InfoHub Logo

مۇعالىمدىك – ىزگىلىككە قۇرىلعان  ينتەللەكتۋال ماماندىق. ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىنىڭ كەمەل بولۋى ءبىلىمدى دە ىسكەر ادامداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى. قارىمدى قابىلەتكە يە جاستار بۇگىنگى مەكتەپتىڭ قابىرعاسىندا قالىپتاسۋى شارت. “حالىقتى حالىقپەن، ادامدى اداممەن تەڭەستىرەتىن – ءبىلىم” – دەگەن ەكەن قازاقتىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ.

كەز-كەلگەن ۇلتتى وركەنيەتكە اپارار جولدىڭ باستاۋىندا مەكتەپ تۇرادى. مەكتەپ  تابىستى بولسا، جارقىن بولاشاعىمىزدىڭ كەپىلى. سەبەبى بولاشاقتا سول ەلگە يە بولىپ، تىزگىنىن ۇستار ازاماتتار – بۇگىنگى مەكتەپ وقۋشىسى. ال تابىستى ءبىلىم ورداسىنان قانات قاققان قاي شاكىرت بولسىن دۇنيە كىرپىشىنىڭ كەتىگىن تاۋىپ قالانۋعا ماشىقتانگان، تەك بيىكتەرگە جول باستايتىن تۇلعا بولىپ قالىپتاساتىنى انىق.

وسى ورايدا شالعايداعى زينەدەن اۋىلىنداعى شاعىن عانا ءبىلىم ۇياسىنىڭ تابىستى مەكتەپ بيىگىنەن تانىلۋىنا تەر توگىپ جۇرگەن ايسۇلۋ قاليموللاقىزىمەن بولعان ونلاين سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىن.

ايسۇلۋ قاليموللا قىزى، قازىرگى ءبىلىم ورداسى قانداي بولۋى قاجەت؟

–  جاڭا زامان تالابىنا ساي بۇگىنگى مەكتەپ تەك وقۋ-تاربيە وشاعى عانا ەمەس، ادام قالىپتاستىرۋشى شەبەرحانا،مەملەكەت پەن قوعامدى ساپالى ادامي رەسۋرسپەن قامتاماسىز ەتەتىن ينتەللەكتۋالدى ورتا دەۋگە بولادى. ءبىلىم مازمۇنىنىڭ جاڭارۋى جاھاندىق قۇبىلىستاردىڭ اسەرىنەن تۋىنداعان قاجەتتىلىك بولدى. وقىتۋ مەن وقۋ ارەكەتىندە وقىلىم، ايتىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم دەگەن نەگىزگى ءتورت داعدىنى كەشەندى تۇردە قالىپتاستىرۋ تالابى ەنگىزىلدى. جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى تاربيەلىك كومپونەنت ءبىلىمنىڭ مازمۇنىنا كىرىكتىرىلگەن. دەمەك، وقۋ مەن تاربيە ءبىرتۇتاس ۇعىم رەتىندە قاراستىرىلادى. ءبىلىم الۋشى وقۋ بارىسىندا زەرتتەيدى، شىعارماشىلىق تۇرعىدا داميدى، جاڭا يدەيانى جوبالايدى، ىسكە اسىرادى جانە يگەرگەن ءبىلىمىن باعالايدى. وقۋشىعا بۇل جولدا قولداۋشى ورتا بار، ولار – سىنىپتاستارى، مۇعالىمدەر، ەرەسەكتەر، اقپاراتتىق جانە تەحنيكالىق رەسۋرستار. ۇل-قىزدارىمىز باستاۋىش سىنىپتان باستاپ كوللابوراتيۆتى ورتادا ارەكەت ەتەدى، كرەاتيۆتى ويلايدى، سىني كوزقاراس بىلدىرەدى، كوممۋنيكاسياعا تۇسەدى. ىسكەر، بىلىكتى، ساۋاتتى ادامعا قاجەتتى نەگىزگى داعدىلار بەكەمدەلەدى. مەنىڭشە، بۇگىنگى ءبىلىم ۇياسىنىڭ ءبىتىمى مەن بولمىسى ءدال وسىنداي بولۋى قاجەت.
زاماناۋي مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ پورترەتتىك بەت بەينەسىن قالاي سومداۋعا بولادى؟

