InfoHub Logo

ەڭ الدىمەن «مودەرنيزم» ۇعىمىنا توقتالىپ وتسەك، مودەرنيزمگە نە ءتان؟ سانا اعىمى؛ جوعالعان ۇرپاق تاقىرىبى؛ ۇلى دەپرەسسيا، ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اسەرى. "جوعالعان ۇرپاق" ۇعىمى پاريجدە ءومىر سۇرگەن امەريكاندىق مودەرنيزمنىڭ وكىلى گەرترۋدا ستەينگە تيەسىلى. بۇل تەرمين ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ەسەيىپ، كەيىننەن ءوز ورنىن تابا الماعان، الەمگە كوڭىلى قالعان جاستاردى سيپاتتايدى؛ فورمامەن ەكسپەريمەنتتەر. سىزىقتىقتىڭ ورنىنا فراگمەنتاسيا پايدا بولادى-كەيبىر بولىكتەر بىر-بىرىمەن بايلانىستى ەمەس. مودەرنيزم- يتاليان تىلىنەن اۋدارعاندا «زاماناۋي اعىم» بۇل ون توعىزىنشى عاسىر اياعى مەن جيىرماسىنشى عاسىر ورتاسىن قامتيتىن ونەردەگى ءداستۇرلى پرينسيپتەردەن باس تارتىپ، جاڭاشىلدىق پەن ەركىندىك الىپ كەلگەن باعىت. تار ماعىناسىندا مودەرنيزم ونەردەگى باعىتتى بىلدىرەدى. ياعني، ساۋلەت، ادەبيەت، كەسكىندەمە، مۋزىكا. ەڭ العاش پايدا بولعاندا ساۋلەت ونەرى مەن سانگە اسەر ەتىپ، كۇللى ەۋروپاعا تانىلدى. جانە ءار ەلدە وزىندىك اتاۋى بار. مىسالى، يتالياندىقتار «بوستاندىق ءستيلى» دەيدى، اۆستريالىقتار-سەسسيون، نەمىس حالقى-يۋگەندستيل. ال كەڭ ماعىناسىندا بۇل اعىمدى اۆانگاردتىق دەپ اتاۋعا بولادى. ءبىراق، ەكى باعىت بىر-بىرىنە ۇقساعانىمەن، ولاردى شاتاستىرماۋ كەرەك. ەكەۋى دە جاڭا،ەرەكشە زات جاساۋعا تىرىسقانىمەن، مودەرنيزم جاڭانى تەك كوركەمدىك رەتىندە ۇسىندى. مودەرنيزم دە، اۆانگارديزم دە مادەنيەتتىڭ رەاليزمنەن الىستاپ، ونەردىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋى بولدى. ال، تاريحي تۇرعىدان سيپاتتايتىن بولسام، مودەرنيزم باعىتى نەگىزىنەن، ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا جاۋاپ رەتىندە،رەاكسيا رەتىندە قالىپتاسقان.

پوستمودەرنيزم-بۇل ونەردەگى باعىت قانا ەمەس-بۇل ادامنىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ كورىنىسى، اقىل-وي جاعدايى. پوستمودەرنيزم-بۇل ءوزىڭدى ءبىلدىرۋ ءتاسىلى. بۇل ءستيلدىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى-رەاليزمگە قارسى تۇرۋ، نورمالاردى قابىلداماۋ، دايىن فورمالاردى قولدانۋ، سونداي-اق يرونيا. پوستمودەرنيزم مودەرنيزمگە قارسى تۇرۋدىڭ ءتاسىلى رەتىندە پايدا بولدى.

