اگرەسسياعا جوق، دەپ ايتايىق!
5 – 11 سىنىپ
تاقىرىبى: اگرەسسيا جوق، دەپ ايتايىق!
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ اگرەسسيۆتى كۇيىن قاۋىپسىزدەندىرۋ؛
بالانىڭ بويىنداعى اگرەسسيۆتى مىنەزدىڭ عىلىمي تۇجىرىمداماسىمەن تانىسۋ، تۇرلەرىن تالقىلاۋ؛
وي ءبولىسۋ، پروبلەمالىق سۇراقتاردى ورتاعا سالىپ تالقىلاۋ؛
بالانىڭ جاعىمدى “مەن” بەينەسىن قالىپتاستىرۋ؛
پسيحوكوررەكسيالىق جۇمىستار ارقىلى بالانىڭ سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋ؛
ءتۇرى: ترەنينگ ساباعى. توپتىق جۇمىس.
ساباق بارىسى
كىرىسپە ءسوز. سالەمەتسىزدەر مە قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، بۇگىنگى تاڭداعى قوعامداعى ءىرى وزگەرىستەر مەن كۇردەلەنە تۇسكەن ەكونوميكالىق جاعدايلار جاس ۇرپاق پسيحولوگياسىنا ايرىقشا اسەر ەتىپ قانا قويماي كۇن سايىن كۇشەيە تۇسكەن مۇنداي قولايسىز فاكتورلار جەتكىنشەكتەردىڭ قىلمىستىق جولعا تۇسۋىنە دە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزۋدە. سول سەبەپتى ءبىز بۇگىن سىزدەرمەن بىرگە وزدەرىڭىزگە جانە قورشاعان ورتاعا زيانكەستىك جاساماي عانا اگرەسسيۆتى مىنەز - قۇلىقتى قالاي يگەرۋگە بولاتىنى جونىندە ءسوز قوزعاپ، تالداۋ جاسايمىز.
1. تانىسۋ، امانداسۋ
ەڭ الدىمەن جۇمىسىمىزدى باستاماس بۇرىن وقۋشىلار 3 توپقا ءبولىنسىن. ءار توپ وزدەرىنىڭ توبىن تانىستىرادى.
2. ميني - ءدارىس
ال قۇرمەتتى وقۋشىلار ءدارىسىمىزدى باستاماس بۇرىن مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورىڭىزدەرشى:
● اگرەسسيا دەگەنىمىز نە؟
● ول قاي جاستان باستالادى؟
اگرەسسيا (لاتىننىڭ «agressio» – ءتيىسۋ، ۇستاما دەگەن سوزىنەن) شىققان. قوعامداعى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ نورماسى مەن ەرەجەلەرىنە قاراما - قارسى باعىتتالعان وبەكتىگە قاتەرىن تيگىزىپ ءتيىسۋ (جاندى جانە جانسىز نارسەلەرگە)، ادامدارعا دەنە زورلىعىن ءتيدىرۋشى (جاعىمسىز كۇيزەلىس، ىشتەي قىسىم، قورقىنىش، باسقىندىق جانەت. ب.) موتيۆاسيالانعان دەسترۋكتيۆتى مىنەز - قۇلىق.
اگرەسسيا ارينە، كەنەتتەن پايدا بولمايدى. ول جەكە ادامدار اراسىنداعى ءارتۇرلى قارىم - قاتىناستار، قورقىتىپ - ۇركىتۋدەن پايدا بولادى. ادامنىڭ تۇسكەن ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىگى اگرەسسيالىق ارەكەتتىڭ جوعارى نەمەسە تومەن بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى. مىسالى: اۋاسى اۋىر، تەمەكەنىڭ ءيىسى بار بولمەدەگى اگرەسسيالىق ارەكەت، اۋاسى تازا بولمەدەگىلەرگە قاراعاندا كۇشتىرەك بولادى. ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ تارتىبىنە قاتىستى بولادى. ايتالىق، «دۇرىس» ادامداردىڭ اراسىندا باسقالارعا قاراعاندا اشۋلانشاق، ءوزىن - ءوزى ۇستاي المايتىندار اگرەسسيۆتى كورىنەدى. جەكە تۇلعالاردىڭ ىشىندە ەڭ اگرەسسيۆتى بولىپ كەلەتىندەرگە مىنالار جاتادى: قىزعانشاق، كورە المايتىن، شىدامسىز ت. س. س. بولىپ كەلەدى.
