InfoHub Logo

ارامشوپتەر تۋرالى تۇسىنىك، ولاردىڭ زيانى

ارامشوپتەر دەپ مادەني وسىمدىكتەردىڭ ەگىستىكتەرىندە وسەتىن، ولاردىڭ ءونىمىنىڭ مولشەرىن تومەندەتىپ، ساپاسىن ناشارلاتاتىن وسىمدىكتەردى اتايدى. مادەني داقىلداردىڭ ەگىسىندە باسقا مادەني داقىلدار كەزدەسسە، ونى لاستاۋشى وسىمدىكتەر دەپ اتايدى. مادەني وسىمدىكتەرگە قاراعاندا ارامشوپتەر تەز دامىپ، ىلعالدى جانە قورەكتىك زاتتاردى الدەقايدا كوپ جۇمسايدى. جوعارى قاباتتا وسەتىن ارامشوپتەر مادەني وسىمدىكتەردى كولەڭكەلەپ، ولاردىڭ جاپىراعىندا جۇرەتىن فوتوسينتەز ءۇردىسىن باياۋلاتادى، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالاردىڭ جۇمىسىن ناشارلاتىپ، ولاردىڭ سىنىپ قالۋىنا سەبەپ بولادى. ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارى استىق داندەرىنىڭ ىلعالدىلىعىن كوتەرىپ، ولاردىڭ قىزۋىنا جانە ءبۇلىنىپ كەتۋىنە جاعداي تۋعىزادى. ارامشوپتەر اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارىنىڭ زيانكەستەرى مەن اۋرۋلارىنىڭ تىرشىلىك ەتەتىن جانە ولاردىڭ تارايتىن ورنى بولىپ تابىلادى. كەيبىر ارامشوپتەردىڭ جەمىستەرى مەن تۇقىمدارى ءونىمنىڭ ساپاسىن تومەندەتەدى. اششى جۋسان استىققا جاعىمسىز ءيىس بەرسە، ، قىزدىرما ءۇيبيدايىق، قارا مەڭدۋانا ارالاسقان ءدان ۋلى بولادى. كوپتەگەن ارامشوپتەردىڭ گۇل توزاڭدارى ادامداردىڭ اللەرگيا اۋرۋلارىن قوزدىرادى. مىسالى، اششى جۋسان مەن جۋسان جاپىراقتارى ءارامشوپتىڭ توزاڭدارى بەزگەك اۋرۋىن قوزدىرادى. وشاعان، قارا س ۇلى وزدەرىنىڭ تىكەنەكتەرى مەن قىلقاندارى ارقىلى مالعا جابىسىپ، زاقىمدايدى، ولاردان الىناتىن ونىمدەردى كەمىتەدى، اسىرەسە ءجۇن ساپاسىن تومەندەتەدى.

ارامشوپتەردىڭ بيولوگيالىق ەركشەلىكتەرى

1. ارامشوپتەردىڭ ءوسىمتالدىعى وتە جوعارى. اكادەميك ا.ي.مالسيەۆتىڭ دەرەكتەرى بويىنشا كوكپەكتىڭ ءبىر وسىمدىگى 100 مىڭعا دەيىن، گۇلتاجى 500 مىڭعا دەيىن، سارىباس قۋراي 730 مىڭعا دەيىن تۇقىم شاشادى.

2. ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارىنىڭ بىردەن قاۋلاپ ونبەۋى جانە بىركەلكى پىسپەۋى: ماسەلەن، كادىمگى قارا س ۇلى مەن اق الابۇتانىڭ تۇقىمدارىنىڭ ونگىشتىگى 3 جىلعا دەيىن ساقتالادى. سەبەبى، ولاردىڭ تۇقىمدارىنىڭ بىردەن ءبىر جىلدان كەيىن، ەكى جىلدان كەيىن ونەتىن 3 ءتۇرىنىڭ (پوليمورفيزم) بولۋىنا بايلانىستى.

