كوڭىل قوڭىراۋى مايرا
قىزى ەدىم ءۋاليدىڭ اتىم مايرا،
وتىز ءتىس كومەكەيدە ءتىلىم سايرا.
قولىما گارمون الىپ جونەلگەندە
ىلەسەر سوندا ماعان جىگىت قايدا.
ايرا، مايرا،
ايرا، مايرا، —
دەپ، ءجۇز بۇرالىپ، توقسان تولعاپ ءان شىرقاعان،
موينىم جۇزگەن قۋداي يىلەدى،
ورتا ءجۇز ءان شىرقاسام سۇيىنەدى، —
دەگەن. ءبىرجان سالدىڭ سالدىق، ەركەلىك داستۇرىنە ەلىكتەگەن، اققۋداي قىلاڭ، توتىداي سىلاڭ، جانى سەرى، جارقىلداعان مايرانىڭ اتى قازاق حالقىنا ءوزى ءتىرى كۇنىندە-اق ءماشھۇر ەدى. ءبىراق مايرانىڭ كىم ەكەنىن، ونىڭ قايدا تۋىپ، قايدا وسكەنىن ەلدىڭ ءبارى بىلە بەرمەيدى. ويتكەنى، مايرانىڭ اتىن انىنەن ەسىتكەنى بولماسا، ونىڭ كىم ەكەنىنە ۇڭىلە قاراعان دا ەشكىم بولماعان. ولاي بولۋىنىڭ سەبەبى وزىنەن-وزى اشىق. ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنا دەيىن تاڭدايىن بال تامعان تالاي اقىن، كومەيىنەن ءان گ ۇلى توگىلگەن تالاي بۇلبۇل ەكى اۋىلدىڭ اراسىنان شىعا الماي بۋلىقتى. پاتشا چينوۆنيكتەرى مەن قازاقتىڭ بولىس، بيلەرى حالىق ونەرىن قادىرلەپ، ونى ورىستەتۋ تۇگىل، تۇنشىقتىرىپ، قۇرتۋعا اسىق بولدى. مەن ءومىردىڭ گۇلىمىن، حالقىمنىڭ بۇلبۇلىمىن دەگەن ءبىرجان سال، اقان سەرىلەر ادەمى ءانى ءۇشىن ومىردەن سوققى جەدى. تۇششى ەتىنە اششى تاياق تيگىزدى. مۇڭىن ايتار، شەرىن تارقاتار جان تاپپادى، ادام كورمەگەن قورلىقتى كوردى.
ءبىراق ازنابايدىڭ ءبىرجانعا سەرمەگەن قايىس قامشىسى وزىنە لاعنەت قامشىسى بولىپ سوعىلدى. ءبىرجاننىڭ جىلاپ ايتقان ءانىن ەسىتكەندە بۇكىل قازاق حالقى انگە قوسىلىپ جىلادى. قانداي قىسىمشىلىق بولسا دا حالىق ونەردى، ءاندى، كۇيدى سۇيگەن. ان-كۇي ارقىلى ىشىندەگى شەرىن تارقاتقان. سونداي قىسىمشىلىق زاماندا تۋىپ، وسكەن مايرا دا ءوزىنىڭ بويىنداعى ونەرىن ەركىن ورىستەتە الماعان. اسىرەسە شاريعاتتىڭ شىرماۋىنا تۇسكەن شىعىس ايەلدەرىنىڭ قوساعىنا مايرا دا قوساقتالعان. ول دا قىز بولىپ قىرىق ۇيدەن تىيىم كورگەن، اتا-ەنەنىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاعان كەلىن بولعان. ءبىراق تۋىستا بىتكەن ونەر، اينالاسىن انىق كورە بىلگەن زەرەكتىك، ەرىكسىز كيگىزگەن نوقتادان باسىن سىپىرىپ، جانى سۇيگەن ءانىن، جان سەرىگى گارمونىن قولىنا الىپ، بەلىن قىرىق بۇرالتىپ، انىمەن قۇلپىرعان.
كەڭەس وكىمەتى ورناعان كەزدە مايرانىڭ جاستىق جالىنى قايتىڭقىراپ، بۇرىنعى كورگەن قىتىمىر تۇنەگىنە تۇنشىققان كەزى ەدى. ونىمەن قاتار كوركەمونەردىڭ بويى ءوسىپ، بۇعاناسى قاتپاعان كەزىندە مايرانى ەشكىم زەرتتەپ، ونىڭ اسەم ءانىن، سۇيەگىنە بىتكەن جايدارى مىنەز، جارقىن ءجۇزىن جۇرتشىلىققا تانىستىرۋعا ەشكىم كوڭىل بولمەدى. ءبىراق مايرانى حالىق وتە جاقسى كورگەن، ونىڭ ءانىن ءبىر ەستىگەن ادام، ەكىنشى رەت ەستۋگە قۇمارلانىپ، اسىق بولاتىن بولعان. مايرانىڭ ءوزى دە دۋماندى، ساۋىقتى، ەركىندىكتى ەرەكشە سۇيگەن. سوندىقتان دا ءوزىن سۇيگەن حالىقتى ول دا سۇيە بىلگەن. حالىقتىڭ الدىندا قولىنا گارمون العاندا توتى قۇستاي قۇلپىرىپ، حالىقتى وزىنە تارتىپ الاتىن بولعان. «نەعۇرلىم كوپشىلىك باس قوسقان جەردە يىعى كوتەرىلىپ كەتۋشى ەدى»، — دەيدى كورگەندەر.
مايرانىڭ تۋىپ، وسكەن جەرى وسى كۇنگى پاۆلودار وبلىسى، پاۆلودار قالاسى ول كەزدە كەرەكۋ اتالاتىن. سوندىقتان ءانىنىڭ اياعىنداعى قايىرماسىن ءبىر تۇرىندە:
ايرا، رايرا، كەرەكۋلىك مايرا
دايدا، دايدا دارا-راكۋ رايرا، —
دەپ، تۋىپ وسكەن جەرىن جانىنداي جاقسى كورىپ، انمەن وشپەيتىندەي ەتىپ ايتىپ كەتكەن.
مايرانىڭ اكەسى اقساق ءۋالي دەگەن سول كەرەكۋدىڭ تۇرعىنى، شالا قازاق، شەشەسى قاتيرا قازاق قىزى بولعان. ءۋالي كۇن كورۋ ءۇشىن نوعايشا بورىك تىگىپ، سونى كاسىپ ەتكەن.
سوندىقتان ونى كەرەكۋ قالاسىنىڭ حالقى بىردە اقساق ءۋالي، بىردە بورىكشى ءۋالي دەپ اتاعان.
ءۋالي مەن قاتيرا ءارى ۇلى، ءارى قىزى جالعىز مايرانى ءوز الىنشە ەركەلەتىپ وسىرگەن.
