احمەت بايتۇرسىنوۆ «قارا بۇلت»
6 سىنىپ قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىنوۆ «قارا بۇلت».
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ومىربايانىمەن، ءتىلشى، ادەبيەتشى، كوسەمسوز شەبەرى، اقىن جانە اۋدارماشىلىعىن تانىتۋ؛ «قارا بۇلت» مىسالىنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتە وتىرىپ، يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلارعا ءوز ويىن اشىق ايتۋعا كوركەمدەپ ەركىن سويلەۋگە، مانەرلەپ، رولگە ءبولىپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ ارەكەتتەرىن قوزعالىسقا ءتۇسىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: اۆتور كوتەرگەن يدەيا ارقىلى جاس ۇرپاقتى قايىرىمدىلىققا، جاناشىرلىققا، مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ، جامان ادەتتەن جيرەندىرۋ.
كورنەكىلىكتەر: احمەت پورترەتى، اۋدارما ولەڭىنەن ءۇزىندى، شىعارمالار جيناعى.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: موتيۆاسيالىق، تانىمدىق ساباعى
ساباقتىڭ فورماسى: توپتىق جۇمىس
ساباقتىڭ ءادىسى: سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ، وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، ورىس، شەتەل ادەبيەتى، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ بارىسى.
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، ساباقتىڭ ماقساتى جانە ەپيگرافىمەن تانىستىرۋ.
«عيبرات الار ارتىڭا ءىس قالدىرعان،
شىن باقىت،
وسىنى ۇق،
ماڭگىلىك ولمەيسىڭ!» دەپ شاكارىم اقىن جىرلاعانداي ارتىنا، كەيىنگى ۇرپاققا عيبرات الارلىقتاي ءىس قالدىرعان، قازاق ءتىلى ەملەسى مەن ادەبيەت قاعيدالارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى عالىم، قوعام قايراتكەرى، مىسالشى، دارىندى اقىن، قازاق ادەبيەتىندە ورنى ەرەكشە ءبىرتۋار تۇلعا احمەت بايتۇرسىنوۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالادى.
ساباقتىڭ جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
بالالار سۋرەتكە نازار اۋدارىڭدارشى. سۋرەتتە نە بەينەلەنگەن؟ (قارا بۇلت) قارا بۇلت ءبىزدىڭ كوڭىل - كۇيىمىزگە قانداي اسەر بەرەدى؟ (كوڭىلىمىز جابىرقاڭقى بولادى) ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزداعى بارلىق تاپسىرمانى ورىنداپ، قوڭىلىمىزگە جاقسى اۋا رايىن ورناتايىق.
سىنىپتى ءۇش توپقا بولەمىز: «بايانداۋشىلار»، «زەرتتەۋشىلەر»، «اقىندار».
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. پسيحولوگيالىق دايىندىق(كوڭىل-كۇي دايىندىعى).
ءۇش توپ ءبىر - بىرىنە جىلى لەبىز بىلدىرەدى. (1مين)
ءار توپ ءوز باسشىلارىن سايلايدى. توپ باسشىسى ءوز توبىنىڭ جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارىنىڭ «باعالاۋ پاراعىنا» باعا قويىپ وتىرادى.
وي قوزعاۋ. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. شاكارىمنىڭ «ادامدىق بورىشىڭ» ولەڭىن جاتتاپ كەلۋ.
ماعىنانى تانۋ. ىبىراي، اباي، شوقاندار سالعان اعارتۋشىلى - دەموكراتتىق باعىتتى جالعاستىرۋشى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءومىربايانىن «بايانداۋشىلار» توبى دايىنداپ كەلۋ تاپسىرىلعان.
ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى ءومىربايان دەرەكتەرىن تولىقتىرۋ.
1) 1872جىلى دۇنيەگە كەلدى؛ 2) 1891 جىلى ورىس - قازاق مەكتەبىن ءبىتىرىپ، ورىنبورداعى 4 جىلدىق مەكتەپكە وقۋعا تۇسەدى. 1895 - 1909 جىلى اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندە وقىتۋشى جانە قالالىق ۋچيليششەسىندە مەڭگەرۋشى قىزمەتىن اتقارادى.