 – زاماناۋي ادام قانداي بولسا، ديرەكتور دا سونداي. زاماناۋي مەكتەپ باسشىسى – ستراتەگ، اناليتيك، پسيحولوگ، پەداگوگ، سالقىنقاندى وراتور، موتيۆاتور.  ءبىلىم سالاسىنداعى مەنەدجەرلەر ءۇشىن  IQ مەن  EQ وتە ماڭىزدى. ولاردا كاسىپكەرلىك داعدىلار دا بولۋى ءتيىس. وقۋشىعا قانداي قابىلەتتەر مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ كەرەك بولسا، سونىڭ بارلىعى مەكتەپ ديرەكتورى ءۇشىن دە ماڭىزدى.

كۇش-جىگەر، تالابىمنىڭ ارقاسىندا كوش باسىندا ءجۇرۋدى جانە ۇنەمى ءۇش قاسيەتتى بويىما ساقتاۋدى ماقسات ەتتىم.

ولار:  تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي…

تالابىم دۇرىس شەشىم قابىلداۋعا، ەڭبەكقور بولۋىم باسشىلىققا الىپ كەلدى، تەرەڭ وي جاڭاشىل بولۋعا ۇيرەتتى. ءوزىڭىز جەتەكشىلىك جاسايتىن ۇستازدار ۇجىمىندا كورپوراتيۆتى مادەنيەت قالىپتاستىرا الدىڭىز با؟ دامۋدى قالاي باعالايسىز؟

– مەنىڭ ديرەكتورلىق تاجىريبەمە بيىل بەس جىل. وسىنشا ۋاقىت ارالىعىندا ءوزىمدى دامىتۋدامىن جانە وسى ءبىلىم شاڭىراعىن ارىپتەستەرىممەن بىرگە دامىتىپ كەلە جاتىرمىن دەۋگە بولاتىن شىعار. كورپوراتيۆتى مادەنيەت دەيمىز بە، ىنتىماقتاستىق ورتا دەيمىز بە، ورتاق ماقسات دەيمىز بە….

ءوزىم وسى جاقسى جاعدايدى تۇتاس ۇجىمىممەن  بىرگە سەزەمىن جانە سوعان قۋانامىن.  پاراساتتى پەداگوگتاردىڭ ءبىر ۇستانىمعا بىرىگە الۋى، جاڭا مىندەتتەردى شەشۋدەگى سەنىمدى سەرىكتەسۋى، ءوزارا جاناشىرلىعى مەنى ىلگەرى جەتەلەيدى.

ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز وقۋ مەن وقىتۋدى قولداۋ ارقىلى مەكتەپ الەۋەتىن  قادامدى جۇمىستارمەن تابىستى ەتۋ، سول ارقىلى ۇزدىكسىز دامۋ باسپالداعىمەن تابىستى مەكتەپ مودەلىن قۇرۋ بولىپ تابىلادى.

مەكتەپتىڭ ءتيىمدى دامۋ تۇسىن مونيتورينگ وتكىزۋ ارقىلى انىقتاپ، مەكتەپتى باسقارۋ جۇمىسىنىڭ  تاكتيكاسىن قايتا قاراستىرۋ جونىندە ادىستەمەلىك ۇسىنىستارعا نازار اۋداردىق، دامۋ ۇدەرىسى تولىققاندى جۇرۋىنە مەكتەپتەگى مەنتورلىق، ترەنەرلىك قىزمەتتى بەلسەندى ىسكە قوستىق. وقۋ مەن وقىتۋدى قولداۋ Lesson Study ساباقتارىنان كورىنىس تاۋىپ جاتتى. ماسەلە شەشىمى مەكتەپتىڭ «شۇعىلا» جەلىلىك قوعامداستىعىنىڭ باستاماسىمەن دامۋ كومانداسىنىڭ قۇرىلىپ، وعان دەڭگەيلىك كۋرستان وتكەن بارلىق مۇعالىمدەر، سونداي-اق تالىمگەرلەر مەن تالىپتەردىڭ بىردەي ۋاقىتتا ءوزارا ىنتىماقتاسا وتىرىپ، ورتاق مۇددەگە جۇمىلۋىنىڭ ارقاسىندا دا ناتيجەلى ەڭبەكتەن كورىنە باستادى.