مايرا كىشكەنە كۇنىندە نوعاي مولداسىنان ءدىن وقۋىن وقىپ، ازداپ ساۋاتتى دا بولعان. ۇيىمەن كورشى تۇرعان ورىستىڭ كىشكەنە بالاسىمەن بىرگە ويناپ ءوسىپ، ورىسشا ءتىلدى دە جاقسى بىلگەن. مايرا جاس كەزىندە-اق ءاندى، ولەڭدى جاقسى كورىپ، كىشكەنتايىنان گارمون تارتۋعا قۇمار بولعان. گارموندى ەرتە تارتىپ، جاقسى ويناي بىلگەن سوڭ قوڭىراۋداي سىلدىراعان ادەمى داۋسىن قوسادى، ءسۇيتىپ گارمونىنا ابدەن جاتتىعادى، جاسى 13-14 شاماسىنا كەلگەندە-اق مايرا كەرەكۋ قالاسىنا بەلگىلى ءانشى قىز، ويىن-توي، شىلدەحانا، قىنامەندەنىڭ كوركى بولا باستايدى.
بىلەمىز دەگەن زامانداستارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا مايرانىڭ اكەسى ءبىر جىلى كۇز ايىندا كۇن كورىس ماقساتىمەن بايان جارمەڭكەسىنە بارىپ بورىك تىگەدى، شەشەسى قامزول تىگەدى. مايرانىڭ قۇلپىرىپ تۇرعان كەزى ەدى. سول جارمەڭكە كەزىندە بايان قالاسىنىڭ ساۋداگەر باي نوعايى توماشيەۆ عاريپان ءبىر ويىن كەشىن ىستەپ، سوندا بايان، كەرەكۋدىڭ باي ساۋداگەرلەرى، وقىعانسىماعى جينالادى، سول ويىنعا مايرا دا كەلەدى. وندا اسا ءماشھۇر بولماعان كەزى. ءبىراق مايرانىڭ ءانشى ەكەنىن بىلەتىندەردىڭ سۇراۋىمەن گارمونىن الىپ، ءان سالادى. گۇل شىبىقتاي مايىسقان سۇلۋ قىز ساندۋعاشتاي سايراپ، توتى قۇستاي قۇبىلىپ ءان توگەدى. كەرەكۋدىڭ بۇرقىراعان قۇمدى، تۇنجىراعان ءتۇتىندى قالا ءۇيىنىڭ الاسا قابىرعاسىندا بۋلىققان، ماقاۋ كوشەسىنە سوعىلىپ، بويىن جازا الماي جۇرگەن ەركىندىكتىڭ ساندۋعاشىن باياننىڭ كوك بۇيرا قاراعايعا بولەنگەن ساحارا اسقار شىڭىنىڭ اياسىندا كۇمىس تاباققا قۇيعان ءشارباتتاي سىلدىر قاققان سابىندىكولدىڭ ءمولدىر سۋى اسىرا اسپانعا كوتەرەدى. مايرانىڭ داۋىسىن جاڭا ەستىگەن حالىق انگە ۇييدى. ەسەرسوق قالتاسىنا سەنگەن ساۋداگەر، شەكپەننىڭ تۇيمەسىنە ءماز بولعان تورەسىماقتار... عاشىق بولادى.
بۇل جيىنعا اتاقتى شورمان تۇقىمىنان شىققان جاس بولىس زارجان دا كەلەدى. اۋزىنان جالىنى شىققان البىرت بولىس ءارى كەدەي، ءارى قورعانسىز شالا قازاقتىڭ ءانشى سۇلۋ قىزىن ءسان ءۇشىن توقالدىققا الماقشى بولادى. پاراقور ۇلىق، جالپى ەتەك اتقا مىنەرلەردىڭ قاڭقۋى قان كوكىرەك ەسەر بولىستى ودان ءارى جەلىكتىرەدى. ءبىراق وڭدى-سولىن جاڭا تانىپ كەلە جاتقان ءانشى قىز زارجاننىڭ ءسوز ايتقىزىپ جىبەرگەن كىسىلەرىن قابىلداماي، كەرى قايتارادى. ءۋالي مەن قاتيرا قىزىنىڭ ەركىنە قول سۇقپايدى. «بالانىڭ ءوزى بىلەدى»، دەيدى. بۇل شولجىڭ بولىستىڭ نامىسىنا تيەدى.
...ءۋالي، قاتيرا، مايرا ۇشەۋى شۇڭكىلدەسىپ وتىرعان كارىمجان ءۇيىنىڭ كىشكەنە بولمەسى (بۇل بايان قالاسىنداعى ءبىر جاتاقتىڭ ءۇيى) ءبىر ىڭىردە استان-كەستەن بولدى. قامشىسىن بىلەگەن قاندى اۋىز قانىپەزەر شابارلار، ايتاققا جەلىككەن يتتەي ءۇش سورلىعا ساپ ەتە ءتۇستى. دارمەنسىز اتا-انا ەڭىرەپ، جىلاپ-سىقتاپ قالا بەردى، جاس مايرا ءبورى الىپ قاشقان لاقتاي راقىمسىز قارا كۇشتىڭ شەڭگەلىنە ءىلىندى. قارا ءتۇندى قاق جارعان اششى داۋىس الۋعا كەلگەن قارا جۇرەكتىڭ جۇرەگىن جىبىتە المادى. ءۋالي مەن قاتيرانىڭ جىلاعان-سىقتاعانىن ەشكىم قۇلاعىنا ىلگەن جوق. سول جاقتان مايرا ۇزاق جوق بولدى.
مايرانى ۇرى-قارانىڭ ۇياسى بولعان ەفيمنىڭ شەشەسى ماشا كەمپىردىڭ ساكىسى جۇتتى. مايرا جەتى كۇندەي ساكى استىندا تۇتقىندا بولادى. مايرانىڭ دەرەگىن بىلە الماي، جىلاي -زارلاي كەرەكۋگە قايتقان جارمەڭكەشىگە ەرىپ ءۋالي، قاتيرا كەتەدى. كوپ-كورىم ادەمى مايرا، توتى قۇستاي قۇبىلعان ءانشى مايرا تورعا تۇسكەن تورعايداي شىرىلداپ، قارا جۇرەك وزبىر بولىس زارجاننىڭ تۇياعىنا ىلىگىپ، اقكەلىن وزەنىنەن ءبىراق شىعادى.
زارجاننىڭ الدىنا شىعىپ، مىناۋىڭ تەرىس دەپ ايتىپ كورمەگەن «شورەكەمنىڭ بەكزادا» ۇرپاعى كورىنە ەشنارسە دەي المايدى. ءبىراق شورمان تۇقىمىنىڭ بۇرىنعى سالتىنا قايشى اۋىز تولتىرىپ ايتار توركىنى جوق، ءتوردى تولتىرىپ بەزەنتەر جاساۋى جوق، كوكتەن تۇسكەندەي ويدا-جوقتا عايىپتان پايدا بولعانداي كەدەي شالا قازاق كەكىرەيگەن تىك اياق قىزىنا توبە شاشتارى تىك تۇرادى. باستىعى ءسادۋاقاس (ساكەن) اقساقال بولىپ، بۇل ءبىزدىڭ تۇقىمعا لايىق ەمەس، ءبىر سيقىرمەن بولعان اڭگىمە دەپ، كەلمەي جاتىپ نەشە ءتۇرلى وسەك تاراتادى. زارجاننىڭ بايبىشەسى كەلگەننەن-اق كىرپىدەي جيىرىلادى. زارجاننان قورىققاننان عانا كورىنەۋ ەشنارسە ىستەي المايدى.