ايگىلى جازۋشى ۋمبەرتو ەكو "راۋشان ورىسىندەگى جازبالاردا" كەز-كەلگەن ءداۋىردىڭ وزىندىك پوستمودەرنيزمى بار دەپ جازدى... ءار ءداۋىر (رەاليزم) ءبىر كەزدەرى داعدارىس شەگىنە جەتەدى. وتكەن شاق ادامعا اۋىر سالماق سالادى. تاريحي اۆانگارد (مودەرنيزم) وتكەننەن باس تارتقىسى كەلەدى... اۆانگارد وتكەندى بۇزادى، دەفورماسيالايدى جانە مۇنىمەن توقتاماي، كەسكىندى جويادى، ابستراكسياعا، تازا كەنەپكە جەتەدى. ءبىراق اۆانگاردتىڭ (مودەرنيزمنىڭ) ودان ءارى باراتىن جەرى بولماعان كەزدە شەك بار. سودان كەيىن ونى پوستمەدەرنيزم الماستىرادى: وتكەندى جويۋ مۇمكىن ەمەس بولعاندىقتان، ونى قايتا قاراستىرۋ كەرەك: يرونيالىق، اڭعالدىق جوق. بودريللارد سياقتى سىنشىلار پوستمودەرندىك دامۋ فيلوسوفيانى بەتتەر مەن سيمۋليارلارعا، ونەردەگى رۋحاني ترانسەندەنتتىلىكتىڭ نىشاندارىنان باستاپ، پوستمودەرندىك كيچكە، جالپىعا بىردەي ماتەريالدىق ۇستىرتدىككە، ماعىناسىز سەنساسياعا، تەرەڭسىز ومىرگە اكەلەتىنىن اتاپ ءوتتى.[1]

ءبىر كەزدەرى پوستمودەرن مودەرنيزمدى الماستىرىپ، ونى جەڭۋگە تىرىسىپ، وعان قاراما-قارسى شىققان بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا پوستمودەرنعا نە سايكەس كەلمەيدى جانە ءقازىر ونى جەڭۋدى تالاپ ەتەدى؟ ەڭ باستىسى، پوستمودەرندىك يرونيا، ويىن، سيمۋليارلار تاۋسىلدى. پوستمودەرن شىنايىلىقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تۋدىردى. ول جەكە تاجىريبە مەن شىنايى سەزىمدەردى قۇنسىزداندىردى، ماعىنالار مەن قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزدىلىعىن ازايتتى. وزگەرتۋ تۋرالى ءوتىنىش-بۇل پوستمودەرن تۋدىرعان اپاتياعا نەمەسە نيگيليزمگە بوي الدىرماۋ ارەكەتى. سونىمەن قاتار، پوستمودەرنيزم تەڭ ماعىنالى نارسە ۇسىنا المادى. الەم پوستمودەرننەن شىعۋدىڭ جولىن ىزدەيدى، ادامدار مەن ەلدەردى بىرىكتىرەتىن يدەيالاردى ىزدەيدى، ورتاق ەمەس، بىرىكتىرەتىن قۇندىلىقتار مەن ماقساتتاردى بەلگىلەيدى.

