ءبىلىم سالاسىنا رەفورما ەمەس ريەۆوليۋسيا قاجەت ( ءبىرىنشى ۇسىنىس )
ءبىلىم سالاسىنا رەفورما ەمەس ريەۆوليۋسيا قاجەت
(ءبىرىنشى ۇسىنىس )
جاھاندانۋ داۋىرىندە قوعام دامۋىندا شەشۋشى ءرولدى ادام كاپيتالى اتقارادى. ادام كاپيتالىنىڭ جەتىلۋى، جوعارى قۇندىلىققا اينالۋى ءبىلىم سالاسىنىڭ قۇرىلىمى مەن جۇيەسىنە، وعان قۇيىلعان ينوۆاسيا مەن قاراجاتتىڭ مولشەرى، تەحنيكالىق جابدىقتالۋى اسىرەسە ونىڭ تەحنولوگيالىق ناقتىلىعى مەن قولجەتىمدىلىگى، تەرەڭدىگى مەن دالدىگىنە كەلىپ تىرەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بۇگىنگى ءحالىن وسى بيىكتەن باجايلاپ قاراساڭىز ەسكى مەكتەپتەرى مەن جوو - ىن جاماپ - جاسقاپ، سىلاپ - سيپاپ وڭدەپ جاڭارتىپ جاتقان كۇيبىڭ تىرشىلىكتىڭ قارابايىر جاعداياتىن كورەسىز. ايتالىق، قوعام سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرارلىق ماماندار مەن ەڭ قاجەتتى قادرلاردى دايىنداۋ ءىسى تياناقتى تۇردە جولعا قويىلماعان، اۋەلى دەسەڭىز ىرىكتەپ العان ماماندار مەن كادرلارعا جەتكىلىكتى دارەجەلە ماماندىق، شەبەرلىك، بىلىك، ماشىق يگەرتە الماي كەلەمىز. ونىڭ باستى سەبەبى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دامۋ قارقىنى قوعام دامۋىنان 10 - 15 جىل ىلگەرى وزىق ءجۇرۋى ءتيىس دەگەن قاعيدانى ەسكەرە بەرمەيمىز. وسى تۇرعىدان كەلسەڭىز ورناماعان مەكتەپتەر مەن اشىلماعان جوو (اكادەميا، ۋنيۆەرسيتەت، وكۋ - عىلىم - وندىرىستىك ورتالىقتار ت. ب.) كوپ - اق اۋەلگى اڭگىمەنى ءبىلىم سالاسىنا وقىتۋشى - ۇستاز (ءپان پەداگوگى، مەنەدجەر - پەداگوگ، وقىتۋشى - ءمۇعالىم، ت. ب.) - دار دايىنداۋ ماسەلەلەسىنە ساي ۇسىنىستارىمىزدى ايتالىق.
زاماناۋي جاعدايدا الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندە ىرگەلى قاعيدا قالىپتاستى: ءار مەكتەپ ءوز تۇلەگىن ءوز مەكتەبىندە ۇستازدىق ەتەتىندەي دارەجەدە دايىنداۋعا ءتيىستى. مىسالى: "بيىل ۋنيۆەرسيتەتتى 1051 ستۋدەنت ءبىتىردى، ونىڭ ىشىندە 618 باكالاۆريات، 433 ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا باعدارلامالارىنىڭ تۇلەكتەرى. باكالاۆريات باعدارلامالارىن جاراتىلىستانۋ، الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار مەكتەبىنىڭ 345 ستۋدەنتى، سونداي - اق ينجەنەريا جانە سيفرلىق عىلىمدار مەكتەبىنىڭ 273 ستۋدەنتى اياقتادى. ماگيستراتۋرا باعدارلامالارىن ينجەنەريا جانە سيفرلىق عىلىمدار مەكتەبىندە – 92 ستۋدەنت، جوعارى ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىندە – 81، جوعارى بيزنەس مەكتەبىندە – 79، جوعارى مەملەكەتتىك ساياسات مەكتەبىندە – 56؛ مەديسينا مەكتەبىندە – 38، جاراتىلىستانۋ، الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار مەكتەبىندە – 35، تاۋ - كەن ءىسى جانە جەر تۋرالى عىلىمدار مەكتەبىندە – 15 ستۋدەنت اياقتادى.»- دەپ، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پرەزيدەنتى شيگەو كاتسۋ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەرەيلى ونجىلدىق مەرەكەسى جىلعى تابىسىن تاماشا تۇيىندەگەن ەدى.
بۇل ناتيجە قىرۋار ەڭبەك، ۇلكەن قۇلشىنىس، قوماقتى قاراجات جۇمسالىپ قولعا كەلگەن - ءدى. ايتالىق، ءتيىمدى اكادەميالىق ورتانى قۇرۋ جانە ەلدىڭ ادامي كاپيتالىن دامىتۋ ماقساتىندا اقش، ۇلىبريتانيا، كانادا، گرەسيا، يتاليا، وڭتۇستىك كورەيا، رەسەي، اۆستراليا، ءۇندىستان جانە ت. ب. الەمنىڭ 50 - دەن استام ەلدەرىنەن 543 ادامنان تۇراتىن ۇزدىك ۇلتتىق جانە حالىقارالىق پروفەسسورلار ۋنيۆەرسيتەتكە ستۋدەنتتەردى وقىتۋ ءۇشىن تارتىلعان ەكەن. ەلىمىزدىڭ ايتۋلى ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن بۇل تۇلەكتەر ءوز ۋنيۆەرسيتەتىندە «وقىتۋشىلىق» مىندەت اتقارا الاتىنداي دارەجەدەگى مامان بولسا، دالىرەك ايتقاندا جوعارىدا اتالعان «شەت ەلدىك مامانداردى» بەلگىلى مەرزىمدە اۋىستىرا الاتىن، ورنىن باساتىن بولسا، مامان دايىنداۋ مۇراتىنىڭ ابىرويمەن ورىندالعانى. پرەزيديەنت مىرزا، بۇل جاعداياتتى دا ەسكەرىپ، تۇلەكتەرىنىڭ قانشاسى وقۋىن جالعاستىرۋى ءتيىستى ەكەنىن، قانشاسى قايدا ورنالساتىنىنىنا دەيىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپتى. ەكىنشى جاعىنان، الەمدەگى دامىعان، دامۋشى جانە مەشەۋ دامىعىن بولسىن بارلىق ەلدەردىڭ جاس ۇرپاعىنا ەڭ اۋەلى ولاردىڭ ساۋاتىن اشىپ، وقۋ - ءبىلىم بەرۋ، عىلىم پەگىزىن بەلگىلى مولشەردە يگەرتۋ مۇمكىندىگى تولىق بار ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. كىمگە دە وقۋ ءبىلىم بەرەتىن تەحنيكا، تەحنولولوگيا قۇرال - جابدىقتار مەن رەسۋرستار، وقۋلىقتار، ءادىس - تاسىلدەر، ەلەكتروندى - اۆتوماتتىق ۇيرەتكىشتەر مەن ينتەللەكتۋالدى اسپاپتار، جاساندى ينتەللەكت ارقىلى ءبىلىم بەرۋ تەتىكتەرى وسى زاماندا تولىعىمەن تابىلادى.
ەندىگى ماسەلە وسىلارعا ايىرباستاۋعا كەلمەيتىن «وقىتۋشى ۇستازعا» كەلىپ تىرەلەدى. وسى ماسەلەنى قازاحستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇستاز - پەداگوگ دايىنداۋدىڭ بۇگىنگى دەنگەيىنە شولۋ جاساي وتىرىپ، ارى قاراي قالاي دايىنداۋعا بولاتىنىنا پىكىر قوسالىق. «قازاقستاندا 4580 ءمۇعالىم جەتىسپەيدى. مەكتەپتەرگە 691 باستاۋىش سىنىپ، 599 ماتەماتيكا، 587 ورىس ءتىلى، 445 اعىلشىن ءتىلى، 299 فيزيكا، 259 حيميا، 217 ينفورماتيكا، 270 ءان - كۇي ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى قاجەت.»(2017 جىلعى مالىمەت)«قازاقستاندا 54 اپاتتى مەكتەپ، 183 ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپ بار. 168 مىڭ وقۋشىعا مەكتەپتەردە ورىن جەتىسپەيدى.» "دەموگرافيالىق جانە كوشى - قون پروسەستەرىن ەسكەرسەك، قالالارداعى مەكتەپ تاپشىلىعى ستاتيستيكاسى ناشارلاۋى مۇمكىن. 2025 جىلعا قاراي مەكتەپتەردە 500 مىڭ ورىن تاپشى بولادى دەگەن بولجام بار"، – دەدى اسحات ايماعامبەتوۆ. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، پەداگوگتاردىڭ ساپالىق قۇرامىن ارتتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا 150 مىڭنان استام پەداگوگ بىلىكتىلىك ساناتىن راستاپ، لاۋازىمدىق ەڭبەكاقىسىنىڭ 30 - 50 پايىزى كولەمىندە ۇستەمەاقى الىپ جاتىر. مەكتەپ باسشىلارىنىڭ دا جالاقىسىن ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. ونىڭ سوزىنشە، ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن كەمى 800 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. 2020 جىلى قوسىمشا 80 - گە جۋىق ءبىلىم بەرۋ نىسانى بوي كوتەرەدى. مينيسترلىك اپاتتى جاعدايدا تۇرعان جانە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر ماسەلەسىن شەشىپ، ءبىر اۋىسىمدا عانا ساباق بەرەتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر.» نۇر - سۇلتان ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى شولپان قادىروۆا ەلورداعا قانداي مۇعالىمدەر جەتىسپەيتىنىن ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى. «وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا پەداگوگيكالىق كادرلارعا دەگەن قاجەتتىلىك - 842 ادامدى قۇرادى. 706 زەينەتكەر ۇستاز بەن جاڭا مەكتەپتەردىڭ اشىلۋىن قوسقاندا، 2000 - نان استام قىزمەتكەر جەتىسپەيدى.»
