InfoHub Logo

مىسىقتى شىعارىپ سالىپ ۇيگە كەلگەندە، شىڭعىس كيىمىن شەشىنىپ جەڭىلدەنىپ، ات ۇستىنەن تۇسكەن شاڭ-توزاڭنان جۋىنىپ، داستارقان باسىنا كەلگەن-دى. قانيپا جايعان تورعىن داستارقانعا سىزدىق اكەلىپ كۇمىس قۇلاقتى سارى تەگەنەنى قويدى. كۇمىستەگەن بەز وجاۋمەن، قويۋ سارى قىمىزدىڭ قىشقىلتىم ءيىسىن بۇرقىراتا سارى بايبىشە ءوزى ساپىردى.

— شوقانجان، انا ءبىر بالشىقتارىڭ نە؟ — دەپ، اكەسى قالىپتى مەيىربان لەبىزىمەن شوقانعا ءتىل قاتتى. شوقان جاڭاعى مىسىقتان قالاپ العان سيىردىڭ، قويدىڭ بالشىق ءمۇسىنىن قىزىقتاي قولىنا ۇستاپ، اكەسىنىڭ قاسىنا الىپ كەلدى. توبارسىپ كەۋىپ تۇرعان كىشكەنە بالشىق ءمۇسىن ونشالىقتى كوز تارتارلىق بۇيىم ەمەس. ال شوقان ونى سونداي ءبىر جاڭا ويىنشىق، مىسىق قولدان جاساعان جاندى دۇنيەدەي كورىپ، قىزىقتاي ۇستايدى.

— اتەكە، الگى بالا بار عوي، ءوزى شەبەر. قاراڭىزشى، مىنا سيىرى اۋماعان قانيپا جەڭگەنىڭ قوڭىر سيىرى ەمەس پە؟ ءبىر ءمۇيىزى سىنىق، — دەپ بالشىق ءمۇيىزدىڭ بىرەۋىن شوقان قالتاسىنا سالعاندا ومىرىپ تۇسكەن ەكەن، سونى كورسەتىپ قويدى. بالا قيالىن قىزىقتاي قاراعان ويلى سۇلتان:

— ءيا، ءدال ءوزى. ءبىراق مىنا قويىنىڭ قۇلاعى تۇلا بويىنان ۇلكەن ەكەن، — دەۋى-اق، مۇڭ، شوقاننان قورعانىپ وتىرعان جاقىپ:

— تۇكتە قويعا ۇقسامايدى، ءپالى، قۇيرىعىن قارا، تاپ ءيتتىڭ قۇيرىعى، — دەپ سىقىلىقتادى. تەنتەك ءىنىسىنىڭ مىسىققا ەركىن قول جۇمساي الماي ىشىنەن وشتەسىپ قالعان مىنەزىن سەزگەن شوقان:

— سەن ىستەي عوي، ونداي شەبەر بولساڭ! — دەدى.

— قوي، شوقان، بۇل ەسەردى جەلىكتىرمە، بالشىققا ءتۇسىپ اۋرە بولادى. جاقىپ ونداي جامان بالشىقتى ۇستامايدى، — دەپ، اپاسى تەنتەك بالاسىن ەرەگىستىرمەي تىيىم سالدى.

— نەمەنە، اكەلگەن قۇستارىڭ قايدا؟ — دەپ جىميدى سارى بايبىشە، شىڭعىسقا ازىلدەي قاراپ.

— كوپ قۇس كەزدەسپەدى، بىر-ەكى ۇيرەك الدىرىپ ەك، ەسەكەڭ اۋىلىنىڭ اقساقالدارى كەزدەسىپ، سولار بايلاندى.

اڭگىمە اياقتالماي سىرتتان كىرگەن بەيسەن:

— حان اعا، اقىن كەلىپ تۇر، كىرگىزۋگە بولاما؟ — دەدى.

— ءا، ارىستان اقىن شىعار، كىرگىز، — دەگەن ءوزىن شىڭعىس قوناقشىل جۇمساق كەيىپتە ايتتى.

— اسسالاۋماعالايكۇم الديار، — دەپ، الدىنان كىرگەن ارىستان اقىن، ەكى قولىن كەۋدەسىنە ۇستاپ، ادەپ يشاراسىن كورسەتتى.

— ۋاعالايكۇمۇسسالام، جوعارىلاتىڭىز، — دەپ شىڭعىس ءوزىنىڭ وڭ جاعىنداعى ءتوردى مەڭزەدى. اكەسىنىڭ سىرتتان كەلگەن ۇزىن بويلى، سەلدىر ساقالدى، سارى سۇر كىسىنى قۇرمەت تۇتا سالەمىن قابىلداپ، «جوعارىلاتىڭىز» دەپ ءوزىنىڭ قاسىن مەڭزەگەنىنە ويلانا قالعان شوقان، اۋباكىر مولدانىڭ ۇيرەتۋىنەن داعدىلانعان ۇلكەن كىسىگە سالەم بەرۋ ادەتىن ىستەدى. ۇيالا «اسسالاۋماعالايكۋم» دەگەن ادەپتى بالاعا، جاڭاعى ۇزىن بويلى كىسى كۇلىمدەي قىزىقتاپ «الەيكۇمۇسسالام، تورە بالا» دەپ، سۇيسىنگەن ىقىلاسىن كورسەتتى. بەيسەننىڭ: «اقىن كەلىپ تۇر»، دەگەن وزىنەن مىنا كىسىنىڭ وزگەشە قاسيەتتى قىرى بار جان دەپ ۇعىنعان شوقان، ارىستان اقىننان كوز الماي، ءاربىر قوزعالىسىنا پايىمداي قاراۋدا. اقىننىڭ قاسىنداعى ەكى جولداسى تومەنگى جاقتا، تىزەرلەي وتىرىپ قالدى. ال اقىن ەركىندەي باسىپ شىڭعىس تورەنىڭ قاسىنان جايلانا وتىردى.

— حان ورداسى امان با؟ قاراشىسى تۇگەل مە؟ حانىم ساۋلىعى قالپىندا ما؟ — دەپ اقىن، ايىرىقشا تاقپاق تارىزدەندىرە ماعىنالى سويلەدى. مىنا سوزدەر دە شوقانعا جاڭادان ەستىلگەن ءماندى لەبىز بولىپ ۇعىلدى.

— اقىن، قالاي ەل-جۇرتىڭىز؟ — دەپ، شىڭعىس اسىعا قايتالاپ ايتاتىن ادەتىمەن اقىننان ەل جايىن سۇرادى.

