باتىر تىگىنشى
ءبىر نەمىس شاھارىندا گانس دەيتىن كيىم تىگەتىن ىسمەر ادام بولىپتى. ول كۇنى بويى تەرەزەنىڭ الدىنداعى ۇستەلدە ءىس تىگىپ وتىرادى ەكەن. كۇرتە دە، شالبار دا، كەۋدەشە دە تىگەتىن بولسا كەرەك.
ءبىر كۇنى گانس ءىس تىگىپ وتىرىپ، كوشەدەن ايعايلاعان داۋىس ەستيدى.
— مۇراپپا! قارا ورىك مۇراپپاسى! كىمگە مۇراپپا كەرەك؟
«مۇراپپا، ءا!—دەپ ويلايدى تىگىنشى.— جانە قارا ورىكتىڭ مۇراپپاسى ەكەن. جاقسى بولدى».
وسىلاي ويلايدى دا، گانس تەرەزەدەن ايعاي سالادى:
— تاتەي، تاتەي، بەرى كەل! مۇراپپاڭنان بەرە كەت!
جارتى قالبىر مۇراپپا ساتىپ الادى دا، ءبىر ءتىلىم نان كەسىپ، وعان مۇراپپا جاعىپ قويىپ، كەۋدەشەنى ءارى قاراي تىگە بەرەدى.
«كەۋدەشەنى تىگىپ تاستاپ، مۇراپپا جەيىنشى ءبىر،— دەپ ويلايدى.
تىگىنشى گانستىڭ ۇيىندە قۇجىناعان شىبىن بولاتىن-دى. مىڭ با، الدە ەكى مىڭ با، ەسەبىنە سان جەتپەيتىن ەدى.
شىبىندار مۇراپپانىڭ ءيىسىن سەزىپ، ناننىڭ ۇستىنە ۇيمەلەپ كەتتى.
— اۋ، شىبىندار، شىبىندار،— دەيدى تىگىنشى،— سەندەردى كىم شاقىردى؟ مۇراپپاما نەگە ۇيمەلەيسىڭدەر؟
ال شىبىندار سوزگە قۇلاق اسپاي، مۇراپپانى جەي بەرەدى. سول ارادا تىگىنشى اشۋلانىپ، كەتىپ، قولىنا شۇبەرەك الا سالىپ، شىبىنداردى پەرىپ قالعاندا، بىردەن جەتەۋى جەر جاستاندى.
— پالە، قانداي كۇشتى، قانداي باتىر ەدىم!—دەيدى تىگىنشى گانس.— بۇل ەرلىگىمدى كۇللى شاھار ءبىلۋى ءتيىس. ءتايىر-اي، شاھار دەگەن نە؟ بۇكىل الەم ءبىلسىن. جاڭادان بەلبەۋ ىستەپ الايىن دا، سىرتىنا ۇلكەن ارىپتەرمەن «اشۋلانسام، نويانمىن، جەتەۋىڭدى جويامىن»،— دەپ كەستەلەيىن.
ايتتى — بولدى. سونسوڭ جاڭا بەلبەۋدى بەلىنە بايلاپ، جول ازىققا جان قالتاسىنا ءبىر ءتۇيىر سۇتسىرنە سالىپ الىپ، سىرتقا شىعادى.
قاقپا الدىندا بۇتاعا شىرمالىپ قالعان قۇستى كورەدى. قۇس قانشا بۇلقىنىپ شىرىلداعانمەن، بوسانىپ كەتە الماي جاتىر ەكەن. گانس قۇستى ۇستاپ، الگى سۇتسىرنە سالعان جان قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى.
ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى، اقىرى ءبىر بيىك تاۋدىڭ ەتەگىنە كەلەدى. ۇشار باسىنا شىعىپ قاراسا — تاۋ ۇستىندە توڭىرەكتى شولىپ، ءبىر ءداۋ وتىر.
— امان با، دوس،— دەيدى تىگىنشى.— كەل، ماعان ەر، جالعاندى جالپاعىنان باسىپ، ءبىر قىدىرىپ قايتايىق.
— قايداعى دوسسىڭ سەن ماعان!—دەيدى ءداۋ.— سەن بولساڭ، شيديگەن، قۇرتاقاندايسىڭ، ال مەن بولسام، الپامساداي الىپپىن، كۇشتىمىن! ەسەن-ساۋىڭدا تابانىڭدى جالتىرات.
— ال سەن مىنانى كوردىڭ بە؟—دەيدى گانس، داۋگە بەلبەۋىن كورسەتىن.
گانستىڭ بەلبەۋىندە «اشۋلانسام، نويانمىن، جەتەۋىڭدى جويامىن» دەپ ۇلكەن ارىپتەرمەن كەستەلەنگەن ەكەن.
ءداۋ جازۋدى وقىعان سوڭ: «كىم بىلەدى، مۇمكىن، بۇل ءوزى شىنىندا دا كۇشتى ادام شىعار. سىناپ بايقاۋ كەرەك»،— دەپ ويلايدى.
ءداۋ جەردەن تاس الىپ، قاتتى قىسىپ قالعاندا، تاستان سۋ شىعادى.
— ەندى سەن دە وسىنى ىستەپ بايقا،— دەيدى ءداۋ.
— بار ماقتانعانىڭ وسى ما؟—دەيدى تىگىنشى.— بۇل مەن ءۇشىن ويىنشىق نارسە عوي.
ول جان قالتاسىنان ەپتەپ ءبىر ءتۇيىر سۇتسىرنە الادى دا، ءبىر قولىمەن-اق سىعىمداپ قىسادى، سول-اق ەكەن ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان سۋ جەرگە تامشىلاي باستايدى.
مىناداي كۇشكە تاڭ قالعان ءداۋ گانستى تاعى سىناپ بايقاماق بولادى. جەردەن تاس الىپ، لاقتىرىپ كەپ جىبەرەدى. قاتتى لاقتىرعانى سونشالىق، تاس كورىنبەي كەتەدى.
— ال، قانە،— دەيدى تىگىنشىگە،— ەندى سەن لاقتىرىپ كور.
— سەن تىم بيىككە لاقتىرادى ەكەنسىڭ،— دەيدى تىگىنشى.— دەگەنمەن لاقتىرعان تاسىڭ جەرگە قايتىپ ءتۇستى. ال مەن لاقتىرعان تاسقا قاراپ تۇر، اسپان استىنا سۇڭگىپ كەتەدى.
قولىن جان قالتاسىنا سۇعىپ، باياعى قۇستى الادى دا، جوعارى ۇشىرىپ كەپ جىبەرەدى. قۇس اۋەلەپ ۇشىپ، كوپ ۇزاماي كوزدەن عايىپ بولادى.
— قالاي ەكەن، دوستىم؟— دەپ سۇرايدى گانس.
— جامان ەمەس،— دەيدى ءداۋ.— ەندى ءبىر كۇش سىناسىپ بايقايىق، ءداۋ اعاشتى ارقالاپ كەتە الار ما ەكەنسىڭ؟
تىگىنشىنى كەسىلگەن ەمەننىڭ قاسىنا الىپ كەلەدى دە:
— سەن كۇشتى بولساڭ، وسى اعاشتى ورماننان شىعارىپ اكەتۋگە ماعان كومەكتەسشى،— دەيدى.
— قۇپ بولادى،— دەيدى تىگىنشى، ال ءوزى ىشىنەن:
«مەن ءالسىز بولسام دا، اقىلدىمىن، ال سەن كۇشتى بولعانمەن، سۋ ميسىڭ. مەن سەنى ءارقاشان-اق الداپ، جەر سوقتىرىپ كەتە الام»،— دەپ ويلاپ تۇر.
— سەن اعاشتىڭ ءدىڭىن عانا ارقالا، ال مەن بۇكىل بۇتاعىن، ءبۇرىن كوتەرىپ جۇرەيىن. ويتكەنى ول جاعى قوماقتى دا اۋىر عوي.
ولار سولاي ەتەدى. ءداۋ اعاشتىڭ ءدىڭىن يىعىنا سالىپ، سۇيرەتە جونەلەدى. سول-اق ەكەن تىگىنشى بۇتاقتاردىڭ ۇستىنە شىعىپ الادى. ءداۋ جالعىز ءوزى ءبۇتىن اعاشتى تىگىنشىمەن قوسا سۇيرەتىپ كەلەدى. بۇرىلىپ ارتىنا قارايىن دەسە، بۇتاقتارى كولەگەيلەپ كورسەتپەيدى.
گانس بۇتاقتاردىڭ ۇستىنە اتشا ءمىنىپ الىپ:
— جىگىتتەرى اۋىلدىڭ باقشاعا قاراي اعىلدى.— دەپ ولەڭدەتىپ كەلەدى.
اعاشتى ءداۋ ۇزاق سۇيرەتەدى، اقىرىندا شارشاپ:
— اۋ، تىگىنشى، مەن ءقازىر اعاشتى جەرگە تاستاپ جىبەرەم. ابدەن شارشادىم،— دەيدى.
سول-اق ەكەن تىگىنشى بۇتاقتان سەكىرىپ ءتۇسىپ، باعانادان بەرى داۋگە كومەكتەسىپ كەلە جاتقان قۇساپ، اعاشقا قوس قولداپ جارماسا قالادى.
— ءماسساعان!—دەيدى تىگىنشى داۋگە.— الپامساداي بولعانمەن، كۇشىڭ شامالى ەكەن.
اعاشتى سول جەرگە قالدىرىپ، ەكەۋى ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتەدى. ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى، اقىرى ءبىر ۇڭگىرگە جەتەدى. وت باسىندا بەس ءداۋ وتىر، ءارقايسىسىنىڭ قولىندا ءبىر-بىر ۇيتىلگەن قوي.
— مىنە،— دەيدى گانستى ەرتىپ كەلگەن ءداۋ،— ءبىز وسىندا تۇرامىز. انا كەرەۋەتكە شىق تا، جاتىپ دەم ال.
تىگىنشى توسەككە قاراپ: «مىناۋ ماعان لايىق كەرەۋەت ەمەس ەكەن»،— دەپ ويلايدى.
ول وسىلاي ويلادى دا، ۇڭگىردىڭ ءبىر قاراڭعىلاۋ بۇرىشىن تاۋىپ الىپ، ۇيقىعا باس قويادى. ءتۇن ورتاسىندا ءداۋ ويانىپ، قولىنا ۇلكەن تەمىر سۇيمەن الىپ، بار پارمەنىمەن كەرەۋەتتى پەرىپ كەپ قالادى.
— باسە،— دەيدى ءداۋ جولداستارىنا،— ءسىرا، مىنا مىقتى پالەدەن ەندى قۇتىلعان شىعارمىن.
التى ءداۋ تاڭەرتەڭ تۇرىپ، وتىن شاپقالى ورمانعا بەتتەيدى. تىگىنشى دە تۇرىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ، تارانىپ، داۋلەردىڭ سوڭىنان كەتەدى.
ورماندا گانستى كورە سالىپ، داۋلەردىڭ زارەسى ۇشادى. «ە،— دەپ ويلايدى ولار،— مۇنى تەمىر سۇيمەنمەن ۇرىپ ولتىرە المادىق، ءسىرا، بۇل ءبارىمىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتەر».
داۋلەر وسىلاي ويلاپ، تىم-تىراقاي قاشا جونەلسە كەرەك.
ال تىگىنشى بولسا، ولاردى مازاقتاپ ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ، باسى اۋعان جاققا جۇرە بەرەدى.
ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى، اقىرى كورول سارايىنىڭ قاسىنا كەلەدى. قاقپا الدىنداعى كوك شوپكە قيسايىپ، قاتتى ۇيقتاپ كەتەدى.
ول ۇيقتاپ جاتقاندا، كورول نوكەرلەرى جانىنا كەلىپ، بەلبەۋىندەگى «اشۋلانسام، نويانمىن، جەتەۋىڭدى جويامىن» دەگەن جازۋدى وقىپ كورەدى.
— پالە، بىزگە ءبىر مىقتى كەلگەن ەكەن!— دەيدى ولار.— دەرەۋ كورولگە حابارلاۋ كەرەك.
نوكەرلەرى كورولگە كەلىپ:
— سارايدىڭ الدىندا ءبىر مىقتى جاتىر. نوكەر ەتىپ الساڭىز، قايتەدى. سوعىس بولا قالسا، ءبىر كادەگە جارار،— دەيدى.
كورول قۋانىپ كەتىپ:
— دۇرىس ايتاسىڭدار، شاقىرىپ كەلىڭدەر،— دەيدى.
تىگىنشى ۇيقىسىن قاندىرىپ، كوزىن ۋقالاپ الىپ، كورولگە نوكەرلىك قىزمەتكە كىرىسەدى.
ارادا ءبىراز كۇن وتەدى، ول نوكەر بولىپ جۇرە بەرەدى. كورول ساربازدارىنىڭ اراسىندا كۇڭكىل تۋا باستايدى.
— ءسىرا، بۇل مىقتىدان ءبىز ەش جاقسىلىق تاپپاسپىز. بۇل اشۋلانسا، جەتەۋدى بىردەن جەر جاستاندىرادى عوي. بەلبەۋىندە سولاي دەپ جازىلىپتى.
ولار كورولگە كەلىپ:
— مۇنىمەن بىرگە جۇرە المايمىز. بىردە بولماسا بىردە اشۋلانسا، ءبارىمىزدى قىرىپ تاستايدى. امان-ەسەنىمىزدە ءبىزدى نوكەرلىكتەن بوساتىڭىز،— دەيدى.
مۇنداي مىقتىنى نوكەر ەتىپ العانىنا كورولدىڭ ءوزى دە وكىنىپ، بارماعىن شايناپ جۇرگەن بولاتىن.
«شىنىندا دا،— دەپ ويلادى ول،— بۇ شىركىن اشۋلانسا، ساربازدارىمدى تۇگەل قىرىپ سالار، ءوزىمدى دە جەر جاستاندىرار، سونسوڭ ءوزى تاعىما وتىرىپ الار... بۇدان قالاي قۇتىلسام ەكەن، ءا؟»
تىگىنشىنى شاقىرىپ الىپ، كورول:
— مەنىڭ ەلىمدە، يت تۇمسىعى وتپەيتىن قالىڭ ورمانىمنىڭ ىشىندە ەكى قاراقشى ءجۇر، ەكەۋى دە اسقان كۇشتى، ماڭىنا ءتىرى پەندە جولاي المايدى. سول ەكەۋىن ىزدەپ تاۋىپ، كوزدەرىن جويۋدى بۇيىرامىن. كومەككە ءجۇز سالت اتتى سارباز قوسىپ بەرەمىن،— دەيدى.
— قۇپ،— دەيدى تىگىنشى.— مەن اشۋلانسام، جەتەۋىڭدى بىردەن جەر جاستاندىرام. ءتايىر-اي، ەكى قاراقشى ءسوز بە ەكەن!
ءسويتىپ، ول ورمانعا قاراي بەتتەيدى. سالت اتتى ساربازدار سوڭىنان جەلە جورتىپ كەلەدى.
ورماننىڭ شەتىنە جەتكەن سوڭ، گانس ساربازدارعا:
— ساربازدار، سەندەر وسى ارادا قالىڭدار، قاراقشىلاردى و دۇنيەگە ءوزىم-اق اتتاندىرام،— دەيدى.
قالىڭ جىنىستىڭ ىشىنە كىرىپ، جان-جاققا كوز جۇگىرتە باستايدى. دەمدەرىنەن ۇستىندەگى بۇتاقتار تەڭسەلىپ، ءداۋ اعاشتىڭ تۇبىندە قورىلداپ قاتتى ۇيقتاپ جاتقان ەكى قاراقشىنى كورەدى. كوپ ويلاپ جاتپاستان، تىگىنشى جان قالتاسىن تاسقا تولتىرىپ الىپ، اعاشتىڭ باسىنا شىعىپ، ءبىر قاراقشىنى كوزدەپ تاس لاقتىرا باستايدى. تاس بىرەسە كەۋدەسىنە، بىرەسە ماڭدايىنا تيەدى. قاراقشى قور-قور ەتىپ، ەش نارسە سەزبەي جاتا بەرەدى. كەنەت ءبىر تاس قاراقشىنىڭ مۇرنىنا تارس ەتە تۇسەدى.
قاراقشى ويانا سالىپ، جولداسىن بۇيىرگە نۇقىپ قالادى.
— سەن نەگە توبەلەسەسىڭ؟
— و نە دەگەنىڭ!—دەيدى ەكىنشى قاراقشى.— سەنى مەن ۇرعان جوقپىن. ءسىرا، ءتۇس كورگەنسىڭ عوي.
ەكەۋى قايتادان قورىلداپ ۇيىقتاپ كەتەدى.
سول-اق ەكەن تىگىنشى ەكىنشى قاراقشىنى تاسپەن اتقىلاي باستايدى.
ول دا ويانىپ كەتىپ، ايعاي سالادى:
— سەن ماعان نەگە تاس لاقتىراسىڭ؟ جىندانعانسىڭ با، ءوزىڭ!
وسىنى ايتىپ، ول جولداسىن ماڭدايعا پەرىپ جىبەرەدى. اناۋ مۇنى پەرىپ قالادى.
ەكەۋى ءبىراز جۇدىرىقتاسىپ الىپ، سونسوڭ قولدارىنا نە تۇسسە سونىمەن، تاسپەن، اعاشپەن ءبىرىن-بىرى توپەپ، قىزىل شەكەلەسىپ كەتەدى. جانە ءبىرىن-بىرى ابدەن مۇردەم كەتىرگەنشە سولاي توبەلەسە بەرەدى.
سونسوڭ تىگىنشى اعاشتان ءتۇسىپ، ورماننان شىعادى دا، ساربازدارعا:
— ءىس ءبىتتى، ەكەۋى دە مۇردەم كەتتى. انتۇرعاندار پالەكەت ەكەن! تاس لاقتىرىپ، جۇدىرىقتاسىپ باقتى، ءبىراق، ءتايىرى، ماعان نە ىستەي الۋشى ەدى؟ مەن اشۋلانسام، ەكەۋ تۇگىل جەتەۋدى بىردەن جەر جاستاندىرام عوي!—دەيدى.
كورول ساربازدارى ورمانعا كىرىپ، ەكى قاراقشىنىڭ سىلەيىپ جاتقانىن كورەدى. تىرشىلىك نىشانى بايقالمايدى، مۇردەم كەتىپتى.
گانس كورولدىڭ سارايىنا قايتىپ ورالادى. كورول زىميان قۋ ادام بولاتىن. گانستىڭ ءسوزىن تىڭداپ بولعان سوڭ: «جارايدى، جىگىتىم، قاراقشىلاردان كۇشىڭ اسقان ەكەن، سەنى تاعى ءبىر جۇمىسقا جۇمسايىن، استە، ءتىرى قايتپاسسىڭ»،— دەپ ويلايدى.
— بەرى قارا،— دەيدى كورول گانسكە،— سەن الگى ورمانعا قايتا بارىپ، سوندا جۇرگەن جالعىز ءمۇيىزدى جالماۋىز اڭدى ۇستاپ اكەل.
— قۇپ،— دەيدى گانس كورولگە،— بۇ دا قولىمنان كەلەدى. مەن اشۋلانسام، جەتەۋدى بىردەن جەر جاستاندىرام عوي. ءتايىر-اي، جالعىز ءمۇيىزدى جالعىز اڭ ماعان ءسوز بە ەكەن.
ول قولىنا بالتا، ارقان الىپ، ورمانعا قاراي بەتتەيدى.
گانس جالعىز ءمۇيىزدى جالماۋىزدى كوپ ىزدەپ ساندالعان جوق، تۇرىنەن ادام شوشىرلىقتاي، ۇستىندەگى تۇگى تىكىرەيگەن، ءمۇيىزى الماس قانجارداي ءبىر اڭ قارسى الدىنان شىعا كەلەدى.
مۇيىزىمەن جارىپ تاستاماق بولىپ تاپ بەرگەندە، تىگىنشى ءبىر جۋان اعاشتىڭ تاساسىنا تىعىلا قالادى. اڭ زىمىراعان بەتىمەن كەلىپ، اعاشتى سۇزگەندە، ءمۇيىزى اعاشقا قادالادى. كەرى جۇلقىنىپ ەدى، ءمۇيىزىن شىعارىپ الا المايدى.
— بالەم، ەندى مەنەن قۇتىلا المايسىڭ! — دەپ، تىگىنشى جالعىز ءمۇيىزدىڭ موينىنان تاس قىلىپ بايلايدى دا، اعاشقا قادالعان ءمۇيىزىن بالتامەن شاۋىپ شىعارىپ الىپ، شاھارعا قاراي جەتەكتەپ جونەلەدى.
جالعىز ءمۇيىزدىنى تۇپ-تۋرا كورول سارايىنا الىپ كەلەدى.
جالعىز ءمۇيىز باسىنا التىن ءتاج كيگەن، ۇستىنە قىزىل شاپان جامىلعان كورولدى كورە سالىسىمەن، پىسىلداپ، كۇجىلدەپ قويا بەردى. ەكى كوزىنە قان تولىپ، تۇگى تىكىرەيىپ، ءمۇيىزى قانجارداي سويديىپ تۇر.
كورول زارەسى ۇشىپ، تۇرا كەپ قاشادى. ساربازدارى سوڭىنان جونەلەدى. كورول سول قاشقاننان ۇزاپ قاشا بەرىپ، اداسىپ كەتەدى، كەرى قايتار جولدى تابا المايدى.
ال تىگىنشى بولسا تىنىش ءومىر ءسۇرىپ ءوتىپتى، بۇرىنعىسىنشا كۇرتە-شالبار، كەۋدەشە تىگە بەرىپتى. بەلبەۋىن قابىرعاعا ءىلىپ قويسا كەرەك، بۇدان بىلاي عۇمىرىندا داۋلەردى دە، قاراقشىلاردى دا، جالعىز ءمۇيىزدى قۇبىجىق اڭدى دا كورمەپتى.
You Might Also Like
-
ميترالدىق ستەنوز — وتە ءجيى كەزدەسەتىن جۇرەك اۋرۋلارىنىن ءبىرى. ول كەي جاعدايدا جەڭىل بولعانىمەن، كەي جاعدايدا اۋىر وتەتىنى سونشالىقتى، ءتىپتى وتا جاساۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل اۋرۋعا شالدىققاندا مي...
-
بip كۇنى جاۋ جۇرەك جەتى باتىر كەزدەسىپ قالىپتى. ءبىرىنشىسىنىڭ اتى — شۋلس، ەكىنشىسىنىڭ اتى — ياكلي، ءۇشىنشىسىنىڭ اتى — مارلي، ءتورتىنشىسىنىڭ اتى — ەرگلي، بەسىنشىسىنىڭ اتى &mdash...
