InfoHub Logo

ءمۇسىنشى مىسىق

قوسقيمالى اتانعان قۇسمۇرىن ادىرىنىڭ سولتۇستىگىندەگى تورە اۋلىنىڭ كۇزەۋ قۇدىعى كۇزگى مالعا ءشوبى شۇيگىن قۇيقالى قونىس. ءبىر جاعى قۇسمۇرىن سالاسىنا جالعاساتىن بەتەگەلى كەڭ تەپسەڭ: ەكىنشى جاعى جاعالاي كوكتارلاۋلى قارا وتتى اششىلاۋىت وي. تورە اۋىلىنىڭ بۇل كۇزەگىن ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭ بولماسا، سالت اتتى كىسى باسپايدى. قىستا قىلاڭ ەلسىز بولىپ قار باسسا، جازدا جالعىز ءۇي كۇزەتشى وتىرادى. وسى كۇزەتشىنىڭ قارا لاشىعى قوسقيمالىنىڭ ىق جاعىندا قالىڭ شي اراسىندا قاراقشى بولىپ شوقيادى دا تۇرادى. سول قارا لاشىقتان شىققان ارىقتاۋ شەگىر كوز بالانىڭ ەكى ءتۇرلى عانا ەرمەگى بار. ءبىرى — ەكى سيىردىڭ بۇزاۋىن باعىپ، ەنەسىنە جامىراتپاي جايۋ، مەزگىلىندە سۋارۋ. ەكىنشىسى -تەبىندەگى سازدان بالشىق الىپ، ويىنشىق جاساۋ.

شىڭعىس قۇسمۇرىن ەلىنە اعا سۇلتان بولىپ تاعايىندالىسىمەن، وسى كۇزەككە ەكى بولمەلى كەڭسە ءۇيى سالىنعان. ونىڭ جازعى، قىسقى كۇزەتشىسى — سارى بالانىڭ اكە-شەشەسى. تورە اۋىلى كۇزەككە كەلگەندە، سارى بالا سونداي قۋاندى. الا جازداي زارىعا جالعىز ويناعانداعى ويىنان كەتپەيتىن ءبىر دوسى بار. ول — تورە بالاسى شوقان. سول ساعىنا كۇتكەن دوسى جولبارىستاي شۇبار قۇنانىن ەلەڭدەتە اياڭداتىپ جەتىپ كەلدى. ءا، دەگەندە توسىرقاپ قالعان سارى بالا بالشىقتان جاساعان ويىنشىقتارىن جيا قويىپ ورنىنان ەربيىپ تۇرا كەلدى.

— ەي، مىسىق امان با؟ مىنا ويىنشىقتى كىم ىستەدى؟ — دەپ، شوقان سارى بالاعا جىلى امانداسىپ، كۇلىمدەپ قارادى.

— وزىمدىكى، ءوزىم ىستەدىم، — دەپ تاناۋىن ءبىر تارتىپ، كىشكەنە كوكشىل كوزى شەگىرەيىپ، مىسىق ويىنشىقتارىن باۋىرىنا قاراي يكەمدەي بەردى.

— سەن، نەمەنە، مەنى جاتىرقاپ قالعانسىڭ با؟ — دەدى شوقان مىسىقتى وزىنە تارتا سويلەپ. — اكەڭ قايدا؟

— اكەم ۇلكەن تورەنىڭ اۋىلىنا كەتكەن.

سەن مىنا ويىنشىقتارىڭدى ماعان بەرەسىڭ بە؟

— جوق، بەرمەيمىن، كەشەگى بالاداي سەن الىپ قاشاسىڭ، — دەپ، ويىنشىقتارىن شولاق كريتون كويلەگىنىڭ ەتەگىنە سالا باستادى.

— قورىقپا، مەن تيمەيمىن. كانە، كورسەتشى، ءوزىڭ ۇستاسىڭ عوي. اقىسىنا نە الاسىڭ، ماعان انا بالشىق اتىڭدى بەرشى، — دەپ، شوقان زورلىق ەمەس، ىقتيارىمەن الماق بولدى.

— نە بەرەسىڭ، باۋىرساق بەرەسىڭ بە، قانت بەرەسىڭ بە؟ — دەپ، مىسىق يكەمگە كەلە باستادى.

— بەرەم، سەن ماعان ويىنشىعىڭدى بەر. ءبىزدىڭ ۇيگە ءجۇر، اپامنان كوپ قانت، باۋىرساق اپەرەم، — دەپ، شوقان سەندىرە سويلەدى.

— ءيا، بارمايىم، قورقام، ءسىزدىڭ اۋىلدىڭ بالالارى تەنتەك، ءيتى قاباعان، مەنى يتكە تالاتادى، — دەپ، مىسىق بۇرىنعى كورگەن زورلىقتارىن ايتىپ جولاعىسى كەلمەدى.