اسەر ەتۋشى فاكتورلار (سلايدتان كورسەتۋ)
● وتباسىنداعى جايسىزدىق (تۇسىنبەۋشىلىك، تۇرمىستىڭ تومەندىگى، اكە - شەشەنىڭ اجىراسۋى، ىشكىلىككە سالىنۋ ت. ب)
● داعدارىستى كۇيگە تاپ بولۋ
● پروبلەمانى اشىپ كورسەتۋدەن گورى ۇندەمەي قالۋدى جەڭىل كورەدى.
● قورشاعان ورتاعا، بولاشاققا دەگەن سەنىمدى جوعالتۋ.
ەجەلدەن بەلگىلى قاعيدا - ادام بويىنداعى تازا قاسيەتتەردىڭ پايدا بولىپ، قالىپتاسۋىندا وتباسىلىق ىقپالدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. وتباسىنىڭ رۋحاني تىرەگى – اتا - انا. «ەرەكشە» وقۋشى ءار سىنىپتا كەزدەسەدى: اگرەسسيالىق بالالار، وتە بەلسەندى بالالار، مازاسىز بالالار. اگرەسسيالىق بالالاردىڭ اتا - انالارى دا اگرەسسيۆتى بولۋى ءجيى كەزدەسەدى، ولار وزدەرى ونى سەزىنبەي بوي بەرمەيدى، سوندىقتان دا ولارمەن ءتىل تابىسۋ وتە كۇردەلى بولىپ كەلەدى.
اگرەسسيۆتىلىك بىرنەشە فەنومەن ارقىلى ءتۇسىنىپ بىلۋگە بولادى. سول سياقتى اگرەسسيۆتى مىنەز - قۇلىقتى كوبىنەسە شەتەلدىك عالىمدار زەرتتەگەن. مىسالى، ا. ا. رەان اگرەسسيۆتىلىكتى 5 بازالىق باعىتقا بولەدى: اگرەسسيانىڭ ينستينكتىلىك تەورياسى، اگرەسسيۆتىلىك مىنەز - قۇلىقتىڭ كوگنەتيۆتىك مودەلى دەپ. پسيحولوگ - عالىمدار اگرەسسيانى بىرنەشە تۇرگە ە. فرومم ەكى ءتۇرلى، ياعني «زياندى»، زيانسىز» دەپ بولگەن. ال ز. فرەيد پەن ك. لورەنس ادام بالاسى اگرەسسيانى باعىندىرا المايدى، سوندىقتان ونى كەرەك باعىتقا بۇرۋ كەرەك دەگەن. ال ا. باسس پەن ا. داركي اگرەسسيانى تومەندەگى 5 ءتۇرلى ءتۇرىن سحەما تۇرىندە ۇسىنعان. اگرەسسيانىڭ بۇل ءتۇرى بارلىق جاستاعى ادامدارعا ءتان، ال كەيدە ەرتە كەزەڭنەن باستالادى. اگرەسسيا مي بولىكتەرىنىڭ ءار ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىعۋى نەمەسە الەۋمەتتىك جاعدايلارعا بايلانىستى پايدا بولۋى مۇمكىن.
3. دوڭگەلەك ۇستەلگە ارنالعان سۇراقتار جانە ونى تالقىلاۋ، پىكىر الماسۋ
اگرەسسيالىق بالانىڭ پورترەتىن سالۋ، قورعاۋ.
سىنىپتارىڭىزدا اگرەسسيۆتى بالالار بارما؟
4. جاعداياتتى تالداۋ.
1. سىنىبىڭىزدا ءتارتىپ بۇزۋشىلىق بولسا، ءسىز ونى جاسىراسىز با، جوق الدە دەر كەزىندە پسيحولوگقا، مەكتەپ اكىمشىلىگىنە، سىنىپ جەتەكشىگە حابارلايسىز با؟
2. ەكى وقۋشى كوشەدە كەلە جاتىپ ءبىرىن - ءبىرى قاعىپ كەتەدى. ەكەۋى ءبىراز كيكىلجىڭگە باردى. سوڭىندا توبەلەسكە ۇلاسۋ ءقاۋپى تۋىندادى. توبەلىستى بولدىرماۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك.
3. وقۋشى ساباقتا قانداي بولۋ كەرەك.
5. كارتوچكامەن جۇمىس.
6. جاعىمدى كوڭىل كوتەرەتىن سۋرەت سالۋ، قورعاۋ.
