احمەت جۇبانوۆقا 115 جىل
"مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى" دەپ گ.لونگفەللو ايتپاقشى قازاق مۋزىكاسىن شارىقتاۋ شەگىنە كوتەرگەن ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى – احمەت جۇبانوۆ. تولىق زەرتتەلمەگەن قازاق مۋزىكاسىن زەرتتەپ، ايگىلى ديريجەر، مىقتى كومپوزيتور، ونەرتانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، اكادەميك اتانعان احمەت شىعارماشىلىعى مەن ەڭبەگى حالىق جادىندا. بيىل احمەت جۇبانوۆتىڭ 115 جىلدىعى. ەل ەسىندە ساقتالعان دارا تۇلعانىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن سارالاپ، تىڭ دەرەكتەر كەلتىرمەكپىن.
احمەت سالعان سارا جول احمەت جۇبانوۆ 1906 جىلى 29 ساۋىردە اقتوبە وبلىسى تەمىر اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونەرگە دەگەن ماحابباتى ەرتە ويانعان احمەت التى جاسىنان دومبىرانىڭ قۇلاعىندا ويناي باستايدى. جەتى جاسىندا ۋركاچيەۆسك ەلدى مەكەنىندەگى ەكىجىلدىق ۋچيليششەگە وقۋعا تۇسەدى. تۇڭعىش ۇستازى قۇسايىن اجىعالييەۆ وعان دومبىرا، ماندولينا، بالالايكا، سكريپكا سياقتى اسپاپتاردا ويناۋدى ۇيرەتكەن. 1919 جىلى احمەتتىڭ اكەسى اۋىرىپ دۇنيەدەن وتەدى. ونىڭ تىم ەرتە ەڭبەك ەتۋدەن باسقا امالى قالمايدى. العاش حاتشى، مەڭگەرۋشى بولىپ قىزمەت اتقارادى. 1925 جىلى اقتوبە قالاسىنداعى كۋرستى ءتامامداپ، اقجار مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاسادى. 1928 جىلى اقتوبەدە وقۋعا كەلەدى. مۇندا ۆارشاۆا كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن ن.چەرنيۋك دەگەن سكريپكاشىمەن تانىسىپ، مۋزىكالىق ساۋاتىن اشىپ، سكريپكادان ءدارىس الادى. 1929 جىلى اعاسى قۇدايبەرگەنمەن لەنينگرادقا وقۋعا كەلىپ، مۋزىكا تەحنيكۋمىنىڭ سكريپكا كلاسسىنا قابىلدانادى. الايدا، وقۋ اقىلى بولعاندىقتان، تەحنيكۋمدى تاستاۋعا ءماجبۇر بولادى. كوپ كەشىكپەي كونسەرۆاتوريادا پروفەسسور ف.ا.نيماننىڭ گوبوي كلاسسىندا وقۋىن باستايدى. 1931 جىلى ا. جۇبانوۆ ەلگە كەلىپ 50 شاقتى ءان مەن كۇيدى جازىپ الادى. وسى جىلى قازاق تىلىندە العاشقى «مۋزىكا ساۋاتىنىڭ الىپپەسى» ەڭبەگىن جازادى. 1932 جىلى كونسەرۆاتوريانى مەزگىلىنەن بۇرىن ءبىتىرىپ، ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا تۇسەدى. 1933 جىلدىڭ اقپانىندا الماتىداعى جاڭا اشىلعان مۋزىكالىق دراما تەحنيكۋمىنا جۇمىسقا تۇرادى. 1934 جىلى قازاق حالىق اسپاپتارى وركەسترىن قۇرادى. 1935-1945 جىلدار اراسىندا وسى وركەستردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ءارى ديريجەرى بولادى.
احمەتتىڭ ىزىمەن ا.جۇبانوۆتىڭ قازاق مادەنيەتىنە قوسقان ۇلەسى ۇشان-تەڭىز. 1933 جىلدىڭ اقپانىنان باستالعان ەڭبەك جولى قازاق ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋى، دامۋى جانە وركەندەۋى جولىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلعان جەمىستى بەتتەرىنە اينالدى. بۇل كەزەڭ جاڭادان قاۋلاپ پايدا بولا باستاعان وقۋ، مادەني-ونەر وردالارىنىڭ قۇرىلۋى مەن كاسىبي ۇجىمداردىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا قۇرىلعانىنا 70، 60 جىل تولعان رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى: قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ۇلت-اسپاپتار وركەسترى، جامبىل اتىنداعى فيلارمونيا، قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريا جانە سول وقۋ ورنىنداعى قازاقتىڭ حالىق اسپاپتار كافەدراسى، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى قۇرامىنداعى ونەرتانۋ سەكتورى قازاق مادەنيەتىنىڭ ءىرى قايراتكەرى احمەت قۋان ۇلى جۇبانوۆتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن جانە جەتەكشىلىك ەتۋىمەن ومىرگە جولداما العان ۇجىمدار.