1909 جىلى 1 شىلدەدە سەمەي قالاسىنىڭ تۇرمەسىنە جابىلىپ، قازاق بولىستارىنان تىس جەرىنە جەر اۋدارىلدى. اعارتۋشىلىق قىزمەتىنەن قول ۇزبەي، 1934 جىلعا دەيىن ايداۋدا جۇرەدى. 1937جىلى 8 جەلتوقسانىندا اتىلادى.
شىعارماشىلىعىنا شولۋ بەينەسيۋجەت ارقىلى جاسالادى. سونىڭ ىشىندەگى «40مىسال» كىتابىنا توقتالىپ، مىسال جانرىن تالداۋ.
«زەرتتەۋشىلەر» توبىنا مىسال جانرى تۋرالى مالىمەت جيناقتاپ اكەلۋ.
مىسال – ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كوبىنە ولەڭ تۇرىندە كەلەتىن شاعىن كولەمدى كوركەم شىعارما. مىسالدىڭ تاقىرىبى سان الۋان، كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس،، بالىق وسىمدىك دۇنيەسى، كەيدە ادام دا قاتىستىرىلادى.
مىسالدا قۋلىق – تۇلكى بەينەسىمەن، زورلىق، زومبىلىق - ارىستان بەينەسى، قاستاندىق – قاسقىر بەينەسى ارقىلى ادام بويىنداعى جاعىمسىز قىلىقتار تۇسپالداپ كورسەتىلەدى. نەگىزگى سيۋجەتكە قوسا، ناقىل تۇرىندە كەلەتىن تۇيىندەمەسى بولادى.
- مىسال دەگەنىمىز نە؟ مىسال جانرىنىڭ دامۋ تاريحىن زەرتتەپ كەلگەن «زەرتتەۋشىلەر» توبىنا ءسوز كەزەگىن بەرەمىز.
- مىسال – ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كوبىنە ولەڭ تۇرىندە كەلەتىن، سيۋجەتتى شاعىن كوركەم شىعارما.
گرەسيادا - ەزوپ
فرانسيا - لافونتەن
انگليا - توماس مۋر
گەرمانيا - ح. گەممەرت
ورىس ادەبيەتىندە - ۆ. ترەرانوۆسكيي، كانتەمير، ا. سۋماروكوۆ، ي. ۆ. كرىلوۆ.
قازاق ادەبيەتىندە مىسال جانرىن دامىتقان - اباي، ىبىراي، ءا. بوكەيحانوۆ، س. كوبەيەۆ، س. دونەنتايەۆ، ا. توقماعامبەتوۆ.
ۋاعىزداپ ناقتىلاپ ايتۋ ءتاسىلى جوعالماي، حالىقتىڭ ماقالدارىمەن، ناقىل سوزدەرىمەن ۇشتاستىرادى.
«ادەبيەتشىلەر» توبى:
- ا. بايتۇرسىنوۆ مىسالداردا قازاقتىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىنىڭ شىندىق جاقتارىن بەينەلەدى جانە عيبراتتارى مول.
اللەگوريا - (گرەكشە «پەرنەلەپ ايتۋ») دەپ مىسال ولەڭىندەگى قۇبىلۋدى ايتادى. مۇندا جاي ۇعىم قالپىندا تۇرعان دەرەكسىز نارسەلەر كادىمگىدەي كوزگە كورىنەر دەرەكتى نارسەگە اۋىستىرىلادى.
مىسالدا قۋلىق - تۇلكى بەينەسى، زورلىق - ارىستان، قاستىق - قاسقىر بەينەسىندە بەرىلگەن.
- (ءبىر مىسالدى جاتقا وقۋ) 5 - سىنىپتا ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ قانداي شىعارمالارىمەن تانىستىڭدار؟ (اققۋ، شورتان ءھام شايان، «بالىقشى مەن بالىق»، «وگىز بەن باقا».