3. كوپتەگەن ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارىنىڭ سول ايماقتا تارالۋعا مۇمكىندىك تۋعىزاتىن قۇرىلىمدارى بولادى. مىسالى، ارامشوپتەردىڭ تۇقىمى وزدەرىنىڭ تىكەنەكتەرى، قىلتىقتارىنىڭ كومەگىمەن تارالادى، (قالۋەندەر، باقباق ۇشپا ۇرىقتارى، كادىمگى كارىقىزدىڭ،وشاعاننىڭ ىلگىشتەرى بولادى). جەلدىڭ اسەرىنەن تامىرىنان ءۇزىلىپ، تاناپتاردا دوڭگەلەپ بارا جاتقان قاڭباق تۇقىمدارىن جەرگە شاشادى.

4. كەيبىر ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارى توپىرىقتا بىرنەشە جىل ونگىشتىكتەرىن ساقتايدى: قارا سۇلۋى، اق الابۇتا، دالالىق يارۋتكا 5-7 جىل، كادىمگى جۇمىرشاق، دىمقىل ءجۇلدىزشوپ 30 جىل، بۇيرا قىمىزدىق 50 جىلعا دەيىن.

5. كوپ جىلدىق ارامشوپتەر ۆەگەتاتيۆتىك جولمەن كوبەيەدى: اتپاتامىرلى (دالا شىرماۋىعى، قالۋەندەر)، تامىرساباقتى (جاتاعان بيدايىق) وسىمدىكتەر.

6. كوپتەگەن ارامشوپتەر اۋا رايىنىڭ قولايسىز جاعدايىنا اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنا قاراعاندا توزىمدىرەك كەلەدى.

ارامشوپتەردى جىكتەۋ جانە ولاردىڭ كەڭ تاراعان تۇرلەرى. قازاقستاندا 300-گە جۋىق ءارامشوپ تۇرلەرى كەزدەسەدى.

ارامشوپتەردى جىكتەۋ نەگىزىنە بىرنەشە بەلگىلەرى الىنعان: وسىمدىكتەردىڭ قورەكتەنۋ ءادىسى، تىرشىلىك ۇزاقتىلىعى، كوبەيۋ ءتاسىلى. قورەكتەنۋ ءتاسىلى بويىنشا توعىشار، جارتىلاي توعىشار جانە توعىشار ەمەس ارامشوپتەردى اجىراتادى. تىرشىلىگىنىڭ ۇزاقتىعى بويىنشا 2 توپقا بولىنەدى: ءبىرجىلدىقتار، كوپجىلدىقتار. ءبىرجىلدىقتار تىرشىلىك ءۇردىسى 1 جىلدان 2 جىلعا دەيىن سوزىلادى. ولاردىڭ وسكىندەرىنىڭ پايدا بولۋى جانە ءوسىپ دامۋ كەزەڭدەرىنىڭ ۇزاقتىعىنا قاراي بۇلار ەفەمەرلەر، جازدىڭ ەرتە، جازدىق كەش، قىستاۋشىلار، كۇزدىك جانە ەكى جىلدىقتار دەپ بولىنەدى.