جاھاندىق ءداۋىر – جىلدام وزگەرىستەرگە تولى وزىق تەحنولوگيالار زامانى. سوندىقتان، بۇگىنگى ۇستازدار قاۋىمىنىڭ الدىندا سول قۇبىلمالى قۇبىلىستاردىڭ اعىمىنا ىلەسە الاتىن جان-جاقتى دامىعان تۇلعانى قالىپتاستىرۋ مىندەتى تۇر. الەۋەتى جوعارى ۇستازدار قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. اۆتورلىق ەڭبەگىن ءساتتى قورعاپ، ۇستازدىق تاعىلىم تامشىلارى جيناقتالعان كىتابىن جاريالاپ، وبلىس كولەمىندە وزات تاجىريبەسى تاراتىلعان،   ءوزىنىڭ قولونەر تۋىندىلارى ارقىلى وقۋشىلارعا پاندىك تۇرعىدا ءبىلىم بەرۋمەن قاتار  ادەمىلىككە، سۇلۋلىقتى كورە بىلۋگە تاربيەلەپ جانە ەستەتيكالىق تالعامىن، ورتاعا دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرا وتىرا ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ دامۋىنا ىقپال جاساپ وتىرعان،اۋداندىق، وبلىستىق رەسپۋبليكالىق پەداگوگيكالىق وقۋلاردا ءبىلىم بەرۋدەگى تىڭ تاجىريبەسىمەن تانىلعان، وقۋشىلارى رەسپۋبليكا كولەمىندە عىلىمي جوبا جۇمىسىندا توپ جارعان مىقتى ۇستازدار بار.
مەكتەپ مەنەدجمەنتىندە وقۋشىلار مەن اتا-انالارعا ورىن بار ما؟

– ارينە. مەكتەپتى باسقارۋدا ىشكى اۋديتپەن قاتار سىرتقى ورتانىڭ پىكىرى، قىزمەتىمىزدى تۇتىنۋشىلارمەن كەرى بايلانىستىڭ ءمانى مەن ماڭىزى ەرەكشە.

مەن ءۇشىن ءاربىر شاكىرتتىڭ كوزقاراسى – قۇندى اقپارات كوزى. جاس بۋىن وكىلدەرىنىڭ يدەيالارى كەرەمەت، ولار ءبىز بايقاماي جۇرگەن كەمشىلىكتەردى كورەدى جانە وڭتايلى شەشۋدىڭ الۋان نۇسقالارىن اشىق ايتادى. وسىعان وراي، وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋىنا مۇمكىندىك بەرۋدەمىز. ورەندەردىڭ باستاماسىمەن «مەكتەپ تولقىنى» مەكتەپ راديوسى اشىلىپ، «وقۋشى ءۇنى » جوباسى ەنگىزىلدى.شالعايداعى شاعىن اۋىل دەگەنمەن ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىز شەشەندىك ءسوزدىڭ شۇرايىنا قانىققان، وبلىستىق،رەسپۋبليكالىق مانەرلەپ وقۋ، اقىندىق ونەر سايىستارىنىڭ جۇلدە بەرمەس دۇلدۇلدەرى ،گرەك ريم كۇرەسىنەن حالىقارالىق مارەلەر جەڭىمپازدارى، شاحماتتان، فۋتبولدان،پاندىك، سپورتتىق وليمپيادالاردان وزا شاپقان تالانت شاباندوزدارى. اقىل وي مەن دەنە كۇشىن اياماي جۇمسايتىن  جارىس جەڭىمپازدارىن تاربيەلەي ءبىلۋ دە ءبىزدىڭ كورسەتكىش دەر ەدىم. اتا-انالار ءۇشىن دە ءاردايىم اشىقپىز. ءۇش جىلدان بەرى تۇراقتى ۇردىسكە اينالعان  باسقوسۋعا قاتىساتىن ەرەسەكتەردىڭ بەلسەندىلىگى وتە جوعارى. شارالاردىڭ بارلىعى اتا-انالاردى مەكتەپ ىسىنە قاتىستىرۋ، بىرلەسە تاربيەلەۋ باعىتىنداعى تاعىلىمدى تاجىريبەمىزدى قۇرايدى. 