«ارالاس مەكتەپتەردىڭ جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ جاتقانى جونىندە سەناتور دينار نۇكەتايەۆا دا دابىل قاقتى: «ەلىمىزدە كۇندىزگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ سانى – 6973. وقۋشىلاردىڭ سانى – 3 ملن 250 مىڭ. ونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە وقىتاتىن – 3726، ورىس تىلىندە وقىتاتىن – 1181، ارالاس تىلدە وقىتاتىن 2043 مەكتەپ بار. باسقا تىلدە وقىتاتىن 23 مەكتەپ بار: ونىڭ ىشىندە 12 مەكتەپ وزبەك تىلىندە، 11 مەكتەپ ۇيعىر تىلىندە. ياعني ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەر جالپى مەكتەپ سانىنىڭ 30 پايىزعا جۋىعىن قۇراپ وتىر.
بۇل الەمدە ەشبىر ەلدە كەزدەسپەيتىن، تەك قانا قازاقستاندا بار جاعداي. بۇل ءۇردىس ودان ارى دا جالعاسا بەرەتىن بولسا، ودان كەيىن قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى، ەل تاعدىرى قالاي بولاتىنىن ەشكىم بولجاپ ايتا المايدى. ەلىمىزدەگى ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ سوڭعى بەس جىلداعى جاعدايىنا قاراساق، 2016 جىلى – 2045، 2017 جىلى – 2037، 2018 جىلى – 2046، 2019 جىلى 2054 مەكتەپ بولعان. ال 2020 جىلى ارالاس ءتىلدى 2043 مەكتەپ جۇمىس ىستەپ، وندا 1 393 727 وقۋشى ءبىلىم الىپ جاتىر. دەمەك، 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا وسىنداي مەكتەپتەردە وقيتىنداردىڭ ءوسۋ تەندەنسياسى جىل سايىن ۇدەپ، ولاردىڭ سانى 196 715 وقۋشىعا دەيىن ارتقان». "بۇگىندە 85 ۋنيۆەرسيتەت پەن 75 كوللەدج پەداگوگ مامانداردى دايارلايدى. ءبىراق ولاردىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. سوندىقتان ءبىز كاسىبي تالاپتاردى كۇشەيتىپ جاتىرمىز"، - دەپ اتاپ كورسەتتى ايماعامبەتوۆ. «Budbeed ءاربىر وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە ساي قوسىمشا وقۋ ماتەريالدارىن ۇسىنىپ وتىرادى. بۇل — باستى ەرەكشەلىك. قازاقستاندا 3، 5 ميلليون وقۋشى بار. ونىڭ 75%- ءى قازاق تىلىندە ءبىلىم الادى. سونىڭ شامامەن 2، 1 ميلليونى عانا ينتەرنەتكە قوسىلعان. تازا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرسەڭدەر، قالعان 400 مىڭ وقۋشى قايدان كەلىپ وتىر؟” دەگەن پىكىرلەر دە بار. بۇل – وزبەك، ۇيعىر، ورىس مەكتەپتەرىندە وقيتىن بالالار. وزبەك، ۇيعىر مەكتەپتەرى وقۋشىلارى نەگىزىنەن الماتى وبلىسىنىڭ ۇيعىر اۋدانى مەن تۇركىستان وبلىسىنىڭ سايرام اۋدانىنان كەلدى، ولارعا قازاق تىلىندە وقىعان ءتيىمدى، ىڭعايلى بولدى.
سونىمەن بىرگە قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرى ءۇشىن تىركەلگەن ورىسشا وقيتىن بالالار دا بار.»«مەملەكەتتىك اپپارات باعىتىنداعى باسىمدىقتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قاراي بۇرۋ كەرەك. بۇل تۋرالى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا BTSDigital ءبىلىم بەرۋ جوبالارىنىڭ جەتەكشىسى ساياسات نۇربەك ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، الداعى 10 جىلدا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر بولادى. سوندىقتان قازاقستان ءبىلىم بەرۋ ۇلگىسىنىڭ باعىتىن ايقىنداپ الۋى قاجەت. ساراپشى ەلدە سيفرلىق ساۋات دەڭگەيىن كوتەرۋدىڭ، مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردەگى وقۋ باعدارلاماسىن ءبىر ىزگە ءتۇسىرۋدىڭ، وقۋشىلار مەن ۇستازدارعا ورتاق ونلاين پلاتفورما قۇرۋدىڭ، ارناۋلى وقۋ ورىندارىنا اكادەميالىق ەركىندىك بەرۋدىڭ ۋاقىتى كەلگەنىن ايتتى.» «قازاقستاندا 63 مىڭ ۇيىرمە مەن 1200 قوسىمشا ءبىلىم بەرەتىن ۇيىم جۇمىس ىستەيدى. ءقازىر وقۋشىلار سارايلارى، بالالار تەحنوپاركتەرى، ۇيىرمەلەر مەن ونەر مەكتەپتەرى جانە تاعى باسقا جەلىسىن ودان ءارى ۇلعايتۋ مىندەتى تۇر»، دەپ جازدى اسحات ايماعامبەتوۆ.
«ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، كومپيۋتەردى قوسىپ، "كۇندەلىك" تولتىرۋ، Zoom - عا شىعۋ جەتكىلىكسىز. مۇعالىمدەر وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردى قاشىقتان قالاي وقىتۋ كەرەك ەكەنىن ءبىلۋى كەرەك. سوندىقتان ولار بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرسىنان وتەدى. "ءبىز ءىت سالاسى، وقىتۋ ادىستەمەسى، قاشىقتان وقىتۋ جۇيەسى ارقىلى قالاي جۇمىس ىستەۋ، تاپسىرمانى قالاي بەرۋ كەرەك – وسىلار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. مۇنىڭ ءبارى ارنايى كۋرستا قامتىلعان. ارىپتەستەرىمىز بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ اياسىندا وسىلاردى مەڭگەرەدى"، - دەدى ايماعامبەتوۆ Zoom پلاتفورماسىندا وتكەن بريفينگتە. بۇل وزگەرىستەر ۋنيۆەرسيتەتكە ەندى تۇسەتىن بولاشاق پەداگوگتەرگە دە قاتىستى."جوعارى وقۋ ورىندارىندا دا قاشىقتان وقىتۋ بويىنشا مىندەتتى مودۋل ەنگىزەمىز. رەكتورلارعا بۇل جونىندە ايتتىق. بولاشاق مۇعالىمدەر دە ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا وسى تەحنولوگيالاردى، ادىستەمەلەردى مەڭگەرۋى ءتيىس"، - دەدى مينيستر.
ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىنىڭ باسشىسى، ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى راۋان كەنجەحان ۇلى ۇلت مەكتەبىنىڭ ۇلگىسىن جاساۋدى ۇسىندى. "ناقتى عىلىمدار، تەحنولوگيا جانە اعىلشىن تىلىمەن قاتار، ءتىپتى ودان بۇرىن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، قازاقستان تاريحى مەن ولكەتانۋى، ۇلت ونەرى مەن ءداستۇرىن وزىق ادىستەمەنىڭ نەگىزىندە جاڭاشا وقىتاتىن، "الەم ازاماتى" ەمەس، ءبىراق الەمنەن حابارى بار قازاقستان ازاماتىن تاربيەلەيتىن ۇلت مەكتەبىنىڭ ۇلگىسىن جاساۋدى ۇسىنامىز. ونداي مەكتەپتىڭ باعدارلاماسىن قۇراستىرۋعا وسى كەڭەس مۇشەلەرى دە ءوز ۇلەسىن قوسا الادى"، - دەپ اتاپ كورسەتتى كەنجەحان ۇلى. ونىڭ ايتۋىنشا، "الەم ازاماتى" رۋحىندا ءبىلىم مەن تاربيە العان بالانىڭ قازاقستاننىڭ ناعىز جاناشىر ازاماتى بولىپ ءوسۋى ەكىتالاي. سول سەبەپتى ەلىمىزدە ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ۇلگىسى بولۋى قاجەت. مامان مەكتەپ تاپشىلىعىنا دا توقتالدى. سەبەبى ءدال وسى ماسەلە ءبىلىم ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. ونىڭ مالىمەتىنشە، قازىرگى تاڭدا 7 400 مەكتەپتە جالپى سانى 3، 5 ميلليوننان استام بالا وقىپ جاتىر. ولاردىڭ 70 پروسەنتى ەكى اۋىسىمدا، ال 200 مىڭ بالا ءۇش اۋىسىمدىق مەكتەپتە وقيدى."سوڭعى جىلدارى قازاقستان ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋعا كوپ كۇش سالدى، ىلگەرى دامىعان مەملەكەتتەردىڭ تالاپتارىنا باعىت الدى. ءبىراق ونداي مەملەكەتتەردىڭ ەشقايسىندا ءۇش نەمەسە ەكى اۋسىمدىق مەكتەپ جوق. ال ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مەكتەپتىڭ ءبىر اۋىسىمدا جۇمىس ىستەۋى ماڭىزدى"، - دەيدى كەنجەحان ۇلى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازاقستان وقۋشىلارىن تولىعىمەن ءبىر اۋىسىمعا اۋىستىرۋ ءۇشىن قوسىمشا 3 مىڭداي جاڭا مەكتەپ قاجەت». «مەملەكەت باسشىسى قاسىم - جومارت توقايەۆ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆقا بالالاردى قورشاعان ورتانى قورعاۋعا تاربيەلەۋ ىسىنە باسا ءمان بەرۋدى تاپسىردى، دەپ حابارلايدى "ۇلت اقپارات".«ادامدارعا جىلدار بويى تابيعاتتى لاستاماۋ كەرەكتىگى تۇسىندىرىلمەگەن. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن جانۋارلار الەمى تۋرالى. جاقىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اقتاۋ قالاسىندا ءبىر وقيعا بولدى. وندا ادامدار يتبالىقتاردى تاياقپەن، تاسپەن ۇرىپ ءجۇر. ەكىنشى جاعىنان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى بۇل قىلىقتارى ءۇشىن تاعى كىنالاي المايسىڭ. سەبەبى ۇيدە بولسىن، مەكتەپتە بولسىن ولارعا بۇل ارەكەتتىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ەشكىم دە تۇسىندىرمەگەن. مەن ءيتتى قىلقىندىرىپ، كۇشىكتى ورتەپ جىبەرەتىن «قاتارداعى» جاعدايلاردى ايتىپ تۇرعان جوقپىن. مەنىڭ ويىمشا، ايماعامبەتوۆ (ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى) بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ويلانۋى ءتيىس»، - دەدى قاسىم - جومارت توقايەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا.»
«اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ سوزىنشە، قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋ فورماتىندا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن پەداگوگتەن بىرنەشە قۇزىرەتتىلىك تالاپ ەتىلەدى. ول ءۇشىن پەداگوگتەر بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىندا وقيدى. «بىرىنشىدەن، پەداگوگتىڭ ءىت - تەحنولوگيالار جونىنەن قۇزىرەتتىلىگى كەرەك. ينتەرنەت جۇيەلەردى جانە تەحنولوگيالاردى بىلۋگە ءتيىس. سول سەبەپتى، پەداگوگتەرگە ازىرلەنگەن كۋرستار اياسىندا مىندەتتى تۇردە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. ەكىنشىدەن، جاڭا جاعدايدا ءبىلىم بەرۋ ادىستەمەسىن، كيبەرپەداگوگيكانى ءبىلۋ ماسەلەسى تۇر. ويتكەنى ءداستۇرلى تۇردە سىنىپتا جانە قاشىقتىقتان ساباق بەرۋدىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. ارىپتەستەرىمىزدىڭ بارلىعىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرامىز»، – دەدى. ايتا كەتسەك، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا فورماتى تەك مەكتەپكە عانا قاتىستى ەمەس. ەلدەگى كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر دە جاڭا وقۋ جىلىن قاشىقتان ءبىلىم بەرۋ ارقىلى باستايدى.»«بىزگە ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ۇلگىسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قازاقستاندىق ءمۇعالىمنىڭ ۇلتتىق مودەلى دە قاجەت. سوندىقتان ءقازىر قازاقستاندا ءمۇعالىمنىڭ وزىندىك اتريبۋتتارىن (سونىمەن قاتار مەكتەپتىڭ ۇلتتىق مودەلىن) ناقتى انىقتاۋ قاجەت: ول جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاعاندا قانداي داعدىلاردى يگەرۋى ءتيىس؛ جۇمىستى قالاي ىستەگەنى ءجون؟ وسى الەۋمەتتىك پورترەتتىڭ نەگىزىندە پەداگوگيكالىق ماماندىقتارداعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ ماقساتتارىن، كۇتىلەتىن ناتيجەلەرىن؛ مازمۇنىن، ادىستەرى مەن تاسىلدەرىن جاڭاشا قالىپتاستىرۋ قاجەت. اۆتونوميا جاعدايىندا ءار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەت وزىندىك بىرەگەي ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاساي الادى. ءبىراق مەنىڭ ويىمشا، كەيبىر اتريبۋتتار بارلىعىنا «وزەك/core» بولۋى كەرەك. بۇل بارلىق مۇعالىمدەر ءۇشىن ماڭىزدى باعىت - باعدار بولادى. ارينە ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسەتىن نەمەسە وقيتىن ستۋدەنتتەر وسى قاسيەتتەرگە يە بولىپ شىعادى. قازىرگى مۇعالىمدەر ءۇشىن بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ باعدارلامالارى ولاردى قاجەتتى الەۋمەتتىك اتريبۋتتارعا «جەتكىزەتىن» مودۋلدەردى قامتۋى كەرەك.»«پەداگوگيكالىق ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاڭارتۋ قاجەت. قازىرگى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى «كونۆەرگەنتتى ءمۇعالىم» بولۋى شارت. ول ءوزى وقىتاتىن عىلىمدى جەتىك مەڭگەرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءارتۇرلى پەداگوگيكالىق جانرلاردا ەركىن جۇمىس ىستەي ءبىلۋى كەرەك: لەكسيالار، ترەنينگتەر، ماستەر - كلاستار، تىكەلەي، ونلاين جانە قاشىقتان وقىتۋدى مەڭگەرۋى ءتيىس. جاڭا فورماتتاعى مۇعالىمدەردىڭ «ۆالەنتتىلىگى» دە جوعارى بولۋى شارت، ياعني مەكتەپ وقۋشىلارىنا دا، باسقا ماقساتتى اۋديتوريالارعا دا (ماسەلەن، بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىنىڭ تىڭداۋشىلارىنا) ساباق بەرە الۋى شارت. «كونۆەرگەنتتى ءمۇعالىم» ساباق مازمۇنىن دا ءارتۇرلى فورمادا، ماسەلەن، وقۋلىقتاردىڭ قوسبەتتەرى، اۋديو جانە ۆيدەو ساباقتار، لونگريدتەر، پرەزەنتاسيا، انيماسيا، ينفوگرافيكا جانە ت. ب. تۇرلەرىندە جاساي العانى ابزال. كونۆەرگەنسياعا ءارتۇرلى رولدەردە جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى كىرەدى: ءمۇعالىم، لەكتور، تالىمگەر، كوشباسشى، ۇيرەنۋشى ستۋدەنت، تىڭداۋشى، مەنەدجەر، زەرتتەۋشى. ارينە مۇعالىمگە دەگەن قوعام تاراپىنان قويىلىپ جاتقان وسىنداي جاڭا تالاپتار ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ جاڭا ارحيتەكتۋراسى مەن مازمۇنىن، جاڭا فورماتتاعى كاسىبي ءمۇعالىمنىڭ قالىپتاسۋىنداعى جاڭا تاسىلدەر مەن ادىستەردى ەنگىزۋدى انىقتايدى. بۇل بارلىق قولدانىستاعى باعدارلامالاردى 100% قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى: ءتيىمسىز نەمەسە تيىمدىلىگى تومەن پاندەردەن باس تارتۋ، بۇرىنعىلارىن جاڭارتۋ جانە جاڭالارىن قوسۋ!» وسى دايەكتەردى ءوزارا سالىستىرىپ، ءارى جەكەلەنگەن پايىمداۋ جاساساق مىنانداي قورىتىندىعا كەلەمىز.
ءبىرىنشى. مەكتەپ پەن ءمۇعالىم، تاربيەشى ۇستازداردىڭ جەتىسپەكۋشىلىگى ۇزاق جىلدار بويىنا ۇلاسقان، ءالى دە تالاي جىل جىرلاناتىن، جاۋىر اڭگىمە ەكەندىگى انىق. ونى شەشۋ ۇلكەن قايرات پەن كۇش جىگەر، قاراجات تالاپ ەتەدى. مۇنىڭ توبەسى ازىرگە كوزگە كورىنبەي تۇر. اسىرەسە ولكەلەر مەن جەرگىلىكتى جەرلەردەگى مەكتەپ اشۋ، سالۋ، مەن مامانىن وزدەرى تاۋىپ دايىنداۋ ءىسى تىم جۇيەسىز، يەسىزدەنىپ كەتكەن.