ەفەمەرلەرگە ءوسۋ دامۋ كەزەڭدەرى وتە قىسقا (1،5-2 اي) وسىمدىكتەر جاتادى. ءبىر ماۋسىمدا ولار بىرنەشە ۇرپاق بەرە الادى (ءجۇلدىزشوپ، ۋ تاسپا، سەپپە كوكنار). جازدىق ەرتە ارامشوپتەر كوكتەمدە ەرتە كوكتەيدى جانە جيناعاننان كەيىن نەمەسە سولارمەن ءبىر مەزگىلدە ءپىسىپ جەتىلەدى. وسى توپتىڭ ىشىندەگى ەڭ زياندىسى — قارا س ۇلى. بۇدان باسقا وكىلدەرى اق الابۇتا، كەنەپ ءشوپ، قارا قۇمىق، جابايى شومىر، دالا قىشاسى. جازدىق كەش پىسەتىندەر توپىراق ابدەن جىلىعان (10-12°س) كەزدە كوكتەيدى. مادەني داقىلدارمەن ءبىر مەزگىلدە ءپىسىپ جەتىلەدى. نەگىزگى وكىلدەرى — كادىمگى گۇلتاجى، ارام كەنەپشوپ، مىسىق قۇيرىق، يتقوناق، ت.ب. قىستايىن ارامشوپتەر. بۇلاردىڭ دامۋى جازدىق، سونداي-اق كۇزدىك تۇردە وتە الادى، كوكتەمگى وسكىندەرى جازدىق سياقتى داميدى، ياعني كۇزدە جەمىس بەرەدى، سوسىن سولادى. كەش شىققان وسكىندەرى كەز كەلگەن كەزەڭىندە قىستاپ شىعادى دا، كەلەسى جىلى ءوسىپ-دامۋىن جالعاستىرادى.

كۇزدىك ارامشوپتەر

ولار وزدەرىنىڭ دامۋى ءۇشىن قىسقى ماۋسىمنىڭ تومەنگى تەمپەراتۋراسىن قاجەت ەتەدى. وسكىندەرىنىڭ پايدا بولۋ مەرزىمىنە قاراماي، وسىمدىكتەرى قىستاپ شىعادى دا، كەلەسى جىلدىڭ جازىندا عانا جەمىس بەرەدى. كۇزدىك مادەني داقىلدارمەن بىرگە وسەدى جانە تۇقىمدارى ءبىر مەزگىلدە ءپىسىپ جەتىلەدى. وكىلدەرى: قارا بيداي ارپاباسى، دالالىق ارپاباس.

ەكى جىلدىق ارامشوپتەر

وزدەرىنىڭ دامۋ تىرشىلىگىن ەكى جىلدىڭ ىشىندە اياقتايتىن وسىمدىكتەر. ءبىرىنشى جىلى تامىر جۇيەسى مەن دەگەلەك جاپىراقتارى قالىپتاسادى. بۇل توپتىڭ وكىلدەرى — قارا مەڭدۋانا، اق جانە سارى تۇيە جوڭىشقا، كادىمگى كارىقىز، ت.ب.

كوپ جىلدىق ارامشوپتەر

ولار بىرنەشە جىل وسەدى، قىستا توپىراق بەتىندەگى مۇشەلەرى عانا ولەدى، ال تامىرى قىستاپ شىعادى دا كەلەسى جىلى ءوسۋىن جالعاستىرادى. كوپ جىلدىق ارامشوپتەردى تامىر جۇيەسىنە قاراي مىناداي توپتارعا بولەدى: اتپاتامىرلى ارامشوپتەر، كوبىنەسە تامىر اتپالارى دەپ اتالادى. ولار تۇقىمدارى ارقىلى جانە تامىر وسكىندەرىمەن كوبەيە الادى. نەگىزگى وكىلدەرى — دالالىق شىرماۋىق، ەگىستىك قالۋەن، جاتاعان ۋ كەكىرە، كادىمگى سياكوك، تالشىقتى سۇتتىگەن، ت.ب.

كىندىكتامىرلى ارامشوپتەر

نەگىزگى كىندىك تامىرى بار وسىمدىكتەر. بۇل توپقا كادىمگى باقباق، اششى جۋسان، بۇيرا قىمىزدىق، ت.ب. جاتادى.

تامىر جۇيەسى شاشاقتى ارامشوپتەر. بۇل بيولوگيالىق توپتىڭ وكىلدەرىنىڭ تامىر جۇيەسى شاشاقتى بولادى جانە ارناۋلى ۆەگەتاتيۆتىك كوبەيۋ مۇشەلەرى بولمايدى. بۇلارعا ۇلكەن باقاجاپىراق، كۇيدىرگى سارعالداق جاتادى.