ەل اراسىندا ونەرپاز انشى-كۇيشىلەردىڭ ورىنداۋىندا كەڭ تاراعان حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ان-كۇيلەرىن جيناپ، جۇيەلەۋ ءىسى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىندا كەڭ قانات جايدى. رەسپۋبليكاداعى مۋزىكاتانۋ ءىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاعان ا.جۇبانوۆ ءوزىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىندا قازاق حالىق كومپوزيتورلىق-ورىنداۋشىلىق مەكتەبىنىڭ ۇزدىك وكىلدەرىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن جان-جاقتى زەرتتەدى. قازاق حالقىنىڭ كەڭ تاراعان اسپاپتىق جانە ءان ورىنداۋشىلىق داستۇرلەرىنىڭ حالىق جادىندا قالعان تانىمال تۇلعالارىنىڭ شىعارماشىلىق جولىنا ارنالعان “عاسىرلار پەرنەسى” جانە “زامانا بۇلبۇلدارى” اتتى مونوگرافيالىق تۋىندىلارى جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى. ومىرلىك تاقىرىبىنا اينالعان “قۇرمانعازى” مونوگرافياسى كەزىندە العاشقى بۋىن زەرتتەۋشىلەردەن كەتكەن ولقىلىقتاردى جان-جاقتى تولىقتىرىپ، ۇلى كۇيشىنىڭ ەسىمىن بيىككە اسقاقتاتا كوتەردى. قازاق مۋزىكاتانۋ تاريحىنا، قازاق دالاسىندا قالىپتاسقان كومپوزيتورلىق، ورىنداۋشىلىق داستۇرلەر جايلى مول ماعلۇماتتار بەرەتىن ا.جۇبانوۆ قالدىرعان عىلىمي، پۋبليسيستيكالىق ەڭبەكتەر ءبىزدىڭ قىمبات قازىنالارىمىز. بەلگىلى ونەرتانۋشى ب.عيزاتوۆتىڭ “عاسىرلار پەرنەسى” مەن “زامانا بۇلبۇلدارى” قازاق مۋزىكاسىنا قويىلعان ۇلكەن ەسكەرتكىش ىسپەتتەس” دەپ ايتقان پىكىرىنە الىپ قوسارىمىز جوق.
قۇرمانعازىنىڭ ۇلان-عايىر كۇيلەرىن جيناقتاپ، ولاردى عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، سارالاپ، كۇيشىنىڭ شىعارماشىلىق جولى جايلى ساليحالى پىكىر ايتقان اكادەميك احمەت جۇبانوۆ بولاتىن. “قۇرمانعازى جانە ونىڭ ءومىرىن زەرتتەۋدەگى ا.جۇبانوۆتىڭ قىزمەتى” اتتى ماقالاسىندا ونەر زەرتتەۋشىسى ز.قوسپاقوۆ “كوركەم ادەبيەتتە اباي بەينەسىن سومداعان م.و.اۋەزوۆ بولسا، ۇلى دومبىراشى، كۇيشى قۇرمانعازىنىڭ مۋزىكالىق تۇلعاسىن جاساعان قازاق ونەرىنىڭ كوشباستاۋشىسى، اكادەميك احمەت قۋان ۇلى جۇبانوۆ بولدى. …قۇرمانعازىنى ايتقاندا اۋزىمىزعا احمەت جۇبانوۆ ەسىمى قاتار ورالاتىندىعى دا سوندىقتان” دەيدى.