ۇستاز بىلگەنىن بالانىڭ ساناسىنا سىڭىرەدى، ديرەكتور جيناعان تاجىريبەسىن ۇجىمىنداعى پەداگوگتارمەن بولىسەدى. ال، ءوزىڭىز كىمنەن جانە قالاي ۇيرەنەسىز؟

– مەن جان-جاعىمداعى ءار ادامنان ۇيرەنەمىن. وقۋشىدان، پەداگوگتان،  اتا-انادان، ارىپتەستەن… ءوز جۇمىسىمدا كىممەن اڭگىمەلەسسەم، كىممەن كەزدەسسەم سودان وزىمە قاجەتتى تاعىلىم جينايمىن. جاقسى جاقتارى بولسا، ارينە جان دۇنيەمدى بايىتۋ ءۇشىن قۋانا قابىلدايمىن. جاعىمسىز قىلىقتاردى كورسەم وسى كەمشىلىكتى ءوزىم قايتالاماۋىم ءۇشىن  قارسى ارەكەتتەردى قابىلدايمىن. ديرەكتوردىڭ دامۋى-ۇجىمنىڭ تۇتاستاي دامۋىنىڭ كەپىلى. سوندىقتان، كوپ وقۋعا، ۇنەمى ىزدەنۋگە ىنتالىمىن. تۇلعالىق جانە كاسىبي دامۋدى ۇزدىكسىز پروسەسسكە اينالدىردىم. قاي جەردە جاڭالىق، نوۋ-حاۋ (know how) بولسا، سونى كورۋگە، جۇيەلى زەرتتەۋگە مۇددەلىمىن. باسقارما، مينيسترلىك تاراپىنان ۇيىمداستىرىلاتىن كۋرس، ترەنينگتەرمەن قوسا ءوزىم ىزدەپ ءجۇرىپ باراتىن وقۋلارىم دا از ەمەس. ونىڭ بارلىعى مەنىڭ جۇمىسىمدى جەتىلدىرۋگە قىزمەت ەتىپ كەلەدى.اتىراۋ قالاسىنداعى پشو دان ءبىرىنشى دەڭگەيلىك، ورال قالاسىنداعى  باسشىلار دايارلايتىن توعىز ايلىق كۋرستار باعدارلامالارىن مەڭگەرىپ، سەرتيفيكاتىن يەلەندىم. قىزمەتكەردى قولداۋ، اتا-انامەن ءتيىمدى كوممۋنيكاسيا ورناتۋدا وسى كۋرستار باعدارلامانىڭ كومەگى زور. كاسىبي ادەبيەتتەرمەن قاتار، تۇلعالىق دامۋعا قاجەتتى  موتيۆاسيالىق كىتاپتار مەن فيلمدەر دە مەنىڭ باستى نازارىمدا. 
ءسىز باسقاراتىن مەكتەپتى «تابىستى مەكتەپ» دەۋگە بولا ما؟ جالپى ءبىلىم ورداسىنىڭ جەتىستىگىن قانداي نەگىزدەر بويىنشا ولشەۋگە بولادى؟

