InfoHub Logo

قاراقالماق قاتىسىباننىڭ حانى ابىلايعا ەلشى جىبەرگەن ەكەن:

— ابىلاي مەنەن مەنىڭ تالاسىم ءدىن ەمەس، دۇنيە عوي! دۇنيە ءۇشىن جۇرتىمىزدى قىرىلىستىرمايىق. مەن ءوز قول-استىما قاراعان قالماقتان ءبىر سىرتتان تابايىن، ابىلاي دا ءوز قولاستىنا قاراعان قازاقتان ءبىر سىرتتان تاۋىپ كەلسىن! ەكەۋىن جەكپە-جەككە شىعارايىق. مەنىڭ سىرتتانىمنىڭ كۇشى اسسا، مالدان، جاننان ابىلاي بەزىپ شىقسىن ءبىز ولجا قىلايىق. ابىلايدىڭ سىرتتانىنىڭ كۇشى اسسا مالدان، جاننان قول جۋىپ، ەكى قولدى توبەگە قويىپ، ءبىز شىعايىق، ابىلاي ولجا قىلسىن. ۋادە وسى بولسىن! — دەپ.

— ءجا، باسە، — دەپ بۇل سوزگە ابىلاي دا قول قويىپتى. قالماقتا اتى شۋلى اتاعى شىققان سىرتتان بار ەكەن دە، قازاقتا ونداي بىلىكتى بولىپ، اۋىزعا ءىلىنىپ، كوزگە تۇسكەن سىرتتان جوق ەكەن. ابىلاي حان سىرتتان تاۋىپ الۋعا ەل ارا- لاپتى. شاقشاق باتىردىڭ اۋىلىنا كەلىپ ءتۇسىپتى:

— حان كەلدى! حان كەلدى! — دەپ جۇرت جابىرلاسىپ شىعىپ جاتىر دەيدى.

«شاقشاق باتىردىڭ ءبىر نەمەرەسى بار جانىبەك دەگەن» دەپ ەستۋى بار ەكەن. ءبىراق ءتۇسىن كورگەن جوق ەكەن. دالادا الدىنان جۇگىرگەندەردىڭ ىشىندە ول تۇلعالى جان كوزىنە كورىنبەدى دەيدى. حان شاقشاق باتىردىڭ ۇيىنە كىرىپ كەلسە، ءۇي ىشىندە قۇرت قايناتقان قازان بار ەكەن. شەشەلەرى جۇگىرىپ كەتكەن سوڭ «قۇرتتىڭ ءتۇبى كۇيىپ كەتەر» دەپ كەۋلەۋىش الىپ قولىنا قازاندى كەۋلەپ، ارالاستىرىپ تۇر ەكەن. «حان كەلدى-اۋ!» دەگەن حابارىندا جوق، سالەم-پالەمدى بىلمەيدى، قۇرتىن ارالاستىرا بەرگەن ەكەن. حان:

— باتىر قايدا دەسەم، قۇرت قايناتىپ تۇر ەكەن-اۋ! — دەپتى.

— ۇيدە قۇرت قايناتۋعا جاراماعان جامان، جاۋدا ات ويناتۋعا جاراۋشى ما ەدى؟ — دەپتى.

جانىبەكتى تاپقان قاتىن «قاتاعان حانى» اتانعان حان تۇرسىننىڭ قىزى ەكەن. تاشكەن حانى بولىپ تۇرعان كۇنىندە ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم قاتاعاندى قىرىپ، حان تۇرسىندى ءولتىرىپ، قىناداي قىرعىن قىلعان شابىنشىلىقتا ءبىر قىزى ەسىم حاننىڭ ولجاسىنا ۇلەسكە ءتۇسىپ، ول بالاسى[ن] سالقام جاڭگىرگە قوسقان ەكەن دە، ءبىر قىزى شاقشاق باتىردىڭ ول- جاسىنا ۇلەسكە ءتۇسىپ، بۇل بالاسى[ن] قوشقارعا قوسقان ەكەن. سوندا جانىبەكتىڭ شەشەسى ايتتى دەيدى:

— اتتىڭ سىرتتانىن ءوزىم [ات]قا ءمىنىپ، قازاق جىلقىسىن ءۇش جىل ارالاپ، تاپتىم. اعاشتىڭ سىرتتانىن توعايدان تو- عاي قالدىرماي، ورماننان ورمان قالدىرماي ءۇش جىل ارالاپ زورعا تاپتىم. ادامنىڭ سىرتتانىن مىرزا قۇدايلىعىمەن توسەكتە جاتقان ءبىر ءتۇن تۇسىمدە بەردى. «قالاي بەردى؟» دەسەڭ، ۇيىقتاپ جاتىر ەدىم، ۇستىمە كەلىپ ءبىر نارسە شوكتى. بويىم ءيىدى، تۇرىپ كەتتى. نەمەنە ەكەنىن  ايىرىپ  بىلە  المادىم. ءبىر سيپاپ قالدىم، ءجۇندى باراق نارسە ەكەن. بار، اپار دا، ايقاستىرا بەر! ءبىر كىسىدەن ولسە، جىلاسام، كوزىمە اق ءتۇسسىن! — دەپتى.

ابىلاي الىپ كەتتى، قالماققا باردى. ەرتەڭ ەرتەمەنەن ەكى جاقتان سىرتتاندار جەكپە-جەككە شىعىسپاق بولدى.

تۇندە جاتىپ جانىبەك ءبىر ءتۇس كورىپ، تۇسىنەن شوشىپ ويانىپ، ءتۇن ىشىندە قوسىن جىقتىردى دەيدى. «حانعا ايتىپ كەتەيىنشى» دەپ كەلسە، حان دا ءتۇيسىنىپ ويانىپ، باسىن كوتەرىپ وتىر ەكەن:

— باتىر، جاي ما؟ — دەپتى.

— نە جاي بولسىن؟ ءبىر ءتۇس كورىپ، ايتۋعا اۋزىم بارمايدى. قوسىمدى جىقتىرىپ، ارتتىرىپ، تارتتىرىپ قويدىم. سىزگە جولىقپاي كەتپەيىن دەپ، وكپەم اۋزىما تىعىلىپ، ارەڭ كەلدىم، — دەپتى.

حان سوندا:

— شىيەش! — دەپ اتشىسىن شاقىردى، جەتىپ كەلدى.

— ۋا، مەنىڭ قارت بوگەنباي بەرگەن نارقىزىل اتىمدى ەسىكتىڭ الدىنا الىپ كەل! — دەدى. توقتاۋ بار ما، اتتى كولدەنەڭ ۇستاپ الىپ كەلدى.

جانىبەككە:

— ۇشىپ تۇرەگەل دە، قولىڭدى جاي! — دەدى، — ا، قۇداي، وسىنىڭ ءتۇسىن مەن نەگە جورىسام، سەن سوعان قابىل قىل! — دەپ، — نارقىزىلدى سوي دا، تارات، — دەيدى، — ەندى شوشىما، ورنىعىپ وتىر دا ءتۇسىڭدى ايت، — دەدى.

— ءتۇسىمدى ايتسام، تاقسىر، قالماق سىرتتانىمەن ايقاسا كەتكەندە ول مەنى نايزامەن شانشىپ ءتۇسىردى. كەۋدەمە اتشا ءمىنىپ، تاماعىمنان كەسۋگە ىڭعايلانعاندا، كەۋدەمدە ەكى ايداھار جىلان — ءبىرى وڭ ەمشەگىمدە قادالىپ، ءبىرى سول ەمشەگىمدە قادالىپ جاتىر ەكەن، — دەگەندە:

— ءتۇسىڭ ءتۇس-اق ەكەن! مۇنان جاقسى بولا ما؟ تۇسىڭدە سەنى ول شانشىپ ءتۇسىرىپ جۇرسە، وڭىڭدە ونى سەن شانشىپ تۇسىرەدى ەكەنسىڭ. تۇسىڭدە سەنىڭ كەۋدەڭە ول اتشا ءمىنىپ جۇرسە، وڭىڭدە ونىڭ كەۋدەسىنە سەن اتشا مىنەدى ەكەنسىڭ. تۇسىڭدە سەنىڭ تاماعىڭا ول قىلىش جالاقتاتسا، وڭىندە ونىڭ  تاماعىنا سەن قىلىش جالاقتاتاسىڭ. وڭ ەمشەگىڭدى ەمگەن ايداھار جىلان — ءوزىڭنىڭ تۋايىن دەپ تۇرعان بالاڭ ايداھارداي اقىرىپ تۋادى ەكەن. سول ەمشەگىڭدى ەمىپ جۇرگەن — وزىڭنەن ءبىر قىز تۋادى. ونان ءبىر جيەن تۋادى. ول دا ايداھارداي اقىرىپ تۋادى. ۇلدان تۋعان ۇرپاعىڭ، قىزدان تۋعان جيەنىڭ تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستاپ تۋادى ەكەن. ءوزىڭ وسىنشا وسىپ-ونەيىن دەپ تۇرسىڭ. سەن قالاي ولەسىڭ؟ بار، جەكپە-جەككە شىعا بەر! — دەدى.
حان ءتۇسىن قولمەن ۇستاتقانداي جورىعان سوڭ، اتىن ايتىپ سويىپ، تالاتىپ جاتقان سوڭ جانىبەك كوركەيىپ، تاسىپ كەتتى. قايرات-قۋاتى بۇرىنعىسىنان دا باسىم بولىپ اسىپ كەتتى. اتىنا مىنە سالا:

— جەكپە-جەك! جەكپە-جەك! — دەپ ايعاي سالا شاپتى. قالماق سىرتتانىنىڭ قۇتى قاشىپ، اياعىن اۋكەلەكتەپ باسىپ، نايزاسىن قالاي تولعارىن بىلمەي، وزىنەن قالبالاقتاپ ساسىپ قالعان قارساڭدا جانىبەك باتىر شانشىپ ءتۇسىرىپ، ۇستىنە اتتاي ءمىنىپ، تاماعىنا قىلىشتى ىڭعايلاعاندا، شال- قاسىنان جاتقان قالماق:

— توقتا، توقتا، — دەيدى، — تۇندە سەن دە كورىپ ەدىڭ، مەن دە كورىپ ەدىم. سەنى مەن الىپ ەدىم-اۋ، تابانىمنىڭ استىنا سالىپ ەدىم-اۋ! سەنىڭ ءتۇس جورۋشىڭ جاقسى جورىعاندىعىنان، مەنىڭ ءتۇس جورۋشىم جامان بولعاندىقتان الىپ كەتتىڭ-اۋ! — دەيدى.

مۇنداي جاننىڭ باسىن قالاي كەسەسىڭ؟ قولىنان ۇستاپ، ابىلاي حانعا الىپ كەلدى. ءوزى دە وسكەن-ونگەن جان ەكەن. ون ءبىر اۋىل بولعان ساباز ەكەن. سول ون ءبىر اۋىلعا تيمەدى دە، وزگە قالماقتى تۇتتاي جالاڭاش قىلىپ توناپ، الىپ قايتتى. حان بولسا، وسىنداي بولسىن!

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ابىلاي حانمەن سوڭعى كەزدەسۋ

ابىلايدىڭ «قاندى قاراعاي قان بولدى، جول بولدى» دەپ ات بەرۋى

ابىلايدىڭ قىرعىز، وزبەككە جورىعى (ءىى نۇسقا)

---