InfoHub Logo

نۇركەن ءابدىروۆ 1919 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ قارقارالى اۋدانىنداعى №5 اۋىلىندا تۋادى. ۇلتى قازاق، قىزىل ارميا قاتارىنا 1940 جىلى اقپان ايىندا شاقىرىلادى.

كسرو جوعارعى كەڭەسى پەرزيديۋمنىڭ 1943 جىلعى 31 ناۋرىزىنداعى جارلىعى بويىنشا وعان قايتىس بولعاننان كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلەدى.

سوعىس باستالعاندا نۇركەن ورىنبوردىڭ اۆياۋچيليششەسىنىڭ كۋرسانتى بولىپ وقىپ جۇرگەن-دى. وقۋدى بىتىرگەننەن كەيىن وعان قىسقا مەرزىمدى دەمالىس بەرىلەدى، ءبىراق ول دەمالىستان باس تارتادى. «مەن، — دەپ جازدى ول ۇيىنە، — فاشيستەردىڭ ءۇنىن اجال وعىمەن ءوشىرۋ ءۇشىن اسىعىپ، ۇيگە بارمادىم...».

1942 جىلى 9 قازاندا سەرجان ن. ءابدىروۆ 267-شابۋىلشى اۆياسيا ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن 808-شابۋىلشى اۆياسيا پولكىنە كەلەدى.
23 قازاندا ول تۇڭعىش رەت جاۋىنگەرلىك تاپسىرمامەن ۇشادى. «مەنىڭ قولىما قورعاسىننان جاۋعا سىيلىق تارتاتىن تەز ۇشاتىن سامولەت ءتيدى، - دەدى ول ۇشار الدىنا جازعان حاتىندا. — ەگەر فاشيستەردى ءبىز جويماساق وندا ولار ءبىزدى جويادى، كوڭىلدى، باقىتتى ءومىر قايتىپ ورالمايتىن بولادى...» نۇركەننىڭ ۇشقىشتىق شەبەرلىگى ۇرىستان-ۇرىسقا دەيىن ارتا ءتۇستى. نۇركەننىڭ ۇشقىش الەكسەي پيسانكو، پەتر ۆىچۋكجانين مەن ءوزىنىڭ اتقىشى ساشا كوميسساروۆپەن جاۋىنگەرلىك دوستىعى مايداننىڭ قاتال جاعدايىندا قالىپتاسادى. نۇركەن جاۋىنگەرلىك تاپسىرمامەن 16 رەت ۇشقىنادا فاشيستەردىڭ ون ەكى تانكىسىن، جيىرما سەگىز جۇك ماشيناسىن، ءوق-دارى تيەلگەن 18 ماشيناسىن، جانار ماي قۇيىلعان ءۇش سيستەرناسىن، ءۇش زەڭبىرەگىن جانە ەلۋدەن استام جاۋىنگەرى مەن وفيسەرىن جويدى.

1942 جىلى 19 جەلتوقسانىندا سوڭعى 17-جاۋىنگەرلىك تاپسىرمانى ورىنداپ شىعۋعا ۇشىپ شىقتى. بۇل كۇنى نۇركەن بوكوۆسايا-پونومارەنكا اۋدانىنداعى دۇشپاننىڭ كوپتەگەن تانكتەر شوعىرلانعان جانە كۇشتى بەكىنگەن شەبىنە «يل-2» سامولەتتەر زۆەنوسىن باستاپ بارۋعا بۇيرىق الدى. ءابدىروۆ جاۋدىڭ بىرنەشە دزوتىن، زەنيتتى ارتيللەرياسىنىڭ ەكى ۇياسىن، التى تانكىسىن جويدى. ءبىراق گيتلەرشىلەر زەنيچيكتەر نۇركەننىڭ سامولەتىنە وق دارىتىپ، سامولەت جانا باستايدى، سامولەتتەن سەكىرۋگە بولاتىن ەدى، ءبىراق ءابدىروۆ بۇل ويدان اۋلاق بولدى. ول كاپيتان گاستەللو سياقتى ءوزىنىڭ جانعان ماشيناسىن نەمىس تەحنيكاسىنىڭ شوعىرلانعان جەرىنە قاراي باعىتتادى.