— الديار سۇلتان، حالقىڭىز امان، ەل شارۋاسى جايلى. حان اۋىلى جايلاۋدان كۇزەككە كەلدى دەپ ەستىپ، ورداعا سالەم بەرىپ، ديدار كورسەتەيىن دەپ كەلدىم.

— اقىن، جاقسى كەلدىڭىز، ءسىزدى كوپتەن ءبىر تىڭدارمىن دەگەن ويىم بولعان ەدى، — دەگەندە، توسىننان ايتىلعان سۇلتان ءوزىن تۇسىنە الماعان ارىستان قىپىلىقتاپ:

— نە جايلى ەدى، الديار؟.. — دەدى.

— ءسىز قوزى كورپەش — بايان جىرىن اسا جاقسى ايتادى دەپ ەستىگەن ەدىم، سونى ءوز اۋزىڭىزدان تىڭداسام.

— الديار، بار قولقا سول بولسا، اقىن تىلىنە توقتاۋ بار ما. شىراعىم، — دەدى دە، ەرىپ كەلگەن جولداسىنىڭ بىرەۋىنە قاراپ، — مەنىڭ قوبىزىمدى اكەلشى، — دەدى.

— قوبىزىڭىز، مىنەكي. — ارىقتاۋ اق سارى جىگىت جەلبەگەي سالعان شەكپەنىنىڭ قوينىنان سۋىرىپ قولىنا بەردى. سىرتقى كەنەپ شاپانىن جەڭىلتەكتەپ، جۇككە تايانا جايلانا وتىردى. قوبىزىن اياعىنىڭ قورشاۋىنا الا، قۇلاق كۇيىنە سارناتىپ، جانارلى ۇلكەن كوزىن توندىرە اينالانى شارلاي ءبىر قاراپ، ءا دەگەندە جارىقشاقتاۋ كۇرىلدەپ باستالاتىن داۋىسپەن:

«اسسالاۋماعالايكۋم، التىن وردا،
ات قاعىپ كەلدىم اڭساپ الىس جولدا،
الدىندا جاس سۇلتاننىڭ ءسوز سويلەيىن،
ارۋاق اتا-بابام جار بوپ قولدا»، —

دەپ اڭىراتا ءبىر تولعاپ الدى. اقىن داستاندى باستاردا ويلانعانداي ءۇي اسپانىنا ءبىر قاراپ، قوبىزدىڭ اڭىراعان قوڭىر ۇنىنە قوسىلىپ:

جىر ەتتىم بۇل داستاندى ەرتەلى-كەش،
«تۇيەدەن نار تۋادى مولتاق وركەش،
كەشەگى نوعايلىنىڭ زامانىندا
بايانعا عاشىق بولعان قوزى كورپەش»، —

دەپ جونەلدى. ءۇي ىشىندەگى ادامداردىڭ ءبارى ۇيىپ تىڭداپ قالعان، شوقان العاشقى ءبىر اۋىز ولەڭدى ىشىنەن قايتالادى. جاقىپ اقىن بولىپ كوزىن جۇمىپ، ەكى يىعىن قومداپ، قوبىز قىلىپ ءبىر شىبىقشانى ىسقىلاپ وتىرعانىن كورىپ شوقان جىميىپ قويدى. شوقاننىڭ جىميعانىن كورىپ، جاقىپ ونان سايىن ەكىلەنە بۇلعاقتادى. شوقان قاباعىن ءتۇيىپ قوي دەگەن يشارات ەتسە، ول اۋزىن قيقالاقتاتىپ ءاجۋالاپ وتىر.

اقىن ۇزاق جىرلاي كەلىپ ءبىر جەردە:
قاراباي، سارىبايمەن اڭعا شىقتى،
ەكى باي اتتاندى دەپ داڭعا شىقتى.
ەكى باي قاتار جورتىپ كەلە جاتسا،
الدىنان بۋاز مارال اڭ قاشىپتى»، —

دەپ، ەكى بايدىڭ قۇدالىق ەجەقابىلى باستالعان جەردى جىرلادى. وسى اراعا كەلگەندە، بۋاز اڭعا مەيىرىمدىلىك ەتكەن ەكى باي شوقانعا مەيىربان ادامدار بولىپ ەلەستەدى.

ءبىر ءسات ءۇزىلىس ىستەلىپ، اقىن دا، ۇيدەگى ۇلكەندەر دە سىرتقا شىقتى. بۇرىنعى وتىرعان جۇرتشىلىق ۇستىنە تاعى دا بىرەن-سارانداعان ادامدار قوسىلدى. قايتا كەلىپ كىسىلەر ورىنعا وتىرعاندا، شاي جاسالىپ، داستارقان جايىلدى. ىستىقتان پىسىناپ، قىمىزدىڭ بويعا جايىلعان قىزۋىنان بالبىراپ وتىرعان جۇرتقا قوزى كۇرەڭ ىستىق شاي ءدال كەزىندە كەلدى. شوقان اقىن قيمىلىنا قاداعالاي قارايدى. وسىنشا ۇزاق جىر قاي جەرىنە سىيىپ تۇر ەكەن دەگەندەي ونە-بويىن دا ۇڭىلە شوليدى. اسىرەسە اقىننىڭ ويناقى ۇلكەن كوزى، سەلدىرلەۋ سالالى ساقالى ۇزىن جاعىن كوسىلتە تۇسكەندەي، ءسىرا، بار ونەردىڭ ءۇياسى وسى-ay دەگەندەي بولادى.

شاي ءىشىلىپ بولىپ، جۇرت داستارقاننان كەيىن سەرپىلدى.

— ال، اقىن، ءسىزدىڭ بەزۆەرحوۆتارمەن ۇلىتاۋدان قاراقۇمعا دەيىن بارعانداعى جىرلاعان قوزى كورپەشىڭىز وسى عوي؟ — دەدى شىڭعىس تورە اسىعىس جەدەلدەتە ايتاتىن ادەتىمەن.

— ءيا، الديار، وسىلاي باستالادى، ءالى جىر وزەگىنە كىرگەمىز جوق قوي، — دەپ، ارىستان قوبىزىن زارلاتىپ جىرلاي جونەلدى.

اقىن كەيدە باياۋلاتا، كەيدە كوتەرىلە سوقتىرا، ءاربىر ۋاقيعا تۇسىنا كىرگەندە ولەڭ ىرعاعىنا تەربەتىلگەندەي دوڭگەلەنەدى. قوزىكەنىڭ باياندى ىزدەپ تازشا بالا بولىپ كەلەتىن، باياننىڭ الدىنان شىعاتىن جەرىن سونداي ءبىر نازىك دىبىسپەن جان سەزىمىنە بەرىلە اڭىراتتى. وسى ءبىر جەرىنە كەلگەندە شوقان اقىن اۋەنىنە ەرىپ، ءبىر نازدى قوڭىر دىبىس شىعارعانداي بولدى.