«اققۋ، شورتان ءھام شايان»
مىسالىن ەسكە تۇسىرىڭدەرشى اقىن نەنى ايتقىسى كەلدى؟ اقىن اۋدارا كەلە ءوزىنىڭ جانىنان قانداي جولداردى قوستى؟
جىگىتتەر مۇنان عيبرات الماي بولماس،
اۋەلى بىرلىك كەرەك بولسا جولداس.
ءبىرىڭنىڭ ايتقانىڭا ءبىرىڭ كونبەي
ىستەگەن ىنتىماقسىز ءىسىڭ وڭباس.
جاڭا ساباق. بۇگىنگى تانىساتىن مىسالىمىز ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ «قارا بۇلت» ولەڭى.
1. سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزەمىن
اپتاپ - وتە ىستىق، كوك - اسپان، قۇر - ءجاي، پارمەنىنشە - بار كۇشىمەن، قايران قالۋ - تاڭقالۋ، قايىر - پايدا.
جالپى گەوگرافيا پانىنەن بۇلت تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟ ونىڭ تابيعاتتاعى ماڭىزى تۋرالى ايتىپ كەتۋ.
2. ەلەكتروندىق وقۋلىقتان ءماتىندى تىڭداتۋ.
ميعا شابۋىل.
ولەڭدە نە تۋرالى ايتىلعانى جونىندە، قانداي كەيىپكەرلەر قاتىسقانىن سۇرايمىن.(بۇلت، شارۋالار، قۋراپ تۇرعان ەگىن)
2«بايانداۋشىلار» توبىنا تاپسىرما. ءار شۋماعىن وقىتا وتىرىپ مازمۇنىن اشتىرامىن. ءوز سوزدەرىمەن مازمۇنىن بايانداپ بەرەدى.
ۇلىلار ۇندەستىگى. ماقتانشاقتىق تۋرالى ايتقىزىپ، ابايدىڭ قاي شىعارماسىندا ايتىلاتىنىن ويعا ءتۇسىرۋ.
3«زەرتتەۋشىلەر» توبى. رولگە ءبولىپ ساحنالاندىرۋ. ەكى وقۋشى: ءبىرى - تاۋ، ەكىنشىسى - اۆتور.
4. «ادەبيەتشىلەر» توبى: پوەتيكالىق تالداۋ جاساۋ.(شۋماق، بۋناق، ۇيقاس تۇرلەرىن اجىراتىپ، كوركەمدەگىش تاسىلدەرىن ماتىننەن تابۋ. بۇلتتاي – تەڭەۋ، اپيتەت، كەيىپتەۋ)
ءماتىندى تاعى ءبىر مارتە مانەرلەپ وقىتۋ. سۇراقتارعا جاۋاپ:
1) اقىن قارا بۇلت ارقىلى ومىردەگى قانداي ادامداردى بەينەلەگەن؟
2) تاۋ سوزىمەن ادامداردىڭ قانداي قاسيەتىن كورسەتپەك بولعان؟
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
ءىۇ. «ۆەنن دياگرامماسى»
بۇلت ادام تاۋ
ويىنداعى قاسيەتتەر
● بۇلت پەن تاۋدىڭ استارىندا قانداي ادامدار جاتىر؟
● بۇلتقا ۇقساعىسى كەلەتىن وقۋشى بار ما ەكەن؟
● تاۋعا ۇقساعىسى كەلەتىن وقۋشى بار ما ەكەن؟
● بۇلت قانداي بەينە؟
● تاۋ قانداي بەينە؟
● اباي اتامىز ايتقانداي ادام بويىنداعى بەس اسىل ءىس پەن بەس دۇشپاندى قانە، كىم اتاپ بەرەدى؟
بۇل مىسالدا عيبرات الار قاي شۋماق؟ وقىتۋ.
ەگەردە سول قادارلى جاۋساڭ جەرگە،
سۋ بەرسەڭ شولدەپ تۇرعان ەگىندەرگە.
كوك شىعىپ، جەر وتايىپ، ەگىن ءوسىپ،
قانداي زور تيەر ەدى پايداڭ ەلگە.
ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى تاۋ بويىنداعى، بۇلت بويىنداعى قاسيەتتەردى تاپقىزىپ، تاۋدىڭ، بۇلتتىڭ مىنەز - قۇلىقتارىن اشقىزۋ. ادام بويىنداعى قاسيەتتەرمەن، ومىرمەن بايلانىستىرا ايتقىزۋ.
اقىن مىسالىنداعى بايلىق ءۇشىن، مانساپ ءۇشىن، جاقسىلىعى ءوز باسىنان ارتىلماعان، سۋساپ، قۇرعاپ تۇرعان ەگىنگە تامباي، ونسىز دا سۋى كوپ تەڭىزگە بارىپ بار پارمەنىنشە جاڭبىرىن قۇيا سالعان قارا بۇلتتى ادام بويىنداعى قانداي قاسيەتكە تەڭەر ەدىڭدەر؟
«داپتەرمەن جۇمىس» ماتىننەن سينونيم، انتونيم سوزدەرىن تەرىپ جازۋ.
سينونيم - تامباۋ، جاۋماۋ؛ پايدا، قايىر؛
انتونيم - جاۋماي - قۇيا سالۋ؛
«ءۇىى. «وي قورىتۋ» (پىكىرالىسۋ)
- قايىرىمدىلىق دەگەن نە؟
قازىرگى زاماندا قايىرىمدىلىق كەرەك نەمەسە كەرەك ەمەس.
س. ا. نازاربايەۆانىڭ فوتوسۋرەتىن كورسەتىپ، «بوبەك» قايىرىمدىلىق قورى تۋرالى ايتىپ كەتۋ.
ءۇىىى. «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى (توپتىق جۇمىس)
ءتۇيىن:
ادام - ومىرگە قوناق.
ماقسات - بۇگىنگى ايتىلعان جامان قاسيەتتەردەن اۋلاق بولىپ، قايىرىمدى، ادال ءومىر ءسۇرۋ.
ءىح. باعالاۋ
ح. ۇيگە تاپسىرما: 1. «قارا بۇلت» ولەڭىن جاتتاۋ
2. تاقىرىپتىق سۋرەت سالىپ كەلۋ.
3. «اناما حات» ولەڭىن تالداپ كەلۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىنوۆ «قارا بۇلت».
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى: ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ومىربايانىمەن، ءتىلشى، ادەبيەتشى، كوسەمسوز شەبەرى، اقىن جانە اۋدارماشىلىعىن تانىتۋ؛ «قارا بۇلت» مىسالىنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتە وتىرىپ، يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلارعا ءوز ويىن اشىق ايتۋعا كوركەمدەپ ەركىن سويلەۋگە، مانەرلەپ، رولگە ءبولىپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ ارەكەتتەرىن قوزعالىسقا ءتۇسىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: اۆتور كوتەرگەن يدەيا ارقىلى جاس ۇرپاقتى قايىرىمدىلىققا، جاناشىرلىققا، مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ، جامان ادەتتەن جيرەندىرۋ.
كورنەكىلىكتەر: احمەت پورترەتى، اۋدارما ولەڭىنەن ءۇزىندى، شىعارمالار جيناعى.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: موتيۆاسيالىق، تانىمدىق ساباعى
ساباقتىڭ فورماسى: توپتىق جۇمىس
ساباقتىڭ ءادىسى: سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ، وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، ورىس، شەتەل ادەبيەتى، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ بارىسى.
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، ساباقتىڭ ماقساتى جانە ەپيگرافىمەن تانىستىرۋ.
«عيبرات الار ارتىڭا ءىس قالدىرعان،
شىن باقىت،
وسىنى ۇق،
ماڭگىلىك ولمەيسىڭ!» دەپ شاكارىم اقىن جىرلاعانداي ارتىنا، كەيىنگى ۇرپاققا عيبرات الارلىقتاي ءىس قالدىرعان، قازاق ءتىلى ەملەسى مەن ادەبيەت قاعيدالارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى عالىم، قوعام قايراتكەرى، مىسالشى، دارىندى اقىن، قازاق ادەبيەتىندە ورنى ەرەكشە ءبىرتۋار تۇلعا احمەت بايتۇرسىنوۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالادى.