ءارى ىقتيارسىز كەلگەن، ءارى اقسۇيەك شورمان تۇقىمىنىڭ شۋىلداعان قاڭقۋىنا تۇسكەن مايرا قاپالاقتىڭ قارا تۇنەگىنە شومادى. ءبىراق تۇسكەن تورى مىقتى، ونى ءۇزىپ شىعۋ قولدان كەلمەيدى. بارار جەر، باسار تاۋى جوق، كوزىنىڭ جاسىن، كوكىرەگىنىڭ شەرىن وزىنەن باسقا ۇعار كىسى تاپپايدى. ونىڭ جۇدەگەن جانىن، ولۋسىرەگەن بويىن كوتەرەتىن قۋاتى — جان سەرىگى ءانى، گارمونى بولادى. ول شورمان اۋىلىنىڭ ساسىق مەنمەندىگىنە ءانىن قارۋ قىلادى. كوكىرەگىن كەرنەگەن شەردى گارمونىنىڭ ۇنىمەن كۇڭىرەنتىپ سىرتقا شىعارادى.
مايرانىڭ شاشباۋىن كوتەرگەندىك ەمەس، ءوزىنىڭ ەكى اۋىل بولعانىن ماقتان ەتۋ ءۇشىن زارجان مايرانى بويداق مالىنا يە ەتىپ بولەك اۋىل قوندىرادى. مايراعا بۇل ءبىراز تىنىس بولادى. ىبىرايدىڭ جارىنىڭ قىزى كوك داۋىل بايبىشەنىڭ قىسىمىنان شىعىپ، ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتكەندەي. وزگەسىن بىلاي قويعاندا، گارمونى مەن انىنە ازداپ تا بولسا ەركىندىك تيەدى. ءومىردىڭ باسقا ءورىسى تارىلعاننان قانشا ويلانىپ بۇلقىنعانمەن، ەندى بوسانىپ كەتۋ قولىنان كەلمەيتىنىن ۇعىنعان مايرا قايراتقا مىنەدى. اۋزى التى قارىس كۇندەستىڭ اڭدىعان-باققان وسەگىنە، باي اۋىلىنىڭ بىقسىعان ساسىق ادەت-عۇرپىنا قارسى تۇرادى. ايۋداي الىسادى. ءارى ءتىلدى، ءارى ءوڭدى، ءوزى ءىستى، ءانشى، گارمونشى مايرا زارجانعا ايتقانىن ىستەتىن دارەجەگە جەتەدى.
زارجاننىڭ الدىندا بەدەلدى بولۋى مايرانىڭ شورماننىڭ باسقا تۇقىمىن جالىنداي شارپىپ ورتەيدى. ولار نەشە ءتۇرلى قاۋەسەت تاراتادى.
«ويباي، بۇل ادام ەمەس ەكەن، «جۋھا» جىلان. كۇندىز ادام، تۇندە ەل ۇيىقتاعاندا جىلان بولادى ەكەن، پالەنشە-تۇگەنشەلەر كورىپتى» دەپ، شىن عىپ مولدىرەتەدى. ازدەرىنىڭ تاراتقان وسەگىن شىندىققا اينالدىرۋ ءۇشىن مايرانىڭ حالىق سۇيگەن جايدارى مىنەزىن، سۇيەككە بىتكەن سەرىلىك، بويىنا بىتكەن انشىلىك قاسيەتىن كىرلەتۋ، حالىققا جەكسۇرىن ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى وزدەرىنىڭ جالدامالى وسەكشىلەرىنىڭ اۋىزدىعىن الادى. ويدان شىعارىپ وتىرىك ايتقىزادى.
«مايرا تۇندە شام سوندىرمەي ۇيىقتايدى ەكەن، ەگەر شام سونسە، تالىپ، ەسىن بىلمەيدى، ويتكەنى شام سونسە، وعان جىلان رەڭدى پەرى كەلەدى ەكەن. اسىرەسە ول زارجان كەلىپ قونعان كۇنى شامىن سوندىرمەيدى» دەپ وسەك تاراتادى. وسىنى ەستىپ مايرا ءۇيىنىڭ جۇمىسىنداعى ءبىر ايەلگە زارجاننىڭ بايبىشەسى كوپ اقى بەرىپ، زارجان كەلىپ قونعان كۇنى شامدى سوندىرتەدى. «ءبىر ۋاقىتتا زارجان ويانىپتى، سۇيتسە، ءۇيدىڭ ءىشى جاپ-جارىق، ەسىكتەن تورگە دەيىن ءورىپ جۇرگەن جىلان جارق-جۇرق ەتىپ وينايدى. شوشىپ كەتىپ مايرانى وياتسا، مايرا ويانبايدى. ءتىپتى دىبىس بەرمەيدى. سوندا زارجان دا تالىپتى-مىس، الدەن ۋاقىتتا ەسىن جيسا، تاڭ اتقان ەكەن، ۇيدە جىلان جوق. مايرا ءوزىنىڭ باسىن سۇيەپ وتىر ەكەن، زارجان سودان شوشىنىپ اۋرۋ بولىپتى. ءبىراق ءولتىرىپ جىبەرەدى دەپ مايراعا ايتۋعا قورقىپتى. زارجاننىڭ بۇكىل شورمان بولىپ جابىلعاندا دا مايرانى تاستاماۋى وسىدان ەكەن»، دەگەن نەشە ءتۇرلى وسەك تاعى تارايدى. ءبىراق بۇل ەسەكتەر وركوكىرەك، جاۋىنا جاسىمايتىن مايرانى كەمىتپەيدى، قايتا ول ورلەي تۇسەدى.
ءوز بيلىگى كەلەتىن دۇنيەنى مۇقتاج ادامدارعا بەرىپ، قولىنان كەلگەن كومەگىن ايامايدى.
مايرا زارجانمەن بىرنەشە جىل وتاسادى، ءبىراق بالا كوتەرمەيدى. بايدىڭ اۋلى ونىڭ ءوزىن بىرنەشە ساققا جۇگىرتەدى. مايرانى ول وسەك تە جاسىتپايدى، ول ونان سايىن سەرىگى گارمونىن تارتىپ، كوڭىل اشار ءانىن اڭىراتىپ، ءوزىن-وزى سەرگىتىپ، جۇباتىپ، قاپاستاعى ومىرىنە قايرات بەرەدى.
