InfoHub Logo

شىعىس حالقى ادىراسپاننىڭ كيەسى بار دەپ ەسەپتەگەن. ءتىپتى ونى اياق استىندا تاپتاماي، ات ۇستىنەن كەرەكتى مولشەرىن عانا الىپ ەم قىلاتىن. ۇيگە ىرىس، ب ا ق اكەلسىن دەپ بوساعاعا ءىلىپ قوياتىن. ءالى كۇنگە دەيىن وزبەكتەر جول ساپارى ءساتتى بولسىن دەپ ماشينانىڭ الدىڭعى اينەگىنە ءىلىپ قويادى ەكەن. جاس كەلىن بوسانعاندا، سابيلەر سىرقاتتانعاندا، وكپە اۋرۋىنا شالدىققاندا ادامداردى الاستايدى ەكەن. ادىراسپانعا قىلشانى جانە ەرمەن، كەرمەك جۋسان شوپتەرىن قوسىپ، كۇن باتار كەزدە ادەيى ارنالعان ىدىسقا ورتەپ، ونىڭ تۇتىنىمەن ەمدەيدى.

ادىراسپان - كوپجىلدىق وسىمدىك. ونىڭ ساباعى بۇتاقشالى، تامىرى دىڭگەكتى، جاپىراقتارى تىلىمدەنگەن، كەزەكتەسىپ ورنالاسقان. بەس كۇلتەشەسى بەس ءبولىمدى. اتالىعى ون بەس، گۇلدەرى اق-سارعىلت. جەمىسى دوڭگەلەك ءتارىزدى كاۋاشاق، ءىرى قوڭىر ءتۇستى كوپ تۇقىمدى بولادى.

قازاقستاندا ادىراسپاننىڭ ءبىر-اق ءتۇرى وسەدى. بيىكتىگى 20-60 سم. گۇلدەنۋ مەرزىمى – مامىردىڭ اياعى مەن ماۋسىم ايىندا. شىلدە ايىندا جەمىسى تولا باستايدى.

ادىراسپاننىڭ حيميالىق قۇرامىندا گارمالين الكالويدتارى بار. گ ۇلى مەن ساباعىندا پەچانيك الكالويدى بار. بۇل وسىمدىك ۋلى دارىگە جاتادى.

ادىراسپان - ەڭ كوپ تاراعان ەمدىك شوپتەردىڭى  ءبىرى. ودان جاسالعان گارمالين الكالويدىنىڭ اسەرى بانيستەرين الكالويدىنان اسىپ تۇسەدى. ول ەنيەفاليت اۋرۋىن ەمدەگەندە جاقسى ناتيجە بەرەدى.

اۋرۋعا شالدىققان ادامنىڭ جۇيكە جۇيەلەرى اسقىنىپ، ۇستامالى قويانشىق (ەپيلەپسيا) اۋرۋى  مەن قالتىراۋ سالىنا (دروجاتەلنىي پاراليچ) شالدىققاندا قولدانىلدى.

حالىق ەمشىلەرى قۇياڭمەن اۋىرعاندا ادىراسپان جاپىراعىمەن بۋلاۋدى ۇسىنادى. كوپ جاعدايلاردا بۋلاۋ جاساپ، ىسىكتەرگە دە باسادى. ءارتۇرلى تەرى اۋرۋلارىنا جانە ريەۆماتيزمنىڭ سالدارىنان سۇيەكتەر سىرقىراپ اۋىرسا، ادىراسپاننان جاسالعان بۇلاۋ تابىلماستاي ەم.

ادىراسپاننىڭ ەرەكشە قاسيەتى - وكپە اۋرۋىنا ەم. وكپە تۋبەركۋلەزى، دەمىكپە، ەنتىكپە، تاعى دا باسقا ءار ءتۇرلى وكپە اۋرۋلارىنا شالدىققاندا ادىراسپاندى پايدالانعان.