7. ۆالەولوگيالىق ترەنينگ:
1 - كەزەڭ. «مەن سابىرلىمىن»، «مەن تىنىشتالامىن»، «ءبارى جاقسى بولادى» دەپ ىشتەي قايتالاپ ءوزىمىزدى سەندىرەمىز.
2 - كەزەڭ. ساباڭا ءتۇسىپ كوڭىل - كۇيىڭ قالپىنا كەلگەنشە 10 - عا دەيىن سانا.
3 - كەزەڭ. قۇلاق قالقانىن جەڭىل قيمىلمەن اينالدىرا سيپالا، باسىڭدى قولىڭمەن قاۋسىرا قۇشاقتاپ، الاقانىڭدى قۇلاعىڭا تيگىز، موينىڭدى سيپاپ يىعىڭدى ىسقىلا.
8. قورىتىندى:
بۇگىنگى ساباقتى وسى ولەڭ جولدارىمەن اياقتاعىم كەلەدى
ەدىل بول دا، جايىق بول، ەشكىممەنەن ۇرىسپا.
جولداسىڭا جاۋ تيسە، جانىڭدى اياپ تۇرىسپا.
ەردىڭ قۇنى بولسا دا، الدىڭا كەلىپ قالعان سوڭ، قول قۋسىرىپ بارعان سوڭ، اسا كەش تە قويا بەر، بۇرىنعىنى قۋىسپا.
اقىڭ بولسا بىرەۋدە، ايىبىن تاپ تا الا بەر، ەرەگىسىپ ۇرىسپا.
سەنىكى ءجون بولسا دا، اتىڭ شىقپاس دۇرىسقا.
مىنەزى جامان ادامعا، ەندى ءقايتىپ جۋىسپا.
ءتاۋىر كورەر كىسىڭمەن، جالعان ايتىپ سۋىسپا.
ولەتۇعىن تاي ءۇشىن، كوشەتۇعىن ساي ءۇشىن، جەلكە تەرىڭ قۇرىسىپ، اركىممەنەن ۇرىسپا.
اشۋ - دۇشپان، ارتىنان ءتۇسىپ كەتسەڭ قايتەرسىڭ، ءتۇبى تەرەڭ قۋىسقا؟!
ساۋ بولىڭىزدار!
№3 ۋسپەن جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ
پسيحولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى جايسەمبايەۆا ع. س.
تاقىرىبى: اگرەسسيا جوق، دەپ ايتايىق!
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ اگرەسسيۆتى كۇيىن قاۋىپسىزدەندىرۋ؛
بالانىڭ بويىنداعى اگرەسسيۆتى مىنەزدىڭ عىلىمي تۇجىرىمداماسىمەن تانىسۋ، تۇرلەرىن تالقىلاۋ؛
وي ءبولىسۋ، پروبلەمالىق سۇراقتاردى ورتاعا سالىپ تالقىلاۋ؛
بالانىڭ جاعىمدى “مەن” بەينەسىن قالىپتاستىرۋ؛
پسيحوكوررەكسيالىق جۇمىستار ارقىلى بالانىڭ سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋ؛
ءتۇرى: ترەنينگ ساباعى. توپتىق جۇمىس.
ساباق بارىسى
كىرىسپە ءسوز. سالەمەتسىزدەر مە قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، بۇگىنگى تاڭداعى قوعامداعى ءىرى وزگەرىستەر مەن كۇردەلەنە تۇسكەن ەكونوميكالىق جاعدايلار جاس ۇرپاق پسيحولوگياسىنا ايرىقشا اسەر ەتىپ قانا قويماي كۇن سايىن كۇشەيە تۇسكەن مۇنداي قولايسىز فاكتورلار جەتكىنشەكتەردىڭ قىلمىستىق جولعا تۇسۋىنە دە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزۋدە. سول سەبەپتى ءبىز بۇگىن سىزدەرمەن بىرگە وزدەرىڭىزگە جانە قورشاعان ورتاعا زيانكەستىك جاساماي عانا اگرەسسيۆتى مىنەز - قۇلىقتى قالاي يگەرۋگە بولاتىنى جونىندە ءسوز قوزعاپ، تالداۋ جاسايمىز.
1. تانىسۋ، امانداسۋ
ەڭ الدىمەن جۇمىسىمىزدى باستاماس بۇرىن وقۋشىلار 3 توپقا ءبولىنسىن. ءار توپ وزدەرىنىڭ توبىن تانىستىرادى.