— ءپالى، ءيا، سەن دە اقىنسىڭ با؟ — دەگەن جاقىپتىڭ داۋسىن ەستىگەندە، شوقان ءوزىنىڭ دىبىسى شىققانىن سوندا ابايلادى.

— ەت پىسكەن ەكەن، اقىن وسى جەردەن توقتاتسا، — دەگەن سارى بايبىشەنىڭ حابارىن شىڭعىستان بۇرىن ەستىپ قالعان شوقان:

— اپەكە، ايتا ءتۇسسىنشى، قىزىق ەكەن. قانداي جاقسى ايتادى، - دەدى.

— جاقسى كورسەڭ، اسىقپا، جىرىن اياعىنا دەيىن ايتقىزباي اقىندى اتتاندىرمايمىز، ەت ەزىلىپ كەتەدى، — دەپ، بايبىشە شوقاننىڭ تىلەگىنە جاقسى نيەت ايتتى.

— ءيا، اس دايىن بولسا، وندا اقىن قالعانىن كەيىن ايتار، — دەپ، شىڭعىس ورنىنان قوزعالاقتادى.

— ءيا، ءقازىر ءبارىبىر اياقتالمايدى، دەم الالىق، — دەپ ارىستان اقىن قوبىزىن جۇككە سۇيەپ قويىپ، جايلانا وتىردى.

ەت جەلىنىپ، قول جۋىلىپ، جۇرت دالاعا شىعىپ، بوي كوتەرىستى. كۇن دە ەڭكەيىپ، كولەڭكە ۇزارا باستاعان كەز. قوتان سىرتىنداعى قىراتقا قاراي شىڭعىس باستاپ اۋىل ادامدارى، اقىن، قوناق ءبارى ءجۇردى. شوقان ءبۇتىن ويىندى ۇمىتىپ، اكە اينالاسى، اقىن قاسىنان ۇزاعان جوق. ونىڭ قۇمارى — داستاندى اياعىنا دەيىن تىڭداۋ. قورعانسىز جاس قوزى كورپەشتىڭ الداعى كۇنى نە بولماق؟..

ءدوڭ باسىنا كەلىپ جايلانا وتىرىستى. ءسوزدى شىڭعىس باستادى:

— اقىن، ءسىزدىڭ اكەڭىز تولىباي، بي بولعان كىسى دەيدى. ءسىرا، ول كىسىدە دە اقىندىق بولعان با ەكەن؟..

— الديار، تاقسىر، اكەمىز اقىندىق ەنەرىن قۇنتتاماپتى. ءبىراق، قاپەلىمدە ءوز تاباتىن، وتكىر ءتىلدى، ءوز الىنشە ءادىل بولعان دەيدى. — ارىستان وسىنى ايتىپ، اكە جايىن ەسىنە تۇسىرگەندەي از كىدىرىپ قالدى.

— تولىباي ءبيدىڭ قانداي ادىلدىگى بولعان ەكەن؟ — شىڭعىس قازاق عۇرپىنداعى ءادىل دەپ تانىلعان بيلىك تۇرلەرىنىڭ ۇلگىسىن اڭعارعىسى كەلىپ سۇرادى.

— الديار، اكەمنىڭ بيلىگىن مەن ايتسام، ءوز اكەمدى ماقتاعان بولامىن عوي. مىنا جىگىتتىڭ دە ازداعان ەسكى وزگە ۇيىرلىگى بار ەدى. وسى ايتسىن. — ارىستان، قاسىنا ەرىپ كەلگەن جولداسىنىڭ ۇلكەنىنە ءسوز كەزەگىن ۇسىندى.

— سۇلتان الدىندا، سۇلتاندى قورشاعان توپتىڭ الدىندا سويلەۋ قيىن دا بولسا، اقىننىڭ ادەيى سويلەتكىسى كەلىپ ۇسىنعانىن اڭعارعان جىگىت:

— ءيا، الديار، ەستىگەنىم بار ەدى. رۇقسات بولسا، ايتىپ كورەيىن، — دەپ جۇگىنە وتىرىپ، اڭگىمە باستادى.

— اكەم مارقۇم ايتاتىن: «ەرتەرەك كەز بولار، تالەكەڭنىڭ جاس كەزى بىلەم، ءبىر جيىنعا كەزدەسىپتى. ەل ەكى جارىلا وتىرىپ ايتىسىپ جاتىپتى. سىرتتان كەلىپ تىڭداسا، ءۇش رۋدىڭ ءۇش تاعان بولىپ سايىسقان ۇلان-اسىر داۋى ەكەن. داۋدىڭ وزەگى — قىشپاق رۋىنىڭ ۇرىلارى باعانالى ەلىنەن بارىپ جىلقى الادى. ۇرىلار جىلقى العان ەلدەن قاشىقتاپ كەلىپ ءبىر بۇيرەك تاۋعا بەكىنەدى. تازىمەن اڭ قۋىپ جۇرگەن جاپپاس رۋىنىڭ ءبىر توپ ادامدارى ۇرىلاردىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، ەكى جاق سوعىسىپ، ءبىر ات، ءبىر بيەنى جاپپاس اڭشىلارى ايىرىپ قالادى.

باعانالىنىڭ قۋعىنشىلارى مەن العان ۇرىلاردىڭ وكشە-ىزىنە ءتۇسىپ، شولعىنشى سالا وتىرىپ، جاپپاس اڭشىلارىنا كەزدەسىپ، ات پەن بيەنى تانيدى. «تاپقان قۋانادى، تانىعان الادى». اعايىن، الدىرعان مالدىڭ كوزىن كورىپ تۇرمىز، ايىرعاندارىڭا راقمەت، مالدىڭ كوزىن وزىمىزگە بەر»، — دەيدى. وعان جاپپاستىڭ اڭشىلارى: «قان توگىپ، جاۋدان تۇسىرگەن قاندى ات. بىزگە مالىڭدى باقتىرىپ قويىپ پا ەدىڭ؟»— دەپ بەرمەيدى. سونان ەكى جاق جانجالداسىپ، جاپپاستىڭ ءبىر اڭشىسىنىڭ كوزىنە نايزا تيەدى.

