باۋىرىمنىڭ باس تەرىسى
كوپتەن كورمەگەن اۋىلىما ساعىنىپ جەتتىم. كولحوز ىرىلەنگەلى بەرى مۇندا كەلە الماي جۇرگەنمىن. اراسى تاي شاپتىرىم ەكى اۋىل بۇرىن ەكى كوللەكتيۆتىك شارۋاشىلىق بولىپ، قىسقا جىپتەرى بايلاۋعا كەلسە دە، كۇرمەۋگە كەلمەي، بىلاي تارتسا اربا سىنىپ، بىلاي تارتسا ەگىز ءولىپ دەگەندەي بولىپ جاتاتىن. وسى اۋىلدىڭ بىرىنەن مەن وقۋعا اتتانىپ ەدىم. ەندى مىنە، ەكى اۋىل بىرىگىپ ءبىر ۇلكەن كولحوز بولعان. مىنا ءبىر توبەسى قىزىل قاڭىلتىرلى ەڭسەلى ۇلكەن ءۇي بۇرىن جوق ەدى، الگى كولحوز پرەدسەداتەلى ايتباي سالعىزىپ الدى دەپ مەنىڭ تۋىسقاندارىم شاعىم ايتىپ ەسىگىمدى تىندىرمايتىن. جۇرتتىڭ كوزىنە سۇيەلدەي باتقان، ارىز قوزدىرۋشى قۇرىلىس شاماسى وسى بولدى. وعان جالعاس مىنا ءبىر قىشتان تۇرعىزىلعان عيمارات اۋىلدىق سوۆەت پرەدسەداتەلى كوبەكتىكى بولسا كەرەك.
قىسقاسىن ايتقاندا، ءبارىن دە ءبىلىپ كەلە جاتىرمىن. كەلمەسەم بۇل اۋىلعا ءوزىم كەلگەن جوقپىن، ال مەنىڭ كوزىم بۇل اۋىلدى تالاي سىرتىنان شولعان. قاي شۇڭقىردان ءۇي سالعىزۋعا ايتباي قانشا قاپ توپىراق قازىپ العانىن، وعان دوڭگەلەك كۇپشەگىنىڭ ۇڭعىسى جەلىنىپ كەتكەن ەلۋىنشى جىلدار ىشىندەگى كولحوزدىڭ شيقىلداق وگىز ارباسىنىڭ قاي جولمەن قانشا رەت بارعانىن ەستىپ، تالاي كوز الدىما ەلەستەتەتىنمىن. ال مەنىڭ ميىم دا بۇل اۋىلدا تالاي بولىپ قايتتى. كىمنىڭ ۇيىندە قانداي وزگەرىس بار، قايسىسى بالاسىن قاي كۇنى سۇندەتتەتكەنى، قاي شەشە قىزىن قاي كۇنى اكەسىنەن جاسىرىپ، ءتۇن جامىلتىپ كۇيەۋگە قاشىرىپ جىبەرگەنى، ولاردىڭ اراسىنا كىمنىڭ جەڭگەتاي بولعانى، قاشقان قىزدان كىمنىڭ كويلەك كيگەنى، «ءولى-تىرىسىن» قاي كۇنى، قالاي، كىمدەردىڭ اكەلگەنى، قۇدالىققا قۇيرىق-باۋىر اساسا كەلگەندەردى تۇنجىراپ، الدە قۋانا قارسى العانى ءبارى ماعان بەلگىلى. وسەك-اياڭدى جاقسى تىڭداعىش مەنىڭ جۋرناليستىك قۇلاعىمنىڭ جايىن جاقسى بىلگەندىكتەن اۋىل ادامدارى ماعان كوپەنبايدىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا جاتقان جۇدىرىقتاي تاستى شوپەنبايدىڭ الدارىنا. توعاتايدىڭ تەنتەگى قالاي لاقتىرىپ تۇسىرگەنىنە دەيىن تەگىس جەتكىزەدى. قىسقاسى، بۇل اۋىلداعى سالاقبايدىڭ سالپاڭ قۇلاق قارا لاعىنىن. تۇياعىنىڭ ايىرماسى قالاي، قاي كۇنى قۇرتتاپ كەتكەنىنە دەيىن بىلەمىن. كورىپ وتىرسىزدار، الپىس-جەتپىس كيلومەتر جەردە، الماتىدا جاتسام دا، بۇل اۋىلداعى بولعان وقيعانى قولمەن قويعانداي، وتىرامىن. ءبىراق «جىپكە ءتىزىپ» دەگەندە، سىزدەر «پالەنى جىپكە ءتىزىپ» دەگەنمەن شاتاستىرا كورمەڭىزدەر. پالەنى تىلەگەننىڭ باسىنا بەرسىن. وندايدان امانمىن. تەك كەيدە الگى تەكە رۋلى اۋلىمىزدى قوشقارلار جايلاپ العانىنا ىشتەي (ىشەگىمنىڭ قىرىندىسى كەتپەگەن بە، قايدام) كىجىنىپ-كىجىنىپ الاتىنىم دا بار.
