتى كىم بولعان. (ۇلجان.)
7. قۇنانباي نەشە ايەلدى بولعان؟ (4 ايەلدى.)
8. ابايدىڭ دۇنيەگە كوزىن اشقان كىم ەدى؟ (ميحاەليس.)
9. اباي نەشە جاسقا دەيىن وقىعان (13 جاس.)
10. سەمەيدەگى اباي وقىعان مەدرەسە قالاي اتالعان؟ (احمەت - ريزا.)
11. ابايدىڭ رۋى قاڭداي؟ (توبىقتى.)
سلايدتان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىربايانى
III. جاڭا تاقىرىپتى يگەرتۋ
سلايدتان تابيعات سۋرەتتەرىن - ءار جىل مەزگىلىن كورسەتۋ. دەمەك، بۇگىن ءبىز نە جايىندا ءسوز ەتپەكپىز؟ دۇرىس تابيعات تۋرالى. ەندى بۇل ءسوزدى ەستىگەندە ويلارىڭا قانداي سوزدەر كەلەدى؟
تابيعات سوزىنە اسسوسياسيا
«تابيعاتقا نەمكەتتى قاراۋ، ونىمەن ساناسپاۋ - انا ءسۇتىن اقتاماعانمەن بىردەي»
«تابيعات - پوەزيا بۇلاعى» (م. اۋەزوۆ)
نە تو، چتو منيتە ۆى، پريرودا:
نە سلەپوك، نە بەزدۋشنىي ليك؛
ۆ نەي ەست دۋشا، نەي ەست سۆوبودا،
ۆ نەي ەست ليۋبوۆ، ۆ نەي ەست يازىك (ۆ. بەلينسكيي)
ۆ ليۋبوي تراۆينكە سىششەتسيا دۋشا،
ي نە بەزدۋشنى كەدرى - يسپولينى…
زەمليا رودنايا، كاك تى حوروشا
ي دوروگا وت كوچكي دو ۆەرشينى!
(ا. اداروۆ التاي حالقىنىڭ اقىن - جازۋشىسى)
تابيعات – ادام ءومىر سۇرەر تىرشىلىك ەتەر ورتاسى. ونسىز ءومىر جوق. مىنە، وسى تابيعات كورىنىستەرىن، وعان بولىنگەن قازاق دالاسىنداعى ءومىردى، تۇرمىس - ءحالدى سۋرەتتەۋگە ابايدىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرى ارنالعان جانە ابايدىڭ بۇرىن تابيعات كورىنىستەرىن مۇنشالىق تەرەڭ ءارى جان - جاقتى جىرلاعان اقىن بولعان ەمەس. ءبىز بۇگىن ابايدىڭ جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى «قىس»، «جازعىتۇرى»، «كۇز»، «جاز» « قاراشا، جەلتوقسان، سول ءبىر - ەكى اي» ولەڭدەرىن وقىپ، تالدايمىز. بۇل ولەڭدەرىن اقىن 1886 - 1890 جىلدار ارالىعىندا جازعان.
ابايدىڭ جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى تۋرالى جازىلعان ولەڭدەرى بەينەتى مەن ازابى مول مال باققان شارۋانى بايانسىز كوشپەلى اۋىلدى كورسەتەتىن سۇلۋ شىعارمالار بولىپ تابىلادى. تابيعاتقا جان بىتىرۋگە ۇلى اباي ءوزىنىڭ ورىس كلاسسيكتەرىنەن ۇيرەنگەن.
ابايدىڭ تابيعات ليريكاسى جالاڭ كەلمەي، جامىراڭقى كەلەدى. ونىڭ پەيزاجى قيمىلعا، اداممەن قارىم - قاتىناسقا، ماعىنالىققا تولى. ابايدىڭ پەيزاجى ءبىزدىڭ قانىمىزعا دارىپ، سانامىزعا ءسىڭىپ كەتكەن. كوكتەم كەلسە، ءبىز ابايدىڭ سوگىلگەن بۇلتىن، ويناعان نايزاعايىن ەسكە الامىز. جاز شىقسا، ءبىز ابايدىڭ كوكوراي شالعىنىنا اۋناعانداي بولامىز. كۇز بولسا، ءبىز ابايدىڭ دىمقىل سۋ بۇرىككەن تۇمانىنا شومىلعانداي اسەرلەنەمىز. قىس تۇسسە، ءبىز قالتىراعان اق ساقالدى شالدى كوز الدىمىزعا ەلەستەتەمىز. ابايدىڭ سامالى، ساعىمى، جەلى، جاڭبىرى، ۇسكىرىگى، ايازى باياعى كۇيىندە تۇرعانداي سەزىنەمىز. ونىڭ بايلىعى بارشامىزعا جەتىپ جاتاتىنداي. ابايدىڭ ءبىر ۇلىلىعى وسىندا.
ەكى وقۋشى ابايدىڭ « جاز» بەن « كۇز» ولەڭدەرىن جاتقا ايتادى. مازمۇنىنا توقتالۋ.
سوزدىك جۇمىسى
جالاڭ – وتدەلنىي
جامىراڭقى – منوگوگراننىي
دارىپ – ۆنەدرياتسيا
كوكوراي شالعىن – لۋگ
بۇرىككەن – برىزگات
اسەرلەنەمىز – ۆدوحنوۆيتسيا
سامالى – ۆەتەروك
ساعىمى – ميراج
ۇسكىرىگى – ليۋتىي موروز
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بالالار مەن ينە بولامىن ال سەندەر ءجىپ بولاسىڭدار. سەندەر مەنىڭ ارتىمنان ءبىر – بىرلەرىڭنىڭ بەلدەرىڭنەن ۇستاپ تۇرىڭدار. ءقازىر ءبارىمىز الدىمىزدا تۇرعان كەدەرگىلەر اراسىنان ۇزىلمەي جۇگىرەمىز. كىم ءجىپتى...