احمەت جۇبانوۆتىڭ سۋرەتكەرلىك ارمانى – قۋعىن-سۇرگىندى كوپ كورىپ، باس بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسكەن، زور قاجىر-قايرات يەسى، ساحارانىڭ “ەڭ ۇلكەن جۇلدىزى قۇرمانعازى بەينەسىن مۋزىكالىق تەاتر ساحناسىنا شىعارۋ بولاتىن” دەيدى قىزى ع.جۇبانوۆا. بۇعان دەيىن 1944 جىلى ل.حاميديمەن بىرگە ۇلى “ابايدى” وپەرا ساحناسىنان ءساتتى سويلەتكەن ا.جۇبانوۆتىڭ كەلەسى جولى “قۇرمانعازىعا” توقتالۋى زاڭدىلىق بولاتىن. بىرىنشىدەن، بۇل ۇزاق جىلدىق زەرتتەۋدىڭ قورىتىندىسى. اۆتور قۇرمانعازى ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ايقىنداپ، جازىلاتىن وپەرا كەيىپكەرىنىڭ ءومىر سۇرگەن ورتاسى مەن تاريحي كەزەڭىن تولىق مەڭگەردى. ەكىنشىدەن، وپەرا ليبرەتتوسىن “…ءبىر جازسا، م.اۋەزوۆ جازادى”دەگەن تۇجىرىمعا كەلۋى بولدى. سەبەبى، ءوزىنىڭ العاشقى ساحناعا قويىلعان “اباي” وپەراسىنىڭ ءساتتى شىعىپ، بىرنەشە ونجىلدىقتى كەيىنگە تاستاپ، زور تابىسپەن ساحنادا ورىندالىپ كەلە جاتۋىنا بىلگىرلىكپەن جازىلعان م.اۋەزوۆ ليبرەتتوسىنىڭ ماڭىزى زور بولعانىن كومپوزيتور دۇرىس باعالاعان ەدى. ساحنادا 62 جىلدىق تاريحى بار قازاقتىڭ كلاسسيكالىق “اباي” وپەراسى جايلى كەزىندە باسپا بەتىندە كوپ جازىلعاسىن، ءبىز بۇل شىعارماعا كوپ ايالداۋدى ءجون كورمەدىك. زاڭعار جازۋشىمەن بىرلەسىپ جازىلا باستاعان “قۇرمانعازى” وپەراسىنىڭ ليبرەتتوسى كوپ ۇزاماي دراماتۋرگتىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ىركىلىپ، كەيىن ول دۇنيەدەن قايتقاندا مۇلدەم توقتاپ قالدى. وسىنداي سەبەپتەرمەن اياقتالماي قالعان وپەرانى ءبىتىرۋدى پەرزەنتتىك پارىزىم دەپ بىلگەن عازيزا جۇبانوۆا بەلگىلى اقىن ح.ەرعالييەۆپەن بىرگە ونى قازاقتىڭ تۇڭعىش راديووپەراسى ەتىپ جازىپ (1971ج.)، كەيىن وعان قوسىمشا ساحنالار كىرىستىرىپ، 1986 جىلى ءۇش اكتىلى “قۇرمانعازى” وپەراسىنىڭ تولىق ساحنالىق نۇسقاسىن اياقتادى.
قورىا كەلە، حالقىنىڭ جادىندا ساقتالىپ، اۋىزدان-اۋىزعا بەرىلىپ كەلگەن مۋزىكالىق مۇرالارىن كەلەر ۇرپاق ءۇشىن تىرنەكتەپ جيىپ-تەرىپ، ۇمىتىلماستاي ەتىپ حاتتاپ كەتكەن ا.جۇبانوۆتىڭ ءتول تۋىندىلارى دا سول دالا ابىزدارىنىڭ جولىن جالعاستىرۋشى كەلەشەكپەن بايلانىسىپ جاتىر.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
جەتەكشىسى: ف.قوزىباقوۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح جانە ارحەولوگيا، ەتنولوگيچ فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ تاريحشىسى
دايىنداعان: اقەركە ەركىمبەك ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
الماس قىلىشتاي وتكىر، دانا دا دانىشپان، شەشەن ءارى اقىن، ارتىنداعى ۇرپاعىنا جەڭىس پەن عيبراتى مول ءسوز قالدىرعان – باۋىرجان مومىش ۇلى. ەلدىك پەن ەرلىكتىڭ كيەسىندەي، باتىرلىق پە...
-
كىرىسپە بۇگىنگى تاڭدا الەمدىك ارەناداعى وزىندىك ورنىن ويىپ تۇرىپ الۋدى، جەر بەتىندە «ماڭگىلىك ەل» بولۋدى ماقسات ەتكەن قازاق دەگەن ۇلتتىڭ وسى ءبىر سارا جولعا ءتۇسۋ جولىندا ادام ايتس...