ەكىنشى. تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلىندا «قازاق جانىنا قابىساتىن» ( قازاقتىڭ تاعدىرى، كەلەشەكتە ەل بولۋى دا مەكتەبىنىڭ قانداي نەگىزدە قۇرىلۋىنا بارىپ تىرەلەدى. مەكتەبىمىزدى تازا، بەرىك ءھام ءوز جانىمىزعا /قازاق جانىنا/ ۇيلەسەتىن نەگىزدە قۇرا بىلسەك، كەلەشەگىمىز ءۇشىن تايىنباي – اق سەرتتەسۋگە بولادى. ماعجان جۇمابايەۆ) مەكتەبىن جاساي المادىق، تىپتەن سونداي مەكتەپتىڭ ۇلگىسىن دە، سول مەكتەپتىڭ ۇستازىن دا بەينەلەي، سيپاتتاي المادىق. بۇل باعىتتاعى عالىمدار مەن، بابا ويشىلداردىڭ لۇعاتىن ەسكەكرىپ تە، ەلەپ تە جۇرگەنىمىز جوق. كەرىسىنشە اۋدارما، كوپىرمە تاربيە تەوريالارى مەنە ىلىمدەرى سالتانات قۇرىپ تۇر. ولاردىڭ كەسىرىنەن ۇرپاق تاربيەسى تىم تايازىپ، ادەپسىزدەر مەن كورگەنسىزدەردى كوبەيتىپ الدىق.(- بالا تاربيەلەۋگە جايلى مەملەكەتتەر رەيتينگىندە 73 ەلدىڭ ىشىندە 73 - ورىندامىز. (U. S. News & World Report and the Wharton School of the University of Pennsylvania، 2019)؛ قوعام دامۋى مەن ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋى ءبىر – بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. قوعام ادامدى قانشالىقتى دارەجەدە جەتىلدىرسە، جەتىلگەن ادام قوعامدى سونشالىقتى دارەجەدە دامىتادى. تاربيەسىز قوعام قوعام بولۋدان، ادام ادام بولۋدان قالادى. ماتەريالدىق جانە رۋحاني بايلىق جاساپ، قوعامدى دامىتاتىن – ادامدار. ال ادامداردى سوعان دايىنداپ، تاربيەلەيتىن – ۇستازدار. ولاي بولسا ءمۇعالىم – قوعام مەن قوعامدى، عاسىر مەن عاسىردى جالعاستىراتىن بۋىن. تاريحتى جاسايتىن – حالىق، حالىقتىڭ كوزىن اشىپ، كوڭىلىن وياتاتىن، ساياسي قىراعىلىققا، سەنىمدىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە، يماندىلىققا، باۋىرمالشىلدىققا، وتانشىلدىققا، ازاماتتىققا باۋليتىن – ۇستاز. ولاي بولسا، «وقىتۋشى - ۇستاز»، ءمۇعالىم دايىنداۋ قازاقستاندىق جۇيە قالىپتاستىرۋ قاجەت. قازاقستان مەكتەپتەرىنە ۇستازدىق جاسايتىن ءمۇعالىمدى ەڭ اۋەلى سول ءمۇعالىمدى قاجەت ەتۋشى مەكتەپ دايىندايدى. جىل سايىن، ءار مەكتەپ اۋداندىق وقۋ بولىمىنە مامان سۇرانىسىن تابىستايدى. ول كەلەسى جىلعى مامان سۇرانىسى ەمەس، قاجەتتى ماماندى دايىنداۋعا كەتەتىن ۋاقىتقا (3 - 4 - 5 جىل) بايلانىستى ۇزاق مەرزىمدى سۇرانىس. مىسالى: باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى - 2 (ەگەر ءوز مەكتەبىندە وعان باعىتتالىپ دايىندالعان وقۋشى بار بولسا اتى ءجونى انىقتالىپ
تىزىمگە قوسىلادى)، حيميا - بيولوگيا ءپان ءمۇعالىمى - 1، ەگەر بۇل پانگە كەلەشەكتە وسى مەكتەپتە وقىتۋشى بولارلىق دايىندالعان وقۋشى جوق بولسا ايقىن كورسەتىلەدى، شەت ءتىل ءمۇعالىمى - 1، ت. ب. بۇل تاپسىرىستى اۋدان كولەمىندە بىرىكتىرىپ، دايىندالۋعا ءتيىستى «وقىتۋشىلاردى» باسقا مەكتەپتەردەن تولىقتىر - ىپ، وبلىسقا ۇسىنادى. وبىلىس بوس ورنى بار «وقىتۋشىلاردى» تولىقتىرىپ، مەملەكەتكە تاپسىرىپ گرانت الادى. گرانتتا قاجەتتى ءپان ءمۇعالىم سانى وتە اشىق كورسەتىلەدى. مىسالى قاراعاندى وبلىسىپدا 2025 - 2026 وقۋ جىلىندا دايىندالۋعا ءتيىستى ءپان ءمۇعالىمىنىڭ سانى، اتى - ءجونى، ولاردىڭ بارىپ جۇمىستايتىن مەكتەبى جازىلعان ءتىزىم - البومدار ۇشتەن بەس جىلمەن كورسەتىلىپ دايىن تۇرادى. وسى جۇيەمەن دايىندالاتىن «كەلەشەك پەداگوگتار» ۇبت – گە قاتىسپايدى، تەك وبلىستىق، نۇر - سۇلتان، الماتى، شىمكەنت قالالىق ءبىلىم باسقارمالارىنان گرانتتىق - جولداما الىپ، پەداگوگ دايىندايتىن ارناۋلى جانە جوو - دا وقي الادى. مۇنداي جوسپارلى، ناقتى ءىس - ارەكەت ناتيجەلى بولاتىندىعى بەلگىلى. وسى «جۇيەنى» ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، پەداگوگ دايارلايتىن ارناۋلى جانە جوو - نى «ايعاق كۋالى - گىن» دايىنداپ ءبىلىم باسقارمالارىنا كەلتىرىۋى ءتيىس. ايعاق كۇالىگىنە، ءار مەكتەپ جىل سايىن (3 - 5جىل ىشىندە) دايىندايتىن ءمۇعالىمنىڭ بىلىك داعدىسى جانە كونۆەرگەنتتىلىك قابىلەتىن قانداي دارەجەدە يگەرتىپ، نەندەي مودۋللدەردى يگەرتەتىنىن جانە ول ءۇشىن قانشا قاراجات جۇمسايتىنىن اشىق جازۋ كەرەك. كازىرگى زاماندا، الەمدە ءبىلىم - بىلىكتىلىكتى اقشاداي ساناپ الىپ جاتىر. ءار مەكتەپتىڭ كادرلىق جانە جابدىقتالۋ مۋمكىندىگى، وقىتۋشىلارىنىڭ دارەجەسى، لابوروتوريالىق - وندىرىستىك جابدىقتالۋى ءارتۇرلى بولعاندىقتان ولار ءوز مۇمكىندىگىنە سايكەسكەن «ايعاق كۋالىگىن» ناقتى ءارى شىنايى دايىندايدى. ءبارىن تىندىرامىن دەپ وتىرىك كۋالىك جاساپ، اقىرىندا ناتيجە بولماسا سول مەكتەپ اقشانى قايتا قۇساتىندىقتان وتە ساقتىق، ادالدىق قاجەت. «ءمۇعالىم - وقىتۋشى» قىزمەتىنە كەلۋ ءۇشىن وسى جۇيەمەن دايىندالعان ءار ستۋدەنت «پەداگوگ مارتەبەسىن» الۋى قاجەت!!! پەداگوگيكالىق پراكتيكانىڭ ەڭ سوڭعى رەتىندە (بۇل جۇيەدە 90 كۇن)، ءوزىن «ايتۋلى پەداگوگ بول»- دەپ ءۇمىت ارتىپ ۇكىلەگەن مەكتەبىنە كەلىپ، اياۋلى ۇستازدارىنىڭ الدىندا، «ايعاق كۋالىگى» نەگىزىندە سىناق تاپسىرىپ، ەمتيحاننان وتەدى. بۇل ديپلوم نەمەسە كۋرس جۇمىسىن جازۋ ەمەس، ساباق ۇيرەتۋ، تاربيە ساعاتىن وتكىزۋ ناقتىلى شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەت ۇستىندە سىنالىپ شىنىعۋ، جەتىلۋ. ساباق مازمۇنىن دا ءارتۇرلى فورمادا، ماسەلەن، وقۋلىقتاردىڭ قوسبەتتەرى، اۋديو جانە ۆيدەو ساباقتار، لونگريدتەر، پرەزەنتاسيا، انيماسيا، ينفوگرافيكا جانە ت. ب. تۇرلەرىن دە جاساپ كورسەتەدى. «كونۆەرگەنسياعا ءارتۇرلى رولدەردە جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى كىرەدى: سوندىقتان. ءمۇعالىم، لەكتور، تالىمگەر، كوشباسشى، ۇيرەنۋشى ستۋدەنت، تىڭداۋشى، مەنەدجەر، زەرتتەۋشى»- بولىپ رول اتقارادى، قىزمەت ەتىپ كورسەتەدى. بۇل ىسكە اۋداندىق، قالالىق وقۋ ءبولىمىنىڭ ماماندارى، ادىسكەرلەرى تارتىلۋى قاجەت. سەبەبى «پەداگوگ مارتەبەسىن» مەكتەپتەردەگى تالىمگەرلىك كوميسياسىنىڭ انىقتاماسى بويىنشا، مەكتەپ اكىمشىلىگىنىڭ سۇراۋى بويىنشا، اۋداندىق جانە قالالىق وقۋ ءبولىمى بەرەدى(ونىڭ مەملەكەتتىك ورتاق ءتۇر - تۇلعاسى بولادى). ءوزىنىڭ اياۋلى ۇستازدارىنان وقىعان مەكتەبىندە يگەرمەگەن كوپ دۇنيەنى ۇعاتىنى داۋسىز. ەگەر وقىتقان مەكتەبى دايىنداۋ كەزىندە اعاتتىق جاساپ، جەتىمسىز ءبىلىم بەرىپ، كەلەشەك ۇستازدىڭ دامۋىنا قيانات جاسالعانى بىلىنسە، سول مەكتەپتەن وقۋ بولىمدەرى كۋالىكتە كورسەتىلگەن مولشەردەگى اقشانى ءوندىرىپ الۋعا قۇقىلى بولۋ كەرەك. ول، «پەداگوگ مارتەبەسى» زاڭىنا جالعىز باپ قوسۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. بۇل جۇيە، تولەممەن وقىپ ۇستاز بولۋ، جەڭىلدىكپەن وقۋشىلارعا (جەتىم بالالارعا جانە الەۋمەتتىك جاعدايى ناشار وتباسىلارعا) بەرىلەتىن گرانتتارعا توسقاۋىل بولمايدى. ولار ءوز جونىمەن بۇرىڭعىسىنشا ىسكە اسادى. تەك قانا ولارعا دا ديپلوم الۋ عانا ەمەس، پەداگوگ مارتەبەسىن الۋ تالاپ ەتىلەدى.