كوپ جاعدايدا سۋىق ءتيىپ، اۋرۋ باستالعاندا ادامنىڭ دەنەسى مۇزداپ، قالتىراپ بەرەكەسى كەتەدى. سول كەزدە ادىراسپاننىڭ قايناتپاسىن ىشسە، اۋرۋدى جەڭىلدەتەدى. تەر شىعارۋ مەن نەسەپ ايداۋ ادىراسپاننىڭ ەرەكشە قاسيەتىنىڭ ءبىرى. بەزگەك ۇستاعاندا دا كوپ ادامعا ەم بولعان. ادىراسپاننىڭ تالاۋراۋعا، قابىنۋعا قارسى قابىلەتىن پايدالانىپ، والا كوتەرمەگەن ايەلدەردى دە ەمدەگەن. ادامدار ادىراسپاندى بوياۋ رەتىندە دە قولدانعان. مىسالى، ءشوپتىڭ تۇقىمىمەن جۇننەن توقىلعان بۇيىمداردىڭ ءتۇرىن قىزىل تۇسكە بوياپ، ءتىپتى زاتتىڭ كۇن نۇرىنا ءوڭىن بەرمەيتىن امالىن تاپقان. تۇركيادا ەرتە زاماننان-اق ادىراسپاننان ادەمى قىزىل بوياۋ الىپ، ونىمەن باس كيىمدى بوياپ كيگەن. بوياۋدىڭ 10 گرامىمەن 5 شارشى مەتر جىبەكتى، 50 شارشى مەتر ماتانى القىزىل ەتىپ بوياۋعا بولادى. قازاق ادىراسپاننىڭ تۇقىمىمەن قويدىڭ، تۇيەنىڭ ءجۇنىن بوياپ، الاشاعا، تەكەمەتكە كورىك بەرگەن.

ادىراسپان - ۋلى، ساسىق ءيىستى، جۇمىر وسىمدىك. كوبىنەسە جول جاعاسىندا، شولەيتتى، ءىرى قۇرعاق جەرلەردە وسەدى. قۇرامىندا ادىراسپان ءسىلتىسى مەن ۇشپا مايى بار.

جيناۋ مەن وڭدەۋىنە كەلەر بولساق، جەردەگى بولىگى جانە تۇقىمى دارىگە پايدالانىلادى. جەر ۇستىندەگى بولىگىن جازدا نەمەسە كۇزدە جيناپ، جاس كۇيىندە نەمەسە كەپتىرىپ تۋراپ جاسايدى. ال تۇقىمى پىسكەندە جينايدى. ءبىر ەسكەرە كەتەتىن ءجايت: ادىراسپان ۋلى بولعاندىقتان، پايدالانۋ مولشەرىن ساقتاپ (ساباعى مەن جاپىراعىنان 4-8 گرامم، تۇقىمىنان 0،1-0،5 گرامم)، ابايلاپ قولدانعان ءجون.

ساباعى مەن جاپىراعىن قايناتىپ، مولشەرىمەن ىشسە، تالما، سال، ۇمىتشاقتىق، سۋىقتان بولعان مي قابىنۋى جانە تارامىس اۋرۋلارىنا جاقسى ەم. 500 گرامم ءشوبىن 0،5 ليتر قىزىل اراققا قايناتىپ، كۇنىنە 30 گرامنان 1 اي ىشسە، تالما، باستىڭ سوزىلمالى اۋرۋىنان ايىقتىرادى.

كۇنىنە 4-6 گرامنان ونبەس كۇن ىشسە، ريەۆماتيزم اۋرۋىن باسادى. وعان جانشىلعان زىعىر ءتۇقىمىن قوسىپ، جالعاستىرىپ ىشسە، دەمىكپەنى جازادى. ءتىستى ادىراسپان شوبىمەن ىستاسا، قاقساپ اۋىرعانى باسىلادى.

بۋىننىڭ جەل-قۇز قوزدىرعان قابىنۋىنا قولدانىلادى. ول ءۇشىن جاس ساباعى مەن جاپىراعىن جانشىپ، بۋىنعا تاڭادى.

گ.ايمىشيەۆا.

جانقوجا باتىر اتىنداعى №70 مەكتەپتىڭ

 گەوگرافيا ءپانىنىڭ مۇگالىمى

دەرەككوزى: «دەنساۋلىق» جۋرنالى، - 2009(№3). – 15 بەت.