باعانالى ەلىنىڭ ادامدارى، قىپشاق ۇرىلارىن قۋىپ بارىپ، مالىن شىعارادى. ءبىراق جولدا بولعان جانجالدى ايتپايدى. سونان ءبىراز وتكەندە جاپپاس ەلىنىڭ ادامدارى، باعانالىعا بارىپ، ەرىنىڭ كوزىنە قۇن سۇرايدى. وسىدان ۇلكەن داۋ قوزعالىپ، ءۇش رۋ ەل بىتىمگە كەلە الماي، كەرەعار داۋمەن كەرىلدەسىپ وتىر ەكەن.

توپ ۇستىنە كەزدەسىپ، ورتاسىنا كەلگەن تولەكەڭە ءۇش رۋدىڭ ءوز ۇستاعان بيلەرى:

— شىراعىم، ارا اعايىنسىڭ. «بىتەر ءىستىڭ باسىنا، ءبىلىمدى كەلەر قاسىنا» دەگەن ەدى. اتاسى بيلىك ايتقان اتىعايدىڭ بالاسى ەكەنسىڭ، وسى داۋدىڭ تورەلىگىن ايتشى، — دەيدى.

— ايتقىزىپ اياقسىز قالدىراتىن تورەلىككە يە بولمايمىن. «بۇقا قاراپ ءجۇرىپ، جاساۋىلعا تۇرىپتى» دەگەندەي، جولاۋشى ءجۇرىپ بيلىك ايتىپ، اتاق بايلانىپ اجۋا بولارمىن. ال شىن بەرسەڭىزدەر، ءتاڭىرى اتىن كۋا ەتىڭدەر. جىعىلعانىڭ اۋىرلامايتىن، جىققانىڭ ماقتانبايتىن بولساڭدار عانا، تورەلىگىمدى ايتام دەپتى. سوندا بيلەر:

— شىراعىم، وزىڭدە ءنار بار ەكەن. ادىلدىك الاڭى جوق اۋىزدان شىعادى دەگەن ەدى. بۇل ورتاعا بوگدە اعايىن كورىنەسىڭ، يمەنبەي-اق ايتا بەر، — دەسىپتى.

— وندا باسىنان بايىپتى اۋىزدان داۋ جوباسىن تىڭدالىق، — دەپ بيلەرگە داۋلارىن ايتقىزىپتى.؛ الدىمەن ءسوزدى جاپپاس داۋگەرى باستاپتى:

— اعايىن، جاۋ العان مالىڭا شاپتىم. قان توگىپ، قاندى ات ايىردىم. كەلە قول كۇش قىلىپ، ايىرعان مالىمدى قولمەن الماق بولدىڭ. ارا تۇسكەن ازاماتىمنىڭ كوزىن شىعاردىڭ. قول قولدى تابادى. مەن ەرىمنىڭ كوزىن باعانالى — سەنەن سۇرايمىن، — دەپتى.

— اعايىن-اۋ، اتتانىپ اۋىلىڭا كەلدىم بە، قوسىڭا كىرىپ قومدىڭا قۇرىق سالدىم با؟ الدىرعان مالىمدى استىڭنان تانىدىم. اعايىنسىڭ، الدىرعان ەلمىز، ايعاق بولار مالىمنىڭ كوزىن بەر، دەپ ساۋعا سۇرادىق، بەرمەدىڭ. ادال مالىمىز ءۇشىن نايزا سەرمەپ، قول كوتەرگەنىم راس. قاستىقپەن ەمەس، قاتەدەن نايزا ءتيدى. كوز جازىم بولدى. قىپشاق ۇرىسى قوسىمدى قوپارىپ، جىلقىمدى الماسا، سەنىڭ اڭشىڭدا مەنىڭ نەم بار. نايزام ۇيىمە سۇيەۋلى، اتىم كەرمەدە بايلاۋلى، ازاماتىم اۋىلىمدا جاتار ەمەس پە ەدى؟ — دەيدى باعانالى داۋگەرى.

— سوندا سەنىڭ قوسىڭا مەن كىردىم بە، اۋلىڭا بارىپ اسىر سالدىم با؟ تيگەن نايزا سەنىكى، مەن قاندى قول سەنى بىلەم، كوزىمنىڭ قۇنىن، باعانالى، سەنەن سۇرايمىن، — دەيدى ءوزىن تولىقتىرىپ جاپپاس داۋگەرى.

— كەدەن بولدى، كەدەن نەدەن بولدى. قىپشاق ۇزىننان وكسىگىڭ جوق، قىسقادان قارىمجىڭ جوق، قوسىما كىرىپ، قورامدى شاپتىڭ، مال اشۋى — جان اشۋى، اراداعى اعايىنمەن ارانداتقان سەنىڭ قاندى جورىعىڭ. قۇندى، قىپشاق، سەن تارتاسىڭ، بۇزىق جوسىعىڭا سەن جاۋاپكەرسىڭ، — دەپتى باعانالى داۋگەرى.

— اپىر-اۋ، السام، ەرتەدەن قول جەتپەي جۇرگەن ەسەم ءۇشىن باعانالىدان جىلقى الدىم. ءوز قوراسى، قوسى امان، كولدەنەڭنەن كيلىگىپ، ولجا ىزدەپ شاۋىپ، قان توگىپ جىلقى ايىراتىن جاپپاستىڭ قاي قانىنىڭ قىزعانى؟ ال ۇرى دەسىن، مەنەن جىلقى ايىرسىن. مالىن تانىعان ساعان ءوز مالىڭدى بەرمەي جانجال شىعارعانى قاي بۇزاقىلىعى؟ كوزى شىقسا، كوكىرەكتەگەننەن تارتقان سازايى ەمەس پە. قول قولدى تاپسا، مەن باعانالىنىڭ مالىنا جاۋاپتىمىن. جاپپاستىڭ كوزىنە مەنىڭ قاتىناسىم جوق. تيگەن نايزا باعانالىنىكى، شىققان كوز جاپپاستىكى، ەكى ارادا مەن نەگە جىعىندى بولام، ءبىر تويدا ەكى جار جوق، — دەپ، قىپشاق داۋگەرى كوز قۇنىن ماڭىنا دارىتپايدى.