قوبداباي قابدىرازاق ۇلى (عالىم - جازۋشى)
(ءبىرىنشى ۇسىنىس )
جاھاندانۋ داۋىرىندە قوعام دامۋىندا شەشۋشى ءرولدى ادام كاپيتالى اتقارادى. ادام كاپيتالىنىڭ جەتىلۋى، جوعارى قۇندىلىققا اينالۋى ءبىلىم سالاسىنىڭ قۇرىلىمى مەن جۇيەسىنە، وعان قۇيىلعان ينوۆاسيا مەن قاراجاتتىڭ مولشەرى، تەحنيكالىق جابدىقتالۋى اسىرەسە ونىڭ تەحنولوگيالىق ناقتىلىعى مەن قولجەتىمدىلىگى، تەرەڭدىگى مەن دالدىگىنە كەلىپ تىرەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بۇگىنگى ءحالىن وسى بيىكتەن باجايلاپ قاراساڭىز ەسكى مەكتەپتەرى مەن جوو - ىن جاماپ - جاسقاپ، سىلاپ - سيپاپ وڭدەپ جاڭارتىپ جاتقان كۇيبىڭ تىرشىلىكتىڭ قارابايىر جاعداياتىن كورەسىز. ايتالىق، قوعام سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرارلىق ماماندار مەن ەڭ قاجەتتى قادرلاردى دايىنداۋ ءىسى تياناقتى تۇردە جولعا قويىلماعان، اۋەلى دەسەڭىز ىرىكتەپ العان ماماندار مەن كادرلارعا جەتكىلىكتى دارەجەلە ماماندىق، شەبەرلىك، بىلىك، ماشىق يگەرتە الماي كەلەمىز. ونىڭ باستى سەبەبى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دامۋ قارقىنى قوعام دامۋىنان 10 - 15 جىل ىلگەرى وزىق ءجۇرۋى ءتيىس دەگەن قاعيدانى ەسكەرە بەرمەيمىز. وسى تۇرعىدان كەلسەڭىز ورناماعان مەكتەپتەر مەن اشىلماعان جوو (اكادەميا، ۋنيۆەرسيتەت، وكۋ - عىلىم - وندىرىستىك ورتالىقتار ت. ب.) كوپ - اق اۋەلگى اڭگىمەنى ءبىلىم سالاسىنا وقىتۋشى - ۇستاز (ءپان پەداگوگى، مەنەدجەر - پەداگوگ، وقىتۋشى - ءمۇعالىم، ت. ب.) - دار دايىنداۋ ماسەلەلەسىنە ساي ۇسىنىستارىمىزدى ايتالىق.
زاماناۋي جاعدايدا الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندە ىرگەلى قاعيدا قالىپتاستى: ءار مەكتەپ ءوز تۇلەگىن ءوز مەكتەبىندە ۇستازدىق ەتەتىندەي دارەجەدە دايىنداۋعا ءتيىستى. مىسالى: "بيىل ۋنيۆەرسيتەتتى 1051 ستۋدەنت ءبىتىردى، ونىڭ ىشىندە 618 باكالاۆريات، 433 ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا باعدارلامالارىنىڭ تۇلەكتەرى. باكالاۆريات باعدارلامالارىن جاراتىلىستانۋ، الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار مەكتەبىنىڭ 345 ستۋدەنتى، سونداي - اق ينجەنەريا جانە سيفرلىق عىلىمدار مەكتەبىنىڭ 273 ستۋدەنتى اياقتادى. ماگيستراتۋرا باعدارلامالارىن ينجەنەريا جانە سيفرلىق عىلىمدار مەكتەبىندە – 92 ستۋدەنت، جوعارى ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىندە – 81، جوعارى بيزنەس مەكتەبىندە – 79، جوعارى مەملەكەتتىك ساياسات مەكتەبىندە – 56؛ مەديسينا مەكتەبىندە – 38، جاراتىلىستانۋ، الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار مەكتەبىندە – 35، تاۋ - كەن ءىسى جانە جەر تۋرالى عىلىمدار مەكتەبىندە – 15 ستۋدەنت اياقتادى.»- دەپ، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پرەزيدەنتى شيگەو كاتسۋ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەرەيلى ونجىلدىق مەرەكەسى جىلعى تابىسىن تاماشا تۇيىندەگەن ەدى.
بۇل ناتيجە قىرۋار ەڭبەك، ۇلكەن قۇلشىنىس، قوماقتى قاراجات جۇمسالىپ قولعا كەلگەن - ءدى. ايتالىق، ءتيىمدى اكادەميالىق ورتانى قۇرۋ جانە ەلدىڭ ادامي كاپيتالىن دامىتۋ ماقساتىندا اقش، ۇلىبريتانيا، كانادا، گرەسيا، يتاليا، وڭتۇستىك كورەيا، رەسەي، اۆستراليا، ءۇندىستان جانە ت. ب. الەمنىڭ 50 - دەن استام ەلدەرىنەن 543 ادامنان تۇراتىن ۇزدىك ۇلتتىق جانە حالىقارالىق پروفەسسورلار ۋنيۆەرسيتەتكە ستۋدەنتتەردى وقىتۋ ءۇشىن تارتىلعان ەكەن. ەلىمىزدىڭ ايتۋلى ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن بۇل تۇلەكتەر ءوز ۋنيۆەرسيتەتىندە «وقىتۋشىلىق» مىندەت اتقارا الاتىنداي دارەجەدەگى مامان بولسا، دالىرەك ايتقاندا جوعارىدا اتالعان «شەت ەلدىك مامانداردى» بەلگىلى مەرزىمدە اۋىستىرا الاتىن، ورنىن باساتىن بولسا، مامان دايىنداۋ مۇراتىنىڭ ابىرويمەن ورىندالعانى. پرەزيديەنت مىرزا، بۇل جاعداياتتى دا ەسكەرىپ، تۇلەكتەرىنىڭ قانشاسى وقۋىن جالعاستىرۋى ءتيىستى ەكەنىن، قانشاسى قايدا ورنالساتىنىنىنا دەيىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپتى. ەكىنشى جاعىنان، الەمدەگى دامىعان، دامۋشى جانە مەشەۋ دامىعىن بولسىن بارلىق ەلدەردىڭ جاس ۇرپاعىنا ەڭ اۋەلى ولاردىڭ ساۋاتىن اشىپ، وقۋ - ءبىلىم بەرۋ، عىلىم پەگىزىن بەلگىلى مولشەردە يگەرتۋ مۇمكىندىگى تولىق بار ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. كىمگە دە وقۋ ءبىلىم بەرەتىن تەحنيكا، تەحنولولوگيا قۇرال - جابدىقتار مەن رەسۋرستار، وقۋلىقتار، ءادىس - تاسىلدەر، ەلەكتروندى - اۆتوماتتىق ۇيرەتكىشتەر مەن ينتەللەكتۋالدى اسپاپتار، جاساندى ينتەللەكت ارقىلى ءبىلىم بەرۋ تەتىكتەرى وسى زاماندا تولىعىمەن تابىلادى.
ەندىگى ماسەلە وسىلارعا ايىرباستاۋعا كەلمەيتىن «وقىتۋشى ۇستازعا» كەلىپ تىرەلەدى. وسى ماسەلەنى قازاحستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇستاز - پەداگوگ دايىنداۋدىڭ بۇگىنگى دەنگەيىنە شولۋ جاساي وتىرىپ، ارى قاراي قالاي دايىنداۋعا بولاتىنىنا پىكىر قوسالىق. «قازاقستاندا 4580 ءمۇعالىم جەتىسپەيدى. مەكتەپتەرگە 691 باستاۋىش سىنىپ، 599 ماتەماتيكا، 587 ورىس ءتىلى، 445 اعىلشىن ءتىلى، 299 فيزيكا، 259 حيميا، 217 ينفورماتيكا، 270 ءان - كۇي ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى قاجەت.»(2017 جىلعى مالىمەت)«قازاقستاندا 54 اپاتتى مەكتەپ، 183 ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپ بار. 168 مىڭ وقۋشىعا مەكتەپتەردە ورىن جەتىسپەيدى.» "دەموگرافيالىق جانە كوشى - قون پروسەستەرىن ەسكەرسەك، قالالارداعى مەكتەپ تاپشىلىعى ستاتيستيكاسى ناشارلاۋى مۇمكىن. 2025 جىلعا قاراي مەكتەپتەردە 500 مىڭ ورىن تاپشى بولادى دەگەن بولجام بار"، – دەدى اسحات ايماعامبەتوۆ. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، پەداگوگتاردىڭ ساپالىق قۇرامىن ارتتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا 150 مىڭنان استام پەداگوگ بىلىكتىلىك ساناتىن راستاپ، لاۋازىمدىق ەڭبەكاقىسىنىڭ 30 - 50 پايىزى كولەمىندە ۇستەمەاقى الىپ جاتىر. مەكتەپ باسشىلارىنىڭ دا جالاقىسىن ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. ونىڭ سوزىنشە، ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن كەمى 800 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. 2020 جىلى قوسىمشا 80 - گە جۋىق ءبىلىم بەرۋ نىسانى بوي كوتەرەدى. مينيسترلىك اپاتتى جاعدايدا تۇرعان جانە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر ماسەلەسىن شەشىپ، ءبىر اۋىسىمدا عانا ساباق بەرەتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر.» نۇر - سۇلتان ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى شولپان قادىروۆا ەلورداعا قانداي مۇعالىمدەر جەتىسپەيتىنىن ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى. «وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا پەداگوگيكالىق كادرلارعا دەگەن قاجەتتىلىك - 842 ادامدى قۇرادى. 706 زەينەتكەر ۇستاز بەن جاڭا مەكتەپتەردىڭ اشىلۋىن قوسقاندا، 2000 - نان استام قىزمەتكەر جەتىسپەيدى.»