وسى جەردە مايرانىڭ سول ءبىر كوزدەرىندە كەيبىر ەرەكشە مىنەزىن ەسىنە العان اسفانديار قارت ايتقان ءبىر اڭگىمەسىن كەلتىرەيىن. اسفانديار ءسوزىن جەلىكسىز ايتاتىن، شىنشىل، وقىعان-بىلگەنى وتە كوپ، ءبىر شەجىرە ادام بولاتىن. ءبىر كەشكىلىكتە وپەرا تەاترىنىڭ جانىندا جاساندى كولشىكتەر جاعاسىندا وتىرعاندا، سۋ جايىنەن ءسوز قوزعالىپ، وسى ءبىر اڭگىمەنى ايتقان ەدى.
— ول كەزدە سەمەيدەگى قالالىق مەكتەپتە وقىپ جۇرگەم. سول جىلى جازدا اۋىلعا كەلدىم. اۋىل قاراكولدىڭ جاعاسىنا اينالا قونىپ، جايلاۋ جازى شالقىپ وتىر ەكەن. قالانىڭ شاڭ بوراپ، تاس پەن قۇمى ەسىلىپ جاتقان كوشەسىنەن كوك شالعىنعا كەلىپ كوسىلە جۇرگەن ەرەكشە وزگەرىس قوي. وسى ءبىر ساۋلەتتى كۇندەردىڭ بىرىندە قىستاي قالادا بولىپ، ەل ساعىنعان كوڭىلمەن اۋىلداردى ارالاعىم كەلدى. مەنىڭ قيالىمدى تىلسىممەن ءبىلىپ وتىرعانداي زارجان اۋىلى ءبىر تاماشا ماجىلىسكە دايىندالىپ جاتىر ەكەن. وسى جايلاۋدا باس قوسقاندا جاسالاتىن ءداستۇرلى ءماجىلىستى زارجان مايرانىڭ اۋىلىندا وتكىزەتىن بولىپتى. سول ماجىلىسكە ساكەن اعايدى زارجاننىڭ ءوزى كەلىپ شاقىرعان ەكەن. سوعان بارعالى وتىرعان ۇستىنە مەن قالادان كەلدىم. ساكەن اعاي:
— اسفانديار، كەلە قالعانىڭ جاقسى بولدى. ەرتەڭ زارجان اعاڭنىڭ، انا ءانشى جەڭگەڭنىڭ اۋىلىنا بارامىز، — دەپ مەنى ولەڭدەتىپ قويدى. ءارى ەل ساعىنىپ، ءارى ءان ساعىنىپ كەلگەن مەن قۋانىپ كەتتىم. ەرتەڭىنە زارجان اۋىلىنا ساكەن اعاي باستاعان توپ بولىپ كەلىپ جەتتىك. قۇرمەتپەن قارسى الدى.
ونداي ۇلكەندەر باس قوسىپ، اڭگىمە ايتىسىپ وتىرعان جەر ءتارتىپتى، يناباتتى بولادى عوي، ءتىپتى كوڭىلدى بولادى. مايرا شاي داستارقانىن جاساپ، قىمىز توستاعاندارىن تارتىپتەپ قويدى، سىلقىم سىندار سيپاتىمەن كىشىلىك قىزمەت ىستەپ ءجۇر. انا ساكەن اعا وتىرعاندا مايراعا ەشكىم دە سىرناي تارت دەي المادى.
اڭگىمە ءبىر كەزدە قاراكولدىڭ بەتىندە جۇزگەن قاز بەن ۇيرەككە، شاعالا مەن ءبىرقازانعا كوشىپ، ساكەن اقساقالدىڭ قىراندارى ءسوز بولدى. وسى ءماجىلىس ىشىندە زارجاننىڭ ءتىلماشى ورىسشا وقىعان نۇرجانوۆ ءابىش دەگەن كىسى ساكەن اعايعا:
— ساكەن اعا، ءسىزدىڭ انا تۇيعىنىڭىز كۇنىنە قانشا قۇس الادى. مىنا قاراكولدىڭ قۇسىن ءبىر قىرعىزبايسىز با؟ — دەپ ازىلدەي سۇراق قويدى. ءابىشتىڭ بوسپە مىنەزىن اقىرىنداپ ءاجۋالايتىن ساكەن اعاي:
— ءابىش-اۋ، سەن ءارى ورىسشا سەميناريا بىتىرگەن، ءارى وسى ارقادا تۋىپ وسكەن ساحارا ازاماتىسىڭ، كەيدە بالاشا سويلەيتىنىڭ قالاي. الدىمەن قاي قىراننىڭ قاي كەزدە قۇسقا سالىناتىنىن ءبىلىپ المايسىڭ با. تۇيعىن دەگەن قۇس ەكى تۇقىمنان بولادى. «مىرزا تۇيعىن»، «قۇل تۇيعىن» دەپ اتايدى. مىرزا تۇيعىن دەگەنى بىرەر قۇس الىپ، سونىڭ قانى قاۋىرسىنىنا تيسە قايتادان قۇسقا ۇشپاي وتىرىپ قالادى. ال قۇل تۇيعىن ونداي قان تيگەندى ەلەمەيدى. كۇيىندە بولسا كۇنىنە بىرنەشە قۇس الادى. كوبىنەسە تۇيعىندار ۇيرەككە وڭتايلى. قازعا سوقتىعا بەرمەيدى. مەنىڭ انا تۇيعىنىم مىرزا تۇيعىن. ول قۇستى كوپ الا بەرمەيدى. جانە ەسىڭدە بولسىن، ۇيرەك، قازدىڭ بالاپان ۇشىرار كەزىندە ەشبىر قۇسبەگى قىرانىن قىرىق كۇن شىلدەدە قۇسقا سالمايدى، — دەپ قىران قۇستار جايلى قۇسبەگىلىك كەڭەس ايتتى. تاعى دا ءابىش قاراپ وتىرا الماي:
— ساكەن اعا، وسى وتىرعان جۇرت، ءسىزدىڭ رۇقساتىڭىز بولسا، مايرانىڭ ءانىن تىڭداعىسى كەلىپ وتىر. مىنا وتىرعان مولدىرەگەن جاستار مىناداي اسەم كۇندە اننەن اسەر السىن دا. وسىنى سۇرايمىز. ءسىز رۇقسات ەتسەڭىز، مايراجان گارمونىن ساڭقىلداتادى عوي، — دەپ سۋىرىلا سويلەدى. ساكەن اعا ءان، ادەبيەت دەگەن حالىق ونەرىنە جاستاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ەرەكشە قۋاتتايتىن كىسى ەدى:
— انگە، ونەرگە كىم قارسى بولادى. ءابىش، سەن مەنى جاستاردىڭ ونەر-ساۋىعىنا قارسى كىسى دەپ ويلايسىڭ با؟ تەك اۋەيىلىك، داراقىلىق بولماسىن دەيتىنىم بار. مايراجان يمەنبەي-اق ءانىن شىرقاسىن، تىڭدالدىق، — دەپ، اجارلى قاباقپەن زارجان اعايعا قارادى. زارجان ساكەن اعانىڭ «اۋەيىلىك، داراقىلىق بولماسىن» دەگەن ءسوزىن ەسكەرە، مايراعا قاراپ:
— ساكەن اعا ايتقانداي، ءان اۋەيىلىك لەبى ەمەس، ادام جانىنىڭ اسەرلى سەزىمىن وياتار ەكەنىن كورسەتە ءبىر شىرقا. ۇيالما. مىنا ءابىشتىڭ بوسپەلىگىنىڭ ارقاسىندا اعانىڭ رۇقساتى بولدى عوي، — دەدى. مايرا سىپايى سىزىلعان كەربەز دە كەلىستى قوزعالىسىمەن گارمونىن الىپ، ءانىن شىرقادى. سونداي اسەم شىرقادى. جازدىڭ جايناعان وسى ءبىر كۇنىندە قاراكولدىڭ شالقىعان ايدىنىنىڭ ىعىنداعى شالعىنعا بولەنگەن اۋىل اتىرابى انگە بولەندى. ءبىز ءاندى قۇمارتا تىڭداپ، ساكەن اعانىڭ وڭىنە كوز جۇگىرتەمىز. ول كىسى مايرانىڭ ءانىن ونشا ۇناتا بەرمەيدى دەيتىن اۋىل ىشىندە وسەك تە بار-دى. ساكەن اعا ءاندى ۇناتىپ، ءوزى بىرەر ءاندى قالاپ ايتقىزادى، — دەپ اسفانديار اڭگىمەلەپ ەدى.