قوشقار دەمەكشى، مەنىڭ اۋىلىم تەكە دەگەن اتانىڭ ۇرپاعى. ەكىنشى اۋىل — قوشقارلار دا ماعان تۋىسقان. ءبىراق تەكە قوشقاردان گورى ماعان جاقىنىراق. ءبىراق سىزدەر ەشكىنىڭ ەتىنەن گورى قويدىڭ ەتى ءدامدى دەگەن ماعىنادا ۇعىپ جۇرمەڭىزدەر، بۇل ايتقاندارىم تەك تۋىسقاندىق تۇرعىدا. سوندىقتان با، كەيدە تەكەنىڭ بىرەۋى قوشقاردان تاياق جەپ قالسا، «قىردا بۇعىنىڭ ءمۇيىزى سىنسا، ويدا وگىزدىڭ ءمۇيىزى سىرقىرايدى» دەگەندەي قوشقارعا دەگەن اشۋىم ارتا تۇسەدى، اشۋىم كەلىپ، قانىم قايناپ باسىما شىعا كەلەدى. بايقاپ وتىرعان شىعارسىزدار، «تاسقا جەلىندەپ مۇزعا بۇزاۋلاعان» بيباۋىرمال قازاعىڭ مەن ەمەس. مەنى ءالى ەشبىر تۋىسقانىم «تاۋدا ءجۇرىپ تاستا ەسكەن جەر ءقادىرىن بىلمەيدى، اعايىننان باسقا وسكەن ەل ءقادىرىن بىلمەيدى» دەگەن ماتەلدى قولدانىپ، ايىپتاپ كورگەن جوق.
سونىمەن الگى اۋىلىما كەلىپ قالدىم. تەكە اۋىلى قوشقار اۋىلىنان ءارى كوبىرەك، ءارى تۇرعان جەرى كەڭ، سۋى مول شارۋاعا قولايلى بولعاندىقتان كولحوز ورتالىعى وسىندا ورناعان. ونىڭ ەسەسىنە اۋىل اكتيۆتەرى تەگىس قوشقارلاردان ىرىكتەلىپتى. الماتىدا جۇرگەندە بۇعان دا كۇيىنىپ قوياتىنمىن: «ءوز ەت، ءوز باۋىرى بۇل قوشقارلار تەكەلەردى نەگە شەتتەتەدى ەكەن؟ الدە تەكەلەر ءمۇيىزدى كەلىپ، قوي مىنەزدى مومىن قوشقارلاردى قوڭاشتاي بەرە مە ەكەن؟» ءبىراق ماعان جەتكەن سىبىس-دىبىسقا قاراعاندا كەرىسىنشە قوشقارلار كەلىسىمدى ورىنداردى تەگىس الىپ، تەكە باۋىرلارىنا كۇن كورسەتپەيتىن سياقتى ەدى.