جاڭا ءداۋىردىڭ باستالۋى 2001 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە بەلگىلەندى. ونى بەلگىلەۋ ءۇشىن كوپتەگەن تەرميندەر ۇسىنىلعان (پوستپوستمودەرن، پوستپوستمودەرنيزم، گيپەرمودەرنيزم، مەتامودەرن، التەرناتيۆتى، ديدجيمودەرنيزم، پسيەۆدومودەرنيزم،اۆتو-مودەرنيزم) جانە ونىڭ ءمانىن تۇسىنۋگە كوپتەگەن ارەكەتتەر جاسالدى. ءبىز "مەتامودەرن" تەرمينىنە توقتالامىز، وندا "مەتا" (گرەك تىلىنەن. اراسىندا، ارقىلى) باسقا كۇيگە كوشۋدى، جاڭا نارسەگە اينالۋدى، شەكتەن شىعۋدى بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار،"مەتا" ارالىقتى باسا كورسەتەدى. سونىمەن، پلاتون metaxis قاراما-قارسى ەكى ۇعىمنىڭ اراسىندا تەربەلىس پەن ءبىر مەزگىلدە بولادى، جانە ءدال وسى ماعىنادا مەتامودەرنيزم تەرمينىن گوللانديالىق مادەنيەتتانۋشىلار ت.ۆەرميۋلەن مەن ر. ۆان دەر اككەر ۇسىنعان. مەتامودەرن-بۇل مودەرنيزم مەن پوستمودەرنيزمنىڭ اراسىندا بولۋ عانا ەمەس، ولاردى بىرىكتىرۋگە تىرىسۋ، ءبىراق سينتەز ارقىلى ەمەس، ولاردىڭ اراسىنداعى قوزعالىس. ت. ۆەرميۋلەن مەن ر. ۆان دەر اككەر مەتامودەرنيزمگە ءتان تەربەلىس تۋرالى ايتادى: "ونتولوگيالىق تۇرعىدان العاندا، مەتامودەرنيزم مودەرنيزم مەن پوستمودەرن اراسىندا وزگەرەدى. ول مودەرنيزمنىڭ ىنتا-جىگەرى مەن پوستمودەرندىك مازاقتىڭ، ءۇمىت پەن مەلانحوليانىڭ، قاراپايىمدىلىق پەن حاباردارلىقتىڭ، ەمپاتيا مەن اپاتيانىڭ، بىرلىك پەن كوپتىكتىڭ، تۇتاستىق پەن ءبولىنۋدىڭ، ايقىندىق پەن تۇسىنىكسىزدىكتىڭ اراسىندا وزگەرەدى. ارينە، العا-ارتقا سەرپىلىپ، مەتامودەرن مودەرنيزم مەن پوستمودەرن اراسىنداعى قايشىلىقتاردى جەڭۋگە تىرىسادى". قاراما-قايشىلىقتار اراسىنداعى تەربەلىستەر ماياتنيكتىڭ بەينەسىن تۋدىرادى. بۇل مەتامودەرننىڭ باستى قاسيەتى-قوزعالىس، ءارتۇرلى، ءبىراق تەڭ، كوپتەگەن مۇمكىندىكتەردى تاڭداۋ. مەتامودەرن ءوزىنىڭ يەرارحياسىمەن، بەلگىلەنگەن بيلىكتىڭ كۇشىمەن، يدەولوگيالارمەن، تاڭداۋ قۇقىعىن بەرمەيتىن ناسيحاتپەن جانە پوستمودەرننىڭ يرونيالىعىمەن، ءوزىنىڭ تەرىسكە شىعارۋىندا، مودەلدەۋىندە جانە ويىنىندا شىنايى، بايسالدى ورىن قالدىرماعان بارلىق نارسەنى مازاق ەتۋگە تىرىسادى.  مەتامودەرن ولاردى ساقتاۋ كەزىندە ەكى شەكتەن شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ءبىراق ءوزارا تاۋەلدىلىكسىز. وسىلايشا، ول ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىلى يرونيامەن بايلانىستى قۇبىلىستاردى انىقتايدى جانە بايسالدى، شىنايى قارىم-قاتىناسقا لايىق قازىرگى جاعدايدى باعالايدى.

مەتامودەرن فورمالارى ءالى بەلگىسىز. ءبىر نارسە انىق - ەگەر مودەرنيزم وزگەرىستەر مەن داعدارىستاردى تەرىس نارسە دەپ ساناسا جانە پوستمودەرنيستىك قوعام ءۇشىن داعدارىس جاعدايىندا ءومىر ءسۇرۋ جاعىمسىز، ءبىراق تانىس نارسە بولسا، وندا مەتامودەرنيزمنىڭ ءوزى وزگەرىستەردى، وتپەلى جاعدايلاردى، داعدارىستىق كۇيدەن، بەلگىسىزدىكتەن ماعىنالارعا كوشۋدى ىزدەيدى جانە ونى جاسايدى. مەتامودەرن مودەرن مەن پوستمودەرننەن وزىنە قاجەت نارسەنى الادى. ەڭ باستىسى، مەتامودەرن ءبىزدى كۇتپەگەن جەردەن تاريحقا، داستۇرگە، كوشپەندىلەردىڭ قۇندىلىقتارىنا باعىتتايدى (بۇل تۋرالى - بولەك) جانە كەڭىرەك، ورتا عاسىرلارمەن بايلانىستى كورسەتەدى.

