InfoHub Logo

ءتىل قاشان دا ۇلتتىڭ كەۋدەسىندەگى جانى بولىپ قالا بەرمەك. ۇلتتىڭ تامىرى تەرەڭگە جايىلسا انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىمەن پاراپار كەلەدى. الاشتىڭ ارداقتىلارى ءوز مۇددەسىنەن ەل مۇددەسىن جوعارى قويعان شاقتا الدىڭعى قاتارلى ماسەلەدە-قازاق ءتىلىنىڭ عۇمىرى ءھام بولاشاعى تۇردى. وسى ورايدا ارينە زاڭدى سۇراق تۋىندايدى: نەلىكتەن ءتىل ماسەلەسىن العا قويعان؟ - دەگەن. الاش تۋى استىندا بىرىككەن ەلدىڭ ۇلدارى ءتىلدىڭ ساياسي قۋاتتىلىعىن، حالىقتى ءبىرتۇتاس قىلۋدىڭ رۋحاني بايلانىسى ەكەنىن انىق ۇعىندى. الاشتىڭ ايانباي تەر توگىپ، باسىن قاتەرگە تىككەنىنىڭ ناتيجەسىندە ءوزىمىز دە، ءتىلىمىز دە ازاتتىعىن الدى. قازاق ينتەلليگەنسياسىنىڭ ءتىل توڭىرەنىندە مول مۇرا قالدىرعاندىعى-ۇلتتىق بايلانىستى تەرەڭ ۇعىنعانى دەپ بىلەمىز. ەندەشە، تاعىلىمدى مۇرالار تىزىمىنە كوز جۇگىرتەيىك. ءبىرىنشى كەزەكتە،مۇحتار اۋەزوۆ بىلاي دەپتى:احاڭ اشقان قازاق مەكتەبى، احاڭ تۇرلەگەن انا ءتىلى، احاڭ سالعان ادەبيەتتەگى ەلشىلدىك ۇرانى – «قىرىق مىسال»، «ماسا»؛ «قازاق» گازەتىنىڭ قان جىلاعان قازاق بالاسىنا ىستەگەن ەڭبەگى، ونەر-بىلىم، ساياسات جولىنداعى قاجىماعان قايراتى، ءبىز ۇمىتساق تا، تاريح ۇمىتپايتىن ىستەر بولاتىن. وسى پىكىردەن سوڭ، ۇلت ۇستازى احمەتتىڭ ءتىلتانۋ عىلىمىنىڭ شىرقاۋ شىڭى ەكەنىن اڭعارامىز. ءتىل مۇددەسى جولىندا ءبىلىم الۋشىنىڭ شىراعدانىنا “وقۋ قۇرالى” اتتى ەڭبەگى اينالدى. اتالمىش ەڭبەكتە قازاقتىڭ تۇڭعىش ءالىپبيى ، وقۋ نۇسقاۋلىعى، تىلگە جەڭىل دەڭگەيدەگى سوزدەر تىزبەگى قالىڭ وقىرمانعا جول تارتادى. احاڭنىڭ ىزىنەن ەرگەن تەلجان شونان ۇلىنىڭ، ەلدەس ومار ۇلىنىڭ وقۋ-ادىستەمەلىك ماقالالارى دا ءبىلىم بەرۋ جولىندا ايتۋلى قىزمەت قىلدى. ءبىلىمدى ازاماتتاردىڭ باس قوسقان ورتاسىندا ءتىلىمىزدىڭ ءالىپبيى مەن قۇرىلىمدىق ەرەجەلەرى ءسوز بولدى. مەنىڭ ويىمشا، سول ءبىر زامانداعىداي القالى جيىندى ءالى دە وتكىزۋ كەرەك. جاڭا قازاقستاندا تالقىلايتىن، وزگەرىس ەنگىزىپ، ءبىر ۋاجگە كەلەتىن ماسەلەلەر قاراسىن جوققا شىعارمايمىز. ءتىل جاناشىرلارىمەن قاتار وزگە عىلىم وكىلدەرىنىڭ باس قوسۋى انا ءتىلى يگىلىگى جولىندا تىڭ جاڭالىقتار اكەلەر ەدى. نەگە دەسەڭىز، احاڭنىڭ مەكتەبى جوعارىدا اتى اتالعان عالىمداردى ءوسىردى، ۇشتادى. جاس بۋىن وكىلدەرى جاڭالىق اشىپ جاتسا، احمەت ەردىڭ مارتەبەسى تاعى دا كوتەرىلگەنى. ەكىنشىدەن، 19 عاسىرداعى ۇلتتىق جازبا ادەبيەتىمىزگە دەم بەردى.  سوناۋ زار زامان اقىندارىنان باستاپ، رەاليستىك باعىتتى اكەلگەن ابايدىڭ مۇراسىن تولىقتىردى.  قازاق دالاسىن رومان،اڭگىمە، پوۆەست، پوەما، باللادا، دراما سەكىلدى جانرلارمەن تانىستىردى. اپساتتە-اق ادەبيەتىمىز جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، باتىس پەن شىعىستىڭ ادەبيەت ونەرىمەن يىق تەڭەستىردى. ونىمەن قويماي قازاق لەكسيكاسىن ءسوزدى قولدانۋ، ۇعىمدى اشۋ، قۇبىلىستى سۋرەتتەۋ سىندى جۇيەلەرمەن تولىقتىردى. الاشتىڭ بۇل ىزدەنىسى جويىلمادى. كەيىننەن، تەتەلەس ىنىلەرى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قالامىنا ءتىل ءبىتىردى. ايبىندى رۋحىمەن باۋكەڭدەي ەرلەر، تاريحتى تايسالماي جازعان ءىلياس ەسەنبەرلين، مۇحتار ماعاۋيندەي ورشىلدەردى ادەبيەت سالاسىنا باۋلىدى.  

الاشتىڭ ازاماتتارى ءتىل-ۇلتتىڭ قورعانى باعا بەردى. قازاق حاندىعى داۋىرىندە ءتىل بيلىككە حالىقتىڭ اششى زارىن جەتكىزۋ قۇرالى بولسا، الاش قوزعالىسى كەزىندە ۇلتتى تۇتاستىرۋشى عالامات كۇش سانالدى. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ: «ۇلتتىڭ ۇلت بولۋى ءۇشىن ءبىرىنشى شارت – ءتىلى بولۋ» دەگەن قاناتتى ءسوزى جاس ۇرپاقتىڭ كوكىرەك كوزىنە توقىپ وتىرۋىمىز قاجەت. كۇللى الاش ۇلدارىنىڭ ءتىل تۋرالى ولەڭدەرى، وزىق ويلارى ەگەمەندىك العان بۇگىنگى قازاققا دا جولباسشىلىق ەتىپ جاتىر. 

جوعارىدا ايتىلعان ويلارىممەن زامانداسىمنىڭ كوكىرەك كوزىنە ۇندەۋىم جەتسە دەيمىن.پاتشانىڭ بودانىنان اراشالاۋدى قالاعان الاش ەرلەرى ارماندا كەتتى. بابالار اماناتىن ازات ەلدىڭ ۇرپاعى رەتىندە جۇزەگە اسىرۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ بورىشىمىز.

تەمىرجان كوركەم

---