بۋىن ۇندەستىگى
قازاق ءتىلى 4 قازاق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن ۇندەستىگى
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: بۋىن ۇندەستىگى جايلى وقۋشىلارعا جالپىلاي ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ بۋىن ۇندەستىگى تۋرالى ءبىلىمىن ارتتىرۋ؛ سوزدەر بىردە جۋان، بىردە جىڭىشكە ايتىلۋ ەرەكشەلىكتەرىنە باستى نازار اۋدارتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ ويىن جاسىرماي انىق دالمە - ءدال جەتكىزە بىلۋگە دامىتۋ.
3. تاربيەلىلىك: ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ جانە بويىنا جاقسى تاربيەلىك ماڭىزى زور قاسيەتتەر بەرىپ تاربيەلەۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: سوزدەردىڭ ايتىلۋ مەن جازىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن مەڭگەرتۋ.
ساباق ءتۇرى: اشىق ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، وي ءبولىسۋ، ءسوزجۇمباقتار شەشۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكاتتار، سۋرەتتەر، تاراتپا ماتەريالدار، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
امانداسۋ ءراسىمى: سالەمەتسىزدەر مە وقۋشىلار
ءىى. وتكەندى قايتالاۋ.
ءىىI. جاڭا ساباقتى سۇراۋ. قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ،؛
كىرىسپە ءبولىم.
بۋىن ۇندەستىگى - سينگارمونيزم
سۇراقتار قويۋ ارقىلى وتكەن بىلىمدەردى ەسكە ءتۇسىرۋ، پىكىرلەسۋ.
- بۋىن ۇندەستىگى دەگەنىمىز نە؟
ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىنىڭ جۋان، جىڭىشكەلىگىنە قاراي قوسىمشالاردىڭ دا ءبىرىڭعاي جۋان، ءبىرىڭعاي جىڭىشكە تۇردە جالعانۋىن بۋىن ۇندەستىگىدەپ اتايمىز.
- مىسالدار كەلتىرۋ ارقىلى دالەلدە.
قازاق تىلىندە سوزدەرگە قوسىمشالار نە ءبىرىڭعاي جۋان، نە ءبىرىڭعاي جىڭىشكە بولىپ جالعانادى. مۇنى مىنا مىسالدار ارقىلى كورۋگە بولادى.
قوسىمشالاردىڭ جۋان تۇردە جالعانۋى قوسىمشالاردىڭ جىڭىشكە تۇردە جالعانۋى
جۇمىس - شى - لار - عا
قۋانىش - تا - رىڭ - دى
اقىل - دى - لىق - قا
ەڭبەك - ءشى - لەر - گە
ءسۇ - ءيىن - ءىش - تە - ءرىڭ - ءدى
ەس - ءتى - لىك - كە
ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىڭ جۋان، جىڭىشكەلىگىنە قاراي قوسىمشالاردىڭ دا نە جۋان، نە
جىڭىشكە جالعانۋى.
جۋان سوزدەر: جىڭىشكە سوزدەر:
جۇمىس - شى - لار – عا؛ ءسۇيىنشى - لەر - ءىڭ - ءدى
تاريح - تى لاگەر - گە
سەح - تا رول - ءدىڭ رول - ءىم
سونىمەن قاتار بۋىن تۇرلەرى دە بار، ولار: اشىق، تۇيىق، بىتەۋ بولىپ بولىنەدى.
اشىق بۋىن دەگەنىمىز - داۋىستى دىبىستان باستالىپ، داۋىستى دىبىسپەن اياقتالادى.
مىسالى: اشىق بۋىن
ا - تا
ءا - كە
تۇيىق بۋىن دەگەنىمىز - داۋىستى دىبىستان باستالىپ، داۋىسسىز ءۇندى نەمەسە قاتاڭ
دىبىسپەن اياقتالادى.
مىسالى: تۇيىق بۋىن
اڭ
ۇلت
بىتەۋ بۋىن دەگەنىمىز - داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىسسىزبەن اياقتالادى.
مىسالى: بىتەۋ بۋىن
تاس
ءداپ - تەر
IV. وقۋلىقپەن جۇمىس.
1 - تاپسىرما. كورسەتىلگەن جۇرناقتارعا ءتۇبىر ءسوز قوسىپ جاز.