ەكىنشى سامولەتتىڭ ۇشقىشى الەكسەي پيسانكو «قوش بول، لەشا، وتانعا دەگەن مەنىڭ جالىندى سالەمىمدى جەتكىز. قاراعاندىعا حات جازىپ جىبەر. قوش بول، دوسىم!» - دەگەن نۇركەننىڭ اقىرعى ءسوزىن شلەموفوننان ەستىدى. نۇركەن سامولەتتەگى ءوزىنىڭ ەكيپاجىمەن، لاپىنداعان جالىن قۇشاعىندا جاۋ تانكتەرىنىڭ قالىڭ ورتاسىنا بارىپ سۇڭگىپ كەتتى. ونىمەن بىرگە ونداعان فاشيست جاۋىنگەرى مەن وفيسەرلەرى دە كەلمەسكە كەتتى.
باتىرلار ماڭگى جاسايدى دەيدى حالىق. 1944 جىلى قاراعاندى شاحتەرلەرىنىڭ ءوز ەرىكتەرىمەن بەرگەن قارجىسىنا جاسالعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى نۇركەن ءابدىروۆ اتىنداعى سامولەت فاشيستەرگە قارسى ۇرىسقا كىردى.

باتىردىڭ ەسىمى وشپەيتىن بولدى. نۇركەن روستوۆ وبلىسىنداعى ۆەشەنسك اۋدانىنىڭ كونكي حۋتورىنداعى باۋىرلاستار زيراتىنا جەرلەنگەن. ابدىروۆكە قاراعاندىدا، باتىردىڭ تۋعان جەرى — قارقارالى اۋدانىنىڭ نۇركەن ءابدىروۆ اتىنداعى  سوۆحوزىندا ەسكەرتكىش قويىلعان.
بوكوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ 13-پيونەر وتريادىنا باتىردىڭ ەسىمى بەرىلگەن. باتىردىڭ اناسى باعجان بوكوۆ ستانيساسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى بولىپ سايلاندى. قۇرمەتتى قوناقتى، باتىردىڭ اناسىن ءوز ستانيساسىندا ميحايل الەكساندروۆيچ شولوحوۆ جىلى شىرايمەن قارسى الدى.
باتىردىڭ ەرلىگىن بۇكىل ەل ماقتانىش ەتەدى. روستوۆ وبلىسىنىڭ ۆەشەنسك اۋداننىڭ ن. ءابدىروۆ جەرلەنگەن كونكي حۋتورىندا، قاراعاندى قالاسىندا، سونداي-اق ءوز ەسىمىندەگى اۋىلدا (باتىردىڭ تۋعان جەرىندە) ن. ابدىروۆكە ەسكەرتكىشتەر ورناتىلعان. قاراعاندىدا ن. ءابدىروۆ اتىنداعى داڭعىل بار. جىل سايىن ن. ءابدىروۆ اتىڭداعى جۇلدە ءۇشىن ەركىن كۇرەستەن جارىس وتكىزىلەدى. ۆولگوگرادتاعى مامايەۆ قورعانىنىڭ ەتەگىندە ن. ءابدىروۆ بەينەلى زيراتى جاسالعان. قاراعاندىداعى كەنشىلەردىڭ مادەنيەت سارايىنىڭ رەپەرتۋارىنا نۇركەن ءابدىروۆ تۋرالى بالەت ەنگىزىلگەن (مۋزىكاسى ا. رۋدەنسكييدىكى). ن. ءابدىروۆ تۋرالى گ. ياكيموۆ جازعان «ماڭگىلىك ءومىر شىڭىنا» («پيكە ۆ بەسسمەرتيە») اتتى دەرەكتى پوۆەست (الماتى، 1966 جىل) بويىنشا «قازاقتەلەفيلم» ستۋدياسى فيلم شىعاردى.

قاراعاندىدا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، اتاقتى ۇشقىش نۇركەن ءابدىروۆتىڭ ەسكەرتكىشىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى باستالدى. قالالىق ساياباقتار باسقارماسىنىڭ حابارلاۋىنشا، جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بيۋدجەتتەن 9 ميلليون تەڭگە بولىنگەن.

قاراعاندىداعى ن. ءابدىروۆ ەسكەرتكىشى ءوزىنىڭ اتىنداعى الاڭعا 1958 جىلى ورناتىلدى. ەسكەرتكىش اۆتورلارى — مۇسىنشىلەر اناتوليي بيلىك پەن يۋريي گۋممەل، ساۋلەتشى ل. ۆوروبيەۆ. كومپوزيسيا بيىكتىگى — توعىز مەتر، ال ءمۇسىن شويىننان قۇيىلعان.

---