InfoHub Logo

اتوم ەنەرگياسى جونىندە قوعامدا كەرەعار پىكىرلەر كوپ. ول تۋرالى اڭىزدار مەن فاكتىلەر دە قاتار جۇرەدى. كوپ جاعدايدا «جاسىل تەحنولوگيانى» قولدايتىندار بۇل ەنەرگيا جونىندە جالعان اقپاراتتار شىعارىپ، سول ارقىلى جەر تۇرعىندارىن اتوم ەنەرگياسىنا قارسى تۇرۋعا ۇگىتتەپ جۇرگەنى دە راس. نە دەسەك تە، كەز كەلگەن ەنەرگيا ءتۇرى سەكىلدى اتومنىڭ دا ءوز ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى بار. بۇگىن مەن سىزدەرگە ەنەرگيانىڭ وسى ءتۇرى جونىندە ءبىرشاما قىزىقتى دەرەكتەر مەن جالعان اڭىزداردى ءتىزىپ شىقپاقپىن.  

1. اتوم ستانسيالارى قۇرىلىسى جونىنەن ەڭ قىمبات نىسان بولىپ ەسەپتەلەدى. اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ (اەس) قىزمەت ەتۋ مەرزىمى ورتاشا ەسەپپەن قىرىق جىلعا تەڭ. ونى سالۋعا جۇمسالاتىن قارجىدان بولەك، شيكىزات (بايىتىلعان ۋران) پەن مەرزىمى وتكەننەن كەيىن پايدالانۋدان شىعارۋعا كەتەتىن قارجى دا ۇشان-تەڭىز.  

2. اەس جانىندا ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ اراسىندا لەيكەميا (اق قان، راك) اۋرۋى ءجيى كەزدەسەدى دەگەن تۇسىنىك بار. الايدا ول عالىمدار تاراپىنان ەش دالەلدەنبەگەن تۇجىرىم سانالعاندىقتان، ونى جالعان اڭىز دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. بۇل اۋرۋمەن جەردىڭ كەز كەلگەن نۇكتەلەرىندە ادامدار شامامەن بىردەي دەڭگەيدە اۋىرادى. ول اەس-تىڭ جانى بولسىن، تابيعاتى سۇلۋ ايماق بولسىن ستاتيستيكا بويىنشا ءبارى بىردەي.

3. كوپشىلىگىمىز وقىعانداي نە تەلەديداردان كورگەندەي، ءبىز جەل مەن تولقىن ەنەرگياسىن ەكولوگيالىق جاعىنان ەڭ تازالارى دەپ بىلەمىز. ءبىراق، بۇل دا داۋلى سۇراق. ويتكەنى كوبىنە جەل ستانسيالارى سۋقويمالاردىڭ جانىنا سالىنعاندىقتان، ول ايماقتىڭ ەكولوگيالىق بالانسىن ەداۋىر بۇزادى. ولاردىڭ سانى كوپ بولعان سايىن تابيعاتقا كەلەتىن شىعىن دا ارتا تۇسەدى. ال اەس-تىڭ ءبىر ءوزى وندىرەتىن ەنەرگيا كولەمىنە تەڭ ەنەرگيانى ءوندىرۋ ءۇشىن جۇزدەگەن جەل ستانسيالارى قاجەت بولادى ەكەن.   

4. كەيبىرەۋلەر اەس وتىن رەتىندە پايدالاناتىن ۋران جاقىن بولاشاقتا سارقىلادى دەگەندى ايتادى. بۇل – تۇبەگەيلى قاتە پىكىر. سەبەبى ۋراننىڭ جەردەگى مولشەرى التىننان 600 ەسە كوپ. بۇل – شامامەن 500 جىلدىق قور دەگەن ءسوز. ول بىتكەن كۇننىڭ وزىندە عالىمدار توريي ەلەمەنتىن حيميالىق وڭدەۋدەن وتكىزىپ، ودان وپ-وڭاي ۋران الا الادى. ال ءتورييدىڭ قورى ۋراننان ءۇش ەسەگە دەيىن مول ەكەنىن ايتا كەتەيىك.    

5. اتوم ەنەرگياسىنىڭ باعاسى جونىندە كوپشىلىك اراسىندا ءارتۇرلى وي بار. بۇل ەنەرگيانىڭ 10 پايىزىن عانا ۋراننىڭ باعاسى قۇرايدى. وعان الەمدىك نارىقتاعى قويىلعان باعا دا مۇناي مەن گازعا قاراعاندا الدەقايدا تۇراقتى. بۇگىندە اتوم ەنەرگياسىنا دەگەن باعا تەك گازدان عانا قىمباتىراق. ال جەل ەنەرگياسىنان جيىرما ەسەگە دەيىن ارزان تۇرادى.

6. اەس قۇرىلىسى وتە ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلادى دەگەن دە اڭىز بار. ءبىراق بۇل نىساندار ءارى كەتسە 5 جىلدىڭ ىشىندە تولىق سالىنىپ بىتەدى. بۇل – مۇنداي الىپ قۋاتتاعى ستانسياعا سونشالىقتى كوپ ۋاقىت ەمەس.

7. بارىنەن بۇرىن ادامداردى اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنان ءبولىنىپ شىعىپ، "قورشاعان ورتاعا ۇلكەن زالال كەلتىرەتىن گازدىڭ مولشەرى" تولعاندىرادى. الايدا سوڭعى ەسەپتەۋلەر بويىنشا، اەس-تەن بولىنەتىن گاز كۇن جانە گيدروەنەرگيامەن سالىستىرعاندا الدەقايدا از كورىنەدى. سونداي-اق بازبىرەۋلەر راديواكتيۆتى قالدىقتاردى "كومەتىن جەردىڭ بولماۋىن" ويلاپ، تۇرشىگەدى. شىندىعىنا كەلگەندە، اەس-تەن شىعاتىن قالدىق مولشەرى وتە از جانە ونى ساقتايتىن قويمالار تەك 20-40 جىلدا عانا تولىعىپ وتىرادى.

---