التىن وردا مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى
قىزىلوردا وبلىسى.
№101 ورتا مەكتەبىنىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
شوپانوۆا ايگەرىم عابيت قىزى
ورتا عاسىرلارداعى قازاقستان تاريحى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: التىن وردا
بىلىمدىلىك ماقساتى: التىن وردا مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىن، ساياسي جانە ەكونوميكالىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، وردانىڭ السىرەۋ سەبەپتەرىن اشۋ؛
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالاردى ءوز بەتىنشە تۇجىرىمداي بىلۋىنە باعىت بەرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ويىن ەركىن ايتىپ جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى ءوز تاريحىن قۇرمەتتەۋگە، ۇلتتىق نامىسىن وياتىپ، ەرلىككە، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كارتوچكا، وقۋلىقتاردان، رەفەراتتاردان كورمە، التىن وردا مەملەكەتىنىڭ كارتاسى، تۇسىندىرمەلى تىرەك - سىزبالار، تانىمدىق ويىندار، شىڭعىسحان، باتۋ حانداردىڭ پورترەتتەرى (سلايد) اقپاراتتىق كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا بويىنشا.
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەندەپ العان سوڭ، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولىپ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: مونعولداردىڭ قازاقستان جەرىن جاۋلاپ الۋى تاقىرىبى بويىنشا ءۇي تاپسىرماسى سۇرالادى.
ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ ارقىلى جاڭا ساباققا كوشۋ.
شىڭعىسحان جاۋلاپ العان جەرلەرىن ءوزىنىڭ ءتورت بالاسىنا ءبولىپ بەرەدى. ءبولىپ بەرىلگەن جەرلەر ۇلىس دەپ اتالدى.
باتىي – التىن بوساعالى «اق وردا»،
ەجەن – كۇمىس بوساعالى «كوك وردا»،
شايبان – بولات بوساعالى «بوز ورداعا» كىرگىزەدى.
التىن بوساعالى ورداعا باتىيدى كىرگىزىپ، جوشىنىڭ ورنىنا حان سايلاعان. «التىن وردا» دەگەن اتاۋ وسىدان شىققان ءتارىزدى.
ءىىى. جانا ساباق
جوسپارى:
ءى. التىن وردانىڭ قۇرىلۋى.
ءىى. التىن وردانىڭ كۇشەيۋى.
ءىىى. التىن وردانىڭ السىرەۋى.
ءىV. التىن وردانىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى.
1. التىن وردا – جوشى ۇلىسىنىڭ ورنىنا قۇرىلعان العاشقى ءىرى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. جوشى حاننىڭ بالاسى باتىي (باتۋ) حاننىڭ كەزىندە وردا التاي تاۋىنان دۋناي وزەنىنە
دەيىنگى ۇلانعايىر جەردى الىپ جاتقان ۇلكەن مەملەكەت بولدى. ورتالىعى العاشىندا ەدىل بويىنداعى ساراي باتۋدا بولسا، كەيىن ساراي بەركەگە كوشىرىلگەن.
باتىي حان التىن وردانى قۇرۋشى مونعول حانى. 1227 - 1255 جىلدارى التىن وردانى بيلەگەن.
مۇسىلمان دەرەكتەرىندە باتىي حان ءادىل ادام بولعاندىعى ايتىلادى. ول مۇسىلمان ەلدەرىنە ءارقاشان قامقورلىق جاساپ، ولارعا مەشىت سالدىرىپ، ءدىني ادەت عۇرىپتاردى جۇرگىزۋگە كومەكتەسىپ وتىرعان. سوندىقتاندا ول مۇسىلمانداردىڭ ەڭ جاقىن قامقورشىسى دەپ ەسەپتەلگەن.
ال ورىس جىلنامالارىندا باتىي حاننىڭ التىن وردانىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن ارتتىرىپ، قالالىق ءومىردىڭ جاندانۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولگەنى ايتىلادى.
2. باتىي حاننىڭ التىن ورداعا حاندىق ەتكەن العاشقى جىلدارى تۋرالى ماعلۇمات جوق. 1235 جىلعى بۇكىل مونعولدىق قۇرىلتايدا باتىسقا جورىق جاساۋعا شەشىم قابىلدايدى. باتىسقا جاسالعان جورىق جەتى جىلعا (1236 - 1242) سوزىلعان. وسى جورىقتار ناتيجەسىندە باتىس ەلدەرى جاۋلاپ الىنىپ، التىن وردانىڭ شەكاراسى باتىسقا قاراي كەڭەيىپ، كۇشەيە تۇسكەن.