بادانالى جانە تۇينەكتى ارامشوپتەر. ولاردىڭ نەگىزگى كوبەيۋ مۇشەلەرى تۇينەكتەر مەن بادانالار (باس جۋا، باقشالىق جۋا، تۇينەكتى ايكەن، تۇينەكتى ارەم، باتپاق ءقايىزعاقشوپ، ت.ب.)

تامىرساباقتى (كوگەن تامىرلى) ارامشوپتەر. نەگىزىنەن تامىر ساباقتارىمەن ۆەگاتيۆتىك جولمەن كوبەيەدى (كوگەنتامىرلى بيدايىق، بۇتاقتى بيدايىق، قۇماي، قاراشاعىر).

كەيبىر ارامشوپتەر ۋلى بولادى، ادامدار مەن مالدارعا ۇلكەن ءقاۋىپ تۋعىزادى، اسىرەسە جانۋارلارعا كوپ ءقاۋىپ تۋعىزادى. سەبەبى ولار جەمشوپپەن بىرگە ءتۇسۋى مۇمكىن. وسىمدىك تۇگەلدەي (مەڭدۋانا، ساسىق مەندۋانا) تۇقىمدارى (ارام شىتىرماق، سارىباس قۋراي) ۋلى بولىپ كەلەدى. ۋلى ارامشوپتەردىڭ قاتارىنا كادىمگى قارامىقشى قىزدىرما ۋ بيدايىق، جاتاعان ۋ كەكىرە، سارعالداق، قارا مەڭدۋانا، جۋسان جاپىراقتى ءويرانشوپ، ت.ب. جاتادى.

كارانتيندى ارامشوپتەر

ارامشوپتەردىڭ بۇل تۇرلەرىنىڭ تارالۋ مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيتىن ەرەكشە شارالار قولدانىلادى. كارانتيندى ارامشوپتەردىڭ قاتارىنا ارامساياۋدىڭ بارلىق تۇرلەرى، جاتاعان ۋ كەكىرە، جۋسانجاپىراقتى ءويرانشوپ، ءۇشتارماق ءويرانشوپ، ت.ب. جاتادى.

ەگىننىڭ، توپىراقتىڭ، ءونىمنىڭ ارامشوپتەرمەن لاستانۋىن ەسەپتەۋ ادىستەرى

تاناپتارداعى ارامشوپتەردى ەسەپكە الۋدىڭ ءتورت ءتاسىلى بولادى: كوزبەن شامالاۋ، ساندىق، ساندىق-سالماقتىق جانە قاشىقتان نەمەسە جوعارىدان شامالاپ انىقتاۋ ادىستەرى. وندا ۇشاقتان، تىك ۇشاقتان ۆيدەوجازۋ نەمەسە عارىشتان ەگىستەر تۇسىرىلەدى دە، دايىندالعان جادىعاتتار جەردە وڭدەلەدى. تاناپتاردىڭ لاستانۋىن تەكسەرۋ ءۇشىن ەگىستىكتى ءبىر نەمەسە ەكى دياگونالى بويىنشا ءوتۋ كەرەك. تاناپتى تەكسەرىپ شىققاننان جانە لاستانۋ جونىندەگى تولىق تۇسىنىك قالىپتاسقاننان كەيىن، ا.ي.مالسيەۆ ۇسىنعان 4 بالدىق جۇيەمەن بۇكىل تاناپتىڭ لاستانۋىن انىقتايدى. تاناپتىڭ لاستانۋىن ساناۋ ءادى سىمەن انىقتاۋ ءۇشىن ونىڭ ۇزىن قيعاشى بويىنشا ءجۇرىپ وتىرىپ، بىردەي قاشىقتىقتان سوڭ اۋماعى 0،25 شارشى مەتر (50ح50سم) ەسەپتەۋ كاسەكتى سالىپ ەسەپتەۋ جۇرگىزەدى.