— جوق، مەن تيگىزبەيمىن، ءوزىم ەرتىپ بارام.

— ءيا، اپاڭ ۇرسادى، قورقام، — دەپ تۇيە عىپ جاساعان ءبىر ويىنشىعىن ەتەگىنەن الىپ شوقانعا بەردى.

— ەي، كادۋىلگى تۇيە. ءوي، ءوزىڭ قانداي شەبەرسىڭ. ءجۇر مەنىمەن. الاما ۇرىستىرمايمىن، — شوقان وسى ءسوزدى ايتقاندا، مىسىق:

— قۇنانىڭا مىنگەستىر. بارايىن، — دەپ ءوز قولقاسىن دا ايتتى.

— كەل، ءمىن! — دەپ، شوقان قۇنانىنا ءمىنىپ، ۇزەڭگىسىن بوساتتى. ويىنشىقتارىن ءبىر ءشيدىڭ تۇبىنە تاسالاي تاستاي بەرىپ، شوقاننىڭ قۇنانىنا جارماسىپ مىنە بەرگەندە، قۇنان موڭكىپ كەپ قالدى. مىڭگەسىپ ورنىقپاعان مىسىق جەرگە توپ ەتە ءتۇستى. قۇنان اتىپ كەپ كەتتى. العاشقى موڭكىگەندە ارتى بوساپ قوپاڭداپ قالعان شوقان، كەيىنگى ۇرىككەندە ءبىر جاعىنا قيسايىپ، تەك ەرىنىڭ قاسىنان ۇستاپ از عانا تۇسپەي قالدى.

شوقان قۇنانىن توقتاتىپ، قايتا بۇرىلىپ كەلگەندە، مىسىق كەيىن شەگىنىپ:

— مىنبەيىم، قۇنانىڭنىڭ مىنەزى جامان. تۋلايدى، — دەپ، ويىنشىعىنا قاراي جونەلدى. شوقان قۇنانىنان ءتۇسىپ، مىسىقتىڭ قاسىنا كەلىپ:

— نەمەنە، ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ قالدى ما؟ — دەپ جانى اشي سۇرادى.

— جوق، اۋىرعان جەرىم جوق. ءبىراق جىعىلعاندا جامان قورىقتىم، سەن دە جىعىلادى ەكەن دەپ ويلاپ ەم. اتقا مىقتى ەكەنسىڭ، جىعىلمادىڭ.

— مەن بۇدان اساۋ كۇنىندە دە بۇل قۇناننان جىعىلعانىم جوق، — دەپ، شوقان ماقتانىپ قويدى. — سەن ەكەۋمىز جاياۋ بارايىق ءجۇر، — دەپ، قۇنانىن جەتەكتەپ اۋىلعا قاراي ءجۇردى. بۇرىنعىداي ەمەس، مىسىق تارتىنباي ەرىپ كەلەدى.

شوقاندار ۇيىنە تايانعاندا، الدارىنان جاقىپ جۇگىرە شىقتى. كەسەك دەنەلى جاقىپ كەلە شوقانعا:

— ەي، مىناۋ الگى مىسىق پا؟ قايدان تاۋىپ الدىڭ؟ — دەپ، شايپاۋ مىنەزبەن مىسىقتى ءبىر نۇقىپ قالدى.

— ءوي، جىندى، ءارى كەت، مۇندا نەڭ بار؟ — دەپ شوقان تۇرا ۇمتىلىپ ەدى، قاشىپ ۇيگە كىرىپ كەتتى. ەركە، سوتقار جاقىپتىڭ ۇرىنشاق مىنەزىنەن قايمىعىپ مىسىق كەيىن شەگىنىپ، ورىنسىز تيگەن قولعا قورلانىپ جىلاپ تا جىبەردى. مىسىق، نەگە جىلايسىڭ؟

شوقان قاسىنا كەلدى. ءىنىسىنىڭ ەشبىر كىناسىز ۇرىپ كەتكەن تەنتەكتىگىنە ىشىنەن ىزا بولىپ تۇر. ول مىسىقتى قولىنان تارتىپ ۇيىنە قاراي الىپ ءجۇردى. مىسىقتىڭ تارتىنعانىنا قويعان جوق.

ۇلكەن اق ءۇيدىڭ ەسىگىنەن شوقان ءوزى كىرگەندە، مىسىقتى قالدىرماي ەرتە كىردى. بۇرىن مۇنداي ۇيگە كىرىپ كورمەگەن كىشكەنە مىسىق، اياعىن ىلگەرى باسۋعا باتا المادى.