اۋىلدا ەت جاقىنىم بولماعاندىقتان ەشكىمنىڭ ۇيىنە تىكە تۇسپەي ەكى جاعىن دا (قوشقارلاردى دا، تەكەلەردى دە) وكپەلەتپەيىن دەپ تۋرا كەڭسەگە كەلدىم. ءقازىر تۇرمىس جاقسى، اراسىنا كەلگەن اعايىندى كەز كەلگەن ءۇي قوي سويىپ، قول قۋسىرىپ قارسى الا الادى. سوندىقتان كەڭسەدە ءبىرىنشى كەزدەسكەن تۋىسقاننىڭ ۇيىنە تۇسپەك بولدىم.
كولحوز كەڭسەسى بۇرىنعى ءۇش بولمەدەن تۇراتىن قورجىن ءۇي ەمەس. ىرگەتاسىن سەمەنتتەن قۇيىپ ءبىر مەتردەي كوتەرىپ سالعان الدەنەشە بولمە. تەك وسىنىڭ وزىنەن-اق اۋىلىمنىڭ ەكونوميكالىق جاعىنان قانشالىقتى ءوسىپ كەتكەنىن شامالايمىن. كۇز بولىپ، جيىن-تەرىن اياقتالىپ، جۇمىس سيرەن قالعاندىقتان بولسا دا، كولحوز پرەدسەداتەلى ايتباي دا، اۋىلدىق سوۆەت پرەدسەداتەلى كوبەك تە، مەن كەلدى دەگەندى ەسىتىپ جان-جاقتان شاپقىلاپ جەتتى. ىشىمدە قوشقارلار جاعىنىڭ تەكە تىرەسى تۇرسا دا بىلدىرمەي، قويداي قوسىلىپ، قوزىشا جامىراسىپ جاتتىق. ءسوز اراسىندا بىر-ەكى قىڭىر-قىڭىر سۇراقتار دا بەرىپ ۇلگىردىم. «ارىزقويلىق نەدەن تۋادى» دەپ تە قالدىم. ونداعى ەسكەرتپەگىم ەگەر باستىقتار ءادىل بولسا، ارىز بولماس ەدى عوي دەگەندى ۇقتىرعىم كەلىپ ەدى.
ارىزقوي دەگەننەن ەسكە تۇسەدى، وسىنى تۇمانتاي دا ايتىپ قالىپ ەدى. «اۋىلىن ارىزقوي» دەگەن ءسوز وعان دا باتسا كەرەك. ءبىراق ونىڭ سوزىنشە تەكەلەر تەنتەك. مەن ىشتەي ونى تۋىسقاندارىن جاقتاپ وتىر دەيمىن. الماتىدا اۋىلدان جىراقتاۋ جۇرگەندىكتەن بە، الدە بولىسە الماي جاتقان ات ۇستىندەگى كىزمەت بولماعاندىقتان با، تۇمانتاي ەكەۋمىز تاتۋمىز. ادەبيەت توڭىرەگىندە ءبىر اۋىلدان شىققان ەكەۋمىز-اق ەكەنبىز. سوندىقتان دا قالادا وقتا-ساندا ۇشىراسا قالعاندا ءاعالى-ىنىلى بولىپ شۇرقىراسا كەتەتىنبىز. مۇمكىن ول مەنىڭ نە تەكە، نە قوشقار بولماي، انشەيىن جاي تۇقىمنان شىعا سالعانىمنان با ەكەن؟ ەگەر مەن دە كوشقار مەن تەكەنىڭ ءبىرى بولسام، تۇمانتاي ەكەۋمىز باسىمىز ءبىر قازان تۇگىل، ءبىر قالاعا سىيماي ءسۇزىسىپ جۇرەر مە ەدىك. «سىيماي جۇرگەن جوقپىز، سىيىسا الماي جۇرگەن جوقپىز با!» دەپ عابيت مۇسرەپوۆ ايتقانداي، سىيىسۋ دەگەن دە وسى ءبىر اۋىلدىڭ ادامدارىنا كەلەلى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعان جوق پا ەكەن؟
ايتباي — كوشقار، مەن — كەبەك. قوشقار ەكەۋى مەنىڭ ءسوزىمدى قالت جىبەرمەي قاعىپ الىپ، جاۋاپ بەرىپ وتىر. ساعىنىپ كورىسكەن تۋىسقاندارىم، بايقايمىن، مەن قىرىن كەلىپ وتىرعان سوڭ شايعا شاقىرۋعا دا باتپايدى.