_________________________________- حانا
_________________________________- پاز
__________________________________- قوي
__________________________________- كەر
2 - تاپسىرما. سوزدەرگە قوسىمشا جالعاپ جاز، ەرەجەسىن ەسكە ءتۇسىر.
بيداي، م. اۋەزوۆ، ارباكەش.
3 - تاپسىرما. اپتا كۇندەرىن ايتىلۋىنا قاراپ، دۇرىس جاز.
اپتا كۇندەرىنىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىنىڭ قانداي ايىرماشىلىعىن بايقادىڭ؟
ايتىلۋى جازىلۋى
دۇيسەمبى ___________________________________
سەيسەمبى ___________________________________
سارسەمبى ___________________________________
بەيسەمبى ____________________________________
جۇما ____________________________________
سەمبى ____________________________________
جەكسەمبى _____________________________________
4 - تاپسىرما. ارالاس بۋىندى سوزدەر بولىپ كەلەتىن ادام اتى - جوندەرىن جاز.
مىسالى: بەگىمباي، ەسەنباي___________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5 - تاپسىرما. ەرتەگىنى ءوز ويىڭنان جالعاستىرىپ، اياقتاپ جاز. قايساردىڭ اقىلدىلىعى، بىلىمدىلىگى ونىڭ تاڭداۋىنان بايقالاتىن بولسىن.
تاڭداۋ
(ەرتەگى)
ەرتە، ەرتە، ەرتەدەگى ەرتەگىلەر ەلىندە ءبىر ساۋداگەر بازارداعى حالىققا:
- اقىل، ءبىلىم، بايلىق، باقىت ساتامىن. وتە ارزان. الىپ، قارىق بولىپ قالىڭىزدار،- دەپ جار سالعان ەكەن.
ەستىگەن حالىق دۇرلىگىپ، ءبىرى اقىلعا، ەكىنشىلەرى بايلىققا كەنەلمەكشى بولىپتى. ال تاعى بىرەۋلەرى باقىتتى الماقشى بولدى. سونىڭ ىشىندە قايسار دەگەن ءبىر بالا ءوزىنىڭ تاڭداۋى تۋرالى بىلاي دەگەن ەكەن:_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
V. «وي قوزعاۋ»ءادىسى رەبۋس شەشۋ. شەشۋى: دوستىق. دوستىق دەگەن ءسوزدى تاقىرىپ ەتىپ الىپ، اڭگىمە جازۋ.
VI. جيناقتاۋ. ۇلەستىرمەلەرمەن جۇمىس.
№1. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى قوسىمشانى قويىپ جاز.
نەلىكتەن سول قوسىمشانى جالعاعانىڭدى ءتۇسىندىر.
اقىل – جاس...، اسىل تاس...،
№2 بەرىلگەن سوزدەردى بۋىنعا ءبولىپ جاز. ءار بۋىنداعى داۋىستى دىبىستىڭ جۋان نە جىڭىشكە ەكەنىن ايت.
ونەرلى، ونەرپاز، كوكجيەكتە، شاڭىراقتىڭ.
وسى سوزدەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇرا.
№3 ءتۇبىر سوزدەرگە ءتيىستى جالعاۋلاردى تەرىپ جاز.
قۇرىلىس... - تەر
اڭ... - شى
كوبەلەك... – دار
وقۋشىلارىمنىڭ ساتىلاي كەشەندى تالداۋ ۇناعانى سونشالىقتى ءتورت جولدى
ولەڭدەرىندە ارنادى.
گرامماتيكا بار سەنىڭ سان قىزىق جاڭالىعىڭ،
ۇيرەنۋدەن ءبىز جالىقپاي، تالمايمىز.
بولساق ەگەر ەڭ ساۋاتتى وقۋشى،
ول دا سەنىڭ ارقاڭ دەپ ءبىل.
ال، ساتىلاي كەشەندى تالداۋدى بىلاي وزدەرىنە قاراي ءسوز جۇمباق قىپ شەشىپ الدى.
