ابىلايدىڭ ءبىر جورىعى (ءىى نۇسقا)
ابىلاي حان قاراقالماق قاتىسىبانعا قول جيىپ، شەرۋ تارتىپ بارعاندا، ابىلايعا كىسى سالدى دەيدى:
— ابىلاي مەن ەكەۋمىزدىڭ تالاسىمىز ءدىن ەمەس، دۇنيە عوي، — دەيدى، — دۇنيە ءۇشىن جۇرتىمىزدى قىرعىن قىلمالىق! مەن جەكپە-جەككە وزىمە قاراعان قالماقتان ءبىر سىرتتان تاۋىپ شىعارايىن. ابىلاي دا وزىنە قاراعان ەلىنەن ءبىر سىرتتان دەگەنىن شىعارسىن. مەنىڭ (مەنىم) كىسىم ابىلايدىڭ شىعارعان كىسىسىن كۇشى اسىپ ءولتىرىپ كەتسە، مال مەنەن جاننان ول بەزىپ شىقسىن، ءبىز ولجا قىلايىق. ابىلايدىڭ كىسىسى مەنىڭ كىسىمدى كۇشى اسىپ ولتىرسە، مەن (مان) مال مەن جاننان بەزدىم. ول ولجا قىلسىن، — دەيدى، — ۋاعدا وسى بولسا، مەن[ءىڭ] دە ۋاعدام وسى، — دەپتى.
— جارايدى، بولسا بولسىن، — دەيدى.
قالماقتىڭ بۇرىننان بەلگىلى سىرتتانى بار ەكەن، جولبارىستى قۇيرىعىنان الىپ، لاقتىرادى ەكەن. جانە قۇيرىعىنان ۇستاپ، جەرگە ۇرىپ ولتىرەدى ەكەن. سونداي كۇشتى، بەلگىلى ەكەن. ابىلايدا ونداي سىنالعان بەلگىلى سىرتتان جوق ەكەن. ءوزىنىڭ سىناۋى بويىنشا شاقشاق نەمەرەسى جانىبەكتى شىعارماق بولدى دەيدى:
— ەرتەڭ قالماقتىڭ سىرتتانىنا سەن شىعاسىڭ! — دەپ ايتىپ قويدى دەيدى.
سول تۇندە جاتىپ، جانىبەك ءبىر ءتۇس كورىپ، تۇسىنەن شوشىپ ويانىپ، ءتۇن ىشىندە قوسىن جىعىپ، ەلىنە قايتپاقشى بولىپ:
«ابىلاي حانعا ايتىپ كەتەيىن» دەپ جەتىپ كەلسە، جانىبەكتىڭ تۇسىنەن قورقىپ ويانعانىن حان دا كورىپ، ءبىلىپ: «ماعان كەلمەي كەتپەس!» دەپ باسىن كوتەرىپ وتىر ەكەن دەيدى. تاڭ جاڭا ساۋلە بەرىپ كەلە جاتقاندا ونداعى-مۇنداعى كورىنەرلىك بولعان مەزگىل ەكەن:
— باتىر، جاي ەرتە كەلدىڭ بە؟ اسىعىپ-ۇسىگىپ ءبىر نارسەدەن قىستالىپ ءجۇرسىڭ بە، نەمە[نە]؟ — دەدى.
— تاقسىر، ءبىر جامان ءتۇس كوردىم. سول ءتۇسىم تۇرىنەن قورقامىن. «وسى جولى ءولىپ كەتسەم، تۇقىمسىز كەتەرمىن!» دەپ قايتۋعا ىڭعايلانىپ، سىزگە كەلدىم، — دەيدى، — «ءولىپ كەتەم- اۋ!» دەپ جۇرەگىم اۋزىما تىعىلىپ، زورعا كەلدىم، — دەيدى.
سوندا حان مىراقور اتشىسىن شاقىرىپ، اتشى:
— الديار، تاقسىر! — دەپ جەتىپ كەلدى.
— ۋا، مەنىڭ قارت بوگەنباي بەرگەن كارى جيرەن اتىمدى ەسىكتىڭ الدىنا الىپ كەل! — دەدى.
حاندى ونان باسقا ات الىپ جۇرە المايدى ەكەن دەيدى.
مىراقور اتتى ەسىكتىڭ الدىنا الىپ كەلگەندە جانىبەككە:
— جاي قولىڭدى، — دەيدى. جانىبەك قولىن جايىپ:
«ءامين»، — دەپ ۇشىپ تۇرا كەلگەندە حان ايتتى:
— جاقسى تۇسكە دە ساداقا، جامان تۇسكە دە ساداقا، — دەپ، — قۇداي، وسىنىڭ ءتۇسىن مەن نەگە جورىسام، سەن قابىل قىل! — دەپ جيرەن اتتى «ءتۇس ساداقاسى» دەپ جالما-جان سويدىرىپ، تاراتىپ جىبەردى.
— ەندى ايت ءتۇسىڭدى، — دەدى.
