InfoHub Logo

كوشپەندى حالىقتىڭ حال-جاعدايى كورسەتىلگەن، كەزەڭدىك ءمانى بار ءىرى وقيعالار ءوز كەزەڭىمەن عانا  شەكتەلىپ قويمايدى، تەك ءوز ۋاقىتىندا عانا تاني قويۋعا كەلمەيدى. ونداي قۇبىلىستاردىڭ ءتۇپ تامىرى تەرەڭدگە بويلاسا دا، عاسىرلاردى كوكتەي ءوتىپ، داۋىرلەرمەن ۇندەسىپ، استاسىپ جاتادى. بۇل ءسوزىمىزدىڭ جارقىن ايناسى رەتىندە ماحامبەت وتەمىسۇلىن ايتا الامىز. 

ءيا، ماحامبەتتەي باتىردىڭ تال بويى مەن تاعدىرىندا داۋىرلەر بولمىسى كورىنىس تابادى. ءىرى تۇلعا 1803 جىلى ىشكى بوكەي ورداسىندا، نارىن قۇمىندا دۇنيەگە كەلەدى. نايزا ۇستاتىپ، جاۋعا قوياتىن كىشى ءجۇزدىڭ بەرىش رۋىنان تاراعان. ماحامبەتتىڭ ءوزى “وتەمىستەن تۋعان ون ەدىك ” دەپ جىرلاعانداي، وسى ون ۇلدىڭ ىشىنەن ەرەكشەسى ماحامبەت بولعان. ونىڭ بويىنا باتىرلىق، اقىندىق، كۇيشىلىك، شەشەندىك سىندى قاسيەتتەردى دارىتقان. وسىناي اسىل قاسيەتتەردىڭ بارلىعىن شاشاۋ شىعارماستان اسقاق ارمان مەن مۇراتتارعا قىزمەت ەتتى. قارا باسىنىڭ عانا قامىن ويلاماي، بۇكىل جۇرتتىڭ، ەلدىڭ قامىن جەردى، مۇڭىن شاقتى. وسى تۇرعىدا يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ءسوزىن كەلتىرىپ كەتسەك: “ماحامبەتتىڭ ءوزىنىڭ ءبولمىس-بىتىمىن ەڭ الدىمەن ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋگە باعىتتاعان، ءسوز قۇدىرەتىن، ءوزىنىڭ پوەتيكالىق دارىنىن توڭكەرىسشىلەردىڭ قارۋىنا، يدەولوگيالىق ۇنىنە بەيىمدەگەن.” ماحامبەتتى زەرتتەگەن قاي تۇلعانى، عالىمدى الىپ قاراساق تا، ول باتىردىڭ جان-جاقتى بولمىسىن زەرتتەۋگە تىرىسادى. باتىرلىعى، اقىندىعى، كۇيشىلىك ونەرى – ءبارى-بارى ءسوز ەتۋگە تۇرارلىق. باتىرلىعى ءوز رۋحىن كوتەرسە، ال اقىندىعى حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرە الدى دەپ بىلەمىن. مۇنداي قاسيەتتەرگە ءوزى ءومىر سۇرگەن ءداۋىرىنىڭ دە ىقپالى مول بولدى. قازاق دالاسىن بيلەگەن جاڭگىر حاننىڭ ساياساتى ماحامبەتتىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي، حان الدىندا تايسالماي سويلەپ، ال سوڭى بولسا ءىرى كوتەرىلىسكە ۇشىراعانى بارىمىزگە ايان. ياعني، ماحامبەت ايتقان ءسوزىن ورىنداپ، ەزگىنىڭ ناتيجەسىندە باتىرلىق تانىتىپ، قول باستاپ، جاڭگىر حانعا قارسى شىعا الدى. 

كوتەرىلىستىڭ قالاي تۇتانىپ، قالىڭ قاۋعا تيگەن ورتشە كوككە  شالقىپ، سوسىن اقىرى قالاي قانعا بويالىپ وشكەنى حالىقتىڭ جادىندا. يساتاي – ماحابەتتىڭ ساربازدارى حان مەن تورەلەردىڭ، بايلار مەن بيلەردىڭ اۋىلدارىن شاۋىپ، مالدارىن ايداپ اكەتتى. حان قايىنى، قانىپەزەر قاراۋىلقوجا، شىمان-تورە، بالقى-بي قۇساعان ابدەن ءجابىرى وتكەن جاۋىزداردىڭ ءۇيىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ، جازىقسىز ءجابىر كورگەن كوپتىڭ كەگىن الدى، كەتكەن مال-مۇلكىن قايتىپ اپەردى. 

كوتەرىلىستىڭ ەڭ كەمەلىنە جەتكەن شاعى  - 1837 جىلعى وكتيابردىڭ اياعىندا يساتاي ساربازدارىنىڭ ەكى مىڭ قولمەن حان ورداسىن قاماۋى. يساتاي وسى جەردە ماحامبەت ايتقانداي «قۇرۋلى جاتقان جەبەگە قۇرساعىنان شالدىردى». باتىر ءالى دە بولسا حانمەن كەلىسىمگە كەلمەك پيعىلدا ەدى، قاراۋىلقوجانى ورنىنان ءتۇسىرىپ، حان ءوزى وردادا ءادىل ءتارتىپ ورناتادى دەگەن سەنىمدە ەدى. حالىقتىڭ بار مۇڭى مەن شەرىن، ارمانى مەن ءۇمىتىن كوكىرەگىندە قورىتقان يساتايدىڭ بۇل سەنىمى اقتالمادى، ولاي بولۋى تاريحي-وبەكتيۆتىك تۇرعىدان مۇمكىن دە ەمەس-تى. ارادا بىر-ەكى جۇما وتكەننەن كەيىن تاستوبەدەگى ۇرىستا ارتيللەريا قولدانعان پاتشا اكەرى يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ قولىن قىرىپ سالدى، ەكى باتىر قىرىق شاقتى جولداسىمەن جايىقتىڭ بەرگى بەتىنە ءوتىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. اقىرى كەلەسى جىلى جازدا اقبۇلاق سۋىنىڭ بويىندا تاعى دا پاتشا اسكەرىمەن ايقاستا يساتاي تايمانوۆ قازا تاپتى دا، ودان سەگىز جىل وتكەندە ماحامباەت وتەمىسوۆتى بايماعانبەت سۇلتاننىڭ جالداپتارى ايۋاندىقپەن ءولتىرىلدى. 

“ماحامبەتتىڭ ادام تاڭ قالاتىن جەرى دە، سول بولا بەرمەستىڭ ءبارىن بولدىرتا بىلگەندىگىندە عوي. الدىمەن ماحامبەت بولۋ قيىن، ال ماحامبەت بولعاسىن باتىر بولۋ دا، كۇيشى بولۋ دا وپ-وڭاي سياقتانىپ تۇراتىندىعى دا وسىدان شىعار،”- دەپ ءابىش كەكىلبايەۆجازىپ كەتكەندەي، ماحامبەت ءوزىنىڭ  “قارا نارعا” ارتقان جۇگىن تولىقتاي وتەدى دەپ سەنىممەن ءارى ماقتانىشپەن ايتا الامىز!

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، قوزىباقوۆا ف.ا. جەتەكشىلىگىمەن امانگەلدينا قانيا

---