س - سانالى، ك – كەلەشەگىمىز
ا - ازامات، ە - ەرتەنىمىز
ت - ءتارتىپتى، ش - شىنىققان
ى - ىرىستى، ە – ەلدىڭ
ل - لايىقتى، ن - نامىستى
ا - ارمانشىل، د - دوستىقتى
ادەپتى ي - يناباتتى «ي». ءى - ىزدەنگىش ۇرپاقپىز دەپ وزدەرىنە باعا بەرە
الاتىن ازامات، تۇلعا بار ەكەنى، سونىمەن قاتار قىزىعۋشىلىعى ۇيىرمەگە دەگەن
ارتا تۇسەتىندىكتەرى بايقالادى
VII. ساباقتىڭ سوڭىندا وقۋشىلارعا ۇيدە ەرەجەلەردى جاتتاي وتىرىپ، قالام، كىتاپ، وقۋلىق
دەگەن سوزدەرمەن كۇردەلى سويلەمدەر قۇراستىرا وتىرىپ، سويلەم مۇشەسىنە جانە بۋىن
تۇرلەرىنە اجىراتىپ تالداۋ تاپسىرىلادى. - سونىمەن، بالالار، قازاق تىلىندەگى سوزدەردىڭ ءبىرىڭعاي جۋان، نە ءبىرىڭعاي جىڭىشكە بولىپ كەلۋ سەبەبى نەدە ەكەن؟
- ونىڭ سەبەبى: ءتۇبىر ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىندا جۋان داۋىستى دىبىس بولسا، وعان جالعاناتىن قوسىمشا دا جۋان، جىڭىشكە بولسا، قوسىمشا دا جىڭىشكە بولىپ جالعانادى.
VIII. ماداقتاۋ. باعالاۋ.
بۋىن ۇندەستىگى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن ۇندەستىگى
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: بۋىن ۇندەستىگى جايلى وقۋشىلارعا جالپىلاي ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ بۋىن ۇندەستىگى تۋرالى ءبىلىمىن ارتتىرۋ؛ سوزدەر بىردە جۋان، بىردە جىڭىشكە ايتىلۋ ەرەكشەلىكتەرىنە باستى نازار اۋدارتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ ويىن جاسىرماي انىق دالمە - ءدال جەتكىزە بىلۋگە دامىتۋ.
3. تاربيەلىلىك: ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ جانە بويىنا جاقسى تاربيەلىك ماڭىزى زور قاسيەتتەر بەرىپ تاربيەلەۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: سوزدەردىڭ ايتىلۋ مەن جازىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن مەڭگەرتۋ.
ساباق ءتۇرى: اشىق ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، وي ءبولىسۋ، ءسوزجۇمباقتار شەشۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكاتتار، سۋرەتتەر، تاراتپا ماتەريالدار، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
امانداسۋ ءراسىمى: سالەمەتسىزدەر مە وقۋشىلار
ءىى. وتكەندى قايتالاۋ.
ءىىI. جاڭا ساباقتى سۇراۋ. قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ،؛
كىرىسپە ءبولىم.
بۋىن ۇندەستىگى - سينگارمونيزم
سۇراقتار قويۋ ارقىلى وتكەن بىلىمدەردى ەسكە ءتۇسىرۋ، پىكىرلەسۋ.
- بۋىن ۇندەستىگى دەگەنىمىز نە؟
ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىنىڭ جۋان، جىڭىشكەلىگىنە قاراي قوسىمشالاردىڭ دا ءبىرىڭعاي جۋان، ءبىرىڭعاي جىڭىشكە تۇردە جالعانۋىن بۋىن ۇندەستىگىدەپ اتايمىز.
- مىسالدار كەلتىرۋ ارقىلى دالەلدە.
قازاق تىلىندە سوزدەرگە قوسىمشالار نە ءبىرىڭعاي جۋان، نە ءبىرىڭعاي جىڭىشكە بولىپ جالعانادى. مۇنى مىنا مىسالدار ارقىلى كورۋگە بولادى.
قوسىمشالاردىڭ جۋان تۇردە جالعانۋى قوسىمشالاردىڭ جىڭىشكە تۇردە جالعانۋى
جۇمىس - شى - لار - عا
قۋانىش - تا - رىڭ - دى
اقىل - دى - لىق - قا
ەڭبەك - ءشى - لەر - گە
ءسۇ - ءيىن - ءىش - تە - ءرىڭ - ءدى
ەس - ءتى - لىك - كە
ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىڭ جۋان، جىڭىشكەلىگىنە قاراي قوسىمشالاردىڭ دا نە جۋان، نە
جىڭىشكە جالعانۋى.