ساباقتىڭ جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
بالالار سۋرەتكە نازار اۋدارىڭدارشى. سۋرەتتە نە بەينەلەنگەن؟ (قارا بۇلت) قارا بۇلت ءبىزدىڭ كوڭىل - كۇيىمىزگە قانداي اسەر بەرەدى؟ (كوڭىلىمىز جابىرقاڭقى بولادى) ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزداعى بارلىق تاپسىرمانى ورىنداپ، قوڭىلىمىزگە جاقسى اۋا رايىن ورناتايىق.
سىنىپتى ءۇش توپقا بولەمىز: «بايانداۋشىلار»، «زەرتتەۋشىلەر»، «اقىندار».
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. پسيحولوگيالىق دايىندىق(كوڭىل-كۇي دايىندىعى).
ءۇش توپ ءبىر - بىرىنە جىلى لەبىز بىلدىرەدى. (1مين)
ءار توپ ءوز باسشىلارىن سايلايدى. توپ باسشىسى ءوز توبىنىڭ جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارىنىڭ «باعالاۋ پاراعىنا» باعا قويىپ وتىرادى.
وي قوزعاۋ. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. شاكارىمنىڭ «ادامدىق بورىشىڭ» ولەڭىن جاتتاپ كەلۋ.
ماعىنانى تانۋ. ىبىراي، اباي، شوقاندار سالعان اعارتۋشىلى - دەموكراتتىق باعىتتى جالعاستىرۋشى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءومىربايانىن «بايانداۋشىلار» توبى دايىنداپ كەلۋ تاپسىرىلعان.
ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى ءومىربايان دەرەكتەرىن تولىقتىرۋ.
1) 1872جىلى دۇنيەگە كەلدى؛ 2) 1891 جىلى ورىس - قازاق مەكتەبىن ءبىتىرىپ، ورىنبورداعى 4 جىلدىق مەكتەپكە وقۋعا تۇسەدى. 1895 - 1909 جىلى اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندە وقىتۋشى جانە قالالىق ۋچيليششەسىندە مەڭگەرۋشى قىزمەتىن اتقارادى.
1909 جىلى 1 شىلدەدە سەمەي قالاسىنىڭ تۇرمەسىنە جابىلىپ، قازاق بولىستارىنان تىس جەرىنە جەر اۋدارىلدى. اعارتۋشىلىق قىزمەتىنەن قول ۇزبەي، 1934 جىلعا دەيىن ايداۋدا جۇرەدى. 1937جىلى 8 جەلتوقسانىندا اتىلادى.
شىعارماشىلىعىنا شولۋ بەينەسيۋجەت ارقىلى جاسالادى. سونىڭ ىشىندەگى «40مىسال» كىتابىنا توقتالىپ، مىسال جانرىن تالداۋ.
«زەرتتەۋشىلەر» توبىنا مىسال جانرى تۋرالى مالىمەت جيناقتاپ اكەلۋ.
مىسال – ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كوبىنە ولەڭ تۇرىندە كەلەتىن شاعىن كولەمدى كوركەم شىعارما. مىسالدىڭ تاقىرىبى سان الۋان، كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس،، بالىق وسىمدىك دۇنيەسى، كەيدە ادام دا قاتىستىرىلادى.
مىسالدا قۋلىق – تۇلكى بەينەسىمەن، زورلىق، زومبىلىق - ارىستان بەينەسى، قاستاندىق – قاسقىر بەينەسى ارقىلى ادام بويىنداعى جاعىمسىز قىلىقتار تۇسپالداپ كورسەتىلەدى. نەگىزگى سيۋجەتكە قوسا، ناقىل تۇرىندە كەلەتىن تۇيىندەمەسى بولادى.
- مىسال دەگەنىمىز نە؟ مىسال جانرىنىڭ دامۋ تاريحىن زەرتتەپ كەلگەن «زەرتتەۋشىلەر» توبىنا ءسوز كەزەگىن بەرەمىز.
- مىسال – ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كوبىنە ولەڭ تۇرىندە كەلەتىن، سيۋجەتتى شاعىن كوركەم شىعارما.