مايرا ءوزىنىڭ شىرقاعان، اسقاقتاي اعىنداتا ايتاتىن انىنەن بولەك، سول كۇندەگى بوستاندىققا قولى جەتپەگەن، مال مەن شالدىڭ قۇرباندىعى بولعان قازاق قىزدارىنىڭ ءانىن كوبىرەك ايتاتىن بولادى. اسىرەسە ونىڭ جاقىن كورىپ ايتاتىنى زۇلقيانىڭ ءانى-دى. ەرىكسىز مالعا ساتىلىپ، شالعا بارعان زۇلقيانىڭ ءانى ونىڭ ىشكى شەرىنە ەم بولعانداي جارالى جانىن سەرگىتەدى.
قىزى ەدىم مەن زۇلقيا وسپان بايدىڭ
قولىندا ءابىلقاسىم بولىسنايدىڭ.
تاقسىر-اۋ ميزامىڭا مۇمكىن بولسا
الدىڭنان كىشىلىكپەن جول سۇرايمىن، —
دەگەن زۇلقيانىڭ زارلى-جالىنىشتى ولەڭىن ايتىپ وكسىگىن باسادى. مايرانىڭ اسىرەسە ارمان ەتەتىنى تۋىستا بىتكەن ونەرىنىڭ ورىستەمەگەنى، حالىقتىڭ كوكەيىنە قونىپ، قۇلاعىنا جاققان ادەمى ءانى شورمان اۋىلىنىڭ تۇكپىرىندە بىقسىپ سونگەن شوقتاي وشكەنى بولادى.
زارجان كىرنە بولىپ اۋىرادى. قازاقتىڭ كىرنە دەگەنى سوقىر ىشەك. مۇنى وسەكشى اۋىل مايرا زارجاننىڭ باسىن اينالدىرىپ، «جادى» قىلىپتى، قايماققا ارالاستىرىپ تىرناعىن بەرىپتى، سول بارىپ قارنىنا قادالىپ ميىنا شاۋىپتى دەپ وسەكتى بۇرىنعىدان دا سۋداي ساپىرادى. ءبىراق زارجاننىڭ اۋرۋى، كادۋىلگى سوقىر ىشەك، تەك وپەراسيامەن جازىلاتىن اۋرۋ.
شورمان اۋىلىنا كۇيەۋشىلەپ كەلىپ جۇرگەن وقىعان جىگىتتىڭ كەڭەسىمەن زارجان ومبىعا وپەراسياعا جۇرەتىن بولادى. ءسادۋاقاس ءوزى باس بولىپ الىپ بارعىسى كەلەدى دە، زارجاندى كۇتۋگە ءارى ورىسشا ءتىل بىلەتىن مايرانى ەرتپەكشى بولادى. بۇل جەردە مايراعا سەزدىرمەي شورمان تۇقىمى سۇرقيا قۋلىق ويلايدى. ونىسى زارجان جازىلسىن، ءولسىن، ايتەۋىر مايرادان قۇتىلۋ، كەرەكۋگە اپارىپ تاستاپ كەتۋ بولادى.
زارجان وپەراسيادان شىعادى، ءبىراق دارىگەردىڭ وپەراسيادان كەيىنگى تاپسىرمالارىن ورىنداماي وپەراسيانىڭ ورنى جىرتىلىپ، قايتا اۋىرىپ ومبىدا ولەدى. شورمان اۋىلىنان بارعاندار ومبىدان قايتقاندا مايرانى كەرەكۋگە قاڭعىرتىپ، جالاڭاش تاستاپ كەتەدى.
مايرا بۇعان ءبىر جاعىنان قورلانسا، ەكىنشى جاعىنان قۋانادى. ويتكەنى شورمان اۋىلىنىڭ شۋىلداعان وسەگىنەن، جانىن جەگەن قاڭقۋىنان، قورلاۋىنان قۇتىلادى. بۇل كەزدە مايرانىڭ اكەسى ولگەن، شەشەسىنىڭ قولىنا كەلەدى. مايرا انىنە ەركىندىك الىپ، كەرەكۋ قالاسىنىڭ دۋمانى بولادى.
مايرا بويىنداعى ونەرىن ورىستەتۋگە ەركىندىك الادى. ءبىر عانا قازاق ءانى ەمەس، ول نوعايشا دا، ورىسشا دا جاقسى ايتاتىن-دى.
كەرەكۋ قالاسىنىڭ نوعاي، قازاعى مايرانىڭ ءانىن وتە ءسۇيسىنىپ تىڭدايدى. ويىن-ساۋىقتى اڭساعان حالىق اسقان ءانشىنى تاني بىلەدى. بۇل كەزدە مايرانىڭ ءوزى شىعارعان اتاقتى ءانى حالىققا جايىلىپ، ات ايداعان جۇكشى، كاسىپ ىزدەگەن جۇمىسشى، كۇن ۇزىن سارىلىپ قوي ارتىنداعى قويشى مايرانىڭ ءانىن بىرىنەن-بىرى قاعىپ الىپ ۇيرەنەدى. ەلدەن ەلگە ءان قىدىرىپ، الىستاعى اۋىلدارعا بارادى.
مايرانىڭ ءانى كەمە ماتروستارىمەن ىلەسىپ سەمەيگە كەلەدى. سەرى جۇرەكتەن سەرپىندەي شىققان ەكپىندى ءاننىڭ ماگنيتى سەمەي بوزبالاسىنىڭ جۇرەگىن ەسىتكەننەن-اق وزىنە تارتادى. ءانىن ەستىپ، ءوزىن كورۋگە سان بوزبالا قۇمارتادى. وسى كەزدە جاڭا سەمەيدىڭ تۇرعىن جاتاعى ءارى ورىسشا وقىعان، ءارى سەرى ءابىلماجىن كەرەكۋدە مايرامەن تانىسادى. ەرگە ەر، سەرگە سەر، ءبىرى ءانشى، ءبىرى پالۋان ءبىرىن-بىرى سۇيەدى، مايرا وعان ەرىپ سەمەيگە كەلەدى.
بۇرىن اتىن ەستىپ، ءانىن اۋىزىنان ەستۋگە قۇمارتقان سەمەي حالقى مايرانى ءوز كوزدەرىمەن كورەدى. ادەمى انگە سۋسىندايدى. بۇل 1918 جىلدىڭ ءىشى، سەمەي قالاسى الاش ۇلتشىلدارى مەن كولچاك، اننەنكوۆ جەندەتتەرىنىڭ قولىندا بولادى. كۇرەسسە جىعاتىن، كەدەيمىن دەپ كەۋدەسىن باستىرمايتىن ءابىلماجىن باي بالالارىن تاعى ءبىر تابانىنا سالادى، ويتكەنى اتاعى جەر جارعان ءارى سۇلۋ، ءارى ءانشى، ءومىردىڭ گۇلىندەي مايرانى الىپ كەلەدى.
«مايرانى الداپ اكەلىپتى، بايمىن دەپ وتىرىك ايتىپ ناندىرىپتى، مايرا بۇزىلىپ كەتكەلى جاتىر»، دەپ نەشە ءتۇرلى وسەك جايادى. قالايدا مايرانى ابىلماجىننەن ايىرۋدىڭ ارەكەتىن ىستەيدى. ءبىراق ءىستىڭ شىنى ولاي بولمايدى. سەرىلىكتى، ەرلىكتى، دۋماندى سۇيگەن مايرا جانى سەرى ەر جىگىتتى شىن سۇيەدى، ونىڭ كەدەي ەكەنىن كورە تۇرىپ كەلگەنىن ولەڭمەن ايتىپ، وسەكشىلەرگە، قالتاسىن بۇلداعان باي بالالارىنا ولەڭمەن جاۋاپ بەرەدى:
ءار ءىستىڭ اقىرىندا سابىر جاقسى، پايداسىز جيعان مالدان ءقادىر جاقسى. جىگىتتىك ءبىر اتىڭدى شىعارماساڭ جۇرگەنشە ءويتىپ ءتىرى ءقابىر جاقسى.
كەرەكۋدەن شەشەسىن كوشىرىپ اكەلەدى. مايرا بۇل كەلگەن كەزىندە اتاقتى امىرەمەن كەزدەسىپ تانىسادى. كەرەكۋ، سەمەيدىڭ ەكى بۇلب ۇلى داۋىسىن ءبىر جەردەن قوسىپ شىعارادى. تالاي ماجىلىستە قاتار وتىرىپ، ەكى جۇيرىك ۇزەڭگى قاعىسىپ جارىسادى. مايرا ءبىر عانا امىرە ەمەس، الماعامبەتكە دە كەزدەسەدى (ابايدىڭ ءانشىسى). بۇرىن ءوزى ەستىمەگەن ابايدىڭ نەشە ءتۇرلى اندەرىن ەستىپ، الماعامبەتتەن ۇيرەنەدى.
ءان اجالعا ارا تۇردى. اقتاردىڭ جەندەتىنە ارقا سۇيەگەن قالا بايلارىنىڭ بالالارى ۇيىنە بولشيەۆيكتى تىقتى دەپ ءابىلماجىندى اقتارعا كورسەتەدى. ءابىلماجىندى ۇستاۋعا، ءۇيىن تىنتۋگە اقتار كەلگەندە كۇيەۋىن جانە ەكىباستۇزدان كەلگەن ءبىر بولشيەۆيكتى مايرا قوراعا تىعىپ، ءوزى اقتار كەلە جاتقاندا گارموندى الىپ ەشنارسە بىلمەگەن كىسى بولىپ ءان سالىپ وتىرادى. تىنتۋگە كەلگەندەر كەلىنشەك گارمونمەن قۇيقىلجىتىپ ايتقان اسەم ءاندى ەسىتكەن سوڭ ەسى شىعىپ، انگە الدانىپ، وزدەرىنىڭ كەلگەن جۇمىسىن ۇمىتادى. بۇلار انگە الدانىپ وتىرعاندا ءابىلماجىن قاسىنداعى جۇمىسشىنى الىپ قاشىپ شىعادى. باسقا ءبىر جەرگە بارىپ تىعىلادى. ءسويتىپ، مايرا تاپقىرلىق وجەتتىگىمەن، اسەم انىمەن ەرىنىڭ، ءارى ءبىر بولشيەۆيكتىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالادى.
اسىقتىڭ اراسىن، قوساقتىڭ قوينىن اڭديتىن سۇمىراي وسەك كىمنىڭ اراسىنا جىك سالماعان. ازعان ادامنىڭ ازعىن ءداستۇرلى قاي تاتۋدى ايىرماعان. «اۋماس كوڭىل، اينىماس جۇرەك جوق» دەپ ادام بالاسىن وپاسىزدىققا ازعىرعان ازعىن اۋىزدان شىققان ازعىن ناقىل، سۇمدىكەر سۇرقيا ءومىر ءابىلماجىن مەن مايرانىڭ اراسىنا دا جىك سالدى. الاش قالاسىنىڭ سول كۇندەگى ازعىن قوعامى ەكەۋىن ايىرادى، شەشەسى سەمەي قالاسىندا قايتىس بولىپ، مايرا تۋعان جەرى كەرەكۋگە جالعىز قايتادى. «دوس تۇتتىم، بولدىم جاقىن، سوڭىنا ەردىم، باسقادان سەنى وزگەشە ارتىق كوردىم»، دەگەن ەكى جول ولەڭى ارقىلى اۋىر كۇندەردە «ازامات ەدى» دەپ ەتەگىنەن ۇستاعان ءبىر قارلىعاشقا ىقتاسىن بولا الماعان جىگىتكە دەگەن ەكپەسىن دە، ونى ماڭگى اڭساپ وتەر ارمانىن دا جەتكىزگەن. بۇل مايرانىڭ «باقشا» دەگەن ولەڭىنىڭ شىعۋىنا نەگىز بولعان.