– مەن ءقازىر ءوزىم باسقاراتىن مەكتەپتى «تابىستى» دەپ باعالاسام دامۋدى توقتاتىپ، ىزدەنىستى ۇزگەنىم بولار ەدى. بۇل توقمەيىلسىگەن «تەجەگىش» ۇجىمداعى پەداگوگتارعا دا كەرى اسەر ەتەدى.  سوندىقتان، ءبىر بەلەستەن كەيىن ءبىر بەلەستى باعىندىرۋعا، مەكتەپتەگى باستى وبەكت-وقۋشىلارعا كورسەتىلەتىن قىزمەت ساپاسىن جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋعا ۇمتىلا بەرگەن دۇرىس. مەكتەپتىڭ تابىستىلىعىن ءار وقۋشىعا جاسالعان جايلى جاعدايمەن، جەكە دامۋ كورسەتكىشىمەن ولشەۋ كەرەك شىعار دەپ ويلايمىن جانە اتقارىلاتىن  قىزمەتتەر وسى باعىتتاردان اۋىتقىماعانى ءجون. مەكتەپتەگى وقىتۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ىس-ارەكەتتى زەرتتەۋ (Actoin research)، ساباقتى زەرتتەۋ (Lesson study)، ءوزارا تالىمگەرلىك ىسكە اسىرىلۋدا. بۇل ادىستەمەلىك جوبالار ارقىلى مۇعالىمدەر بىرلەسە زەرتتەيدى، ورتاق باقىلايدى، قاۋىمداسا تۇزەتەدى، ياعني ناقتى ماقساتقا بىرگە ۇمتىلادى. مەكتەپتە  ءتىرى تابيعات ءمۇيىسى،كىتاپحانا،اقپاراتتىق تەحنيكالىق تۇرعىدا جابدىقتالعان پاندىك كابينەتتەر دە وقۋشىلاردى دامىتۋعا قاجەتتى عىلىمي-تانىمدىق ورتالىقتار بولىپ وتىر.

تۇلعانى قوعامعا دايىنداۋ مەكتەپ قابىرعاسىنان باستالادى. ال قوعامداعى قۇبىلىستار ۇزدىكسىز وزگەرۋدە، ولاي بولسا ادامدار دا سول وزگەرىسكە دايىن بولۋى ءتيىس. قازىرگى مەكتەپكە ەنگىزىلىپ وتىرعان وزگەرىستەردىڭ ءوزى بىزدەن وسىنى تالاپ ەتىپ وتىر. وسىلايشا ءبىز مەكتەپتىڭ ءداستۇرلى جۇمىس تۇرلەرىن جاڭا مازمۇنداعى جۇمىستارمەن تولىقتىرۋدا ۇيلەسىمدىلىك تابۋ جولىنداعى جۇيەلىلىكتى ساقتاي وتىرىپ، سينگاپۋر تاجىريبەسىندەگى مايكل فۋللاننىڭ «جەتىستىكتىڭ ءۇشبۇرىشىندا» اتاپ كورسەتكەن «تابىستى مەكتەپ جۇيەسىن قۇرۋدا «مەكتەپ باسشىلىعى، جۇيەلىلىك جانە تەرەڭدەتىلگەن پەداگوگيكا» ەڭ ماڭىزدى ءۇش فاكتورىن ءوز تاجىريبەمىزگە ارقاۋ ەتتىك.

مۇندا ۇجىمدىق ۇزدىكسىز رەفلەكسيا سيكلىنىڭ ماڭىزدى قۇندىلىقتارى «وقۋشى ءۇنى»، «اتا-انالار پىكىرى»، «مۇعالىمدەر ۇستانىمى» ءاردايىم ەسكەرىلەتىن بولادى.

بىرىنشىدەن، مۇندا ءبىز مەكتەپتى باسقارۋدىڭ بارلىق قىزمەتتەرىن زەردەلەي وتىرىپ، بولىنگەن كوشباسشىلىق يدەياسىن كورپوراتيۆتىك باسقارۋمەن ۇندەستىرۋ ارقىلى مەكتەپتىڭ دامۋ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋدى باستى ماقسات رەتىندە قارايمىز.