2. ميني - ءدارىس
ال قۇرمەتتى وقۋشىلار ءدارىسىمىزدى باستاماس بۇرىن مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورىڭىزدەرشى:
● اگرەسسيا دەگەنىمىز نە؟
● ول قاي جاستان باستالادى؟
اگرەسسيا (لاتىننىڭ «agressio» – ءتيىسۋ، ۇستاما دەگەن سوزىنەن) شىققان. قوعامداعى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ نورماسى مەن ەرەجەلەرىنە قاراما - قارسى باعىتتالعان وبەكتىگە قاتەرىن تيگىزىپ ءتيىسۋ (جاندى جانە جانسىز نارسەلەرگە)، ادامدارعا دەنە زورلىعىن ءتيدىرۋشى (جاعىمسىز كۇيزەلىس، ىشتەي قىسىم، قورقىنىش، باسقىندىق جانەت. ب.) موتيۆاسيالانعان دەسترۋكتيۆتى مىنەز - قۇلىق.
اگرەسسيا ارينە، كەنەتتەن پايدا بولمايدى. ول جەكە ادامدار اراسىنداعى ءارتۇرلى قارىم - قاتىناستار، قورقىتىپ - ۇركىتۋدەن پايدا بولادى. ادامنىڭ تۇسكەن ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىگى اگرەسسيالىق ارەكەتتىڭ جوعارى نەمەسە تومەن بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى. مىسالى: اۋاسى اۋىر، تەمەكەنىڭ ءيىسى بار بولمەدەگى اگرەسسيالىق ارەكەت، اۋاسى تازا بولمەدەگىلەرگە قاراعاندا كۇشتىرەك بولادى. ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ تارتىبىنە قاتىستى بولادى. ايتالىق، «دۇرىس» ادامداردىڭ اراسىندا باسقالارعا قاراعاندا اشۋلانشاق، ءوزىن - ءوزى ۇستاي المايتىندار اگرەسسيۆتى كورىنەدى. جەكە تۇلعالاردىڭ ىشىندە ەڭ اگرەسسيۆتى بولىپ كەلەتىندەرگە مىنالار جاتادى: قىزعانشاق، كورە المايتىن، شىدامسىز ت. س. س. بولىپ كەلەدى.
اسەر ەتۋشى فاكتورلار (سلايدتان كورسەتۋ)
● وتباسىنداعى جايسىزدىق (تۇسىنبەۋشىلىك، تۇرمىستىڭ تومەندىگى، اكە - شەشەنىڭ اجىراسۋى، ىشكىلىككە سالىنۋ ت. ب)
● داعدارىستى كۇيگە تاپ بولۋ
● پروبلەمانى اشىپ كورسەتۋدەن گورى ۇندەمەي قالۋدى جەڭىل كورەدى.
● قورشاعان ورتاعا، بولاشاققا دەگەن سەنىمدى جوعالتۋ.
ەجەلدەن بەلگىلى قاعيدا - ادام بويىنداعى تازا قاسيەتتەردىڭ پايدا بولىپ، قالىپتاسۋىندا وتباسىلىق ىقپالدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. وتباسىنىڭ رۋحاني تىرەگى – اتا - انا. «ەرەكشە» وقۋشى ءار سىنىپتا كەزدەسەدى: اگرەسسيالىق بالالار، وتە بەلسەندى بالالار، مازاسىز بالالار. اگرەسسيالىق بالالاردىڭ اتا - انالارى دا اگرەسسيۆتى بولۋى ءجيى كەزدەسەدى، ولار وزدەرى ونى سەزىنبەي بوي بەرمەيدى، سوندىقتان دا ولارمەن ءتىل تابىسۋ وتە كۇردەلى بولىپ كەلەدى.
اگرەسسيۆتىلىك بىرنەشە فەنومەن ارقىلى ءتۇسىنىپ بىلۋگە بولادى. سول سياقتى اگرەسسيۆتى مىنەز - قۇلىقتى كوبىنەسە شەتەلدىك عالىمدار زەرتتەگەن. مىسالى، ا. ا. رەان اگرەسسيۆتىلىكتى 5 بازالىق باعىتقا بولەدى: اگرەسسيانىڭ ينستينكتىلىك تەورياسى، اگرەسسيۆتىلىك مىنەز - قۇلىقتىڭ كوگنەتيۆتىك مودەلى دەپ. پسيحولوگ - عالىمدار اگرەسسيانى بىرنەشە تۇرگە ە. فرومم ەكى ءتۇرلى، ياعني «زياندى»، زيانسىز» دەپ بولگەن. ال ز. فرەيد پەن ك. لورەنس ادام بالاسى اگرەسسيانى باعىندىرا المايدى، سوندىقتان ونى كەرەك باعىتقا بۇرۋ كەرەك دەگەن. ال ا. باسس پەن ا. داركي اگرەسسيانى تومەندەگى 5 ءتۇرلى ءتۇرىن سحەما تۇرىندە ۇسىنعان. اگرەسسيانىڭ بۇل ءتۇرى بارلىق جاستاعى ادامدارعا ءتان، ال كەيدە ەرتە كەزەڭنەن باستالادى. اگرەسسيا مي بولىكتەرىنىڭ ءار ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىعۋى نەمەسە الەۋمەتتىك جاعدايلارعا بايلانىستى پايدا بولۋى مۇمكىن.