ەگەر پوستمودەرندىك يرونيا مودەرنيزمنىڭ اۋىرلىعىنا رەاكسيا بولسا، وندا پوستيرونيا– بۇل پوستمودەرننىڭ ابسۋردتىعىنا جاۋاپ. ەگەر پوستمودەرن بايىپتى قابىلداۋعا بولمايتىن نارسەنى كورسەتسە، وندا پوستيرونيا كەلەكە-مازاقسىز بايىپتى قابىلدانۋى كەرەك نارسەگە نازار اۋدارادى. پوستيرونيا ابسۋردتى، قيسىنسىز، جالعان قابىلداۋدان باس تارتادى، سونىمەن بىرگە ادام ءۇشىن ماڭىزدى نارسەلەرگە، شىنايىلىققا، ماعىنالارعا، شىندىققا بايىپتى قارايدى. پوستيرونيا مەتامودەرننىڭ ماڭىزدى دومينانتى رەتىندە "جاڭا شىنايىلىقتى" اشادى. بۇل وزىنە، اينالاسىنداعى ادامدارعا جانە الەمگە دەگەن شىنايى كوزقاراستى بىلدىرەدى. بۇل دەگەنىمىز، باسقا ادامداردىڭ رولدەرى مەن مودەلدەرىن سىناپ كورۋدىڭ قاجەتى جوق؛ بەلگىلى ءبىر ۇلگىلەر مەن ستەرەوتيپتەرگە سايكەس كەلۋدىڭ، تيپتىك، جاپپاي بولۋدىڭ قاجەتى جوق. شىنايى ءبولۋ-وزىڭ بولۋ. "جاڭا شىنايىلىقتى" تۇسىنۋگە، مىسالى، زاماناۋي وتاندىق شوۋ-بيزنەس جۇلدىزدارىن ديماش پەن يمانبەكتى سالىستىرۋ كومەكتەسەدى. اتالعان جاستاردىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ ولار «جۇلدىز» بولۋ اتاعىنا قىزىقپاعاندار، ياكي، ولار تەك وزىندىك ونەرلەرىن پاش ەتۋدىڭ ارقاسىندا تانىلعاندار. ديماش، يمانبەك، ايسۇلتان سەيىتوۆ، قۋانىش بەيسەكوۆ جانە ت.ب. شوۋ-بيزنەستىڭ كوپتەگەن تۇلعالارى  اياسىندا ەرەكشەلەنەدى جانە بۇل كوزگە كورىنبەيدى. اتالعان جاستار ءقازىردىڭ وزىندە پاراديگمادا، مەتامودەرن يدەياسىندا.

بۇگىنگى تاڭدا الەۋمەتتىك جەلىلەر كەز – كەلگەن ادامعا كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىن تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ال ونىڭ باستى جولى-قازىرگى الەمگە قاجەت نارسەنى بەرۋ: شىنايىلىق. رۋحانيلىققا، شىنايىلىققا دەگەن قاجەتتىلىك قازىرگى الەمنىڭ تەرەڭ تەحنولوگيالىق دەڭگەيىنە، ادامداردىڭ تابيعي الەمنەن بولىنۋىنە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. قازىرگى ادام ءوز سەزىمدەرىن، ەموسيالارىن، مورالدىق دەنساۋلىعىن قۇر بوسقا كەتىرگىسى كەلمەيدى. جاقىندا ول ءوزىنىڭ فيزيكالىق دەنساۋلىعىنا جول بەرگىسى كەلمەدى جانە كاسىبي قىزمەت اياسىندا فيزيكالىق جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىلىگىن جوعالتىپ، فيزيكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىردى. سپورتپەن شۇعىلدانۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتى قازىرگى قوعام ومىرىندەگى ماڭىزدى ترەندكە اينالدى. ەندى رۋحاني "فورمانى" قايتارۋ كەزەگى كەلدى: سەزىمدەر، ەموسيالار، شىنايىلىق. مەتامودەرن ءدال ەتيكالىق دومينانتپەن سيپاتتالادى. مەتامودەرننىڭ تۇبەگەيلى ماڭىزدى ەتيكالىق قۇرامداس بولىگى ونىڭ ەتيكالىق ماقساتتارىن انىقتايدى. دەمەك، مورال ماسەلەلەرىنە، شىنايى قارىم-قاتىناسقا، الەمگە، ەكولوگياعا، قاجەتتىلىكتەرى جوعارى ادامدارعا جانە ت.ب. مەتامودەرن وزەكتى ماسەلەلەرگە جاۋاپ بەرەدى، قوعامنىڭ جاعدايىنا اسەر ەتۋگە تىرىسادى، جاڭا ماعىنالار تۋعىزادى، الەمدى العا جىلجىتادى.