— باس زووتەحنيكتەرىڭ كىم؟
— وزىڭمەن بىرگە وقىعان تولەۋقۇل ەمەس پە؟—ول تەكە جاعىنان بولعان سوڭ ۇندەمەدىم. ءبىراق ءبىر تەكەنىڭ ءمۇيىزى كوپ قوشقاردىڭ ءىشىن جارماس دەگەن عوي بۇلار دەپ توپشىلادىم.
— باس اگرونوم شە؟
— جاسۇلان عوي، ءبىر پارتادا وتىرىپ ەدىڭدەر عوي. تاعى ءبىر تەكەنىڭ اتى اتالدى. بۇل دا كەزدەيسوق قويىلا
سالعان بولار. دەگەنمەن ءىشىم جىلىپ قالدى. ىشىندە بۇكپەسى بار ادامدى قويساڭىزشى!
— باس بۋحگالتەرلەرىڭ كىم؟
— كومەكباي.
— ول دا تەكە ەمەس پە؟!—دەدىم. باعانادان بەرى ىشىمنەن ساپام وتىرعان پالەنىڭ ءبارى سىرتقا ابايسىزدا ەرىكسىز شىعىپ كەتىپ.
— تەكە بولماق تۇگىل بۇقا بولسا دا، جۇمىستى جاقسى ىستەسە ءبارىبىر ەمەس پە؟! دەپ ايتباي قاتتى كۇلىپ جىبەردى. شاماسى مەنىڭ نەگە كەنەدەي قادالعانىمدى و باستا اڭ اڭعارىپ، اۋىلدان وسەكتىڭ ماعان قاپتاپ جەتىپ جاتقانىن ءبىلىپ وتىرسا كەرەك.
ناق وسى ءبىر كەزدە ايتباي، كوبەك — ۇشەۋىمىزدىڭ جاراسا قالعان كۇلكىمىزدى بۇزايىن دەگەندەي سىرتتان «اتتانداعان» داۋىس ەستىلدى.
— اتتان، اتتان! مىنا قوشقارلارىڭ قىرىپ بارادى. ويباي، ءولتىردى...
— شىنىندا قازاق «اتتانداعان ويبايىم تىنىش» دەپ بەكەر ايتپاعان-اۋ. «ويباي» بولسا انشەيىن كوپ توبەلەستىڭ ءبىرى مە دەي سالار ەدىك، «اتتانداعام» پالە جاۋ كەلىپ قالدى، اتتارىڭا مىنە شابىڭدار دەپ تۇرعان جوق پا؟ قام، جاڭا جاراسقان اڭگىمەنىڭ شىرقىن بۇزعان قاي ماندىماعىر جاۋ ەكەن؟!
سونىڭ اراسىنشا وگىزدەي وكىرىپ، ساقالى بەلۋارىنا تۇسكەن، ءۇستى-باسى قىپ-قىزىل قان ءبىر شال كەڭسەگە كىرىپ كەلدى. ءقازىر قىزىل قانعا بويالعان باستاعى شاش تا، ۇزىن تەكەساقال دا توبەلەستەن بۇرىن اپپاق قۋداي ەكەنى قاندى باستىڭ ءار جەرىنەن كورىنەدى. شال بولسا دا كۇش-قايراتى مول ادام ەكەنى تىپ-تىك قاپساعاي دەنەسىنەن ءبىلىنىپ-اق تۇر. انىقتاڭقىراپ، باجايلاپ قاراپ بۇل كىسىنىڭ جالاباي دەگەن وسى اۋىلداعى بۇرىن بەلسەندى بولعان اعالارىمىزدىڭ ءبىرى ەكەنىن تاني كەتتىم.
— ويباي، اتتان! مىنا قوشقارلار تۇقىمىمىزدى قۇرتاتىن بولدى. ويباي، ءولدىم-اۋ، ءولدىم-اۋ!
