قازاقستاننىڭ يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا يسلاموفوبيا ماسەلەسى جونىندەگى ۇستانىمى
يسلاموفوبيا - يسلام مەن مۇسىلمانداردان قورقۋ، دالىرەك ايتساق، يسلامنان قورقۋ جانە مۇسىلماندار نەمەسە يسلام دىنىمەن بايلانىسى بار نىساندار، مىسالى: مەشىتتەر، يسلام ورتالىقتارى، قاسيەتتى قۇران، ءمازھابتار جانە ت.ب. بۇل قۇبىلىس بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا، جۇمىس ورنىندا، ساياسي قىزمەتتە جانە ت. ب. بولسىن، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندەگى ناسىلشىلدىك پەن ديسكريميناسيانىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ سانالادى. يسلاموفوبيا يدەياسى وتە تەرەڭدە ادام ساناسىندا جاتىر جانە ول تەك ايتىپ قويماي پراكتيكا جۇزىندە سەزىلەدى جانە يسلاموفوبيا ادامدا بەلگىلى ءبىر ورتا اسەرىمەن تولقۋلار تۋدىرادى، سوندىقتان ول الەمدەگى وزەكتى ماسەلەلەرگە، زورلىق-زومبىلىق، مەشىت ورتەۋ، مۇلىكتى ءبۇلدىرۋ، قاسيەتتى مەكەنتەردى تاس-تالقان ەتۋمەن ۇشتاسادى. بۇل يسلاموفوبيا قۇبىلىسىن جانە ونىڭ كورىنىستەرىن انىقتاۋعا جانە ونى قولعا الۋعا، بولعان وقيعالار مەن فاكتىلەر ارقىلى عانا ەمەس، كوزقاراستار، مالىمدەمەلەر، مىنەز-قۇلىق جانە ىم-يشارالار ارقىلى دا بايقالادى. سوڭعى ەكى ونجىلدىقتا بۇل قۇبىلىستىڭ ءوسۋى الەمنىڭ كەيبىر بولىكتەرىندە يسلاموفوبيانى تاراتاتىن قارقىندى ناۋقاندار مەن كوپشىلىك الدىندا سويلەگەن سوزدەرىمەن، سونداي-اق مۇسىلماندارعا، مەشىتتەرگە، يسلام كيىمدەرىنە جانە قۇرمەتتى يسلامعا قارسى كوپتەگەن وقيعالار تىركەلۋدە.
ءوز قىزمەتىندە يسلامدى ناسيحاتتاۋعا ۇلكەن ورىن بەرە وتىرىپ، ول مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني ىنتىماقتاستىعىنىڭ دامۋىن ىنتالاندىرادى. ۇكىمەتتىك ەمەس دەڭگەيدە جۇمىس ىستەيتىن باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار (يسلام الەمى ليگاسى، دۇنيەجۇزىلىك يسلام كونگرەسى جانە ت.ب.) ەرەكشە، "مۇسىلماندىق" سىرتقى ساياساتتى قالىپتاستىرۋدا جانە كوپتەگەن وڭىرلىك جانە جاھاندىق پروبلەمالار بويىنشا ۇستانىمداردى جاقىنداتۋدا ءبىراز جەتىستىككە جەتتى. يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا قاراستى دەپارتامەنت يسلاموفوبيا ۇردىستەرىن قاداعالاۋ جانە مۇشە مەملەكەتتەرگە مەرزىمدى ەسەپتەر بەرۋ مىندەتى جۇكتەلگەن، سونىمەن ءبىر مەزگىلدە ونى مۇشە مەملەكەتتەرمەن، حالىقارالىق قوعامداستىقپەن ۇيلەستىرۋ مەن ىنتىماقتاستىقتا بولىپ، وسى قۇبىلىسقا قارسى كۇرەس جونىندە شارالار قابىلداۋعا ىنتالاندىرادى.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى تەتىگى جانە مۇمكىن بولعان كەزدە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار اتقارادى. بۇل مىندەتتى نەگىزىنەن يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى باس حاتشىلىعىنىڭ مامانداندىرىلعان بولىمشەسى، اتاپ ايتقاندا يسلاموفوبيا زەرتتەۋ ءبولىمى ورىندايدى. ءبولىم كۇندەلىكتى وقيعالار مەن فاكتىلەردى قاداعالايدى جانە جالپى ويلار مەن سەزىمدەردىڭ كورىنىستەرىن مۇقيات زەرتتەيدى، وقيعالاردى زەرتتەيدى جانە يسلاموفوبيانىڭ تارالۋ كورسەتكىشى بولۋى مۇمكىن بارلىق نارسەنى قاداعالايدى. وبسەرۆاتوريا سونداي-اق مەرزىمدى تۇردە (اي سايىن، توقسان سايىن، جىل سايىن) مۇشە مەملەكەتتەرگە ەسەپ بەرەدى جانە يسلاموفوبيا جانە كسەنوفوبيا قۇبىلىستارىمەن كۇرەسۋ شارالارىن ۇسىنادى؛ يسلامنىڭ شىنايى قۇندىلىقتارى مەن ونىڭ بەيبىت سيپاتىن اتاپ ءوتۋ ءۇشىن ديالوگ قۇرۋ، سونىمەن بىرگە يسلاموفوبيا قۇبىلىسى تۋرالى جاھاندىق حاباردارلىقتى ارتتىرۋ جانە يسلامنىڭ قازىرگى زامانعى نەگىزگى قاعيدالارىن تاراتۋ، سونداي-اق بۇكىل الەمدەگى قوعامدارعا يسلاموفوبيامەن بايلانىستى سىناقتارعا قارسى تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. بۇل ارەكەتتەر ءتۇرلى ادىستەر مەن قۇرالدار ارقىلى، سونىڭ ىشىندە يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ رەسمي سايتىنداعى وسى بەت ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
استانادا 2011 جىلعى 28-30 ماۋسىمدا يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ (سىمك) 38ء-شى سەسسياسى ءوتتى. سول ساتتەن باستاپ قازاقستان وسى حالىقارالىق ۇيىمعا ءتوراعالىق ەتۋگە كىرىستى. بۇل باسقوسۋدى تاريحي وقيعا دەپ اتاۋعا بولادى، ويتكەنى، ول جەردە قوزعالعان باستى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى وسى تاقىرىپقا ساي ەلباسىمىزدىڭ ۇسىنىسىمەن ۇشتاستى “شىعىس-باتىس” كوپىرى ارقىلى باتىستاعى قاراما-قايشى پىكىرلەر مەن جاڭساق ويلارمەن كۇرەسىپ، يسلام ءدىنىنىڭ باتىستاعى بەدەلىن ايقىنداۋ بولدى. بۇل ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەتىنى انىق. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى اراسىندا شاقىرىلعان 38ء-شى سەزى ماڭىزدى شەشىمدەردى قابىلداعان اتاپ وتەرلىك شارا بولدى. وركەنيەت جانە ءدىنارالىق شيەلەنىستەر ءوربىپ تۇرعان اۋعانستانعا گۋمانيتارلىق كومەكپەن قوسا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىمەن جاردەمدەسۋ ۇسىنىلدى.
قورىتىندىلاي كەلسەك، يسلاموفوبيامەن قارقىندى كۇرەس جۇرگىزىپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى قازاقستان. بىرنەشە ونجىلدىقتار بويى ءدىني جانە ساياسي ۇيىمداردىڭ ءبىرقاتار قىزمەتى ءبىرقاتار ايماقتارداعى تۇراقسىزداندىرۋشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. تەرروريستىك يسلاميستىك ەكسترەميستەردىڭ ارەكەتتەرى جەكە مەملەكەتتىڭ نەمەسە ايماقتىڭ شىندىعىنا اينالدى. ءدىني، ەڭ الدىمەن، حح عاسىردىڭ اياعىندا يسلامدىق ەكسترەميزم جەرگىلىكتى سيپاتىن جوعالتتى جانە ترانسۇلتتىق قۇبىلىسقا اينالدى. بۇل مەملەكەتتەر اراسىندا ەرەكشە الاڭداۋشىلىق تۋعىزادى: سوڭعى جىلدارى بۇل پروبلەما كەنەتتەن تمد-نىڭ ءبىرقاتار ايماقتارىندا، اتاپ ايتقاندا، ورتالىق ازيادا جانە رەسەيدە وتكىر بولدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ دىندەر مەن وركەنيەتتەر اراسىنداعى ديالوگ قاعيداتتارى مەن پراكتيكاسىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى باستاماسى ءوزىنىڭ ماڭىزىن ساقتاپ كەلە جاتقانىن، ال بۇل يدەيانىڭ دايەكتىلىگى مەن ومىرلىگى ۋاقىتپەن دالەلدەنگەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون.
الۋا ۋزبەحان،
تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى
عىلىمي جەتەكشىسى – سابىرحان سماعۇلوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
You Might Also Like
-
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردەگى سەمىزدىك قازىرگى ۋاقىتتىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. مۇنداي ناۋقاستاردىڭ سانى كۇن سايىن ارتىپ كەلەدى جانە بۇل وتە قورقىنىشتى. ويتكەنى ارتىق سالماقتىڭ ن...