بيلەردىڭ ءسوزىن تىڭداپ بولىپ تولەكەڭ:

— ءيا، بي اعالار، داۋ جوباسى سىزدەر ايتقان بولسا، بيلىك جوباسىن دا ازدەرىڭىز ايتىپ وتىرسىزدار عوي، — دەپ باستاپتى. — باعانالى داۋگەرى دۇرىس ايتىپ وتىر عوي، جورىقتى كىم باستاسا جوسىققا سول جاۋاپتى عوي. قىپشاق ۇرىسى باعانالىدان جىلقى الماسا، جاپپاستىڭ اڭشىسى كىمنەن جىلقى ايىردى؟ باعانالى جىلقىسىن الدىرماسا، جاي جاتقان جاپپاسپەن جانجالداسار ما ەدى. پالەنى كىم باستاسا، بارلىق اۋىرتپالىققا سول جاۋاپتى. ەردىڭ قۇنى ءجۇز تۇيە، كوزدىڭ قۇنى ەلۋ تايلاق. قاستاندىق ەمەس، قاتەدەن تيگەن نايزا، جارتىسى جازىم تيگەنى ءۇشىن كەشىلەدى. جاپپاستىڭ كوزىنىڭ قۇنى جيىرما بەس تايلاق. تىرىدەي كوزىنە قۇن الۋ ارىنا اۋىر بولار، قۇدالىقپەن قۇداي اتىن ايتىسىپ، سۇيەك بولسىن. قىپشاق قىز بەرىپ كۇندە باۋ سۇيەك بولسىن، — دەپتى. بيلىك جايىن ايتقان جىگىت ءسوزىن اڭىرا تىڭداعان شوقان، ەر قۇنى، ەل داۋى دەگەن ءبىر ۇلكەن سۇرەلى اڭگىمە بارىن ءبىلدى. ءارى جىگىتتىڭ ايتقىشتىعىنا رازى بولىپ اكەسىنىڭ اۋزىنا قارادى.

— نەمەنە، سول بيلىككە ءبارى ءپاتۋا ەتىپ پە؟ — دەپ سۇرادى شىڭعىس.

— ءيا، «ايتقانىم ايتقان، بيلىك بىرلىكتى مەڭزەيدى، شىراعىم، بۇرىن اعايىن ەدىك، ەندى سۇيەك بولاتىن بولدى» دەپ ءبارى العىس ايتىپتى. سوندا وتىرعان جاپپاستىڭ ءبيى اق ساقالدى ادام ەكەن:

— شىراعىم، ەلىم كىشى ءجۇز ەدى، اعا بالاسى بولساڭ دا باتامدى بەرەيىن. اتىڭا ات قوسايىن، بۇدان بىلاي اتىڭ بي تولىباي بولسىن، — دەپتى. سونان ءبىزدىڭ تولەكەمدى ەل بي تولىباي اتاپ كەتىپتى، — دەپ جىگىت اڭگىمەسىن اياقتادى. وتىرعان جۇرت: «ءادىل ايتىلعان بيلىك، اعايىندى اشىندىرماي، قانداي ەسەبىن تاپقان»، — دەستى. ۇزىن سۇرە داۋدىڭ بارلىق ەكجەي-تەكجەيىن جەتە ۇقپاعانىمەن، ەل ءىشىنىڭ داۋ-شارىنىڭ ءبىر سالا سوباسىن اڭعارعان شوقان، اجەسىنە وسى اڭگىمەنى ايتىپ، ول كىسىنىڭ دە ويىن تىڭداماق بولدى.

قاس قارايا شىڭعىس قوناقتارىن ەرتىپ ۇيىنە ورالدى. بۇل كەزدە قايتادان داستارقان جايىلىپ، قىمىز ساپىرىلىپ، تاعى ءماجىلىس باستالدى.

— ال، اقىن، قوزى كورپەشىڭدى اياقتا، — دەدى شىڭعىس ارىستانعا قاراپ.

— ءيا، مىنا كىشكەنە تورەنىڭ قۇمارى جادىراسىن. اياقتاپ كورەلىك، — دەپ، ارىستان قوبىزىن الىپ، جىرىنا كىرىستى. ءدوڭ باسىنداعى ماجىلىستە بولماعان تەنتەك جاقىپ شوقاننىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرا بەرىپ:

— ءوي، ءوزى ءبىر شارشامايدى ەكەن. تاعى جەتىم بالانى ايتا ما؟ — دەدى.

— ءيا، سونى ايتادى. تەك وتىر، قۇتىرىنباي، — دەپ شوقان ىنىسىنە تىيىم ايتتى.

اقىن ءبىراز كىبىرتىكتەپ وتىرىپ كوتەرىلە جىرلاپ، قوزىكە مەن قوداردىڭ العاشقى كۇش سىناسقان جەرىنە كەلگەندە:

«استراحانداي بۇل جاقتا قالا بار ما،
قوزىكەنىڭ كوڭىلىندە الا بار ما؟
قودار قۇلدى اتىنا قايتا سالدى،
قىسىپ قويسا سول جەردە شارا بار ما!» —

دەگەن جەرىن ايتقاندا، «بىلاي قىسسا عوي» دەپ، جاقىپ شوقاننىڭ بەلىنەن قىسىپ-قىسىپ قويدى. شوقان ءۇنسىز تىڭداپ، جىر تولقىنىنا بەرىلگەندەي اقىننىڭ ءار وزىنە ۇيىپ اڭىرايا قارايدى. وسى ءبىر كەزدە سارى بايبىشە شىڭعىسقا ادەپتى ۇنمەن: — ەندى اس ىشىڭىزدەر، — دەدى.

— ءيا، ءيا، تاماق جەلىك، اقىن، وسى جەردەن كىدىرتە تۇر. قىزىعى جاڭا باستالىپ كەلەدى، — دەپ، شىڭعىس جۇرتتى تاماققا ازىرلەنۋگە شاقىردى. شوقان جاقىپتى الىپ، اپاسىنىڭ ارت جاعىنان بارىپ، وزدەرىنە جاسالعان ەتتەرىن جەدى. ءالى ەسىل-دەرتى قوزىكە تاعدىرى. ءالسىز جان اپات سەرگەلدەڭنىڭ ورتاسىندا ءجۇر. قايتا-قايتا سونى ويلايدى. ول وسى جىرعا بەرىلىپ، الگى مىسىقتان الىپ كەلگەن سيىردىڭ، قويدىڭ بالشىق مۇسىندەرىنىڭ دە نە بولعانىن ەسكەرگەن جوق.

شوقان اكەسىمەن بىرگە ءدوڭ باسىنا شىعىپ كەتكەندە، جاقىپ توسەكتىڭ باس جاعىندا جاتقان بالشىق مۇسىندەردى الىپ، بىرىنە ءبىرىن سوعىپ، سيىر قويدى ءسۇزدى، جىقتى دەپ ۋاتىپ، بىت-شىتىن شىعارعان-دى. شوقان ونى ءالى كورمەگەن.