ۇرەيلى داۋىستان، قان جۋىپ تۇرعان ادامنان ءبارىمىز دە ءۇرپيىسىپ قالدىق. شال كۇزگە لايىقتاپ كيگەن قابىلمالى شولاق فۋفايكەسىنىڭ سىرتىنان بەلدىك بۋىنىپ الىپتى. وندا ءبىر كىشكەنتاي بالتا ءجۇزى جالتىراپ قىستىرۋلى ءجۇر. توبەلەس ابىگەرىمەن بوركىنىڭ قايدا قالعانىن اڭعارماسا كەرەك. ونىڭ ارتىنان كىرگەن جاستاۋ جىگىت «ويباي ءولتىردى، ءولتىردى» دەپ ايعايعا اتتان قوسادى، ءبىراق ارعى جاعىندا ەشبىر ءزىل جوق سياقتى. بۇل ەكى تەكەنىڭ كىرگەنى ەكى قوشقار باستىقتىڭ ەڭسەسىن ءتۇسىرىپ، قاتتى ابىرجىتتى. بۇعان شىنىندا دا ابىرجىماۋعا بولمايتىن ەدى. سالدەن كەيىن ماعان كوزى ءتۇسىپ كەتكەن جالاباي شال ەڭىرەپ جىبەردى:
— ويباي، بالباق، اينالايىن، ءبىزدىڭ كورگەن كۇنىمىز وسى. مىناۋ ەكەۋى قاتار باستىق بولىپ وتىرعاندا بىزگە كۇن جوق. قيت ەتسەك باس سالىپ ساباپ، پىشاقتايدى. ويباي، اۋدانعا سوتقا شابامىن، جىبەرىڭدەر، ويباي، جىبەر.
— مۇندايدا ەر بولساڭ نامىسقا شاپپاي كورشى. ونىڭ ۇستىنە ءوزىڭ، ەكى اۋىلدىڭ بار وسەك-اياڭىن جىپكە ءتىزىپ، ارتىق-كەمىن ەسەپتەپ وتىرساڭ.
ايتبايدىڭ ءوڭى قۋقىلدانىپ، ءتۇرى قاشىپ كەتتى.
— اعا-اۋ، نە بولعانىن بايىپپەن ايتساڭىزشى،— دەگەننەن ارىعا بارا الماي ءىستى شيەلەنىستىرىپ، ناسىرعا شاپتىرىپ الام با دەگەندەي توقتاپ قالدى. شال ونى اكە-بابا جەتى پۇستىسىنان بەرى ءبىراز سىباپ الىپ، ايعايدى ۇدەتە ءتۇستى. شال اشۋىنا قىبىم قانعانداي بولامىن با، ءىشىم ۇناتىپ بارادى.
— ءولتىر دەپ اعاسىن ءوزى جىبەرىپ وتىرىپ كولگىرسۋىن قارا، ايار قاتىنعا ۇقساعان ءيتتىڭ. بۇل مىنا كوبەك ەكەۋىڭنىڭ ءىسىڭ — كوبەك تە ابىرجىپ، تەلەفون قۇلاعىنا جارماسىپ، اۋداننان ميليسيا، جەدەل جاردەم شاقىردى. ىشىمنەن ءا بالەم، قالاي ەكەن دەگەن جايىم دا بار. تۋىسقاندارىما جانىم اشىپ، جاراعا ءتۇز سەپكەندەي بولىپ وتىرعانمەن مەن دە قىسىلا باستادىم. «قۇتتى قوناق كەلسە قوي ەگىز تابادى، قۇتسىز قوناق كەلسە قويعا قاسقىر شابادى» دەسە، مەن كەلگەندە قاسقىر ادامعا شاۋىپ جاتسا بۇدان وتكەن قۇتسىزدىق بولا قويار ما ەكەن. ءاي ءوزىم دە وسىنداي ءبىر جولى بولماعىر-اقپىن. ەندى بۇدان كەيىن قىسىلماي كور. ءوزىڭ ساعىنىپ تۋعان اۋلىڭا قولىڭ زورعا ءتيىپ پالەن جىلدا ءبىر كەلسەڭ ولار قىزىل تاقيا كيىسىپ، شۋ-شۇرقان بولىپ جاتسا، بۇعان قالاي رەنجىمەسسىڭ.
