InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى مامبەت ۇلبوسىن تالعات قىزى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

گالوگەندەرمەن قوسىلىستارى

بەريلليي تىكەلەي گالوگەندەرمەن قوسىلادى: فتورمەن بولمە تەمپەراتۋراسىندا، حلورمەن، بروم جانە يودپەن قىزدىرعاندا. بەريلليي فتوريدى جانە حلوريدى ونىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى، بەريلليي كەندەرىن وڭدەگەندە قولدانىلادى.

ۆەع₂  -  بەريلليي فتوريدى ءتۇسسىز، شىنى تارىزدەس زات، 577 + 10⁰س تەمپەراتۋرادا بالقيدى. 800°س-دا بەريلليي فتوريدى قوزعالمالى سۇيىقتىققا اينالادى، ول وسى تەمپەراتۋرادا بۋلانا باستايدى.

ۆەع₂ء-نىڭ قانىققان بۋ قىسىمى جۇمىس اۆتورلارىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 846ك-دا 1،76210^-3مم سىناپ باعاناسىمەن، 949،5ك-دا 6،18410^-2مم سىناپ باعاناسى بويىنشا جەتەدى. ماگنيي فتوريدىنەن ايىرماشىلىعى بەريلليي فتو­ءريدى سۋدا جاقسى ەريدى. بەريللييدىڭ جاي جانە قوس فتوريدتەرىنىڭ ەرىتىندىلەرى تولىعىمەن زەرتتەلگەن.

ي.ۆ.تانانايەۆ جانە ە.ن.دەيچمان ۆەع₂ ەرىتىندىسىن فيزيكا-حيميالىق اناليز ادىسىمەن زەرتتەي وتىرىپ مىناداي قورىتىندى جاسادى. ۆەع₂ — نع - ن₂و جۇيەسىندە بەريلليي كومپلەكستى يون تۇزەدى، مۇندا ەڭ تۇراقتىراعى ۆەع⁺ يونى، ونىڭ تۇراقسىزدىق كونستانتاسى 5∙10^-5. وسىعان ۇقساس قورىتىندىلار بەريللييدىڭ ءفتوريدتى كومپلەكستەرىن كولوريمەترلىك اناليز ادىسىمەن زەرتتەۋ كەزىندە دە الىنعان.

LiF-BeF₂ جۇيەسىندە ليتيي ءفتوريدى مەن بەريلليي ءفتوريدىنىڭ ءتۇرلى قاتىناستارىمەن ەرەكشەلەنەتىن جانە سونىمەن بىرگە بالقۋ تەمپەراتۋرالارىندا ەداۋىر ايىرماشىلىق بولاتىن قوس فتوريدتەر، مىسالى: 2LiFBeF₂ (نەمەسە Li₂BeF₄) جانە LiF₂BeF₄ (نەمەسە LiBe₂F₅) تۇزىلەتىنى انىقتالعان. BeF₂ ءاليۋمينييدىڭ سايكەس قوسىلىستارىنان ايىرماشىلىعى كاليي جانە ناتريي فتوريدتەرىمەن سۋدا ەريتىن كومپلەكستى قوسىلىستار (Na، K)₂BeF₄ جانە (Na، K)BeF₃ بەرەدى. وسىعان بايلانىستى بەريلليي ءفتوريدىنىڭ كومپلەكستەرى بەريللييدى اليۋمينييدەن بولۋدە پراكتيكالىق ماڭىزى وتە زور.

كومپلەكستى فتوريد (NH₄)₂BeF₄ قىزدىرعاندا ۆەع₂ بولە وتىرىپ ىدىرايدى. وسى پروسەستى تومەنگى تەمپەراتۋرادا تەرموگراۆيمەترلىك ادىسپەن زەرتتەگەندە، ىدىراۋ پروسەسى ءۇش ساتىمەن وتەتىنى انىقتالادى:

(NH₄)₂BeF₄ → NH₄BeF₃ → NH₄Be₂F₅ →BeF₂

ۆەسl₂ ءتۇسسىز كريستالدار، ىلعالتارتقىش، سۋدا جاقسى ەريدى، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 405، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 487°س. تومەندە ۆەس1₂ء-نىڭ ءار ءتۇرلى تەمپەراتۋراداعى سەرپىمدىلىگى شامالارى كورسەتىلگەن. سۋرەتتە وسى تاۋەلدىلىك گرافيكالىق تۇردە كورسەتىلگەن.

ۆەسl₂ بۋى سەرپىمدىلىگىنىڭ تەمپەراتۋرادان تاۋەلدىلىگى

تەمپەراتۋرا، 0س	291	328	365	395	411	435	461
بۋدىڭ سەرپىمدىلىگى، مم.رت،ست	1	5	20	60	100	200	400

 

سۋرەتتەن ۆەسl₂ — بۋىنىڭ سەرپىمدىلىگى ونىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسىنا دەيىن بايقالادى جانە جوعارى تەمپەراتۋرادا تەز وسە باستايدى. ۆەس1₂ء-نى وڭاي ايداۋ مۇمكىنشىلىگى ءۇشىن پراكتيكادا كەڭىنەن قولدانادى.