اۋدانى 100 گەكتاردان ارتىق تاناپتاردا 20 قايتالانىممەن ەسەپتەۋ جۇرگىزىلەدى. ول ءۇشىن كاسەكتىڭ ىشىندەگى ارامشوپتەردىڭ ءارتۇرىن بولەك ساناپ ەسەپتەپ داپتەرگە جازادى. انىقتاۋشىعا بەلگىسىز ارامشوپتەردى بولەك كورسەتەدى. لاستانۋ دەڭگەيى مىنا شكالامەن انىقتالادى: 1 بالل 5 ارامشوپكە دەيىن؛ 2 بالل 5-تەن 15-كە دەيىن، 3 بالل 16-دان 50-گە دەيىن؛ 4 بالل 51-دەن 100-گە جانە 5بالل 100-دەن جوعارى. تاناپتاردىڭ لاستانۋىن ساناۋ جانە سالماعىن ولشەۋ ءادىسى ارقىلى انىقتاعاندا ارامشوپتەردى تەك ساناپ قويمايدى، ولاردىڭ جانە مادەني داقىلداردىڭ دىمقىل جانە قۇرعاق اۋا ماسساسىن ولشەيدى. بۇل ءادىس اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋلەردە، تاناپتاردىڭ لاستانۋ دەڭگەيىن عانا انىقتاپ قويماي، ارامشوپتەردىڭ زياندىلىعىن انىقتاۋ كەرەك بولعاندا قولدانىلادى.

توپىراقتىڭ ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارىمەن لاستانۋىن انىقتاۋ كوپ ەڭبەك ەتۋدى، ارنايى قۇرالداردى جانە كوپ ۋاقىتتى قاجەتسىنەدى. الايدا، تاناپتاردىڭ جىرتىلاتىن قاباتىنداعى ءارامشوپ تۇقىمدارىنىڭ مولشەرىن ءبىلۋ، ولاردىڭ ومىرشەڭدىگىن ساقتاۋ مۇمكىندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، تاناپتاردىڭ لاستانۋىن بىرنەشە جىلعا بولجاۋعا بولادى. ا.ۆ.فيلونوۆتىڭ دەرەكتەرى بويىنشا توپىراقتىڭ جىرتىلاتىن قاباتىنىڭ ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارىمەن لاستانۋىن باعالاۋدى تومەندەگى شكالا بويىنشا جۇرگىزەدى: 1 بالل — ناشار، گەكتارىنا 10 ملن دانادان از؛ 2 بالل — ورتاشا، 10-50 ملن دانا/گا؛ 3 بالل -كۇشتى، گەكتارىنا 50 ملن دانادان كوپ.