گرەسيادا - ەزوپ
فرانسيا - لافونتەن
انگليا - توماس مۋر
گەرمانيا - ح. گەممەرت
ورىس ادەبيەتىندە - ۆ. ترەرانوۆسكيي، كانتەمير، ا. سۋماروكوۆ، ي. ۆ. كرىلوۆ.
قازاق ادەبيەتىندە مىسال جانرىن دامىتقان - اباي، ىبىراي، ءا. بوكەيحانوۆ، س. كوبەيەۆ، س. دونەنتايەۆ، ا. توقماعامبەتوۆ.
ۋاعىزداپ ناقتىلاپ ايتۋ ءتاسىلى جوعالماي، حالىقتىڭ ماقالدارىمەن، ناقىل سوزدەرىمەن ۇشتاستىرادى.
«ادەبيەتشىلەر» توبى:
- ا. بايتۇرسىنوۆ مىسالداردا قازاقتىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىنىڭ شىندىق جاقتارىن بەينەلەدى جانە عيبراتتارى مول.
اللەگوريا - (گرەكشە «پەرنەلەپ ايتۋ») دەپ مىسال ولەڭىندەگى قۇبىلۋدى ايتادى. مۇندا جاي ۇعىم قالپىندا تۇرعان دەرەكسىز نارسەلەر كادىمگىدەي كوزگە كورىنەر دەرەكتى نارسەگە اۋىستىرىلادى.
مىسالدا قۋلىق - تۇلكى بەينەسى، زورلىق - ارىستان، قاستىق - قاسقىر بەينەسىندە بەرىلگەن.
- (ءبىر مىسالدى جاتقا وقۋ) 5 - سىنىپتا ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ قانداي شىعارمالارىمەن تانىستىڭدار؟ (اققۋ، شورتان ءھام شايان، «بالىقشى مەن بالىق»، «وگىز بەن باقا».
«اققۋ، شورتان ءھام شايان»
مىسالىن ەسكە تۇسىرىڭدەرشى اقىن نەنى ايتقىسى كەلدى؟ اقىن اۋدارا كەلە ءوزىنىڭ جانىنان قانداي جولداردى قوستى؟
جىگىتتەر مۇنان عيبرات الماي بولماس،
اۋەلى بىرلىك كەرەك بولسا جولداس.
ءبىرىڭنىڭ ايتقانىڭا ءبىرىڭ كونبەي
ىستەگەن ىنتىماقسىز ءىسىڭ وڭباس.
جاڭا ساباق. بۇگىنگى تانىساتىن مىسالىمىز ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ «قارا بۇلت» ولەڭى.
1. سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزەمىن
اپتاپ - وتە ىستىق، كوك - اسپان، قۇر - ءجاي، پارمەنىنشە - بار كۇشىمەن، قايران قالۋ - تاڭقالۋ، قايىر - پايدا.
جالپى گەوگرافيا پانىنەن بۇلت تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟ ونىڭ تابيعاتتاعى ماڭىزى تۋرالى ايتىپ كەتۋ.
2. ەلەكتروندىق وقۋلىقتان ءماتىندى تىڭداتۋ.
ميعا شابۋىل.
ولەڭدە نە تۋرالى ايتىلعانى جونىندە، قانداي كەيىپكەرلەر قاتىسقانىن سۇرايمىن.(بۇلت، شارۋالار، قۋراپ تۇرعان ەگىن)
2«بايانداۋشىلار» توبىنا تاپسىرما. ءار شۋماعىن وقىتا وتىرىپ مازمۇنىن اشتىرامىن. ءوز سوزدەرىمەن مازمۇنىن بايانداپ بەرەدى.
ۇلىلار ۇندەستىگى. ماقتانشاقتىق تۋرالى ايتقىزىپ، ابايدىڭ قاي شىعارماسىندا ايتىلاتىنىن ويعا ءتۇسىرۋ.
3«زەرتتەۋشىلەر» توبى. رولگە ءبولىپ ساحنالاندىرۋ. ەكى وقۋشى: ءبىرى - تاۋ، ەكىنشىسى - اۆتور.
