بالقاش مىس كومبيناتى

تاريحى

1928 جىلى بالقاش كولىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنا گەولوگ-ينجەنەر ميحايل رۋساكوۆ باسقارعان لەنينگرادتىق گەولوگيالىق بارلاۋ پارتياسى كەلەدى. ولار بالقاش وڭىرىندەگى مىس كەندەرىنىنىڭ ءبىرىنشى بارلاۋىن وتكىزىپ، ۇمىتتەندىرەتىن قورىتىندىعا كەلگەن. ىزدەۋ جۇمىستارى بارىسىندا گەولوگتار كەلەسى ناتيجەنى تۇيىندەگەن: كەن ورنى مىسقا سونشالىقتى باي، ونىڭ بازاسىندا جاڭا مىس بالقىتۋ زاۋىتىن سالۋعا بولادى. م. پ. رۋساكوۆ لەنينگرادتاعى گەولوگيالىق كوميتەتكە تەلەگرافپەن حابارلاندىرۋ جىبەرەدى: «…بالقاش كولىنىڭ جانىندا قوڭىرات اتتى كۇشتى مىس-پورفيرلىك كەن ورنى اشىلدى». كوپ كەشىكپەي وسى كەن ورنىن يگەرۋ جۇمىستارى باستالدى.

1931 جىلدىڭ قازانىندا «پريبالحاشستروي» باسقارماسى قۇرىلدى، ونىڭ باس ماقساتى مىس بالقىتۋ زاۋىتىن سالۋ دەپ بەلگىلەنگەن. 1932 جىلدىڭ 29 ماۋسىمىندا كسرو ناركومتياجپرومىنىڭ كوللەگياسى «بالقاش وڭىرىندە مىس بالقىتۋ كومبيناتىن سالۋ تۋرالى» قاۋلىنى شىعاردى. نەگىزگى وندىرىستىك قۇرىلىستاردىڭ جانە قالانىڭ ورنالاسقان ورنى رەتىندە بەرتىس ايلاعىنىڭ جاعالاۋى دەپ بەكىتىلگەن. قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ باستىعى ۆاسيليي يۆانوۆيچ يۆانوۆ بولدى (1938 جىلى ول وتىرىكپەن «حالىق جاۋى» اتانىپ، اتۋ جازاسىنا بەلگىلەندى). كەڭەس مەملەكەتى مىسقا قاتتى مۇقتاج بولدى. سول كەزدە مىس، نەگىزىمەن، شەتەلدەن اكەلىنگەن بولاتىن. ەكىنشى بەسجىلدىق جوسپارى بويىنشا نۇسقاۋلار كومبيناتتىڭ سالۋىن تەزدەتۋگە شاقىردى. نۇسقاۋدى شىعارعان ۆكپ(ب)-نىڭ XVII بۇكىلوداقتىق كونفەرەنسياسى (1932 جىل، 30 قاڭتار — 4 اقپان) ماسكەۋ مەن لەنينگرادتىڭ پارتيا ۇيىمدارىنا سالىنىپ جاتقان كاسىپورىندى قامقورلىققا الۋدى تاپسىردى.

1932 جىلى مىس الىبىن سالۋعا 100 ملن. سوم جىبەرىلدى، بۇل قازاق كسر-ى اۋىر ونەركاسىبىنىڭ دامۋىنا باعىتتالعان قاراجاتتىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن قۇردى. 1938 جىلدىڭ ناۋرىزىندا بايىتۋ فابريكاسىنىڭ سىناۋى وتكىزىلىپ، ءبىرىنشى بالقاشتىق كونسەنترات شىعارىلدى. شىلدەدە العاشقى شاعىلۋ پەشى ىسكە قوسىلىپ، مەتاللۋرگيالىق وندىرىسكە جول اشىلدى. 24 قاراشادا ءبىرىنشى بالقاش مىسى شىعارىلدى. بۇل كۇن بالقاش كەن-مەتاللۋرگيا كومبيناتىنىڭ تۋعان كۇنى رەتىندە سانالادى. بالقاش مىسىنىڭ ءبىرىنشى قۇيماسى ماسكەۋدىڭ ريەۆوليۋسيا مۇراجايىندا ساقتالىنىپ جاتىر. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعاندا، بالقاشتىڭ مەتاللۋرگتەرى، بايىتۋشىلارى، تاۋكەنشىلەرى مايدانعا كەتىپ، ولاردىڭ سەح پەن كەندەردەگى ورنىن ايەلدەر العان. ەگەر سوعىسقا دەيىن زاۋىتتا 600 ايەل جۇمىس ىستەگەن بولسا، سوعىستىڭ ءبىرىنشى جىلىندا ولاردىڭ سانى 2453-كە دەيىن ءوستى.

1942 جىلدىڭ مامىرىنان باستاپ بكمك تانك قۇراستىرۋ ونەركاسىبىنە قاجەتتى موليبدەن مەتالىن شىعارا باستاعان.

قازىرگى تاريحى. 1997 جىلى بالقاش كەن-مەتاللۋرگيا كومبيناتى «قازاقمىس» كورپوراسياسىنىڭ قۇرامىنا كىردى. 1 ساۋىردە بالقاش كومبيناتىنىڭ بازاسىندا قىمبات باعالى مەتالدار زاۋىتى سالىندى. ونىڭ قۇرامىندا اففيناج، كەن جىنىسى، جوندەۋ سەحتارى جۇمىس ىستەيدى. 30 تامىزدا شۆەدتىك «ۆوlءىdەn» فيرماسىنىڭ تەحنولوگيالىق بازاسىندا اففيناج ءوندىرىسى ىسكە قوسىلدى. ءۇش كۇننەن سوڭ العاشقى كۇمىس، ال ەكى ايدان سوڭ العاشقى التىن الىندى. 1999 جىلى پلاتينا مەن ءپاللادييدىڭ العاشقى ۇلگى پارتيالارى وندىرىلە باستادى. 2000 جىلى تاعى دا باسقا وندىرىستىك كاسىپورىندار ىسكە قوسىلدى. سونىڭ ىشىندە حيميا-مەتاللۋرگيا كومبيناتىن اتاۋعا بولادى. ال 2003 جىلى جاڭا مىرىش زاۋىتى اشىلدى.

2000 جىلى «بالقاشتۇستىمەتالل» وندىرىستىك بىرلەستىگىنىڭ قۇرامىنا جاڭا قور بازاسى رەتىندە شاتىركول مىس كەنى ەندى. 2002 جىلدان باستاپ قورلاردىڭ اشىق تۇردە ءوندىرىلۋى ءتيىمسىز بولىپ تابىلىپ، شاتىركول شاحتاعا اينالدى. ءقازىر شاتىركولدىڭ مىسى كومبيناتتا ءوز شيكىزاتىنان شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ 40%-ىن قۇرايدى.

ءوندىرىس

بالقاش كومبيناتىنا ءارتۇرلى كەن ورىندارىنىڭ شيكىزاتى اكەلىنەدى. كەن ورىنداردىڭ ەڭ ۇلكەنى قوڭىراتتا (12 شاقىرىم قاشىقتىقتا)، ال ەڭ الىسى ساياقتا (شىعىسقا 250 شاقىرىم قاشىقتىقتا) ورنالاسقان.
بىرىنشىدەن كومبيناتقا قۇرامىندا 15-17% مىسى بار شيكiزات تۇسەدi. كەيىن ول پەشتە بالقىتىلىپ، 45% مىسى بار شتەينگە اينالادى. ابدەن بالقىعاننان سوڭ قۇرامىندا 93-95% مىس پايدا بولادى. بۇدان كەيiن مىس انودتىق ۋچاسكەدە، ەلەكتروليتتiك ۆاننادا وڭدەلiپ، ناتيجەسiندە 99،9% مىس الىنادى.

ەكولوگياعا ىقپالى

كومبينات بالقاش وڭىرىندەگى قورشاعان ورتانىڭ ەڭ ۇلكەن لاستاۋشىسى بولىپ ەسەپتەلەدى. مىس ءوندىرۋ كومپلەكسىنىڭ ىسكە قوسىلۋ كەزىنەن باستاپ 1995 جىلعا دەيىن كولگە ەش تازارتۋسىز وندىرىستىك اعىندى سۋلار قۇيىلعان بولاتىن. ناتيجەدە قورشاعان ورتا اۋىر مەتاللدارمەن لاستانىپ، سۋ بيوسفەراسى كوپتەگەن اۋرۋ-ناۋقاستارعا تاپ بولدى. كومبيناتتىڭ تەحنولوگيالىق گازدارى مەتاللدار ۇنتاعىنان مەن كۇكىرت ديوكسيدىنەن تازارتىلماي، جاقىن ورنالاسقان قالانىڭ تۇرعىندارىندا اللەرگيالىق جانە باسقا اۋرۋلاردى تۋدىرادى. قالا تۇرعىنداردىڭ ايعاقتاۋىمەن، 2004 جىلدىڭ جازىندا كومبينات اتموسفەراعا گازدىڭ ۇلكەن كولەمىن لاقتىرىپ، قالاداعى قۇستاردىڭ كىلەڭ مەرت بولۋىنا سەبەپشى بولعان.

قازىرگى كەزدە بالقاش كولى مەن ماڭايىنىڭ ەكولوگيالىق احۋالى جايىندا وتە از اقپارات بار. ويتكەنى 1990-شى جىلدارى بۇرىن ستاندارتتى تۇردە وتكىزىلگەن باقىلاۋلار ءبىرتالاي قىسقارتىلىپ، عىلىمي زەرتتەۋلەر بولسا تولىقتاي توقتاتىلىپ قالعان. 2005 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە بالقاش-الاكول سۋ قويمالارىنىڭ سوۆەتى قۇرىلدى. 2008 جىلى «بالقاشتۇستىمەتالل» وندىرىستىك بىرلەستىگىندە كۇكىرت انگيدريدىن تۇتۋ زاۋىتى ىسكە قوسىلدى. بۇل كاسىپورىن كۇكىرتتى سۇزگىدەن وتكىزۋ ارقىلى اۋانىڭ ۋلى گازبەن لاستانۋىن 80% دەيىن ازايتقان. كاسىپورىن ۋلى ءوندىرىس قالدىقتارىن قايتا وڭدەۋ ارقىلى كۇكىرت قىشقىلىن شىعارادى. بۇل ونىمگە سۇرانىم ەداۋىر: وتاندىق كاسىپورىندارعا جىلىنا 1 ملن. تونناعا جۋىق كۇكىرت قىشقىلى قامسىز ەتىلىپ وتىر.

2010 جىلى بالقاش كولىن لاستاعانى ءۇشىن «قازاقمىس» كورپوراسياسىنىڭ موينىنا 4 ميلليوننان استام تەڭگەنى قۇرعان ايىپپۇل سالىندى. سونداي-اق شەرۋباي-نۇرا سۋ قويماسىنا كەلتىرىلگەن زيانى ءۇشىن كومپانياعا تاعى 2،7 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل سالىندى.