№101 ورتا مەكتەبىنىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
شوپانوۆا ايگەرىم عابيت قىزى
ورتا عاسىرلارداعى قازاقستان تاريحى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: التىن وردا
بىلىمدىلىك ماقساتى: التىن وردا مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىن، ساياسي جانە ەكونوميكالىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، وردانىڭ السىرەۋ سەبەپتەرىن اشۋ؛
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالاردى ءوز بەتىنشە تۇجىرىمداي بىلۋىنە باعىت بەرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ويىن ەركىن ايتىپ جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى ءوز تاريحىن قۇرمەتتەۋگە، ۇلتتىق نامىسىن وياتىپ، ەرلىككە، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كارتوچكا، وقۋلىقتاردان، رەفەراتتاردان كورمە، التىن وردا مەملەكەتىنىڭ كارتاسى، تۇسىندىرمەلى تىرەك - سىزبالار، تانىمدىق ويىندار، شىڭعىسحان، باتۋ حانداردىڭ پورترەتتەرى (سلايد) اقپاراتتىق كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا بويىنشا.
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەندەپ العان سوڭ، سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولىپ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: مونعولداردىڭ قازاقستان جەرىن جاۋلاپ الۋى تاقىرىبى بويىنشا ءۇي تاپسىرماسى سۇرالادى.
ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ ارقىلى جاڭا ساباققا كوشۋ.
شىڭعىسحان جاۋلاپ العان جەرلەرىن ءوزىنىڭ ءتورت بالاسىنا ءبولىپ بەرەدى. ءبولىپ بەرىلگەن جەرلەر ۇلىس دەپ اتالدى.
باتىي – التىن بوساعالى «اق وردا»،
ەجەن – كۇمىس بوساعالى «كوك وردا»،
شايبان – بولات بوساعالى «بوز ورداعا» كىرگىزەدى.
التىن بوساعالى ورداعا باتىيدى كىرگىزىپ، جوشىنىڭ ورنىنا حان سايلاعان. «التىن وردا» دەگەن اتاۋ وسىدان شىققان ءتارىزدى.
ءىىى. جانا ساباق
جوسپارى:
ءى. التىن وردانىڭ قۇرىلۋى.
ءىى. التىن وردانىڭ كۇشەيۋى.
ءىىى. التىن وردانىڭ السىرەۋى.
ءىV. التىن وردانىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى.
1. التىن وردا – جوشى ۇلىسىنىڭ ورنىنا قۇرىلعان العاشقى ءىرى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. جوشى حاننىڭ بالاسى باتىي (باتۋ) حاننىڭ كەزىندە وردا التاي تاۋىنان دۋناي وزەنىنە
دەيىنگى ۇلانعايىر جەردى الىپ جاتقان ۇلكەن مەملەكەت بولدى. ورتالىعى العاشىندا ەدىل بويىنداعى ساراي باتۋدا بولسا، كەيىن ساراي بەركەگە كوشىرىلگەن.
باتىي حان التىن وردانى قۇرۋشى مونعول حانى. 1227 - 1255 جىلدارى التىن وردانى بيلەگەن.
مۇسىلمان دەرەكتەرىندە باتىي حان ءادىل ادام بولعاندىعى ايتىلادى. ول مۇسىلمان ەلدەرىنە ءارقاشان قامقورلىق جاساپ، ولارعا مەشىت سالدىرىپ، ءدىني ادەت عۇرىپتاردى جۇرگىزۋگە كومەكتەسىپ وتىرعان. سوندىقتاندا ول مۇسىلمانداردىڭ ەڭ جاقىن قامقورشىسى دەپ ەسەپتەلگەن.
ال ورىس جىلنامالارىندا باتىي حاننىڭ التىن وردانىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن ارتتىرىپ، قالالىق ءومىردىڭ جاندانۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولگەنى ايتىلادى.
2. باتىي حاننىڭ التىن ورداعا حاندىق ەتكەن العاشقى جىلدارى تۋرالى ماعلۇمات جوق. 1235 جىلعى بۇكىل مونعولدىق قۇرىلتايدا باتىسقا جورىق جاساۋعا شەشىم قابىلدايدى. باتىسقا جاسالعان جورىق جەتى جىلعا (1236 - 1242) سوزىلعان. وسى جورىقتار ناتيجەسىندە باتىس ەلدەرى جاۋلاپ الىنىپ، التىن وردانىڭ شەكاراسى باتىسقا قاراي كەڭەيىپ، كۇشەيە تۇسكەن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى مۇحتاروۆا گۇلدەنقىسقا مەرزىمدى ساباق جوسپارى اعىلشىن ءتىلى 8 سىنىپساباقتىڭ تاقىرىبىساباق ءتىزىمى1. اباي – قازاقتىڭ ۇلى اقىنى2. ادەبيەتتىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى ماڭىزى3. ۋيليام شەس...