تاۋەلسىز قازاقستان ونەرىنىڭ يننوۆاسيالارى وسى كۇنگە دەيىن ادەتتە مودەرنيزم نەمەسە پوستمودەرنيزم تۇرعىسىنان قاراستىرىلاتىن، ءبىراق قازىرگى كەزدە ءبىز زاماناۋي مادەنيەتتى جاڭا پاراديگما تۇرعىسىنان زەرتتەۋىمىز كەرەك. قازاقستاننىڭ بەينەلەۋ ونەرىندەگى يننوۆاسيالاردى زەردەلەۋ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كوپتەگەن شىعارماشىلىق جۇمىستارىندا كورىنىس تاباتىن "مەتامودەرنيزم" جاڭا پاراديگماسى تۇرعىسىنان قازىرگى زامانعى سۋرەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىق ءومىربايانىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن عانا ەمەس، مادەني-تاريحي كونتەكستتى دە ەسكەرە وتىرىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىعىن تالداۋ كەزىندە مۇمكىن بولادى. "مەتامودەرنيزم" نەگىزگى ۇعىمى "وسيللياسيا" نەمەسە تەربەلىس رەتىندە قاراستىرىلادى. تاۋەلسىز قازاقستان ونەرىندەگى جاڭا ەسىمدەردى زەرتتەي وتىرىپ، كوپتەگەن ەڭبەكتەردە مەتامودەرنيزمگە ءتان وسيللياسيا ۇعىمى بار ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى. اسىرەسە ارمان ساين، مەدينا بازارعالييەۆا، ءانۋار مۇسىرەپوۆ، تاحير ياحياروۆ سياقتى جاس تۇلعالاردىڭ شىعارماشىلىعىندا. ولاردىڭ ىشىندە Ambujerba بۇركەنشىك اتىمەن تانىمال تاحير احمەروۆتىڭ جۇمىسىن اتاپ وتۋگە بولادى، ونىڭ ەڭبەكتەرىندە مەتامودەرنيزمنىڭ، ياعني وسيللياسيانىڭ جارقىن بەلگىلەرى بايقالادى. بۇل ۇعىم ونىڭ ەڭبەكتەرىندە اڭعالدىق فورمالارىمەن ەلەۋلى مانماتىندەر تۋرالى ايتاتىندىعىندا كورىنەدى، بۇل تۋرالى horsemilk ونلاين-جۋرنالىنىڭ تاۋەلسىز كۋراتورى جانە باسپاگەرى انۆار مۇسىرەپوۆ جازادى "ونىڭ قاراپايىم جانە جەڭىل قيمىلدارى، شىنايى جانە ءتىپتى اڭعالدىق سيۋجەتتەرى مۇقيات قاراعان كەزدە قازاقستاندا قازىرگى زامانعى ونەردىڭ قالىپتاسقان مەينستريمىنە قارسىلىققا قاتىستى الدەقايدا كۇردەلى قاقتىعىستى قامتيدى". ينتەرنەت الەمدى قابىلداۋدى جانە ونەردى ءتۇسىنۋ مەن قابىلداۋعا دەگەن كوزقاراستى تولىعىمەن وزگەرتتى، بۇل بىزگە جەلىدەگى شاعىن ورىنداۋشىلىق ارەكەتتەر ارقىلى قارىم-قاتىناستىڭ جاڭا تاسىلدەرىن بەردى. قازىرگى ۋاقىتتا ونەر ءوزىن-وزى كورسەتۋ جانە ەكسپەريمەنت جاساۋ ءۇشىن شەكسىز مۇمكىندىكتەر بەرەتىن شىعارمالاردىڭ يدەيالىق ساندىق كەڭىستىگىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ (ورىنداۋ) رەتىندە قابىلدانادى. قازىرگى ۋاقىتتا قازنەتتە بەلسەندى جاس سۋرەتشىلەر از ەمەس، مىسالى، ARTBAT FEST جوباسىنىڭ قاتىسۋشىلارى ارمان سەين، انۆار مۇسىرەپوۆ، مەدينا بازارعالييەۆا جانە نازيرا كاريموۆا ورتالىق ازيانىڭ زاماناۋي ونەرى تۋرالى ءوز سايتىن ىسكە قوستى، جوبا اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا "جىلقى ءسۇتى" دەگەندى بىلدىرەتىن "Horsemilk" اتاۋىمەن اتالعان. بۇل اتاۋدىڭ يرونيالىعى-تانىمال "قىمىز" رۋنەتىنىڭ ينتەرنەت-مەمبەرىنەن الىنعان، بۇل مەم-كۇلكىلى سۋرەتتەردە شەبەر جاسىرىلعان، تۇركى مادەنيەتى مەن قىمىز ءۇشىن يرونيالىق تاڭدانۋ بولىپ تابىلادى.