بوساعاسىنان تورىنە دەيىن كىلەم توسەلگەن، ۋىقتىڭ قارىنا تىرەلتە جاساۋ جينالعان ۇيگە مىسىق ءوزىن سىيعىزا المادى. ول قايتادان اتىپ شىعىپ تۇرا قاشۋعا، سىرتتا جاتقان قوس قارالا توبەتتەن قورقىپ بوساعاعا جابىسا قالدى.

— مىسىق، بەرى ءجۇر، — دەپ، شوقان ونى قولىنان تارتىپ زورعا جوعارىلاتتى.

ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان ۇلكەن اقسارى ايەلدىڭ قاسىندا وتىرعان الگى تەنتەك جاقىپ قولىنا شىبىرتقى قامشى ۇستاپ، ءالى دە مىسىققا وشىگە قاراپ:

— ءوي، ءوزىن قارا، نەگە كەلدىڭ، ءايدا، شىق، — دەپ، تۇرا جۇگىردى. الگىندە ۇرىپ كەتكەنىن سونداي ورىنسىز، باسسىزدىق دەپ ويلانىپ قالعان شوقان بۇل جولى ءدات قىلمادى. ول قولىنداعى قامشىمەن جاقىپتى جاسقانتىپ، مىسىقتى قورعاشتاي بەردى.

— اۋلاق كەت، مۇندا نەڭ بار؟ قورقىتپا، تيىسپە، بۇل مەنىڭ جولداسىم، — دەپ اپاسىنا قارادى.

بالالاردىڭ قاعىسىپ قالعان ساتتەگى ىستەرىنە سالماقپەن قاراعان سارى بايبىشە شوقانعا ءبىر، مىسىققا ءبىر قاراپ:

— شوقان-اۋ، مىناۋىڭ الگى ءبىر بىلتىرعى سارى بالا ما؟ ءۇستى-باسى نەمەنە، قاسىنا جولاماشى. ويناۋىڭا ءبىر ءجوندى بالا تابىلمادى ما؟ — سونان سوڭ مىسىققا قاراپ، — ەي، سەن الگى كۇزەتشىنىڭ بالاسىسىڭ با؟ مۇندا قايدان كەلدىڭ؟ — دەدى.

مىسىق جەرگە كىرىپ كەتەردەي قورىقتى. شوقان ەرتىپ كەلگەن جولداسىن شەشەسىنىڭ قورلاعانىنا قىسىلىپ قالىپ: قورىقپا، — دەدى مىسىققا.

— يا، مەن كەتەم. باعانا ايتقانىم قايدا، ۇرسادى، سابايدى دەپ. — وسىنى ايتىپ مىسىق ارتىمەن جىلجىپ ەسىككە قاراي سىرعي بەردى. كىرىپ كەلە جاتقان شوقاننىڭ اكەسىنىڭ تىزەسىنە قاعىلىپ، ەتپەتىنەن ءتۇستى، بايقاماي قاقتىعىپ قاپ، ەسى شىعىپ تۇرعان بالا ۇرادى دەپ ويلاپ، باقىرىپ جىبەردى. شوقاننىڭ اكەسىنىڭ ءارى اتقوسشىسى، ءارى قارشىعاسىن ۇستاعان سىدىق ەڭكەيىپ ۇيگە كىرە بەرگەن. اياعىنىڭ استىنان شىققان اششى داۋىستان شوشىپ قولىنداعى قارشىعا دالپىلداپ كەتتى. مىسىقتىڭ باسىنا قۇستىڭ قاناتى كەلىپ سوعىلدى. قۇسقا جەگىزگەلى جاتىر دەپ ءتۇسىنىپ، ول ونان سايىن باقىردى.

— ءوي، مىسىق، تۇرەگەل، شوشىما، — دەپ، شوقان قاسىنا جەتىپ باردى.

— تۇگە، تارتشى قولىڭدى. مىنا شىركىندى قايدان كەلتىرىپ ءجۇر. ءۇنى نە دەگەن جامان، اكەتشى ءارى، — دەپ، سەمىز بايبىشە سىرتتان كىرگەن قۇسشى جىگىتكە بۇيىرا سويلەدى. بايبىشەنىڭ جارلىعى قۇلاعىنا تيەر-تيمەستەن:

— ءوي، كەت بىلاي جولدان! — سىدىق اياعىمەن نۇقىپ قالامىن دەپ بوساعادا تۇرعان ۇلكەن شىلاپشىندى قاڭعىر ەتكىزدى. شوقان ونان بۇرىن مىسىقتى ورنىنان تۇرعىزىپ الدى. شوقان قورعاپ تۇرعان سوڭ، قارشىعا ۇستاعان جىگىت قايتا قول سەرمەگەن جوق. ول قارشىعانىڭ اياق باۋىن كەرەگەدەن ءبىر ءىلىپ جىبەرىپ سىرلى تۇعىرعا قوندىردى.