«ارالاس مەكتەپتەردىڭ جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ جاتقانى جونىندە سەناتور دينار نۇكەتايەۆا دا دابىل قاقتى: «ەلىمىزدە كۇندىزگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ سانى – 6973. وقۋشىلاردىڭ سانى – 3 ملن 250 مىڭ. ونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە وقىتاتىن – 3726، ورىس تىلىندە وقىتاتىن – 1181، ارالاس تىلدە وقىتاتىن 2043 مەكتەپ بار. باسقا تىلدە وقىتاتىن 23 مەكتەپ بار: ونىڭ ىشىندە 12 مەكتەپ وزبەك تىلىندە، 11 مەكتەپ ۇيعىر تىلىندە. ياعني ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەر جالپى مەكتەپ سانىنىڭ 30 پايىزعا جۋىعىن قۇراپ وتىر.
بۇل الەمدە ەشبىر ەلدە كەزدەسپەيتىن، تەك قانا قازاقستاندا بار جاعداي. بۇل ءۇردىس ودان ارى دا جالعاسا بەرەتىن بولسا، ودان كەيىن قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى، ەل تاعدىرى قالاي بولاتىنىن ەشكىم بولجاپ ايتا المايدى. ەلىمىزدەگى ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ سوڭعى بەس جىلداعى جاعدايىنا قاراساق، 2016 جىلى – 2045، 2017 جىلى – 2037، 2018 جىلى – 2046، 2019 جىلى 2054 مەكتەپ بولعان. ال 2020 جىلى ارالاس ءتىلدى 2043 مەكتەپ جۇمىس ىستەپ، وندا 1 393 727 وقۋشى ءبىلىم الىپ جاتىر. دەمەك، 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا وسىنداي مەكتەپتەردە وقيتىنداردىڭ ءوسۋ تەندەنسياسى جىل سايىن ۇدەپ، ولاردىڭ سانى 196 715 وقۋشىعا دەيىن ارتقان». "بۇگىندە 85 ۋنيۆەرسيتەت پەن 75 كوللەدج پەداگوگ مامانداردى دايارلايدى. ءبىراق ولاردىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. سوندىقتان ءبىز كاسىبي تالاپتاردى كۇشەيتىپ جاتىرمىز"، - دەپ اتاپ كورسەتتى ايماعامبەتوۆ. «Budbeed ءاربىر وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە ساي قوسىمشا وقۋ ماتەريالدارىن ۇسىنىپ وتىرادى. بۇل — باستى ەرەكشەلىك. قازاقستاندا 3، 5 ميلليون وقۋشى بار. ونىڭ 75%- ءى قازاق تىلىندە ءبىلىم الادى. سونىڭ شامامەن 2، 1 ميلليونى عانا ينتەرنەتكە قوسىلعان. تازا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرسەڭدەر، قالعان 400 مىڭ وقۋشى قايدان كەلىپ وتىر؟” دەگەن پىكىرلەر دە بار. بۇل – وزبەك، ۇيعىر، ورىس مەكتەپتەرىندە وقيتىن بالالار. وزبەك، ۇيعىر مەكتەپتەرى وقۋشىلارى نەگىزىنەن الماتى وبلىسىنىڭ ۇيعىر اۋدانى مەن تۇركىستان وبلىسىنىڭ سايرام اۋدانىنان كەلدى، ولارعا قازاق تىلىندە وقىعان ءتيىمدى، ىڭعايلى بولدى.
سونىمەن بىرگە قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرى ءۇشىن تىركەلگەن ورىسشا وقيتىن بالالار دا بار.»«مەملەكەتتىك اپپارات باعىتىنداعى باسىمدىقتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قاراي بۇرۋ كەرەك. بۇل تۋرالى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا BTSDigital ءبىلىم بەرۋ جوبالارىنىڭ جەتەكشىسى ساياسات نۇربەك ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، الداعى 10 جىلدا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر بولادى. سوندىقتان قازاقستان ءبىلىم بەرۋ ۇلگىسىنىڭ باعىتىن ايقىنداپ الۋى قاجەت. ساراپشى ەلدە سيفرلىق ساۋات دەڭگەيىن كوتەرۋدىڭ، مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردەگى وقۋ باعدارلاماسىن ءبىر ىزگە ءتۇسىرۋدىڭ، وقۋشىلار مەن ۇستازدارعا ورتاق ونلاين پلاتفورما قۇرۋدىڭ، ارناۋلى وقۋ ورىندارىنا اكادەميالىق ەركىندىك بەرۋدىڭ ۋاقىتى كەلگەنىن ايتتى.» «قازاقستاندا 63 مىڭ ۇيىرمە مەن 1200 قوسىمشا ءبىلىم بەرەتىن ۇيىم جۇمىس ىستەيدى. ءقازىر وقۋشىلار سارايلارى، بالالار تەحنوپاركتەرى، ۇيىرمەلەر مەن ونەر مەكتەپتەرى جانە تاعى باسقا جەلىسىن ودان ءارى ۇلعايتۋ مىندەتى تۇر»، دەپ جازدى اسحات ايماعامبەتوۆ.
«ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، كومپيۋتەردى قوسىپ، "كۇندەلىك" تولتىرۋ، Zoom - عا شىعۋ جەتكىلىكسىز. مۇعالىمدەر وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردى قاشىقتان قالاي وقىتۋ كەرەك ەكەنىن ءبىلۋى كەرەك. سوندىقتان ولار بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرسىنان وتەدى. "ءبىز ءىت سالاسى، وقىتۋ ادىستەمەسى، قاشىقتان وقىتۋ جۇيەسى ارقىلى قالاي جۇمىس ىستەۋ، تاپسىرمانى قالاي بەرۋ كەرەك – وسىلار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. مۇنىڭ ءبارى ارنايى كۋرستا قامتىلعان. ارىپتەستەرىمىز بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ اياسىندا وسىلاردى مەڭگەرەدى"، - دەدى ايماعامبەتوۆ Zoom پلاتفورماسىندا وتكەن بريفينگتە. بۇل وزگەرىستەر ۋنيۆەرسيتەتكە ەندى تۇسەتىن بولاشاق پەداگوگتەرگە دە قاتىستى."جوعارى وقۋ ورىندارىندا دا قاشىقتان وقىتۋ بويىنشا مىندەتتى مودۋل ەنگىزەمىز. رەكتورلارعا بۇل جونىندە ايتتىق. بولاشاق مۇعالىمدەر دە ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا وسى تەحنولوگيالاردى، ادىستەمەلەردى مەڭگەرۋى ءتيىس"، - دەدى مينيستر.
ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىنىڭ باسشىسى، ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى راۋان كەنجەحان ۇلى ۇلت مەكتەبىنىڭ ۇلگىسىن جاساۋدى ۇسىندى. "ناقتى عىلىمدار، تەحنولوگيا جانە اعىلشىن تىلىمەن قاتار، ءتىپتى ودان بۇرىن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، قازاقستان تاريحى مەن ولكەتانۋى، ۇلت ونەرى مەن ءداستۇرىن وزىق ادىستەمەنىڭ نەگىزىندە جاڭاشا وقىتاتىن، "الەم ازاماتى" ەمەس، ءبىراق الەمنەن حابارى بار قازاقستان ازاماتىن تاربيەلەيتىن ۇلت مەكتەبىنىڭ ۇلگىسىن جاساۋدى ۇسىنامىز. ونداي مەكتەپتىڭ باعدارلاماسىن قۇراستىرۋعا وسى كەڭەس مۇشەلەرى دە ءوز ۇلەسىن قوسا الادى"، - دەپ اتاپ كورسەتتى كەنجەحان ۇلى. ونىڭ ايتۋىنشا، "الەم ازاماتى" رۋحىندا ءبىلىم مەن تاربيە العان بالانىڭ قازاقستاننىڭ ناعىز جاناشىر ازاماتى بولىپ ءوسۋى ەكىتالاي. سول سەبەپتى ەلىمىزدە ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ۇلگىسى بولۋى قاجەت. مامان مەكتەپ تاپشىلىعىنا دا توقتالدى. سەبەبى ءدال وسى ماسەلە ءبىلىم ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. ونىڭ مالىمەتىنشە، قازىرگى تاڭدا 7 400 مەكتەپتە جالپى سانى 3، 5 ميلليوننان استام بالا وقىپ جاتىر. ولاردىڭ 70 پروسەنتى ەكى اۋىسىمدا، ال 200 مىڭ بالا ءۇش اۋىسىمدىق مەكتەپتە وقيدى."سوڭعى جىلدارى قازاقستان ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋعا كوپ كۇش سالدى، ىلگەرى دامىعان مەملەكەتتەردىڭ تالاپتارىنا باعىت الدى. ءبىراق ونداي مەملەكەتتەردىڭ ەشقايسىندا ءۇش نەمەسە ەكى اۋسىمدىق مەكتەپ جوق. ال ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مەكتەپتىڭ ءبىر اۋىسىمدا جۇمىس ىستەۋى ماڭىزدى"، - دەيدى كەنجەحان ۇلى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازاقستان وقۋشىلارىن تولىعىمەن ءبىر اۋىسىمعا اۋىستىرۋ ءۇشىن قوسىمشا 3 مىڭداي جاڭا مەكتەپ قاجەت». «مەملەكەت باسشىسى قاسىم - جومارت توقايەۆ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆقا بالالاردى قورشاعان ورتانى قورعاۋعا تاربيەلەۋ ىسىنە باسا ءمان بەرۋدى تاپسىردى، دەپ حابارلايدى "ۇلت اقپارات".«ادامدارعا جىلدار بويى تابيعاتتى لاستاماۋ كەرەكتىگى تۇسىندىرىلمەگەن. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن جانۋارلار الەمى تۋرالى. جاقىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اقتاۋ قالاسىندا ءبىر وقيعا بولدى. وندا ادامدار يتبالىقتاردى تاياقپەن، تاسپەن ۇرىپ ءجۇر. ەكىنشى جاعىنان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى بۇل قىلىقتارى ءۇشىن تاعى كىنالاي المايسىڭ. سەبەبى ۇيدە بولسىن، مەكتەپتە بولسىن ولارعا بۇل ارەكەتتىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ەشكىم دە تۇسىندىرمەگەن. مەن ءيتتى قىلقىندىرىپ، كۇشىكتى ورتەپ جىبەرەتىن «قاتارداعى» جاعدايلاردى ايتىپ تۇرعان جوقپىن. مەنىڭ ويىمشا، ايماعامبەتوۆ (ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى) بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ويلانۋى ءتيىس»، - دەدى قاسىم - جومارت توقايەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا.»
«اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ سوزىنشە، قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋ فورماتىندا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن پەداگوگتەن بىرنەشە قۇزىرەتتىلىك تالاپ ەتىلەدى. ول ءۇشىن پەداگوگتەر بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىندا وقيدى. «بىرىنشىدەن، پەداگوگتىڭ ءىت - تەحنولوگيالار جونىنەن قۇزىرەتتىلىگى كەرەك. ينتەرنەت جۇيەلەردى جانە تەحنولوگيالاردى بىلۋگە ءتيىس. سول سەبەپتى، پەداگوگتەرگە ازىرلەنگەن كۋرستار اياسىندا مىندەتتى تۇردە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. ەكىنشىدەن، جاڭا جاعدايدا ءبىلىم بەرۋ ادىستەمەسىن، كيبەرپەداگوگيكانى ءبىلۋ ماسەلەسى تۇر. ويتكەنى ءداستۇرلى تۇردە سىنىپتا جانە قاشىقتىقتان ساباق بەرۋدىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. ارىپتەستەرىمىزدىڭ بارلىعىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرامىز»، – دەدى. ايتا كەتسەك، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا فورماتى تەك مەكتەپكە عانا قاتىستى ەمەس. ەلدەگى كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر دە جاڭا وقۋ جىلىن قاشىقتان ءبىلىم بەرۋ ارقىلى باستايدى.»«بىزگە ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ۇلگىسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قازاقستاندىق ءمۇعالىمنىڭ ۇلتتىق مودەلى دە قاجەت. سوندىقتان ءقازىر قازاقستاندا ءمۇعالىمنىڭ وزىندىك اتريبۋتتارىن (سونىمەن قاتار مەكتەپتىڭ ۇلتتىق مودەلىن) ناقتى انىقتاۋ قاجەت: ول جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاعاندا قانداي داعدىلاردى يگەرۋى ءتيىس؛ جۇمىستى قالاي ىستەگەنى ءجون؟ وسى الەۋمەتتىك پورترەتتىڭ نەگىزىندە پەداگوگيكالىق ماماندىقتارداعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ ماقساتتارىن، كۇتىلەتىن ناتيجەلەرىن؛ مازمۇنىن، ادىستەرى مەن تاسىلدەرىن جاڭاشا قالىپتاستىرۋ قاجەت. اۆتونوميا جاعدايىندا ءار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەت وزىندىك بىرەگەي ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاساي الادى. ءبىراق مەنىڭ ويىمشا، كەيبىر اتريبۋتتار بارلىعىنا «وزەك/core» بولۋى كەرەك. بۇل بارلىق مۇعالىمدەر ءۇشىن ماڭىزدى باعىت - باعدار بولادى. ارينە ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسەتىن نەمەسە وقيتىن ستۋدەنتتەر وسى قاسيەتتەرگە يە بولىپ شىعادى. قازىرگى مۇعالىمدەر ءۇشىن بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ باعدارلامالارى ولاردى قاجەتتى الەۋمەتتىك اتريبۋتتارعا «جەتكىزەتىن» مودۋلدەردى قامتۋى كەرەك.»«پەداگوگيكالىق ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاڭارتۋ قاجەت. قازىرگى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى «كونۆەرگەنتتى ءمۇعالىم» بولۋى شارت. ول ءوزى وقىتاتىن عىلىمدى جەتىك مەڭگەرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءارتۇرلى پەداگوگيكالىق جانرلاردا ەركىن جۇمىس ىستەي ءبىلۋى كەرەك: لەكسيالار، ترەنينگتەر، ماستەر - كلاستار، تىكەلەي، ونلاين جانە قاشىقتان وقىتۋدى مەڭگەرۋى ءتيىس. جاڭا فورماتتاعى مۇعالىمدەردىڭ «ۆالەنتتىلىگى» دە جوعارى بولۋى شارت، ياعني مەكتەپ وقۋشىلارىنا دا، باسقا ماقساتتى اۋديتوريالارعا دا (ماسەلەن، بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىنىڭ تىڭداۋشىلارىنا) ساباق بەرە الۋى شارت. «كونۆەرگەنتتى ءمۇعالىم» ساباق مازمۇنىن دا ءارتۇرلى فورمادا، ماسەلەن، وقۋلىقتاردىڭ قوسبەتتەرى، اۋديو جانە ۆيدەو ساباقتار، لونگريدتەر، پرەزەنتاسيا، انيماسيا، ينفوگرافيكا جانە ت. ب. تۇرلەرىندە جاساي العانى ابزال. كونۆەرگەنسياعا ءارتۇرلى رولدەردە جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى كىرەدى: ءمۇعالىم، لەكتور، تالىمگەر، كوشباسشى، ۇيرەنۋشى ستۋدەنت، تىڭداۋشى، مەنەدجەر، زەرتتەۋشى. ارينە مۇعالىمگە دەگەن قوعام تاراپىنان قويىلىپ جاتقان وسىنداي جاڭا تالاپتار ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ جاڭا ارحيتەكتۋراسى مەن مازمۇنىن، جاڭا فورماتتاعى كاسىبي ءمۇعالىمنىڭ قالىپتاسۋىنداعى جاڭا تاسىلدەر مەن ادىستەردى ەنگىزۋدى انىقتايدى. بۇل بارلىق قولدانىستاعى باعدارلامالاردى 100% قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى: ءتيىمسىز نەمەسە تيىمدىلىگى تومەن پاندەردەن باس تارتۋ، بۇرىنعىلارىن جاڭارتۋ جانە جاڭالارىن قوسۋ!» وسى دايەكتەردى ءوزارا سالىستىرىپ، ءارى جەكەلەنگەن پايىمداۋ جاساساق مىنانداي قورىتىندىعا كەلەمىز.
ءبىرىنشى. مەكتەپ پەن ءمۇعالىم، تاربيەشى ۇستازداردىڭ جەتىسپەكۋشىلىگى ۇزاق جىلدار بويىنا ۇلاسقان، ءالى دە تالاي جىل جىرلاناتىن، جاۋىر اڭگىمە ەكەندىگى انىق. ونى شەشۋ ۇلكەن قايرات پەن كۇش جىگەر، قاراجات تالاپ ەتەدى. مۇنىڭ توبەسى ازىرگە كوزگە كورىنبەي تۇر. اسىرەسە ولكەلەر مەن جەرگىلىكتى جەرلەردەگى مەكتەپ اشۋ، سالۋ، مەن مامانىن وزدەرى تاۋىپ دايىنداۋ ءىسى تىم جۇيەسىز، يەسىزدەنىپ كەتكەن.