— ويباي-اۋ، بالباق، سەن ءالى وتىرسىڭ عوي، مىنا ەكەۋىن قاماتپاي. مەنى سويعان تۋرا وسى ەكەۋى.— ونىڭ ارتىنان كىرگەن جاس جىگىت تە كومەيى بوستاۋ، قوشتاپ قويادى:
— تۋرا وسى ەكەۋى!—دەيدى ول. وي، جىگەرسىز نەمە، دۇرىستاپ ايتپاي ما ەكەن دەپ قويامىن، ىشىمنەن.
جەدەل جاردەم دە، ميليسيا قىزمەتكەرلەرى دە مىنا يەك استىندا ون بەس شاقىرىم جەردەگى اۋداننان cay ەتە ءتۇستى. جالابايدىڭ باسى ماڭداي جاعىنان قۇيقا باستالار جەردەن تىلىنگەننەن ارتقى ۇشى شۇيدەسىنىڭ وڭ جاعىنا جەتىپتى. ەكىنشى جارا (تاعى دا تىلىنگەن) سول قۇلاقتىڭ ۇستىنەن باستالىپ، تۋرا وڭ قۇلاقتىڭ الدىنا جەتىپ توقتاپتى. «كوز كيەلى دەۋشى ەدى، قۇداي كوزىن ساقتاۋىن-اي!» دەگەندەي قالقايعان قۇلاققا تۇك تە تيمەپتى، اشۋلى پىشاق قالاي قاعىپ كەتپەگەنىن قايدام، وسەك اتاۋلىنى تەگىس ەستىپ، ءبىلىپ الايىن دەگەندەي قالقيىپ ورنىندا قالىپتى. مەن ءوزىم ايتەۋىر قۇلاقتىڭ اماندىعىنا قۋاندىم. بىزگە ءبارىن جەتكىزەر قۇلاقتى قاتتى ارداقتايتىنىمدى ايتىپ جىبەرە جازداپ وتىردىم. ونىڭ باسىنداعى جاراسى قوسۋ بەلگىسىندەي بولىپ شىعىپتى. ال جالاباي ءوزى وسى دارىگەرلەر ەم-دوم جاساپ جاتقاندا تاعى ءبىر ايعايلاپ قويدى.
— ويباي، بۇلار باسىما ىزناك سالدى عوي. ادەيى ىستەدى.
Mەن قاباعىمدى تار ءتۇيىپ الدىم-اۋ دەيمىن، كوبەك تە، ايتباي دا جانۇشىرىپ بايەك بولىپ ءجۇر. قوڭىرايىسىپ قالدىق. ازدان سوڭ ادام باسىن سويعىش ايتبايدىڭ «اعاسى» اكەلىندى. ادالباي عوي بۇل. ادالباي دەسە ادالباي ەدى. ەندى بۇل دا ارامدانا باستاعان ەكەن-اۋ، و!
قالاي بولدى، نە ماسقاراڭ بۇل، ءوز اعاڭدى ءوزىن پىشاقتاپ، دەپ - ايتباي قاتال كەلدى. «ءوز اعاڭ» دەۋىن وتىرىكشىنىڭ دەپ جىبەردىم كىجىنىپ. ءبىراق تاعى دا ىشىمنەن ايتتىم. ال مىنا ادالبايدى مەن دە جاقسى بىلەتىنمىن. سوناۋ ءبىر جىلدارى اۋدانعا بارعان اتتى اعايىنداردىڭ ەشقايسىسى قۇلاعىنان تارتىپ تۇرعىزعانداي قۋ جەتىمدەردى اتتارىنىڭ ارتىنا مىنگەستىرمەگەندە، بۇل سولارمەن ۇرسىسىپ، ءوز اتىنىڭ ساۋىرىنا قارا تىشقانداي بالالاردىڭ بۇتىن سالاڭداتىپ ۇشەۋىن سالىپ كەلىپ ەدى. سودان بۇكىل اۋىلداعى بالالار ونى ادال اعا دەۋشى ەدىك. ياپىر-اي، زامان وتكەن سايىن، ادام مىنەزى دە وزگەرەدى ەكەن-اۋ! ەندى مىنە، قوشقار مەن تەكەنىڭ تىرەسىنە بۇل دا بەلشەسىنەن ارالاسىپ كەتكەن.