— ءتۇسىمدى ايتسام، تاقسىر، قالماقتان جەكپە-جەككە پالەنشە دەگەن جايساڭ شىقتى. بۇل جاقتان مەن شىقتىم. ەكەۋمىز شارتپا-شارت بولىپ قالعاندا، مەنى ول نايزامەن شانشىپ ءتۇسىردى. كەۋدەمە اتشا ءمىنىپ، تاماعىمنان كەسۋگە ىڭعايلاندى. «باۋىزداپ تاستايدى-اۋ!» دەپ كەۋدەمە كوز سالسام، وڭ ەمشەگىمدى ءبىر ايداھار جىلان ەمىپ جاتىر ەكەن. جانە سول ەمشەگىمدى جانە ءبىر ايداھار جىلان تاعى ەمىپ جاتىر ەكەن. شوشىپ ويانا كەلسەم، ءتۇسىم ەكەن. كورگەن ءتۇسىم وسى، تاقسىر! — دەدى.
سوندا حان جورىدى دەيدى:
— ا، بالام، مۇنان نەگە قورقاسىڭ؟ — دەدى، — ءتۇسىڭ ءتۇ[س]-اق ەكەن. [م]ۇنان [ارت]ىق ءتۇس بولا ما؟!
اۋەلگى جورۋى بىلايشا ايتتى دەيدى:
— تۇسىڭدە سەنى ول شانشىپ تۇسىرسە، وڭىڭدە ونى سەن شانشىپ تۇسىرەسىڭ (دەگەن ەكەن)، — دەپتى، — جانە تۇسىڭدە كەۋدەڭە ول مىنسە، وڭىڭدە سەن مىنەسىڭ كەۋدەسىنە، — دەپتى، — تۇسىڭدە سەنىڭ تاماعىڭا قىلىش دايارلاعان بولسا، وڭىندە ونىڭ تاماعىنا سەن قىلىش دايارلايدى ەكەنسىڭ، — دەيدى، — وڭ ەمشەگىڭدى ەمگەن ايداھار جىلان — ءوزىڭنىڭ تۋىپ-وسكەن بالاڭ. ءۇستىڭ ارناقتى دا ەكەن، ءوزى ەل اسقان ايداھارداي بولادى ەكەن، — دەدى، — ءوزى باتىر اتانادى ەكەن، — دەيدى، — جانە سول ەمشەگىڭ[ءدى] ايداھار ەمگەن بولسا، وزىڭنەن ءبىر قىز تۋادى ەكەن. ونان تۋعان جيەن دە ايداھار بولادى ەكەن، — دەيدى، — ايداھارداي اقىرىپ تۋادى ەكەن، — دەيدى، — ۇلدان تۋعان ۇرپاعىڭ، قىزدان تۋعان جيەنىڭ تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستاي تۋادى ەكەن. وسىنشا وسىپ-ونەيىن دەپ تۇر ەكەنسىڭ، — دەپتى، — قالاي ولەسىڭ، جەكپە-جەككە كىرە بەر! — دەدى، — ءجۇسىپ پايعامباردىڭ ءتۇسى، ءجۇنىس، جاقىپ پايعامباردىڭ جورۋى بولسىن! — دەدى.
حان ءتۇسىن قولمەن قويعانداي جورىعان سوڭ، ءبىر جاعىنان اتىن سويىپ تالاتقان سوڭ، جانىبەك قورقىنىشى قاشىپ كەتتى، جۇرەگى تاسىپ كەتتى، قايراتى، قۋاتى بۇرىنعىسىنان دا باسىم بولىپ اسىپ كەتتى. سول جەردەن اتىن الدىرىپ ءمىنىپ:
— جەكپە-جەك! جەكپە-جەك! — دەپ ايعايلاپ، شىعا شاپتى دەيدى.
قالماقتىڭ جايساڭى-اي، قۇتى قاشىپ، اياعىن تالتىرەكتەپ باسىپ، نايزاسىن قالاي تولعارىن بىلمەي، وزىنەن-وزى قالبالاقتاپ ساسىپ، ايقاسىپ قالعان قارساڭدا جانىبەك باتىر شانشىپ ءتۇسىرىپ، ۇستىنە اتتاي ءمىنىپ، تاماعىنا قىلىشتى تيگىزەر-تيگىزبەستەن شالقاسىنان جاتىپ قالماقتىڭ جايساڭى:
— اي، توقتا، — دەدى، — تۇندە سەن دە، مەن دە ءتۇس كورىپ ەدىم- اۋ! سەنى مەن تابانىمنىڭ استىنا سالىپ ەدىم-اۋ! — دەپتى، — سەنىڭ مەنەن ءتۇس جورۋشىڭ جاقسى بولدى. جاقسى جورىعاننان سەن مۇنداي دارەجەگە جەتتىڭ، — دەدى، — مەنىڭ ءتۇس جورۋشىم ءبىرىن تاۋىپ ايتا الماعاننان الىپ كەتتىڭ-اۋ! — دەيدى.
سوندا جانىبەك [ونىڭ] باسىن كەسۋگە قيماي، ۇستىنەن تۇرا كەلىپ، ابىلاي حانعا الىپ كەلدى جەتەلەپ. ءوزى وسىپ-ونگەن جان ەكەن، ون ءبىر اۋىل ەكەن. سول ون ءبىر اۋىلعا تيمەي، وزگە قالماقتى تۇتتاي جالاڭاش قىلىپ توناپ الىپ، ولجا قىلدى. «حان بولسا، وسىنداي بولسىن!» دەيدى.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
ابىلايدىڭ «قاندى قاراعاي قان بولدى، جول بولدى» دەپ ات بەرۋى
ابىلايدىڭ قىرعىز، وزبەككە جورىعى (ءىى نۇسقا)
You Might Also Like