مەتامودەرندى تاۋەلسىز پاراديگما رەتىندە العاش رەت 1995 جىلى نيرمالا ديەۆي مەتامودەرن داۋىرىندە — مودەرنيزم مەن پوستمودەرنيزمنىڭ وسالدىقتارىن اشاتىن جانە ولاردى جويۋدى ۇسىنعان مادەني جانە رۋحاني مانيفەستتە ايتقان: اقىل-وي، تەپە-تەڭدىك جانە ىشكى قايتا قۇرۋ. مەتامودەرنيزم-بۇل مودەرنيزمنىڭ تامىرىنا ەنۋ. وسىعان ۇقساس دارەجەدە ديەۆي ءداۋىرىنىڭ" مەتامودەرن ءداۋىرى " مەتامودەرنيزم پاراديگماسىنىڭ تەورياسى مەن پراكتيكاسى ءقازىر بولجانعاننان وزگەشە بولادى دەپ بولجايدى. وسى داۋىردەگى ادامدار ءبىر ۋاقىتتا پوستمودەرنيزم بوستاندىعىن سەزىنىپ، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ وزىندىك جولىن تاڭداي الادى. مەتامودەرنيزم-بۇل ادەبيەتتە، ونەردە جانە مادەنيەتتە جاڭا پاراديگمانى بىلدىرەتىن سيمۆول. ەتيكالىق قاعيدات ۇستەمدىك ەتەتىن پاراديگما ءتۇپنۇسقالىقتى ىزدەۋمەن جانە بولمىستىڭ ءمانىن انىقتاۋمەن بايلانىستى، بۇل فراگمەنتتەلگەن "مەن" ماعىنانىڭ جاڭا فورمالارىنا ەنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مەتامودەرنيزمنىڭ سونىمەن قاتار، تاعى ءبىر جاڭا مادەني پاراديگما قالىپتاستىرۋداعى كورىنىسى- ول، قازىرگى تاڭدا ادامداردىڭ ءوزىنىڭ پسيحولوگيالىق دەنساۋلىعىنا، ىشكى جان-دۇنيەسىنە باسا نازار اۋدارۋىندا. كۇندەلىكتى ومىردە الەۋمەتتىك جەلىلەردەن بايقايتىنىمىزداي پسيحولوگيالىق كانالداردىڭ، مەديتاسيا جاساۋعا شاقىراتىن كونتەنتتەردىڭ، «human design» تەرمينىنىڭ كۇن ساناپ ارتۋى.  سونىمەن قاتار «Child free» فەنومەنى تۋرالى ايتا كەتكىم كەلەدى. نە سەبەپتى ول مەتامودەرنيزمنىڭ ءبىر كورىنىسى بولا الادى؟ چايلدفري ياعني، ءوز ەركىمەن بالا تاربيەسىنەن بوس بولۋ. بۇل قازىرگى تاڭداعى سۋبمادەنيەتتىڭ ءبىر ءتۇرى سونىمەن قاتار ءوز الدىنا جەكە يدەولوگيا. ەڭ العاش فەنومەن رەتىندە اقشتا قالىپتاسقان. قازىرگى تاڭدا مەديا قۇرالدارىنىڭ ارقاسىندا الەمگە بۇل يدەولوگيا كەڭ تارالۋدا. نە سەبەپتەن بۇل يدەولوگيا قازىرگى تاڭدا اكتۋالدى؟ دەگەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن، بۇل سۇراققا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرسە بولادى: بىرىنشىدەن، جوعارىدا اتالىپ كەتكەندەي ءقازىر ادام ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىن،ەركىندىگىن ويلايدى. ياعني، بار ءومىرىن تەك وزىنە ارناپ، ەشقاندايدا جاۋاپكەرشىلىكسىز وتكىزگىسى كەلەدى. ەكىنشىدەن، ماتەريالدى جاعىنان بالانى وسىرىپ-جەتىلدىرە المايتىندىعىنا سەنىمدى بولعان جاعدايدا، جانە دە بالا تاربيەسىمەن اينالىسۋعا كۇش-جىگەرى جەتپەيتىندىگىن سەزىنگەن جاعدايدا سانالى تۇردە وسى يدەولوگيانى ۇستانادى. بۇل دا ءبىر، مەتامودەرنيزم كورىنىسى. سەبەبى، جاڭا مادەني پاراديگما قالىپتاستىرۋدا. ءبىراق تا، ارينە ءبىزدىڭ مەنتاليتەتكە كەلەر بولساق، مادەنيەتىمىزگە جات فەنومەن.