4. «ادەبيەتشىلەر» توبى: پوەتيكالىق تالداۋ جاساۋ.(شۋماق، بۋناق، ۇيقاس تۇرلەرىن اجىراتىپ، كوركەمدەگىش تاسىلدەرىن ماتىننەن تابۋ. بۇلتتاي – تەڭەۋ، اپيتەت، كەيىپتەۋ)
ءماتىندى تاعى ءبىر مارتە مانەرلەپ وقىتۋ. سۇراقتارعا جاۋاپ:
1) اقىن قارا بۇلت ارقىلى ومىردەگى قانداي ادامداردى بەينەلەگەن؟
2) تاۋ سوزىمەن ادامداردىڭ قانداي قاسيەتىن كورسەتپەك بولعان؟
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
ءىۇ. «ۆەنن دياگرامماسى»
بۇلت ادام تاۋ
ويىنداعى قاسيەتتەر
● بۇلت پەن تاۋدىڭ استارىندا قانداي ادامدار جاتىر؟
● بۇلتقا ۇقساعىسى كەلەتىن وقۋشى بار ما ەكەن؟
● تاۋعا ۇقساعىسى كەلەتىن وقۋشى بار ما ەكەن؟
● بۇلت قانداي بەينە؟
● تاۋ قانداي بەينە؟
● اباي اتامىز ايتقانداي ادام بويىنداعى بەس اسىل ءىس پەن بەس دۇشپاندى قانە، كىم اتاپ بەرەدى؟
بۇل مىسالدا عيبرات الار قاي شۋماق؟ وقىتۋ.
ەگەردە سول قادارلى جاۋساڭ جەرگە،
سۋ بەرسەڭ شولدەپ تۇرعان ەگىندەرگە.
كوك شىعىپ، جەر وتايىپ، ەگىن ءوسىپ،
قانداي زور تيەر ەدى پايداڭ ەلگە.
ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى تاۋ بويىنداعى، بۇلت بويىنداعى قاسيەتتەردى تاپقىزىپ، تاۋدىڭ، بۇلتتىڭ مىنەز - قۇلىقتارىن اشقىزۋ. ادام بويىنداعى قاسيەتتەرمەن، ومىرمەن بايلانىستىرا ايتقىزۋ.
اقىن مىسالىنداعى بايلىق ءۇشىن، مانساپ ءۇشىن، جاقسىلىعى ءوز باسىنان ارتىلماعان، سۋساپ، قۇرعاپ تۇرعان ەگىنگە تامباي، ونسىز دا سۋى كوپ تەڭىزگە بارىپ بار پارمەنىنشە جاڭبىرىن قۇيا سالعان قارا بۇلتتى ادام بويىنداعى قانداي قاسيەتكە تەڭەر ەدىڭدەر؟
«داپتەرمەن جۇمىس» ماتىننەن سينونيم، انتونيم سوزدەرىن تەرىپ جازۋ.
سينونيم - تامباۋ، جاۋماۋ؛ پايدا، قايىر؛
انتونيم - جاۋماي - قۇيا سالۋ؛
«ءۇىى. «وي قورىتۋ» (پىكىرالىسۋ)
- قايىرىمدىلىق دەگەن نە؟
قازىرگى زاماندا قايىرىمدىلىق كەرەك نەمەسە كەرەك ەمەس.
س. ا. نازاربايەۆانىڭ فوتوسۋرەتىن كورسەتىپ، «بوبەك» قايىرىمدىلىق قورى تۋرالى ايتىپ كەتۋ.
ءۇىىى. «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى (توپتىق جۇمىس)
ءتۇيىن:
ادام - ومىرگە قوناق.
ماقسات - بۇگىنگى ايتىلعان جامان قاسيەتتەردەن اۋلاق بولىپ، قايىرىمدى، ادال ءومىر ءسۇرۋ.
ءىح. باعالاۋ
ح. ۇيگە تاپسىرما: 1. «قارا بۇلت» ولەڭىن جاتتاۋ
2. تاقىرىپتىق سۋرەت سالىپ كەلۋ.
3. «اناما حات» ولەڭىن تالداپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: يماندىلىق – يناباتتىلىق ايناسى