— مەن كىناسىزبىن،— دەدى ادالبەك ەكى كوزى مەندە، قاتتى ۇيالىپ تۇرعانداي.— «التىن ارىق» بويىنداعى كولحوز اعاشتارىنان ۇشەۋىن كەسىپ قويىپتى. سونى نەگە كەسەسىڭ دەپ اتىمدى تەبىنىپ جانىنا جاقىنداپ ەدىم، قالتاسىنا قولىن سالدى دا، باسىن سيپادى، ءسويتىپ قان-قان بولىپ شىعا بەردى. مەن جانىنا بارماي، تۇرا قاشتىم. «سەندەردى قۇرتايىن»،— دەپ ايعاي سالدى.
— قوي ونداي وتىرىگىڭدى،— دەدى ايتباي.— ميليسيا تەكسەرسىن!
مەن ەكى ايداي بولىپ جاتقان اۋىلىما قانشا ساعىنىپ بارسام دا اۋناپ-قۋناپ جاتا المادىم.
— ازار بولسا شال ەلەر، جانازاسىنا قاتىسارسىڭ— دەپ قيىلعان بىرگە وقىعان جولداسىم، جالابايدىڭ ەڭ جاقىنى تولەۋقۇلدىڭ سوزىنە دە توقتامادىم. ..كەش الدىندا اتتانىپ كەتتىم. كۇزگى كەش مەنىڭ دەنەمدى توڭازىتىپ، قوڭىرلاۋ شىعارىپ سالدى. كوبەك پەن ايتباي جالابايدى وزدەرى جايراتقانداي ۇندەي المادى، كوبەك:
— ۇيات بولدى-ay! قاپ!—دەي بەردى.
— ەرتەسىنە جالاباي اعاما، اۋرۋحاناعا كىردىم. شەڭبەر سالعان قۇدىقتاي باستى تەگىس شاندىپ تاستاپتى. جاكەم قاتتى كوڭىلدى، قارق-قارق كۇلەدى. «قاتىردىم با يتتەردى!»— دەيدى.
— نە بولدى، بۇل نە؟— دەدىم شىنىمەن.
— وتىر شىراعىم، وسىلاردىڭ قورلىعى ءوتىپ ءجۇر ەدى. ىڭعايى كەلدى. ەندى جاسۇلاندى پرەدسەداتەل قويامىز!
جالاباي جايىن تاپتەشتەي سۇراسام ول ءبىر ات اربا سۇراپ الىپ وتىنعا بارادى. الىسقا بارۋعا ەرىنەدى دە، «التىن ارىق» بويىنداعى كولحوز ادەيى تىككەن اعاشتاردى كەسە باستايدى. ناق وسى كەزدە كولحوزدىڭ جەر قورۋشىسى ادالباي كەلە قالادى. سونان كەيىنگىسىن ول ءوزى بىلاي ايتادى:
— سەنەن نەسىنە جاسىرايىن، شىراعىم. مىنالاردى ءبىر تابانىما سالىپ الايىن دەپ ەدىم. سول ءدوپ كەلگەنىن كوردىڭ بە؟ ونىڭ ۇستىنە سەنىڭ كەلەتىنىڭدى ءبىلىپ ارقالانىپ تا كەتتىم بىلەم. ادالباي جانىما كەلە بەرگەندە قالتامداعى ۇستارامدى الىپ، ءوز باسىمدى ءوزىم ءتىلىپ-تىلىپ جىبەردىم. جان كەرەك ەكەن، باتىرىڭا. اتىن تەبىنىپ قاشا جونەلدى. ات ارباعا مىنە سالىپ، قانىمدى سورعالاتىپ تۋرا كەڭسەگە مەن دە سالدىم. قاتىردىم ەمەس پە، يتتەردى. زار يمانى ءزار تۇبىنە كەتكەن بولار.
مەن ويلانىڭقىراپ قالىپ، تۋىسقانشىلىق رايىمنان تايىپ ءتۇستىم. جالابايدى سىناماق بولدىم. قاراسپاندى جاۋدىردىم-اي كەلىپ.
— ال ەندى ادالبايدى بۇگىن سوتتايدى. بالا-شاعاسى شۋلاپ قالاتىن بولدى. كەشە قاماپ تاستاعان. قاتىنى مۇنداي جالاقورلاردىڭ ىشىندە وتىرمايمىن دەپ توركىنىنە كوشكەلى جاتسا كەرەك.
— ويباي-اي، نە دەيدى مىناۋ. مەن ونى سوتتاسىن دەپپىن بە،—دەپ شال ورنىنان جىگىتتەرشە اتىپ تۇردى. مەن كۇلىپ جىبەرە جازدادىم.
— قۇرتايىن دەگەن ءوزىڭىز عوي، جالا جاپقان.
— سەن قاراعىم،— دەپ جالىندى شال،— ولەرىمنىڭ شاعىندا اقتىق رەت سۇراعانىم بولسىن، سونى سوتتاتپاي الىپ قالا گور. ونى سوتتاعانشا مەنى سوتتاسىن. اناۋ ميليساڭا ايت! ونى سوتتارىن ويلاپ پا، مىناۋ قۋارعان باس!— ونسىز دا جارالى باسىن قوس قولداپ ەكى شەكەسىنەن قويىپ-قويىپ جىبەردى. مەنىڭ بۇل جولى كۇلكىم كەلگەن جوق، شالدى شىنىمەن اياپ كەتتىم،
— جارايدى ايتىپ كورەيىن،— دەپ قوشتاسىپ شىعىپ كەتە باردىم.
كەتەرىمدە اۋداندىق پروكۋرورعا ءبارىن ايتىپ كەتتىم. تۋىسقان دەسە ەرەكشە بۇلكىلدەپ ءجۇرىپ بەرەتىن ەكى ءبۇيىرىمدى جالاباي اعامشا نۇقىپ-نۇقىپ قويىپ جازالادىم. كوپكە دەيىن كوز الدىمدا قوسۋ بەلگىسى بولىپ تىلىنگەن باۋىرىمنىڭ باس تەرىسى دە، كەيىننەن ءوز باسىن ءوزى توقپاقتاعانى دا تۇرىپ الدى. جاۋلاسۋى دا، داۋلاسۋى دا، ارازداسۋى دا، تاتۋلاسۋى دا وڭاي، اعالارىمنىڭ قىلىعى قىزىق تا بولىپ كورىندى. شىن جاماندىققا بارمايتىنى سۋىقتان كەلىپ ىستىق سورپا ىشكەندەي ءىشىمدى جىلىتىپ تا جىبەردى. دەگەنمەن باۋىرىمنىڭ باس تەرىسى كەڭ-اۋ، ول تىلۋگە دە، كۇلۋگە دە جەتىپ جاتىر. العاش تارىلىپ كەتكەنىمەن كەيىن كەڭىپ سالا بەرەتىن كەڭ قۇيقاعا — باۋىرىمنىڭ باس تەرىسىنە نە جەتسىن دەپ ويلادىم. پا شىركىن، كون تەرىلى باۋىرىم-اي!..
1971
You Might Also Like
-
باققا بولەنگەن ادەمى قالانىڭ ورتاسىنا سالىنعان ەمحانا ءبىر كوشەنى ءبىر-اق الىپ تۇرادى. ونىڭ كوشە جاعىنا قاراعان بەتى دارىگەرلەر ناۋقاس ادامداردى قابىلدايتىن بولمەلەر دە، اۋلا جاق بەتى ۇزىن زال. ۇزىن ...