ەت جەلىنىپ، جۇرت سىرتقا شىقتى. ۇركەر كوتەرىلىپ، كۇز لەبى قوڭىرلاتا باستاعان. ارقا ءتۇنىنىڭ سالقىن جەلى باياۋ عانا وسەدى. قۇسمۇرىن القابىنىڭ كوسىلگەن كەڭ دالاسى اي ساۋلەسىنە بولەنىپ، بۋالدىر كوگىلدىر جايقىن بولىپ مۇلگيدى. وردا ماڭىنان الشاق قاراشى اۋىلدا جۋساعان قوي، سيىردىڭ ىڭىرانعان، پىسقىرىنعان ۇندەرى ءتۇن تىنىشتىعىندا ەلگەزەكتەنە ەستىلەدى. اندا-ساندا پىسىلداي پىسقىرىنعان كوكپەكتى سونى كۇزەككە ەركىن ورىستەگەن تۇيە توبى، الۋان ءتۇرلى دىبىس اڭداتادى. كۇندىزگى ابىر-كۇبىر ازايعانىمەن، ءتۇن تىرشىلىگى ءوز ارناسىندا اسەمدىكپەن ىرعالادى. الدەقايدا قول بەتىندەگى قۇستاردىڭ دا ىڭىل-شىڭىل ۇندەرى ءومىر دۋمانىنا بولەنگەندەي، كول قاۋىمى ءوز تىلىمەن ءۇن قاتىسادى.

— ءماجىلىستى ەرتەڭ اياقتارسىزدار، سىزدەر بەرى، ۇيگە جۇرىڭىزدەر، تورە دەم الادى، — دەپ، كىسى كۇتىپ جۇرگەن بەيسەن اقىندى جولداستارىمەن قوناق ۇيگە الىپ ءجۇردى. شوقان جاقىپتى ەرتىپ وزدەرىنىڭ ۇيىنە باردى. ۇيقى ماۋجىراتقان شوقان ەش نارسەمەن دە ءىسى بولعان جوق، توسەگىنە شەشىنىپ جاتا كەتتى.

شوقانداردىڭ ساباعى توقتالىپ قالعان. قۇسمۇرىن القابىنا كەلگەلى شاقىرعان جەرلەرگە بارىپ اۋباكىر مولدانىڭ قولى تيمەگەن-دى. كەشەگى اقىن ماجىلىسىندە دە اۋباكىر مولدا جوق ەدى. ول كىسى تاياۋ اۋىلدا ءبىر دۋا بولىپ سوندا شاقىرىلىپ كەتكەن. وسىنداي ءبىر بوستاندىق، مولدا ساباعى ءۇزىلىس جاساعان كۇندەردە اقىن ءماجىلىسى بولعان شوقانعا سونداي ۇناعان-دى.

تاڭەرتەڭگى شايىن ءىشىپ، قوناقتار شىڭعىسقا سالەم بەرە وردا ۇيىنە كىرگەندە، شوقان مەن جاقىپ اكەلەرىنىڭ قاسىندا ەدى.

— اسسالاۋماعالايكۋم، اعا سۇلتان،
جاسى كۇن، جارقىن ءومىر، قايىرلى تاڭ.
بولعايدى حان ورداعا قاسيەتتى،
تۋعىزار ەلگە باقىت، حالقىنا قام، —

دەپ جىرلاي كىرگەن ارىستانعا شىڭعىس وڭ جاق قاسىن مەڭزەدى. باسقا قوناقتار كۇندەگى ورىندارىنا حان يشاراتىنان كەيىن جايلانا وتىرىستى. «اقىن ءتىلى الىستان شوليدى-اۋ، سالەمىنىڭ ىشىندە ارىزى قاباتتاسا جۇرەدى. ادام ءتىلىنىڭ ايتپايتىن ءوزى، اشپايتىن سىرى جوق-اۋ. تەك بۇكپەلەمەي، اق نيەتپەن سويلەسە»، — دەپ ويلادى شىڭعىس.

— الديار، سىزدەن رۇقسات بولسا، ءبىز حانىمىمىزعا سالەم بەرسەك، كەشەدەن بەرى بارماعانىمىز دا اعاتتىق بولعان ءتارىزدى، — دەدى ارىستان اقىن شىڭعىسقا.

— ءيا، ءيا، ول جوبالى، حانىمعا سالەم بەرەلىك، مەن دە كەشەدەن بەرى بارعانىم جوق. قوزى كورپەشتىڭ اياعىن دا سوندا جىرلارسىز، — دەپ شىڭعىس اقىن ءوزىن قۇپتادى. — وندا، ات قامدالسىن، — دەپ بەيسەنگە قارادى.

— قۇپ، الديار، ءقازىر دايىن بولادى، — دەپ بەيسەن ەسىككە قاراي بارا بەرگەندە، شوقان:

اتەكە، مەن دە بارام، — دەدى. «مەن دە بارام»، — دەپ جاقىپ قوسارلانا كەتتى.

ءيا، ءيا، بۇلاردىڭ دا اتتارى اكەلىنسىن! — شىڭعىس ءسوزىن اياقتاعانشا سارى بايبىشە:

— ءبىز دە بارامىز، جىردىڭ اياعىن تىڭدايمىز. اپاما سالەم بەرەمىز. بالالار، ءبىزدىڭ پاۋەسكەگە مىنەر، — دەدى.

— الاقاي وندا ءتىپتى جاقسى بولدى، — جاقىپ شوقاننىڭ موينىنا اسىلا كەتتى.

— كەشەگى مەنىڭ ويىنشىقتارىم قايدا؟ — دەگەن شوقاننىڭ ءسوزىن ەستي سالا قايتادان اپاسىنىڭ ار جاعىنا بارىپ تىعىلدى. كەشەگى قويعان جەرىنەن ىزدەگەندە تەك سيىر ءمۇسىن بالشىقتىڭ ءبىر سىنىعى عانا جاتىر، وزگەسى جوق بولدى.

— مىنانى تالقانداپ سىندىرعان سەن عوي، بۇلىك، — دەپ شوقان جاقىپقا قاراي بەت الىپ ەدى، اپاسى:

— شوقانجان، ونى مەن باعانا شىعارتىپ تاستادىم. قايتەسىڭ جامان بالشىقتى قىزىقتاپ، ءوزى ۇگىلىپ كىلەمدى توپىراق قىلىپ تاستاپتى، — دەدى.