3. دوڭگەلەك ۇستەلگە ارنالعان سۇراقتار جانە ونى تالقىلاۋ، پىكىر الماسۋ
اگرەسسيالىق بالانىڭ پورترەتىن سالۋ، قورعاۋ.
سىنىپتارىڭىزدا اگرەسسيۆتى بالالار بارما؟
4. جاعداياتتى تالداۋ.
1. سىنىبىڭىزدا ءتارتىپ بۇزۋشىلىق بولسا، ءسىز ونى جاسىراسىز با، جوق الدە دەر كەزىندە پسيحولوگقا، مەكتەپ اكىمشىلىگىنە، سىنىپ جەتەكشىگە حابارلايسىز با؟
2. ەكى وقۋشى كوشەدە كەلە جاتىپ ءبىرىن - ءبىرى قاعىپ كەتەدى. ەكەۋى ءبىراز كيكىلجىڭگە باردى. سوڭىندا توبەلەسكە ۇلاسۋ ءقاۋپى تۋىندادى. توبەلىستى بولدىرماۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك.
3. وقۋشى ساباقتا قانداي بولۋ كەرەك.
5. كارتوچكامەن جۇمىس.
6. جاعىمدى كوڭىل كوتەرەتىن سۋرەت سالۋ، قورعاۋ.
7. ۆالەولوگيالىق ترەنينگ:
1 - كەزەڭ. «مەن سابىرلىمىن»، «مەن تىنىشتالامىن»، «ءبارى جاقسى بولادى» دەپ ىشتەي قايتالاپ ءوزىمىزدى سەندىرەمىز.
2 - كەزەڭ. ساباڭا ءتۇسىپ كوڭىل - كۇيىڭ قالپىنا كەلگەنشە 10 - عا دەيىن سانا.
3 - كەزەڭ. قۇلاق قالقانىن جەڭىل قيمىلمەن اينالدىرا سيپالا، باسىڭدى قولىڭمەن قاۋسىرا قۇشاقتاپ، الاقانىڭدى قۇلاعىڭا تيگىز، موينىڭدى سيپاپ يىعىڭدى ىسقىلا.
8. قورىتىندى:
بۇگىنگى ساباقتى وسى ولەڭ جولدارىمەن اياقتاعىم كەلەدى
ەدىل بول دا، جايىق بول، ەشكىممەنەن ۇرىسپا.
جولداسىڭا جاۋ تيسە، جانىڭدى اياپ تۇرىسپا.
ەردىڭ قۇنى بولسا دا، الدىڭا كەلىپ قالعان سوڭ، قول قۋسىرىپ بارعان سوڭ، اسا كەش تە قويا بەر، بۇرىنعىنى قۋىسپا.
اقىڭ بولسا بىرەۋدە، ايىبىن تاپ تا الا بەر، ەرەگىسىپ ۇرىسپا.
سەنىكى ءجون بولسا دا، اتىڭ شىقپاس دۇرىسقا.
مىنەزى جامان ادامعا، ەندى ءقايتىپ جۋىسپا.
ءتاۋىر كورەر كىسىڭمەن، جالعان ايتىپ سۋىسپا.
ولەتۇعىن تاي ءۇشىن، كوشەتۇعىن ساي ءۇشىن، جەلكە تەرىڭ قۇرىسىپ، اركىممەنەن ۇرىسپا.
اشۋ - دۇشپان، ارتىنان ءتۇسىپ كەتسەڭ قايتەرسىڭ، ءتۇبى تەرەڭ قۋىسقا؟!
ساۋ بولىڭىزدار!
№3 ۋسپەن جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ
پسيحولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى جايسەمبايەۆا ع. س.
You Might Also Like
-
جاراتىلىستانۋ پاندەرىندە ينتەراكتيۆتى مودۋلدىك وقىتۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ ارقىلى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ مەن ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ.