تۇعىرعا قوندىرعاننان كەيىن كوك قارشىعا شەگىر كوزىن توڭكەرە شاڭىراقتان اسپان الەمىنە قۇمارتا ءبىر قاراپ، تۇعىرعا ورنىعا قونىپ ءدۇر سىلكىنىپ قويدى. بۇرىن مۇنداي قۇستى ادام قولىنا ۇستاعانىن كورمەگەن مىسىق، ەكى كوزىن الماي ءارى تاڭدانىپ، ءارى قورقىپ قارايدى. مىسىقتىڭ باعانادان بەرى كوزى تۇسپەگەن ءبىر نارسە تاعى شىعا كەلدى. ول سوناۋ بالبىراپ وتىرعان سەمىز بايبىشەنىڭ ار جاعىنداعى ۇلكەن، بيىك توسەكتىڭ باس جاعىندا تۇرعان تارعىل ارلان ەدى. ەكى قۇلاعىنىڭ سالبىراعان شاشاعى توسىنە تۇسكەن، كۇمىس قارعىلى، تايداي تازى تۇرىپ الىپ، الدىڭعى ەكى اياعىن كوسىلىپ جىبەرىپ، ءتوسىن جەرگە تيگىزە كەرىلدى. كەرىلىپ الىپ، ءدۇر ەتىپ سىلكىنىپ قويدى. موينىنداعى كۇمىس قارعىنىڭ ساقينالارى سىلدىر قاعىپ، تازى ەسىككە قاراي بەت الدى. قانتالاعان ۇلكەن كوزى ماعان تۇسپەسە يگى ەدى دەپ، مىسىق شوقاننىڭ ارتىنا قاراي ىعىستاي بەردى.

— قورىقپا، تيمەيدى، — دەپ، شوقان مىسىقتى ءوزىنىڭ قاتارىنا قاراي ىعىستىردى. — اجەكە، مىنا مىسىققا باۋىرساق بەرىڭىزشى، — دەپ، شوقان شەشەسىنە ءوتىنىشتى ەركە تىلەك ايتتى. شي جاقتا ىدىس-اياق ازىرلەپ جۇرگەن قارا تورى ايەلگە:

— ءاي، قانيپا، انا بالاعا باۋىرساق اپەرشى، وتىرعىزىپ قىمىز بەر. شوقانجان ەرتىپ كەلىپتى عوي، — دەپ، سارى بايبىشە باعاناعىداي ەمەس، شوقاننىڭ ىڭعايىنا ءيىلىپ، جۇمساق سويلەدى. شوقاننان يمەنىپ قالعان تەنتەك جاقىپ، اجەسىنىڭ ارعى جاعىنان مىسىققا جۇدىرىعىن كورسەتىپ، كىجىنىپ قويدى.

قارا تورى ايەلدىڭ تاباققا سالىپ قويعان باۋىرساعىن بىر-بىرلەپ جەپ، قىمىزدى جايلاپ جۇتىپ وتىرعان مىسىققا شوقان:

— سەن، نەمەنە، ءالى دە قورقىپ وتىرسىڭ با؟ جەپ قوي، قالعانىن ەتەگىڭە سالىپ ال، — دەپ قورىمالدانا سويلەدى. شوقاننىڭ ءسوزى شيراتقان مىسىق بۇيىعىلانىپ قىسىلۋدان جادىراپ، قىمىزدى جۇتىپ سالدى. اياقتى جەرگە قويىپ، باۋىرساقتى ەتەگىنە توگە بۇكتەپ الىپ، ەسىككە قاراي ءجۇردى. ەسىككە تاياپ بارىپ، سىلەيىپ تۇرا قالدى. ونىڭ سىرتتاعى يتتەردەن قورقىپ تۇرعانىن سەزگەن شوقان قاسىنا كەلىپ:

— ءسىرا، قورقىپ تۇرسىڭ-اۋ، ءا؟ كانە، ءجۇر، — دەپ، ەرتىپ ۇيدەن الىسقا شىعارىپ سالىپ، — ەرتەڭ مەن بارام، سوندا تاعى ەرتىپ كەلەم، ماعان جاقسىلاپ تۇيە ىستەپ قوي!

— جوق، مەن قۇس ىستەيمىن، — دەدى مىسىق، كىشكەنە شولاق مۇرنىن تارتىپ.

— ءيا، ءيا، ىستە، ءتىپتى جاقسى، — دەدى شوقان، ونىڭ ويىن قۇپتاپ. مىسىق اۋىلدىڭ سولتۇستىگىندەگى شيلەۋىتكە جەتە بەرە ارتىنا ءبىر قاراپ، قاباعان يتتەن، تەنتەك جاقىپتان قۇتىلىپ، بويى كەڭىپ، جۇگىرە باسىپ ۇيىنە تارتتى.

---