ەكىنشىدەن، دەڭگەيلىك باعدارلامالار يدەيالارىنىڭ جاڭاشا سيپاتتاعى كوشباسشىلىق قىرلارىنا بارىنشا ماڭىزدىلىق بەرۋدى العا قويامىز . 

ۇشىنشىدەن، مەكتەپتىڭ ينتەللەكتۋالدى الەۋەتىن دامىتۋ ارقىلى وقۋ ۇدەرىسىندەگى جۇيەلىلىكتى ساقتايمىز. مەكتەپتىڭ باسقارۋ جۇيەسىندەگى العاشقى قادامىمنىڭ ءوزى وزگەرىسكە تولى بولعاندىقتان ۇجىم بولىپ سارالاعان تابىستى مەكتەپتىڭ ون كورسەتكىشى بويىنشا:

1.  مەكتەپ احۋالىن نەگىزگى نازاردا ۇستاعان،

2.  قارىم-قاتىناس «وقۋشى اتا انا ۇستاز» ۇشتىك وداق ىنتىماقتاستىعىندا ورناعان،

3.  سىنىپ احۋالى قولايلى قالىپتاسقان،

4.  وقۋدى قولداۋ ارقىلىتوقۋشىنى قولداعان،

5.  وقىتۋدى قولداۋ ءۇشىن ۇستازى شابىتتانعان،

6.  ۋاقىت پەن رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانعان،

7.  ۇيىمداستىرۋ مەن ءوزارا ارەكەت تەڭ دارەجەدە جۇزەگە اسقان،

8.  تەڭدىك پەن ادىلدىكتى تۋ ەتكەن،

9.  جەتىستىكتى تانىپ، ماراپاتتاعان،

10. مەكتەپ پەن وتباسى اراسىنداعى بايلانىستى جۇيەلى جولعا قويا بىلگەن مەكتەپ ۇجىمى بولا الدىق. وسى ون كورسەتكىش ارقىلى «تابىستى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ زاماناۋي مودەلى» قۇرا الدىق دەگەن ويدامىن.الدىمىزدا سول بيىكتى تۇعىرلى ەتۋ ماقساتى تۇر.

قازاقتىڭ تالانتتى اقىنى ماعجان جۇمابايەۆ «ادام جاڭا­شىل: جاڭا ۇستىنە جاڭا تىلەيدى، جاڭا­دان جاڭاعا قۇمار كەلەدى. ادام اسەمشىل: اسەمنەن اسەم، سۇلۋدان سۇلۋ تاڭدايدى»، دەيدى. بۇل قۇندى وي ارقىلى جاھاندانۋ زامانىن­دا ادامزات ەسكى سۇرلەۋمەن جۇرە بەر­مەي ىلگەرىلەۋگە، وزگەرۋگە ۇمتىلۋى قاجەتتىگىن ايتقان. سەبەبى، بۇل – زامان تالابى. وسى جاڭاشىلدىق نەگىزگى جۇمىسقا، ءبىلىم بەرۋ ىسىنە سىني كوزقاراسپەن باسقا ءبىر قىرىنان قاراۋعا ىنتالاندىرادى. قازىرگى ۋاقىت ۇستاز ءتوزىمى مەن بىلىكگى تارازىعا تارتىلىپ تۇرعان سىن ۋاقىت.جۇمىس جولىندا كەزدەسكەن قانداي كەدەرگى دە  ءبىزدىڭ ۇستازدار ۇجىمىنىڭ جىگەرىن جاسىتا المايدى، كەرىسىنشە جوعارى تالاپ پەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگى ىلگەرى دامۋدىڭ كەلەسى باسپالداعىنا جەتەلەيدى. ءارى ەرەن ەڭبەككە سونى سەرپىن سىيلايتىنى داۋسىز.

اشىق اڭگىمەڭىزگە راحمەت. سىزگە جانە بارشا قازاقستاندىق پەداگوگتارعا ىزگى لەبىزىمىزدى بىلدىرەمىز!

سۇحباتتاسقان نۇركەن ماعريدەن ۇلى

---