سۋسىز ۆەسl₂ء-نى گاز ءتارىزدى حلورمەن بەريلليي وكسيدىن كومىرتەك قاتىسىندا 700°س-دا ارەكەتتەستىرۋ ارقىلى الادى:

ۆەو + س + سl → ۆەس1₂ + سو

ءبىراق باسقا دا حلورلاۋشى سەگمەنتتەر — فوسگەن،  ءتورتحلورلى كومىرتەك قولدانۋعا دا  بولادى.

ۆەسl₂ سۋدا جاقسى ەريدى جانە سۋلى ەرىتىندىدەن ءتورت مولەكۋلاسىمەن كريستاللوگيدرات ۆەس1₂-4ن₂و تۇرىندە كريستالدانادى، قىزدىرعاندا بۇل تۇز بەريلليي حلوروكسيدىنە (نەگىزگى تۇز) اينالادى، ول سۋدا وتە قيىن ەريدى.

قۇرامىندا كاليي جانە ليتيي ءحلوريدى جانە 10% بەريل­ليي ءحلوريدى بار بالقىمانى ەلەكتروليزدەگەندە (ەلەكترودتار - بەريلليي مەن موليبدەن) موليبدەندى ەلەكترودتىڭ پوتەنسيالى ۋاقىتقا بايلانىستى وزگەرۋى بايقالدى.

بۇل جاعداي ۆە²⁺/ۆە توتىعۋ-توتىقسىزدانۋ جۇيەسىندەگى ۆە⁺ يوندارىنىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى. ۆە+ۆە²⁺ ↔ ۆە⁺ رەاكسياسى قايتىمدى جانە بالقىمانىڭ تەمپەراتۋراسىن تومەندەتكەندە نەمەسە ۆە²⁺ يوندارىنا بايلانىستىراتىن فتور يوندارىن قوسقاندا سول جاققا ىعىسادى. وسىنداي جاعدايدا بەريللييدىڭ ءبىر ۆالەنتتى بولاتىنى دالەلدەندى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى، ءبىراق تەك جوعارى تەمپەراتۋرادا.

كومىرتەكپەن قوسىلىستارى

بەريللييدىڭ ەكى كاربيدى بەلگىلى — ۆە₂س جانە ۆەس₂. ءبىرىنشىسى ەلەكترلىك پەشتە بەريلليي وكسيدىن قىزدىرعاندا الىنادى، سۋمەن مەتان بولە وتىرىپ ىدىرايتىن قىزىل ءتۇستى زات. ۆەس₂ء-نى 450°س-تا مەتالدىق بەريللييدى اسەتيلەنمەن ارەكەتتەستىرىپ الادى.

كۇكىرتپەن قوسىلىستارى

بەريلليي تۇزدارىنىڭ ەرىتىندىسىنە كۇكىرتسۋتەك جىبەرگەندە تۇنبا بولىنبەيدى، سەبەبى بەريلليي ءسۋلفيدى سۋمەن بىرگە جۇرە المايدى. ول سۋمەن كۇكىرتسۋتەك بولە وتىرىپ ىدىرايدى:

BeS + 2H₂O → Be(OH)₂ + H₂S

بەريليي ءسۋلفيدىن قۇرعاق كۇيدە بەريلليي ۇنتاعىن كۇكىرت بۋىمەن ارەكەتتەستىرگەندە الىنادى. ءىلعالدى اۋادا سۋل­فيد ىدىرايدى، قىزدىرعاندا SO₂ بولە وتىرىپ توتىعادى.

ازوتپەن، فوسفورمەن جانە بورمەن قوسىلىستارى

مەتالدىق بەريلليي 700-1400°س-دا ازوتپەن 2200° بالقيتىن جانە وتە قاتتى Be₃N₂ نيتريد تۇزەدى. نيتريد باسقا دا ءتۇرلى ادىستەرمەن دە، مىسالى، مەتالدىق ۇنتاق بەريللييدى 1000°س-دا اممياكپەن ارەكەتتەستىرگەندە نەمەسە 1250°س-تا بە­ريلليي كاربيدىن ازوتپەن ارەكەتتەستىرگەندە الۋ مۇمكىن. بەريلليي نيتريدى مينەرالدى قىشقىلدارمەن اممياك بولە وتىرىپ ىدىرايدى.

فوسفورمەن بەريلليي ءبىر قوسىلىس فوسسفيد ۆە₃ر₂ تۇزەدى، ونى مەتالدىق بەريلليي ۇنتاعىن فوسفور بۋىمەن ارەكەتتەستىرىپ الادى.

بورمەن بەريلليي بىرنەشە قوسىلىستار تۇزەدى — ۆە₅ۆ، Bە₂B، BەB₂، ۆيەۆ₆. بوريدتەر 1160-تان 2000°س-عا دەيىنگى تەمپە­راتۋرا ارالىعىندا بالقيدى جانە وتە جوعارى ەلەكتركەدەرگىسىنە يە.

وسى بارلىق قيىن بالقيتىن بەريلليي قوسىلىستارى قازىرگى كەزدە جان-جاقتى زەرتتەلۋ ۇستىندە.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---