— اپەكە، ول جاي بالشىق ەمەس ءمۇسىن عوي. ونەر عوي، — دەپ شوقان قاباعىن ءتۇيىپ، تۇرىپ قالدى. اپاسى ارا تۇسكەن نارسەگە ادەپتىلىك ىستەپ ىشىنەن تىندى دا قويدى.

شىڭعىستارعا ات ەرتتەپ جۇرگەن بەيسەنگە كەلىپ شوقان:

— بەيسەن اعا، مەنىڭ دە قۇنانىمدى ەرتتەتىڭىز، مەن سالت مىنەم، — دەدى.

— ءيا، بەيسەن اعا، مەنىڭ دە قۇنانىمدى ەرتتەتىپ بەرىڭىز، مەن شوقانمەن بىرگە جۇرەم، — دەپ جاقىپ تاياي بەرگەندە، شوقان:

— جونەل، جانىڭ باردا. مەنىمەن بىرگە جۇرمەيسىڭ. اپەكەڭنىڭ جانىنا پاۋەسكەگە وتىر، — دەپ قاتتى زەكي سويلەدى.

الگىندە اپاسىنىڭ قورعاۋىمەن امان قالعانىن سەزگەن جاقىپ، شوقاننىڭ ءقازىر ىزعارلانا «مەنىمەن جۇرمەيسىڭ» دەگەن سوزىنەن تايقىپ ۇيگە جونەلدى.

سالت اتپەن جۇرگەن شىڭعىستار توبى، ارىستان اقىن بار، حانىم اۋلىنا قاراي باراتىن توتە تەپسەڭمەن بۇرىلا ۇلكەن كول ساعاسىنا قاراي ويىسا بەت الدى. اكەلەرىمەن قاباتتاسا اتقا مىنگەن شوقان، كەشەگى مىسىققا ايتقان ۋادەسى بويىنشا كىسىلەردەن بولىنە قۇدىق باسىنا تارتتى. اڭگىمەمەن الدانىپ العاشىندا ابايلاماي قالعان شىڭعىس بالاسىنىڭ جالعىز كەتىپ بارا جاتقانىن كەرىپ شاقىرىپ الدى.

— سەن، جالعىز قايدا بارا جاتىرسىڭ؟ — دەپ بولىنە ءجۇرۋ سەبەبىن سۇرادى.

— اتەكە، كەشە مىسىققا، الگى ءمۇسىنشى بالاعا، كەلەم دەپ ۋادە بەرگەم، سوعان بارام.

— كەيىن-اق بارمايسىڭ با، ول ءبىر جاققا كەتىپ قالار دەپ پە ەدىڭ؟ — دەگەن اكە سوزىنە:

— ۋادە ايتىپ، ارتىنان الداسام ۇيات بولادى عوي. بۇدان بىلاي ول مەنىڭ سوزىمە سەنبەيدى عوي، — دەدى.

شىڭعىس شوقانعا ويلانا قارادى دا:

— ءا، جارايدى، بار. ەكى ايتپاعان جاقسى، — دەدى. شىڭعىستىڭ وڭىندە بالاسىنا ىشتەي رازىلانعان اجار بار ەدى.

— تەرە بالانىڭ مىنا قىلىعى قانداي جاقسى ءتارتىپ. وتىرىك ايتىپ الداسام، ەندىگىدە سەنبەيدى عوي دەيدى. بولار بالا... دەگەن-اۋ، — دەپ ارىستان بولىنە جونەلگەن شوقانعا سىرتىنان سۇيسىنە ىقىلاس ءبىلدىردى.

شوقان قۇيعىتا شاۋىپ قۇدىق باسىنا كەلگەندە، مىسىق الدىنان قارسى شىقتى. ول قولىنا ۇستاعان جاڭا مۇسىندەرىن جوعارى كوتەرە:

— ءما، شوقان ىستەپ قويدىم. مەن سەنى كەلمەي قالار دەپ ەم!

— جوق، مەن ايتتىم عوي كەلەمىن دەپ، نەگە كەلمەيمىن. ۋادە ەتپەۋ كەرەك، ۋادە ەتتىڭ ورىندا. مىنە، سەن دە كەشە ۋادە ەتتىڭ، ايتتىڭ، ورىنداپ توسىپ وتىرسىڭ، — دەپ شوقان دوسىنا ءوزىنىڭ ادەتىن ءتۇسىندىردى. مىسىقتىڭ بۇل مۇسىندەرى شوقان ايتقان تۇيە ەمەس، قۇستىڭ (قارشىعانىڭ) تۇلعاسىن بەينەلەپتى. جانە پاۋەسكە اربانىڭ بەينەسىن جاساپتى. جاڭادان كورگەنىن، جاڭا نارسەنى تەز تانىعىش مىسىقتىڭ زەرەكتىگى شوقانعا سونداي ۇنادى. مىنا جاساعان مۇسىندەرى ءالى توبارسىماعان، بوساڭداۋ ەكەن. قولىنا الىپ ۇستاپ كوردى دە:

— سەن مۇسىندەردى كۇن كوزىنە قويىپ توبارسىت، ءقازىر الۋعا ءالى جاس ەكەن. مەن ساعان ەرتەڭ كەلەم، — دەپ شوقان ۇيدەن مىسىققا دەپ الىپ شىققان قانت، باۋىرساقتارىن بەردى.

— جارايدى، تاعى دا كوپ قىلىپ ىستەپ قويام — دەپ مىسىق باۋىرساقتىڭ بىر-ەكەۋىن اۋزىنا توعىتىپ جىبەرىپ، جىمىڭداپ قويدى.

شوقان قۇنانىنا مىنە سالىپ، ايعانىم اۋلىنا قاراي قۇيعىتا جونەلدى. ەندىگى ويى قوزى كورپەش جىرىنىڭ اياعىن تىڭداۋدان كەشىكپەۋ ەدى. شوقان كەلىپ جەتكەندە، حانىم ءۇيىنىڭ اينالاسى ابىرجىعان ادامدار. اپاسى دا پاۋەسەدەن جاڭا عانا ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. «كەشىكپەگەن ەكەنمىن» دەپ ويلادى، ول ىشىنەن. شىڭعىستار توبىنىڭ اتتارى كەرمەدە، قاتارلاسا بايلانىپ ولار ۇيگە كىرىپ جايلانىپ قالعانى بايقالدى. جالعىز كىرىپ بارۋدى رەتسىز كورگەندەي، اپاسىنىڭ ۇيگە كىرۋىن كۇتپەلەپ پاۋەسكە قاسىندا تۇرىپ قالدى.

— ءا، ءبارىبىر بىزدەن بۇرىن كەلگەن جوقسىڭ، — دەپ جاقىپ اپاسىنا ىلەسە شوقانعا قىر كورسەتىپ باعاناعى تاستاپ كەتكەن كەگىن قايتارماقشى بولدى.

— اجەسىنە ەركەلەنە ادەپپەن كەلىپ شوقان بەتىنەن يىسكەتكەندە، جاقىپ تا ەتتىلەۋ تومپاق بەتىن توسەدى.

— ءوي، تەنتەك، — دەپ حانىم ونىڭ قولىنان تارتىپ، ماڭدايىنان سيپاپ قاسىنا وتىرعىزدى. حانىم الدىندا تاعزىممەن وتىرعان جۇرت ءالى ماجىلىسكە كىرىسكەن جوق ەدى. ءۇنسىز وتىرىستى، ايعانىم ءوزى جانداندىردى. كۇتۋشى جىگىتكە:

— داستارقان جايعىز، قىمىز اكەلگىز. مال قامداڭدار. اقىندى كەشە كەلدى دەپ ەدى، جاس سۇلتاندا ارىزدارى بولعان شىعار. زامان وسىلاردىكى عوي، — دەپ ءبىر ەسكەرتۋىن ىستەدى.

— ءيا، الديار اپەكە، ءبىز توقتاتىپ قالدىق. اقىندا كىنا جوق. مىنا بالالارىڭىز جىر ايتقىزىپ بوساتپادى، — دەپ شىڭعىس شوقان مەن جاقىپتى الدىنا سالا، جىر اياعىنىڭ ايتىلۋىنا ەسكەرتۋ جاساي سويلەدى.

— و نە قىلعان جىر، بالالاردى تاڭسىق ەتكەن، — دەپ ءوزىمشىل ءور مىنەزدى حانىم بىزگە جاڭالىق بولعان قانداي جىر دەگەندەي، ءبىر جايقاپ ءوتتى.

— اپەكە، بۇل ارىستان اقىن ايتقان قوزى كورپەش، بەزۆەرحوۆتار توبى دارىپتەگەن وتە ءبىر قىزىقتى ءتۇرى. بۇل ورىنباي ايتۋىنان بولەگىرەك، — دەدى شىڭعىس، جىر جايىنداعى ءوز بولجاۋىن ءتۇسىندىرىپ.

— ءيا، ارىستان اقىن ۇزاق، قىزىقتى جىر ايتىپتى، سوعان رازى بولىپ ءبىر ورىس تورەسى ۇلكەن سىيلىق بەردى دەپ ءجۇر ەدى عوي ەل. وندا دۇرىس ەكەن، بالالاردىڭ ەستىگەنى جاقسى بولعان. تىڭدالىق، — دەگەن كەڭشىلىگىن ءبىلدىردى.

جىردى كەشەگى توقتاعان جەردەن باستاي ما، جوق تاعى باسىنان حانىمعا قايتالاي ما، سول اراسىن شەشە الماي قوبىزىن الدىرىپ، ارىستان قۇلاق كۇيمەن كۇيبەڭدەپ بوگەلىپ قالدى.

— اقىن، نەگە بوگەلىپ وتىرسىڭ؟ الدە، الدە قاي جەرىنە توقتاعانىڭ ەسىڭە تۇسپەي وتىر ما؟ — دەپ، شىڭعىس اقىن بوگەلىسىن انىقتاعىسى كەلىپ ءوزى باستادى.

— ءيا، الديار، سول توقتالعان جەردەن ايتا بەرەلىك پە؟ — دەپ، ارىستان شىڭعىسقا قاراعاندا:

— اپەكەم قالاي دەيدى. باسىنان ايتسىن با، جوق قالعان جاعىن ايتسىن با؟ — دەپ شىڭعىس ايعانىم اجارىنا قارادى.

— باس جاعىن سەندەر تىڭداپسىڭدار عوي، اياعىن-اق تىڭدالىق، تاعى دا اياقتالماي، بالالاردى بوسقا شارشاتار، — دەپ ايعانىم ءوز شەشىمىن ايتتى.

«ايباس قۇل ولاي شاپتى، بۇلاي شاپتى،
ءبارىن دە تامام جولدىڭ ويمەن تاپتى.
اتتەڭ، ايدىڭ جارىعى كۇندىزگىدەي،
ەر جىگىتتىڭ ءقادىرىن قىز بىلگەندەي»، —

دەگەن جەرىن ايتقاندا، شوقان اكەسىنەن:

— اتەكە، ول قاي جەر؟ — دەپ سۇراپ قالدى.

ول، ول ناعاشىڭ اۋلىنىڭ ار جاعىندا قارقارالى دەگەن تاۋ بار، سول. تاۋدىڭ اتى وسىدان قويىلعان بىلەم.

— ول ناعاشىمدار اۋلىنان كورىنە مە؟

— الىستان بۇلدىراپ كورىنەدى. جارايدى، ءوزىم كەيىن ۇعىندىرارمىن، جىر تىڭدالىق، — دەپ، شىڭعىس شوقاندى توقتاتىپ تاستادى. جۇرت ءۇنسىز جىر تىڭداپ، اقىن اۋزىنا ۇڭىلە وتىرىستى.

جىر ۇزاق ايتىلىپ، كۇن ەڭكەيە اقىن قوزىكە ءولىپ، قوداردى بايان الداپ قۇدىققا ءتۇسىرىپ ولتىرگەن جەرىن ايتقان كەزدە، ءۇي ىشىندەگى ءبىراز جاندار باياندى اياپ، كوزدەرىنە جاس الدى. اسىرەسە شوقان ويىندا اسەر قالدىرعان جەرى باياننىڭ اقىلىمەن ساۋداگەر كەرۋەندەرگە بەيىت سالدىرعانى بولدى. سول بەيىت قانداي ەكەن دەپ ىشتەي قۇمارتىپ قويدى. ارەدىكتە ارىستان اقىننىڭ قاسىنا كەلىپ:

— اقىن اتا، قوزى كورپەش — باياننىڭ بەيىتى سونداي بيىك پە ەكەن؟ — دەپ سۇرادى.

— مەن كەرگەنىم جوق، ءبىراق كورگەندەر ايتقاندا، سونداي بيىك، ەتەگىنەن باسىنا قاراعان كىسىنىڭ باسىنان تاقياسى تۇسەدى، — دەيدى. اقىن وسىنى ايتقاندا شوقان ۇندەمەي وتىرىپ قالدى.

---