بۇل كەزدە سوۆەت وكىمەتى دە ورنايدى. مايرا بۇرىن ەستىمەگەن ابايدىڭ ەۆروپا ورنەگىمەن جاسالىپ شىققان كلاسسيكالىق اندەرىن ابايدىڭ ءانشىسى الماعامبەتتەن اۋىز ەكى ەستىپ، ۇيرەنەدى. امىرەدەن دە كوپ ءان ۇيرەنەدى. كەرەكۋگە مايرانىڭ قايتىپ كەلۋى كەرەكۋ قالاسىن اسا قۋانتادى. مايرامەن ەرىپ سەمەيدەن جاقسى اندەرى كەلەدى. كەرەكۋ حالقى بۇرىن ەستىمەگەن ابايدىڭ انىمەن تانىسادى.
مايرانىڭ كەرەكۋگە كەلگەن كەزى كولچاك باندالارى قىزىل ارميانىڭ سوققىسىنا ۇشىراپ، جوسىلا قاشىپ جاتقان، جەرگىلىكتى سوۆدەپ ۇيىمدارىنىڭ ۇكىمەت بيلىگىن قولىنا الا باستاعان كەزى ەدى.
كوپ ۇزاماي-اق ريەۆوليۋسيالىق ۇيىمدار بيلىكتى قولعا الادى دا قالا ەڭبەكشىلەرى جاڭا ءداۋىر، تەڭدىك، بوستاندىق كەڭىستىگىنە ەركىندەي كىرەدى. ريەۆوليۋسيا رۋحىنان ءنار العان جەرگىلىكتى جاستار ۇيىمدارى ويىن-ساۋىق كەشتەرىن ۇيىمداستىرىپ دۇربەلەڭ، الاساپىران ۇستىندە جابىعىپ قالعان قالا حالقىنىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ، ريەۆوليۋسيا ۇراندارىنداعى ان-كۇي، ولەڭ، اڭگىمەلەر ناسيحاتىن ورىستەتۋ كەزەڭى باستالادى. وسى باستاماعا جەرگىلىكتى ەڭبەكشى قاۋىمنىڭ جەتەكشىلەرى وزدەرىنىڭ ونەرپاز جەرلەستەرىن ساحناسىنا شاقىرادى.
وسى ءبىر العاشقى ونەر قارلىعاشتارىنىڭ ۇياسىن ورناتىپ، باستاۋشى توبى قۇرىلعاندا الدىمەن ءان بۇلب ۇلى مايرا شاقىرىلادى. كوپتەن ساعىنىپ ورالعان جانە ءوزىنىڭ تۋىپ وسكەن قالاسىنىڭ جۇرتشىلىعىمەن ديدارلاسىپ، سەمەيدەن الىپ قايتقان جاڭا اندەرىن شىرقاۋدى ارمان ەتىپ جۇرگەن مايراعا بۇل ۇلكەن قۋانىش بولادى. مايرا كەشتى ابايدىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى» انىمەن اشتى. مايرانىڭ ءوز ءانىن كوپتەن ەستىمەي اڭساعان كورەرمەندەر:
— مايرانىڭ ءوز ءانىن ساعىندىق، سونى دا ايتسا ەكەن، — دەپ قولقالايدى. كوپشىلىكتىڭ ول تىلەگى دە ورىندالادى. مايرا ءوزىنىڭ ءانىن بۇرىنعىسىنان دا ساندەي، قۇبىلتا ايتادى. ءاربىر اتىراپتان كەلگەن انشىلەر دە وزدەرىنىڭ ونەرىن كورسەتىپ، ساۋىق كەش سونداي كوڭىلدى وتەدى.
ءانشى مايرا، بۇلبۇل مايرا اتانىپ حالقىن وسىلايشا انىمەن جادىراتىپ جۇرگەندە 1925 جىلى ومبىدان پاۆلودار قالاسىنا قاجىمۇقان كەلىپ تۇسەدى. الدىن الا حابارلانباسا دا كەرەكۋ قالاسى الىپتى قۇرمەتتەپ، قارسى الىپ، قوناق ۇيىنە ءتۇسىرىپ، قوناقجايلىلىق ىقىلاس كورسەتەدى.
قاجىمۇقاننىڭ كەلگەن بەتىندە سۇراستىرعانى مايرا بولادى. بالۋاننىڭ ايتۋىمەن قالا ازاماتتارى مايراعا حابارلاپ، قاجىمۇقان جاتقان قوناق ۇيگە الىپ كەلەدى. بۇرىن انا جىلعى سەمەي قالاسىنا كەلگەندە كورگەنى بار، تانىستىق ىزەتپەن ەكەۋى قۋانىسا كەزدەسەدى.
قاجىمۇقاننىڭ بۇل جولعى بەت الىسى سەمەي گۋباتكومىنىڭ شاقىرۋىمەن قوياندى جارمەڭكەسىنىڭ 1925 جىلعى قايتا جاڭادان اشىلۋ مەرەكەسىنە قاتىناسىپ، ارقا ەلىنە الىپ كۇشىن كورسەتۋ بولادى. وسى جولىنا مايرانى دا الا بارۋدى ويلاپ، ادەيى كەلىپ تۇسكەنىن ايتادى.
...مايرانىڭ اتىن ەستىپ، ءانىن ۇيرەنىپ، ايتۋشىسىن اڭساپ جۇرگەن ارقا انشىلەرى، ءان قۇمار تىڭداۋشىلارى مايرانىڭ ءانىن ءوز اۋزىنان تىڭدادى. ادەمى ۇنمەن ارىنداپ كەلىپ اياقتاپ، سالماقپەن باستالاتىن سەرگۋ سەرى ءاندى شىعارعان بۇلبۇلىن جۇرت ءوز كوزىمەن كورەدى. وسى كەشتە اققان سەلدەي تاسقىنداعان اسقان اقىن يسا ولەڭىن دە جارمەڭكە ەلى تۇڭعىش تىڭدادى. اسقاقتاعان ءانشى، اعىل-تەگىل اقتارىلعان اقىن يسا، ادام الىبى قاجىمۇقان، ءانشى مايرا ءتىل قوسپاي كەلىپ ويدا جوقتان تىزە قوسىپ، ەلدى اۋزىنا قاراتتى. وسى كەشتەن باستاپ جارمەڭكە ەلىنە اڭىز بولعان يسا مەنەن قاجىمۇقان، مايرا ەدى. وسى ءبىر جۇيرىكتەردىڭ ونەرىنە ورنەك قوسقانداي ومار، ءزارۋباي، قاليبەكتەر الۋان ءتۇرلى ازىلدەرىمەن اينالاسىنا ساحنا اشىپ، حالىقتى سان كۇلكىگە بولەدى.