پوستمودەرنيزم كەزەڭى اياقتالدى، ال ءبىزدىڭ بەلسەندى ديناميكالىق كۇيىمىز قازىرگى ۋاقىتتا "مەتامودەرنيزم" ۇعىمىن ءتۇسىندىرىپ، اشا الادى. شەتەلدىكتەردىڭ يننوۆاسيالىق تەرميندەرىنىڭ كومەگىمەن مۇنداي تالداۋ قازاقستاننىڭ وزەكتى ونەرىنىڭ قازىرگى قۇبىلىستارىنا تۇسىنىك بەرەدى. تۇتاستاي العاندا، بۇل ءبىزدىڭ وڭىردە جانە ودان ءارى ونەرتانۋدا قازىرگى زامانعى ونەردى دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى پروسەسس، بۇل الەمدىك مادەني ارەنا مانماتىنىندە بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى جوققا شىعارا المايتىن كەزدە، جاھاندانۋ كەزىندە ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى دامىتۋ ءۇشىن قاجەت. الەم حح عاسىردىڭ ينەرسياسىنان الىستاپ، تەز وزگەرۋدە. مەتامودەرنيزم تۋرالى ءبىلۋ كەرەك ەڭ باستىسى — بۇل پوستمودەرنيزمگە رەاكسيا رەتىندە پايدا بولدى. ءبىر كەزدەرى پوستمودەرنيزم مودەرنيزمگە رەاكسيا بولعان سياقتى. سوندىقتان ونى ماياتنيكپەن سالىستىرادى — ءبىر جاعىنان فاناتيكالىق يدەاليزمنەن باس تارتۋ، ەكىنشى جاعىنان نيگيليزم مەن سكەپتيسيزم بار.

قورىتىندىلاي كەلە، مەتامودەرنيزم- وزگەرۋگە دەگەن ۇمتىلىستىڭ سالدارى ەمەس: ول قوعامنىڭ وزگەرىسكە ۇمتىلماۋىنا قورعانىش رەاكسياسى رەتىندە پايدا بولدى. ەگەر ءبىز بۇل اعىمداردى مادەني ديزاين تۇرعىسىنان قاراستىراتىن بولساق، وندا مەتامودەرنيزمدى پوستمودەرنيزمنىڭ دامۋىنىڭ ەڭ جوعارى ساتىسى دەپ اتاۋعا بولادى. مەتامودەرنيزم قۇندىلىقتاردىڭ قاراپايىم قۇلدىراۋىمەن جانە الەۋمەتتىك دەگراداسيامەن تۇسىندىرىلگەن مادەني قۇرىلىستىڭ ودان ءارى جەتىلدىرىلگەن نۇسقاسىنا اينالدى. مەتامودەرن-بۇل جەكە تۇلعا بولۋ ءتاسىلى. ءبىراق پوستمودەرندىك تاقىرىپتان ايىرماشىلىعى، مەتامودەرنيستىك تۇلعا جالپى شىندىقتىڭ ءبىر بولىگىن قۇرايدى. مەتامودەرندە ادامدار مادەنيەتتىڭ تولىقتىعىن اشادى، ويتكەنى بارلىق مۋزىكانى، ادەبيەتتى، ويىندار مەن فيلمدەردى يرونياسىز قابىلداۋعا بولادى، ويتكەنى مەتامودەرندە جوعارى جانە تومەن دەپ ءبولۋ جوق، ءبارى دە تەڭ سوندىقتان، ءار ەلەمەنت ماڭىزدى.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى، ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسى، مادەنيەتتانۋ ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتى الماحانوۆا نازەركە،

Author: Almakhanova Nazerke

وندىرىستىك تاجىربيە جەتەكشىسى: ەسبولوۆا م.ا.

---