ەكىنشى. تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلىندا «قازاق جانىنا قابىساتىن» ( قازاقتىڭ تاعدىرى، كەلەشەكتە ەل بولۋى دا مەكتەبىنىڭ قانداي نەگىزدە قۇرىلۋىنا بارىپ تىرەلەدى. مەكتەبىمىزدى تازا، بەرىك ءھام ءوز جانىمىزعا /قازاق جانىنا/ ۇيلەسەتىن نەگىزدە قۇرا بىلسەك، كەلەشەگىمىز ءۇشىن تايىنباي – اق سەرتتەسۋگە بولادى. ماعجان جۇمابايەۆ) مەكتەبىن جاساي المادىق، تىپتەن سونداي مەكتەپتىڭ ۇلگىسىن دە، سول مەكتەپتىڭ ۇستازىن دا بەينەلەي، سيپاتتاي المادىق. بۇل باعىتتاعى عالىمدار مەن، بابا ويشىلداردىڭ لۇعاتىن ەسكەكرىپ تە، ەلەپ تە جۇرگەنىمىز جوق. كەرىسىنشە اۋدارما، كوپىرمە تاربيە تەوريالارى مەنە ىلىمدەرى سالتانات قۇرىپ تۇر. ولاردىڭ كەسىرىنەن ۇرپاق تاربيەسى تىم تايازىپ، ادەپسىزدەر مەن كورگەنسىزدەردى كوبەيتىپ الدىق.(- بالا تاربيەلەۋگە جايلى مەملەكەتتەر رەيتينگىندە 73 ەلدىڭ ىشىندە 73 - ورىندامىز. (U. S. News & World Report and the Wharton School of the University of Pennsylvania، 2019)؛ قوعام دامۋى مەن ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋى ءبىر – بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. قوعام ادامدى قانشالىقتى دارەجەدە جەتىلدىرسە، جەتىلگەن ادام قوعامدى سونشالىقتى دارەجەدە دامىتادى. تاربيەسىز قوعام قوعام بولۋدان، ادام ادام بولۋدان قالادى. ماتەريالدىق جانە رۋحاني بايلىق جاساپ، قوعامدى دامىتاتىن – ادامدار. ال ادامداردى سوعان دايىنداپ، تاربيەلەيتىن – ۇستازدار. ولاي بولسا ءمۇعالىم – قوعام مەن قوعامدى، عاسىر مەن عاسىردى جالعاستىراتىن بۋىن. تاريحتى جاسايتىن – حالىق، حالىقتىڭ كوزىن اشىپ، كوڭىلىن وياتاتىن، ساياسي قىراعىلىققا، سەنىمدىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە، يماندىلىققا، باۋىرمالشىلدىققا، وتانشىلدىققا، ازاماتتىققا باۋليتىن – ۇستاز. ولاي بولسا، «وقىتۋشى - ۇستاز»، ءمۇعالىم دايىنداۋ قازاقستاندىق جۇيە قالىپتاستىرۋ قاجەت. قازاقستان مەكتەپتەرىنە ۇستازدىق جاسايتىن ءمۇعالىمدى ەڭ اۋەلى سول ءمۇعالىمدى قاجەت ەتۋشى مەكتەپ دايىندايدى. جىل سايىن، ءار مەكتەپ اۋداندىق وقۋ بولىمىنە مامان سۇرانىسىن تابىستايدى. ول كەلەسى جىلعى مامان سۇرانىسى ەمەس، قاجەتتى ماماندى دايىنداۋعا كەتەتىن ۋاقىتقا (3 - 4 - 5 جىل) بايلانىستى ۇزاق مەرزىمدى سۇرانىس. مىسالى: باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى - 2 (ەگەر ءوز مەكتەبىندە وعان باعىتتالىپ دايىندالعان وقۋشى بار بولسا اتى ءجونى انىقتالىپ
تىزىمگە قوسىلادى)، حيميا - بيولوگيا ءپان ءمۇعالىمى - 1، ەگەر بۇل پانگە كەلەشەكتە وسى مەكتەپتە وقىتۋشى بولارلىق دايىندالعان وقۋشى جوق بولسا ايقىن كورسەتىلەدى، شەت ءتىل ءمۇعالىمى - 1، ت. ب. بۇل تاپسىرىستى اۋدان كولەمىندە بىرىكتىرىپ، دايىندالۋعا ءتيىستى «وقىتۋشىلاردى» باسقا مەكتەپتەردەن تولىقتىر - ىپ، وبلىسقا ۇسىنادى. وبىلىس بوس ورنى بار «وقىتۋشىلاردى» تولىقتىرىپ، مەملەكەتكە تاپسىرىپ گرانت الادى. گرانتتا قاجەتتى ءپان ءمۇعالىم سانى وتە اشىق كورسەتىلەدى. مىسالى قاراعاندى وبلىسىپدا 2025 - 2026 وقۋ جىلىندا دايىندالۋعا ءتيىستى ءپان ءمۇعالىمىنىڭ سانى، اتى - ءجونى، ولاردىڭ بارىپ جۇمىستايتىن مەكتەبى جازىلعان ءتىزىم - البومدار ۇشتەن بەس جىلمەن كورسەتىلىپ دايىن تۇرادى. وسى جۇيەمەن دايىندالاتىن «كەلەشەك پەداگوگتار» ۇبت – گە قاتىسپايدى، تەك وبلىستىق، نۇر - سۇلتان، الماتى، شىمكەنت قالالىق ءبىلىم باسقارمالارىنان گرانتتىق - جولداما الىپ، پەداگوگ دايىندايتىن ارناۋلى جانە جوو - دا وقي الادى. مۇنداي جوسپارلى، ناقتى ءىس - ارەكەت ناتيجەلى بولاتىندىعى بەلگىلى. وسى «جۇيەنى» ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، پەداگوگ دايارلايتىن ارناۋلى جانە جوو - نى «ايعاق كۋالى - گىن» دايىنداپ ءبىلىم باسقارمالارىنا كەلتىرىۋى ءتيىس. ايعاق كۇالىگىنە، ءار مەكتەپ جىل سايىن (3 - 5جىل ىشىندە) دايىندايتىن ءمۇعالىمنىڭ بىلىك داعدىسى جانە كونۆەرگەنتتىلىك قابىلەتىن قانداي دارەجەدە يگەرتىپ، نەندەي مودۋللدەردى يگەرتەتىنىن جانە ول ءۇشىن قانشا قاراجات جۇمسايتىنىن اشىق جازۋ كەرەك. كازىرگى زاماندا، الەمدە ءبىلىم - بىلىكتىلىكتى اقشاداي ساناپ الىپ جاتىر. ءار مەكتەپتىڭ كادرلىق جانە جابدىقتالۋ مۋمكىندىگى، وقىتۋشىلارىنىڭ دارەجەسى، لابوروتوريالىق - وندىرىستىك جابدىقتالۋى ءارتۇرلى بولعاندىقتان ولار ءوز مۇمكىندىگىنە سايكەسكەن «ايعاق كۋالىگىن» ناقتى ءارى شىنايى دايىندايدى. ءبارىن تىندىرامىن دەپ وتىرىك كۋالىك جاساپ، اقىرىندا ناتيجە بولماسا سول مەكتەپ اقشانى قايتا قۇساتىندىقتان وتە ساقتىق، ادالدىق قاجەت. «ءمۇعالىم - وقىتۋشى» قىزمەتىنە كەلۋ ءۇشىن وسى جۇيەمەن دايىندالعان ءار ستۋدەنت «پەداگوگ مارتەبەسىن» الۋى قاجەت!!! پەداگوگيكالىق پراكتيكانىڭ ەڭ سوڭعى رەتىندە (بۇل جۇيەدە 90 كۇن)، ءوزىن «ايتۋلى پەداگوگ بول»- دەپ ءۇمىت ارتىپ ۇكىلەگەن مەكتەبىنە كەلىپ، اياۋلى ۇستازدارىنىڭ الدىندا، «ايعاق كۋالىگى» نەگىزىندە سىناق تاپسىرىپ، ەمتيحاننان وتەدى. بۇل ديپلوم نەمەسە كۋرس جۇمىسىن جازۋ ەمەس، ساباق ۇيرەتۋ، تاربيە ساعاتىن وتكىزۋ ناقتىلى شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەت ۇستىندە سىنالىپ شىنىعۋ، جەتىلۋ. ساباق مازمۇنىن دا ءارتۇرلى فورمادا، ماسەلەن، وقۋلىقتاردىڭ قوسبەتتەرى، اۋديو جانە ۆيدەو ساباقتار، لونگريدتەر، پرەزەنتاسيا، انيماسيا، ينفوگرافيكا جانە ت. ب. تۇرلەرىن دە جاساپ كورسەتەدى. «كونۆەرگەنسياعا ءارتۇرلى رولدەردە جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى كىرەدى: سوندىقتان. ءمۇعالىم، لەكتور، تالىمگەر، كوشباسشى، ۇيرەنۋشى ستۋدەنت، تىڭداۋشى، مەنەدجەر، زەرتتەۋشى»- بولىپ رول اتقارادى، قىزمەت ەتىپ كورسەتەدى. بۇل ىسكە اۋداندىق، قالالىق وقۋ ءبولىمىنىڭ ماماندارى، ادىسكەرلەرى تارتىلۋى قاجەت. سەبەبى «پەداگوگ مارتەبەسىن» مەكتەپتەردەگى تالىمگەرلىك كوميسياسىنىڭ انىقتاماسى بويىنشا، مەكتەپ اكىمشىلىگىنىڭ سۇراۋى بويىنشا، اۋداندىق جانە قالالىق وقۋ ءبولىمى بەرەدى(ونىڭ مەملەكەتتىك ورتاق ءتۇر - تۇلعاسى بولادى). ءوزىنىڭ اياۋلى ۇستازدارىنان وقىعان مەكتەبىندە يگەرمەگەن كوپ دۇنيەنى ۇعاتىنى داۋسىز. ەگەر وقىتقان مەكتەبى دايىنداۋ كەزىندە اعاتتىق جاساپ، جەتىمسىز ءبىلىم بەرىپ، كەلەشەك ۇستازدىڭ دامۋىنا قيانات جاسالعانى بىلىنسە، سول مەكتەپتەن وقۋ بولىمدەرى كۋالىكتە كورسەتىلگەن مولشەردەگى اقشانى ءوندىرىپ الۋعا قۇقىلى بولۋ كەرەك. ول، «پەداگوگ مارتەبەسى» زاڭىنا جالعىز باپ قوسۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. بۇل جۇيە، تولەممەن وقىپ ۇستاز بولۋ، جەڭىلدىكپەن وقۋشىلارعا (جەتىم بالالارعا جانە الەۋمەتتىك جاعدايى ناشار وتباسىلارعا) بەرىلەتىن گرانتتارعا توسقاۋىل بولمايدى. ولار ءوز جونىمەن بۇرىڭعىسىنشا ىسكە اسادى. تەك قانا ولارعا دا ديپلوم الۋ عانا ەمەس، پەداگوگ مارتەبەسىن الۋ تالاپ ەتىلەدى.
قوبداباي قابدىرازاق ۇلى (عالىم - جازۋشى)
You Might Also Like
-
2020-2021 وقۋ جىلىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندە وقۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى
