سىرقات ايەل
باققا بولەنگەن ادەمى قالانىڭ ورتاسىنا سالىنعان ەمحانا ءبىر كوشەنى ءبىر-اق الىپ تۇرادى. ونىڭ كوشە جاعىنا قاراعان بەتى دارىگەرلەر ناۋقاس ادامداردى قابىلدايتىن بولمەلەر دە، اۋلا جاق بەتى ۇزىن زال. ۇزىن زالدىڭ بويىنا قويىلعان وتىرعىشتاردىڭ بوسى كوپ بولعانىمەن قابىلداۋ كابينەتتەرىنىڭ ءبارىنىڭ الدىندا ادام بارشىلىق. ادامنىڭ ەڭ كوپ وتىرعان جەرلەرى قۇلاق، مۇرىن، تاماق اۋرۋلارىن، كوزدى، ءتىستى قارايتىن كابينەتتەر الدى. ۇزىن زالدىڭ اشپالى تەرەزەلەرىنىڭ بارلىعى اشىق. وسى اشىق تەرەزەلەردەن تاڭەرتەڭ سوققان سامالمەن ءبىر حوش ءيىس كەلەدى دە، ادام مەيىرىن قاندىرماي جوق بولادى. سۋساپ وتىرعاندارعا زور سابادان ءبىر-بىر توستاعاننان قىمىز بەرىپ ءبىر جايقار كەلىنشەك ىزىنشە قايتىپ شىعىپ كەتكەندەي بولىپ تۇر. جانعا سايا كوكتەمنىڭ لەبى وتىرعان ناۋقاستارعا تابىلماس شيپاداي سەزىلەدى. سامال تاعى دا، ەسسە يگى ەدى دەسەدى، وتىرعاندار؛
زالدىڭ. كىرە بەرىس ەسىگى كەڭ اشىلدى دا، دەنەسىنە جابىستىرا تىككەن قالىڭ كۇرەڭ قىزىل كويلەگى بار ءبىر ايەل كورىنە كەتتى. ول ەسىك جابىلار — جابىلماستان زالدىڭ وڭ جاعىنا قاراي تەز باسىپ ءجۇرىپ بەردى. وسىلاي قاراي بۇرىلۋىمەن ودان حوش ءيىس بۇرقىلداپ، تەرەزەدەن كەلگەن لەپكە جارىماي وتىرعانداردىڭ مۇرنىن جارىپ جىبەرە جازدادى. ول قۇلاق، مۇرىن، تاماق اۋرۋلارىن قارايتىن كابينەت الدىنان اياعىنداعى وكشەسى دىرىلدەگەن جىلتىر قارا ءتۋفليىن شاجامايىن شيقىلداتا، ەكى قولىن ارتىنا لاقتىرا تاستاي سىپىرتىپ وتە شىقتى. قۇلاق، مۇرىن، تاماق اۋرۋلارىن قارايتىن كابينەت ەڭ تۇكپىردە ەدى. بۇدان بىلاي كابينەت جوق بولسا دا ول ەتىپ بارىپ بۇرىشتان كىلت بۇرىلىپ، قاشاعان قۋىپ ۇيرەنگەن قىسىر بيەدەي وكشەسىنەن قايتتى. ءتۋفليىن شيقىلداتىپ بەرى ءجۇردى. ەكى قۇلاعىن كەزەك باسىپ شىداي الماي شەتكەرىرەك وتىرعان ورتا جاستاعى ەرەكەڭنىڭ بەتى تىرجىڭ ەتە ءتۇستى. وعان جالعاس وتىرعان قارتاڭداۋ ايەل دە تاتىپ كەتكەن ايران ۇرتتان العانداي مۇرنىن تىجىرىپ، بەت-اۋزىن قاتپارلاندىرىپ، اۋلىن ىرسيتا قويدى. كوزى الگى ايەلدە.
ايەل وتىرعانداردى حوش يىسكە بولەپ، ولاردىڭ تۋرا ورتاسىنا كەلىپ توقتادى دا:
— سوڭى كىم؟ — دەدى وزىنەن-وزى كۇلىپ. نەگە ەكەنى بەلگىسىز ونىڭ ون جاق ەزۋى جوعارى كوتەرىلىپ، اۋزى قيسايىپ كەتتى، كەرقىزىلداپ جاققان دالابى ەكى قۇلاعىنا از-اق جەتپەي تۇردى.
— مەن،— دەدى شەتكە جاڭا كەلىپ وتىرعان ايەل سىپايى عانا.
— مەن سىزدەن كەيىن، — دەدى دە الگى ايەلدىڭ وڭ جاق ەزۋى تاعى قيسايا بەردى. ون جاق ەزۋ كوتەرىلىپ، ادەمى قىر مۇرىنى وڭ جاعىنا قيسايىپ، وڭ جاق كوزىنىڭ الدى، ارتى اجىمدەنىپ، كوزى شاپىراشتانىپ قالدى. كەرقىزىل ەزۋلەر تاعى دا ەكى قۇلاققا جەتە بەرگەندە ەھ-ھە-ھەلەگەن نەگىزسىز، قيسىنسىز كۇلكى شىعىپ بارىپ توقتادى. بۇل جولى وڭ جاق ەزۋ جوعارى اجەپتاۋىر كوتەرىلگەندىكتەن ايەلدىڭ اقىل ءتىسىنىڭ التىن ەكەنىن وتىرعانداردىڭ ءبارى دە كوردى.
ايەلگە وتىرعاندار ىعىسىپ ورىن ۇسىندى. ول ورىندىققا ءبىر قىرىنداپ وتىرماق بولدى. سىپتاي ەتىپ، جابىستىرا تىككەن تۇيمەلى قىزىل كۇرەڭ كويلەك ونىڭ وتىرۋىنا قارسىلىق بىلدىرگەندەي تىرسيىپ، يكەمگە زورعا-زورعا كەلدى.
— ءاي، وسى كويلەكتەن كورگەن قورلىعىم-اي، تاڭەرتەڭ سالقىنداۋ بولعان سوڭ كيىپ شىعا سالىپ ەدىم،—دەپ ايەل سىقىلىقتاي كۇلىپ الدى. ءبىراق ونىڭ كۇلكىسى تىرىسىپ-بىرىسىپ وتىرعان ناۋقاس ادامداردىڭ. اراسىنان قوشتاۋشىسىن تابا الماي، جالعىز، ەرسىلەۋ ەستىلدى. ونىڭ كۇلكىسى ەستىلگەندە اناۋ شەتتەگى قۇلاعى اۋىرىپ وتىرعان ەرەكەڭنىڭ تاناۋى تاعى تىرجىڭ ەتە قالىپ، سول قۇلاعىن قويا سالىپ، وڭ قۇلاعىن باستى. ونىڭ كۇلكىسىن ۇناتپاي قالدى ما، الدە بىلگىسى كەلدى مە، ەرەكەڭنىڭ جانىنا تاقاۋ وتىرعان قارتاڭداۋ ايەل:
— قاي جەرىڭ اۋىرادى، كەلىن؟— دەدى.
— يباي، كەلىنى نەسى، قىزىم دەپ سويلەمەيسىز بە!؟— دەدى دە، ول ساۋالدى جاۋاپسىز قالدىردى. سونان سوڭ ىلە جانىنداعى ايەلگە بۇرىلىپ:
— مىنا ءبىر قۇلاعىمنىڭ،— دەدى ول، وڭ قۇلاعىن ۇستاپ،—سىرعالىعى اۋىرىپ جۇرگەنى. مىنا ءبىر سىرعاسى قۇرعىر دا باسىپ بارا ما، قايدام. سونى دارىگەرگە كورسەتەيىن دەپ ەدىم.
ول قولىن قۇلاعىنان الا بەرگەندە التىنداعان ۇلكەن ءدۇمبىر سىرعا ەكى قۇلاعىن باسىپ، شايقالاقتاپ كەتتى. وتىرعاندارعا اۋرۋ ناق وسى سىرعادا تۇرعانداي كورىندى.
ازدان كەيىن ول ورنىنان تۇرىپ، كوز ودان ءتىس اۋرۋلارىن قارايتىن دارىگەرلەرگە دە كەزەك قويىپ كەلۋگە جونەلدى. سودان جارتى ساعات وتكەندە قايتا ورالدى، ءارى سامبىرلاي سويلەي كەلدى.
— جەڭگەي، بىرەۋ كەلسە، ارتىمدا ءبىر ادام بار دەپ ايتا سالىڭىز، مەن ۇيگە بارىپ كەلە قويايىن، ىستىقتاپ، قاپالاپ بارامىن.
جەڭگەي ءوزىنىڭ تاماعىمەن اۋرە. وعان جاۋاپ تا بەرگەن جوق. ال ونىڭ ەسەسىنە كەزەك قويۋشى دا كەزەگىمنەن ايرىلىپ قالامىن-اۋ دەپ قاداعالاماي-اق، جاۋاپ الماي-اق جىلتىر قارا ءتۋفليدى شيقىلداتا باسىپ، تارتىپ كەتتى. ونىڭ اياعىنان شىققان شيقىل وتىرعانداردىڭ سامايىنا ءبىز سۇعىپ العانداي، قاباقتارىن تىرجىڭ-تىرجىڭ ەتكىزدى.
كۇن كوتەرىلىپ، ءۇيدىڭ ءىشىنىڭ اۋاسى جىلي باستادى. قىزارعان كۇن مەن دالاعا دا جان كىردى. اشىق تۇرعان تەرەزەنىڭ بارىنەن الدەقالاي ادەمى جاسىل الا كوبەلەك كىرىپ، دالبالاقتاپ، زال ءىشىن تەگىس ارالاپ شىقتى. شەشەلەرىمەن ەمحاناعا ەرە كەلگەن بىر-ەكى بالا قالپاقتارىن الا، تۇرا ۇمتىلىپ ەدى، شەشەلەرى ەتەكتەرىنەن باسىپ، وتىرعىزىپ قويدى. جاسىل الا كوبەلەك قالبالاقتاپ، ەسىككە تامان بارعاندا، ىشتەن اشىلعان كابينەت ەسىگىنە سوعىلعان كوبەلەكتى ءۇشىنشى ءبىر بالا قالپاقپەن ۇرىپ الدى.
— مىنا ءبىر كوبەلەك تە ەمدەلۋگە كەلگەن بە؟ — دەپ قالدى بىرەۋ ەزۋ تارتىپ.
— مۇندا جىندى كوبەلەكتەر دە كەلەدى، — دەدى ەرەكەڭ ىزالى كۇلكىمەن..
سالدەن كەيىن جاڭاعى ايەل تاعى كەلە جاتتى. بۇل تۋرا جاناعى ولگەن كوبەلەكتى جوقتاتقىسى كەلمەگەندەي، ۇلدىرەك گۇلدى جاسىل جىبەك كويلەك كيىپتى. ەكى قولى يىعىنا دەيىن، مويىنى جاۋىرىنىنا دەيىن جالاڭاش. كۇن اپتابى وسىنشا جەلەڭ كيىندىرەتىن ىستىق بولماعانىمەن مۇڭىڭ ەكى ەكپەسىنەن قىسىپ، دەم الدىرماي كەلە جاتقانداي. ءتىپتى اپ-ساتتە باسى دا وزگەرىپ كەتكەن. شاشىن دۋدىراتىپ بوس تاستاعان دا، وعان ءبىر گۇلدى قيىقشا ورامالدى تۇيرەي سالعان. اياعى دا باسقالانىپ، ءبىز وكشە، ءبىز تۇمسىق اپپاق تۋفلي كيگەن. قاداڭداعان جۇرىسىنەن كويلەگىنىڭ ەتەگى دەلبەڭدەپ، شاشى جالپىلداپ بارادى. تۇپ-تۋرا جاڭاعى كوبەلەك.
— قاي بالا قالپاعىمەن سوعىپ الار ەكەن، — دەپ ويلادى ەرەكەڭ ول وتىرعاندارعا جاقىنداي بەرگەندە.— اسىرە قىزىل تەز وڭار، قالبالاقتاعان جىندى كوبەلەك ءوستىپ ءجۇرىپ وتقا ءتۇسىپ كەتپەسەڭ جارار...
جاسىل الا كويلەك جاقىنداي بەرگەندە وسى جەرگە جاڭا عانا كەلىپ، كەزەك ۇستاعان جىگىت: «و، بەكە، ءسالاماتسىز با؟»—دەپ ورنىنان اتىپ تۇردى. بەكە دەگەندى ەستىپ ايەلدە دە وسىنداي ات بولادى ەكەن دەپ جۇرت ءبىر-بىر قاراپ قويدى.
— امان. ءوزىڭىز دە ءسالاماتسىز؟ — دەپ ايەل قۇبىلىپ، ءتىپتى سىزىلىپ قالدى. — عاپۋ ەتىڭىز، مىنا ەمحاناعا كەلگەندەگى ناشار ءتۇرىمدى كوردىڭىز، الاۋ-دالاۋ بولىپ، مىنا ءبىر جامان كويلەكتى كيە سالىپ ەم. ەمحانادا تانىس كەزدەسە قويادى دەپ ويلاماپ ەدىم. — ايەل ىرجيىپ، سىقىلىقتاپ كۇلىپ، ءارى ءمۇلايىمسىپ، وڭ جاق ەزۋىن كوتەرىپ، التىن ءتىسىن جىلتىراتتى. باتتاستىرا وپالاعان اق قۇبا ءوڭى بىرەسە دالاپ جاققانداي قىزارىپ، بىرەسە كۇلبەتتەنە قۋارىپ ءتۇرلى وزگەرىسكە ەندى. ونىڭ كيىمى، قۇبىلىسى جاڭا عانا وسى جەردەي ۇشىپ ءوتىپ، بالالار قالپاقپەن سوعىپ العان كوبەلەكتى اڭعارتقانداي.
— جوق، جوق، ولاي دەمەڭىز، ءسىز كادىمگى كوكتەم كۇنىنىڭ كوبەلەگىندەي قۇلپىرىپ تۇرسىز. ءوزىڭىز' بۇرىنعىدان دا جاساڭعىراپ كەتكەنسىز. — ايەلدىڭ كوزى كۇلمەڭدەپ ءسال تومەن قارادى. قۇلاعىنداعى ءدۇمبىر سىرعاسىنىڭ شايقالاقتاعانىنداي، ايەل قيپاڭداپ، قيقاڭداپ كەتتى. ول تاعى دا ماقتاۋ ءسوز ايتار ما دەگەندەي ءۇمىت تە ەتتى، جىگىت قۇرعىر سوزگە ساراڭدىق جاسادى، ودان ارىگە بارماي تيتىقتاپ قالدى. ءتىپتى ول ماقتاۋدى ايەلدىڭ قاتتى ۇناتقانى، تارى دا بىردەمە ايتار ما ەكەن دەپ توسقانى سونشا «تاعى بىر-ەكى ءسوز ايتساڭشى» دەي جازداپ، وتىرعاندار دا قوپاڭداپ، قومپاڭداپ قوزعالىسىپ كەتتى. جىگىت ودان ءارى جاي اماندىق سۇراسىپ بارا جاتىر ەدى، ايەلدىڭ ءوزى اڭگىمەنىڭ بەتىن وزىنە قاراي بۇرىپ اكەتتى:
— مىنا ءبىر كويلەكتى سالقىن بولا ما دەپ تىكتىرىپ ەدىم، ۇناسپايدى.
— و نە دەگەنىڭ، بەكە. ءسىز جاڭا شىققان جاۋقازىنداي جەلبىرەپ تۇرسىز. گۇلگە قونعان كوبەلەك ءسىزدىڭ جانىڭىزدا ادەمى ەمەس.
اڭگىمەنىڭ بەتى جاڭا تۇزەلگەن سياقتى. ناق وسى كەزدە وتىرعانداردىڭ بىرەۋى:
— كەلىن، ءسىزدىڭ كەزەگىڭىز كەلدى،- — دەدى.
— ءسىز كىرە بەرىڭىز، مەن سونان سوڭ...— دەي سالدى كەلىن. اڭگىمە كىشكەنە قىزىپ، وتكەن-كەتكەن ايتىلعان سوڭ جىگىت اسىعىس ورنىنان تۇردى.
— ايىپ ەتپەڭىز، كۋرورتقا بارايىن دەپ، سوعان دارىگەرلەرگە تەگىس كورىنۋىم كەرەك ەدى. ەندى كوز دارىگەرىنە بارايىن.
جاسىل الا كويلەك تە اسىعىس تۇرا كەلدى.
— وندا ءجۇرىڭىز، مەن دە سوعان باراتىن ەدىم. مىنا كوزدەرىم جاز شىققالى بەرى قاراتپاي جۇرگەنى، سوعان ءبىر قارا اينەك الۋىم كەرەك ەدى.— ايەل باستاپ ءجۇردى. ونىڭ ەكشەسىنىڭ دىبىسى تىق-تىق ەتەدى. ول دىبىس اۋرۋلاردىڭ شەكەسىن قۇرىستىرىپ بارادى.
— سونى كىم؟ مەنىڭ كەزەگىم ءوتىپ كەتكەن ەكەن، جارايدى، اقان، مەن سىزدەن كەيىن-اق بولا سالايىن. ءسىز وتىرا تۇراسىز عوي. كۇن كەشكىرىپ كەلەدى. Mەن ۇيگە بارىپ كەلە قويايىن.— وڭ جاق ەزۋىن كوتەرەم دەگەنى مە، ايەل وڭ جاق كوزىن قىسىپ قالدى، ءىن اۋزىنان كورىنگەن سۋىرداي التىن ءتىس جىلتىڭ ەتتى.
جىگىت «جارايدى، جارايدىدان» ارتىق سوزگە بارمادى. ايەل تىق-تىق باسىپ، ءتىس دارىگەرى جاققا قايقاڭداپ بار-دى دا، ونىڭ الدىمداعى شوعىرلانعاندارمەن بىرەر اۋىز تىلگە كەلىپ دالاعا بەت تۇزەدى.
ءتۇس اۋىن كۇن ەكىندىگە تايانىپ بارادى. ەمحانا ەسىگىنەن كىرگەن قان قىزىل كويلەكتى ايەل ونعا بۇرىلىپ، قولىن ارتىنا كوبىرەك سەرمەي، قۇلاق مۇرىن، تاماق اۋرۋلارىن قارايتىن كابينەت الدىنا ءبىر سوعىپ، كوز دارىگەرىنە كەلدى. ودام توقتاماي ءتىس دارىگەرىنىڭ كەزەگىن كۇتىپ وتىرعاندارعا جەتتى. بۇل كەزدە اقان ءتىس دارىگەرىنە كورىنىپ، كابينەتتەن شىعىپ كەلە جاتىر ەدى.
— ياپىر-اۋ، اقان، ءسىز ءتىس دارىگەرىنە كورىنىپ ۇلگىرگەنسىز بە؟
اقان جاڭا تانىدى. الدىندا تۇرعان باعاناعى ءوزىنىڭ «بەكەڭى». ءتىپتى باسقا. باعاناعى جاسىل الا كويلەك جوق، قان قىزىل جىبەك كيگەن، شاشىن تاس توبەسىنە تىكىرەيتىپ ءتۇيىپ تاستاعان. ءدۇمبىر سىرعانىڭ ورنىنا قۇلاققا جابىسىپ تۇراتىن قىزىل قونىزدىڭ سۋرەتى. قولىندا تورلاپ كاۋچۋكتەن توقىلعان قىزىل قاپشىق. اۋزىن دا... قىسقاسىن ايتقاندا، باسىنان اياعىنا دەيىن باتار كۇندەي قىپ-قىزىل. اقان تاڭىرقاپ قالدى. قالاي وزگەرىپ كەتكەن؟ جاڭا عانا جاپ-جاسىل كوبەلەك ەدى، ەندى قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىندەي جايناۋىن! پاي-پاي، بەكەڭ-اي!
— يا، يا، ۇلگىرگەنىم. ءسىز كوز دارىگەرىنە باردىڭىز با؟ — دەدى اقان ساسىپ قالىپ.
— جوق، كەزەگىم ءوتىپ كەتىپتى. كوزدەن ولەتىن ەمەسپىن، اقان. مىنا ءبىر ءتىسىم زىرىلداپ جەل تيگىزبەي تۇرعانى. الدىمەن سونى قاراتايىن دەپ ويلادىم. — ول ىرجيا قويدى دا، اياعىندا سىقىلىقتاي جونەلدى.
— يا، يا، اتاي كورمەڭىز، بارىنەن دە ءتىس اۋرۋى جامان، ءتىسىڭىز اۋىرا كورمەسىن! سوعان كورىنگەنىڭىز دۇرىس، — دەپ اقان دالباراقتاپ شىنىمەن سويلەدى. اقان جىلىستاپ كەتپەك بولدى. ناق وسى كەزدە ساۋساعىن سالالاپ، سول قولىن قۇلاشتاي سەرمەگەن بەكەڭ اقانعا بۇرىلدى.
— كۇن بولسا كەشكىرىپ قالدى. ءبىر كۇنگە ولمەسپىن. مەن دە ەرتەڭ-اق كەلسەم. ونىڭ ۇستىنە جۇقالاۋ كيىنىپ كەلىپ ەدىم، كەشكى سالقىنعا ۇرىنىپ قالىپ جۇرەم بە دەپ تۇرمىن.
بەكەڭ اقانمەن قاباتتاسا دالاعا بەتتەپ بارا جاتتى. وتىرعاندار تاڭدانىپ قالدى.
— ەرتەدەن كەشكە دەيىن دارىگەرگە كەلىپ، بىرىنە كىرمەگەن بۇل ايەل كىم؟ — دەپ سۇرادى ءتىس اۋرۋىنان ۇرتى ءىسىپ كەتكەن ەر ادام.
— سونى تانىماۋشى ما ەدىڭىز، كادىمگى قالاعا بەلگىلى بەكبيكە دەگەن وسى عوي.
— سىرقات ايەل عوي، — دەدى كۇلىپ ءبىر جىگىت.
جۇرت بەكبيكەنىڭ ىزىنەن كوز الماي قادالىپ قالدى. ول شەرمەندە ەشنارسە بىلمەي كەردەڭدەي باسىپ بارا جاتتى. تەرەزەدەن تۇسكەن كۇنمەن شاعىلىسقان قىزىل كويلەك سول باتار كۇندەي قىزاراڭداپ بارىپ كوزدەن عايىپ بولدى،
1960
You Might Also Like
-
كوپتەن كورمەگەن اۋىلىما ساعىنىپ جەتتىم. كولحوز ىرىلەنگەلى بەرى مۇندا كەلە الماي جۇرگەنمىن. اراسى تاي شاپتىرىم ەكى اۋىل بۇرىن ەكى كوللەكتيۆتىك شارۋاشىلىق بولىپ، قىسقا جىپتەرى بايلاۋعا كەلسە دە، كۇرم...
-
— ءالى ەسىمدە،— دەپ باستادى ەرمەك ءسوزىن،— بۇرناعى جىلى تىسىمە نان ءتيىپ كەپ كەتىپ ەدى، وتىز ءتىسىم زار قاقساپ ءجۇرىپ بەردى. سودان كانە تاماق ىشە السامشى. بىرەۋ ىستىق، بىرەۋ سۋىق ءىش دە...