مايرانىڭ سول جارمەڭكەدە تىڭنان شىرقاپ، ەل كومەيىن ۇيىتقان «دالا» دەگەن جاڭا ءانى ەدى. جارمەڭكە ەلىنىڭ ءان اسەرىنەن اڭعارارى بار جاستارى وسى ءاندى اۋىلدارىنا الا كەتتى. مىنە، مايرا سوۆەت كەڭشىلىگىنىڭ ەركىندىگىنەن بوستاندىق دۇنيەسىندە وسىلايشا ءبىر قۇلاش سەرمەدى. مايرا بۇل جارمەڭكەدە ءبىر عانا جوعارىدا ايتىلعان ءبىر كۇندىك اشىق ساحناداعى ويىن ەمەس، حالىق قالاۋىمەن الدەنەشە كونسەرت بەردى. وندا ءبىر عانا قازاق اندەرى ەمەس، تاتارشا، ورىسشا اندەردى ايتتى.
وسىدان بىلاي مايرا حالىقتىڭ ويىنا قونعان، جۇرەگىنە جىلى سۇيىكتى ءانشىسى بولىپ كەتتى. مايرا سول قوياندى جارمەڭكەسىنەن قايتقان سوڭ كەرەكۋ حالقىنىڭ قالاۋىمەن ارا-تۇرا ساۋىق كەشتەرىنە قاتىسىپ ءجۇردى. ءبىراق، سوناۋ ءبىر جىلداردىڭ كەۋدەدە قالدىرعان زاردابى ءانشى دەنساۋلىعىن ناشارلاتتى. بويعا ءسىڭىستى دەمىگۋ كۇشەيە ءتۇسىپ، مايرا ءوزىنىڭ سىرقاتىن سەمەي بارىپ، سونداعى بەلگىلى دارىگەرلەرگە كورسەتپەكشى بولىپ سەمەيگە ءجۇرىپ كەتتى.
... «لەنينگراد» كەمەسى كەرەكۋ قالاسىنان شىعىپ ەرتىستى ورلەپ ءجۇزىپ كەلەدى. جولاۋشىلاردىڭ كوپتىگى سونشالىق، بىرەۋدى ىزدەپ تابۋ قيىن. ءبىراق بۇلبۇلدىڭ ءۇنىن، شەشەننىڭ ءتىلىن ەشبىر تۇڭعيىق باۋىرىنا باسا المايدى. كەمەنىڭ ءۇشىنشى كلاسىندا وتىرعان ءبىر ايەل گارمونىن اڭىراتا سەرپىپ ءان سالادى. ءان ەرتىستىڭ ەكپىندى اعىنىنا تولعانا قارسى جۇزگەن كەمەنىڭ جۇرىسىندەي ورلەنە-ورشي باستايدى، تولعانا تولقىپ كەلىپ تىنادى. ءان بۇكىل كەمەنىڭ ءىشىن كەرنەپ، اڭىراپ سىرتقا شىعىپ، ەرتىستىڭ اعىنىنا ءۇن قوسقانداي ويناقتايدى.
تىڭنان تانىسۋ بار دا، تىڭنان ەستىپ تاڭىرقاۋ بار، تانىسۋ ءۇشىن تابىسۋ بار. پاروحودتىڭ ءبىرىنشى كلاسىندا كەلە جاتقان كەسەك دەنەلى كەكسە كىسى ءان دىبىسىنا قۇلاعىن توسەپ وتىرىپ شىققان جەرىنە جەتەدى. ءجون سۇراپ تانىسادى. ءان سالعان مايرا، ىزدەپ تاپقان كەكسە كىسىمىز كومپوزيتور زاتايەۆيچ ەدى. ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەندەي، قازاق حالقىنىڭ ان-كۇيىن ۇلكەن ماقسات ەتىپ، ادەيى ارناپ اتقا مىنگەن ادامنىڭ شاڭىتىپ ىزدەگەنى الدىنان شىعادى.
ءارى ءانشى، ءارى كومپوزيتور مايرا زاتايەۆيچتىڭ قولىنا ءتيىپ، سەمەي قالاسىنا جەتكەنشە ەكەۋى بارلىق ۋاقىتتى ءان جازۋ، ءان سالۋمەن وتكىزەدى.
وسى جولى مايرا زاتايەۆيچكە وننان استام ءاندى ايتىپ وتىرىپ جازدىرادى. ارينە، ونىڭ كوپشىلىگى حالىق اندەرى. ءبىراق ءوز اندەرىن دە تەگىستەي جازدىرعان دەسەدى. سوناۋ بالا كۇنىنەن گارموننىڭ قۇلاق كۇيىن قۇيقىلجىتا باستاپ، قۇلپىرتا ايتاتىن مايرانىڭ ءوز اندەرىنە «مايرا»، «دالا»، سەمەيدە تۇرعان كەزدە ايتقان «باقشا»، شىققان ۋاقىتى بەلگىسىزدەۋ «قىزىل گۇل»، زاتايەۆيچ كەزدەسكەندە ءوزى ايتىپ جازدىرعان «ەرتىس» اندەرى جاتادى.
مايرانىڭ ونەرىنە سۇيسىنگەن زاتايەۆيچ ونى كەلەر جىلى موسكۆادا اشىلاتىن حالىق ونەرپازدارىنىڭ جيىنىنا شاقىرتپاق بولادى. ءبىراق مايرا سول كەزدە سىرقاتقا شالدىعىپ، 1929 جىلى موسكۆادا وتكىزىلگەن سوۆەتتىك شىعىس حالىقتارىنىڭ ۇلكەن كونسەرتىنە حابار كەلگەنمەن بارا المادى.
وسىدان كوپ ۇزاماي-اق ومىردەن وگەيلىكتى كوپ كورگەن ءانشى مايرا، ارۋ مايرا 32 جاسىندا دۇنيە سالدى.
مايرا ءوز جانىنان ءان شىعارعان كومپوزيتور، ءارى ۇيرەنگەن ءانىن كوكەيگە قوندىرا، تىڭداۋشىنى وزىنە ۇيىتا، ءبىر ەسىتكەن كىسى ەكىنشى ەسىتكەنشە قۇمارتىپ تۇراتىن ەتىپ ايتاتىن اسا شەبەر ءانشى بولعان. ونەردى شىن باعاسىنا جەتكىزە قادىرلەي بىلەتىن، ونەرلى ادامنىڭ ونەرىن انىق ورىسكە جەتكىزىپ، جاڭاسىن جاسارتىپ، حالىق قازىناسىنىڭ قىمبات مۇراسىن بايىتا بەرەتىن باقىتتى ەلىمىز مايرا سياقتى ونەرلى قىزىن ۇمىتپايدى، ونىڭ اسقاقتاعان ەر كوكىرەك ەكپىندى ءانىن جانىنداي جاقسى كورىپ تىڭدايدى، ايتادى. مايرانىڭ ونەرلى وجەت وبرازىن ءتۇرى ۇلتتىق، مازمۇنى سوسياليستىك ەنەرىمىز شىن ماعىناسىندا قاستەرلەيدى.
You Might Also Like
-
يسا بايزاق ۇلى بۇكىل قازاقستان جۇرتشىلىعىنا ونەرىمەن، ولەڭىمەن ءوزىن تانىتقان ءارى اقىن، ءارى ارتيست ەدى.