توپىراقتىڭ ارامشوپتەرمەن لاستانۋ كارتاسىن جاساۋ، ونىڭ ماڭىزى

ەسەپتەۋدىڭ ناتيجەسىندە تاناپتاردىڭ لاستانۋ كارتاسىن جاسايدى. ءار كارتادا ارامشوپتەردىڭ بيولوگيالىق توپتارىن جانە تۇرلەرىن كورسەتەدى. كارتادا ءار تاناپتىڭ اۋماعىندا وڭ جاق شەتىنە تاڭاۋ ءبىرىنىڭ ىشىندە ءبىرى ديامەترلەرى 2 جانە 4 سم ەكى شەڭبەر سىزادى. كىشكەنە شەڭبەردىڭ ورتاسىندا ءار شارشى مەتردەگى ارامشوپتەردىڭ سانى، بالمەن بەرىلگەن لاستانۋ دەڭگەيى، ال سىزىقتىڭ اس تىندا انىقتاۋ جۇرگىزىلگەن جىل كورسەتىلەدى. سىرتقى جانە ىشكى شەڭبەرلەردىڭ اراسى تاناپتا كەزدەسكەن ارامشوپتەردىڭ تۇرلەرىنە بايلانىستى بولىكتەرگە (سەكتورلارعا) بولىنگەن. بولىكتەردىڭ اۋدانى ءتيىستى توپتاعى ارامشوپتەردىڭ سانىنا سايكەس كەلەدى. ءار سەكتور پايدالانعان شارتتى بەلگىلەرگە سايكەس بويالادى نەمەسە سىزىقشالارمەن بەلگىلەنەدى، سونان كەيىن ەڭ زياندى جانە ءجيى كەزدەسەتىن ارامشوپتەردىڭ قىسقارتىلعان اتاۋى جانە سانى كەرسەتىلەدى. ءار بيولوگيالىق توپتى بەلگىلەۋ ءۇشىن شارتتى تۇستەردى نەمەسە سىزىقتاردى پايدالانادى. ارامشوپتەردىڭ نەگىزگى تۇرلەرىن باس ارىپتەرمەن، ال ولاردىڭ ساندارىن سانمەن بەلگىلەيدى. بىرنەشە بيولوگيالىق توپتار بولسا، بۇكىل تاناپتىڭ تۇستەرىن نەمەسە سىزىقشالارىن باسىم توپتىڭ بەلگىسىمەن بەلگىلەيدى. تاناپتاردىڭ لاستانۋ كارتاسى نەگىزىندە ارامشوپتەرمەن كۇرەستىڭ كەشەندى جوسپارى جاسالادى. تاناپتاردىڭ ءار ءتۇرلى بيولوگيالىق توپتارمەن لاستانۋ دەڭگەيىنە قاراي، گەربيسيدتەر پايدالانىلاتىن جەردىڭ اۋدانى، قاجەتتى گەربيسيدتىڭ مولشەرى، ولاردى شاشاتىن ارنايى ماشينالاردىڭ سانى انىقتالادى. اگروتەحنيكالىق كۇرەس شارالارىنىڭ كولەمى بەلگىلەنىپ، تەحنولوگيالىق كارتالار جاسالادى، جۇمسالاتىن قارجىنىڭ مولشەرى جانە مۇمكىن بولاتىن ەكونوميكالىق تيىمدىلىك انىقتالادى.

ارامشوپتەرمەن كۇرەسۋ شارالارى. ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى

ارامشوپتەرگە قارسى الدىن الا كۇرەسۋ شارالارى، اگروتەحنيكالىق، حيميالىق جانە بيولوگيالىق كۇرەس شارالارى قاراستىرىلعان. الدىن الۋ شارالارىنىڭ نەگىزگى مىندەتى — ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارىمەن ۆەگەتاتيۆتىك كوبەيۋ مۇشەلەرىنىڭ تارالۋىن بولدىرماۋ. ول ءۇشىن وڭدەلمەيتىن جەرلەردەگى ارامشوپتەردىڭ تۇقىم شاشۋىنا جول بەرمەۋ كەرەك. ول ءۇشىن تۇقىمداردى ارنايى تۇقىم تازالاعىش ماشينالارداعى ەلەۋىشتەرمەن تريەرلەردى پايدالاناتىن 1-2 كلاسس دەڭگەيىنە كوتەرۋ قاجەت. ەگەر ەگىندى جيناۋ جۇمىستارى مەزگىلىندە، كەشىكتىرىلمەي جۇرگىزىلسە، ارامشوپتەر تۇقىمىنىڭ نەگىزگى بولىگى كومباين بۋنكەرىنە نەمەسە سۇرلەمدىك داقىلدارمەن بىرگە كوك بالاۋساعا تۇسەدى. ءداندى بولەكتەپ جيناعاندا تىكەلەي ورىپ باستىرۋعا قاراعاندا ارامشوپتەردىڭ تۇقىمدارى جەرگە كوپ شاشىلادى.

---