جۋان سوزدەر: جىڭىشكە سوزدەر:
جۇمىس - شى - لار – عا؛ ءسۇيىنشى - لەر - ءىڭ - ءدى
تاريح - تى لاگەر - گە
سەح - تا رول - ءدىڭ رول - ءىم
سونىمەن قاتار بۋىن تۇرلەرى دە بار، ولار: اشىق، تۇيىق، بىتەۋ بولىپ بولىنەدى.
اشىق بۋىن دەگەنىمىز - داۋىستى دىبىستان باستالىپ، داۋىستى دىبىسپەن اياقتالادى.
مىسالى: اشىق بۋىن
ا - تا
ءا - كە
تۇيىق بۋىن دەگەنىمىز - داۋىستى دىبىستان باستالىپ، داۋىسسىز ءۇندى نەمەسە قاتاڭ
دىبىسپەن اياقتالادى.
مىسالى: تۇيىق بۋىن
اڭ
ۇلت
بىتەۋ بۋىن دەگەنىمىز - داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىسسىزبەن اياقتالادى.
مىسالى: بىتەۋ بۋىن
تاس
ءداپ - تەر
IV. وقۋلىقپەن جۇمىس.
1 - تاپسىرما. كورسەتىلگەن جۇرناقتارعا ءتۇبىر ءسوز قوسىپ جاز.
_________________________________- حانا
_________________________________- پاز
__________________________________- قوي
__________________________________- كەر
2 - تاپسىرما. سوزدەرگە قوسىمشا جالعاپ جاز، ەرەجەسىن ەسكە ءتۇسىر.
بيداي، م. اۋەزوۆ، ارباكەش.
3 - تاپسىرما. اپتا كۇندەرىن ايتىلۋىنا قاراپ، دۇرىس جاز.
اپتا كۇندەرىنىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىنىڭ قانداي ايىرماشىلىعىن بايقادىڭ؟
ايتىلۋى جازىلۋى
دۇيسەمبى ___________________________________
سەيسەمبى ___________________________________
سارسەمبى ___________________________________
بەيسەمبى ____________________________________
جۇما ____________________________________
سەمبى ____________________________________
جەكسەمبى _____________________________________
4 - تاپسىرما. ارالاس بۋىندى سوزدەر بولىپ كەلەتىن ادام اتى - جوندەرىن جاز.
مىسالى: بەگىمباي، ەسەنباي___________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5 - تاپسىرما. ەرتەگىنى ءوز ويىڭنان جالعاستىرىپ، اياقتاپ جاز. قايساردىڭ اقىلدىلىعى، بىلىمدىلىگى ونىڭ تاڭداۋىنان بايقالاتىن بولسىن.
تاڭداۋ
(ەرتەگى)
ەرتە، ەرتە، ەرتەدەگى ەرتەگىلەر ەلىندە ءبىر ساۋداگەر بازارداعى حالىققا:
- اقىل، ءبىلىم، بايلىق، باقىت ساتامىن. وتە ارزان. الىپ، قارىق بولىپ قالىڭىزدار،- دەپ جار سالعان ەكەن.
ەستىگەن حالىق دۇرلىگىپ، ءبىرى اقىلعا، ەكىنشىلەرى بايلىققا كەنەلمەكشى بولىپتى. ال تاعى بىرەۋلەرى باقىتتى الماقشى بولدى. سونىڭ ىشىندە قايسار دەگەن ءبىر بالا ءوزىنىڭ تاڭداۋى تۋرالى بىلاي دەگەن ەكەن:_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
V. «وي قوزعاۋ»ءادىسى رەبۋس شەشۋ. شەشۋى: دوستىق. دوستىق دەگەن ءسوزدى تاقىرىپ ەتىپ الىپ، اڭگىمە جازۋ.
VI. جيناقتاۋ. ۇلەستىرمەلەرمەن جۇمىس.
№1. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى قوسىمشانى قويىپ جاز.
نەلىكتەن سول قوسىمشانى جالعاعانىڭدى ءتۇسىندىر.
اقىل – جاس...، اسىل تاس...،
№2 بەرىلگەن سوزدەردى بۋىنعا ءبولىپ جاز. ءار بۋىنداعى داۋىستى دىبىستىڭ جۋان نە جىڭىشكە ەكەنىن ايت.
ونەرلى، ونەرپاز، كوكجيەكتە، شاڭىراقتىڭ.
وسى سوزدەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇرا.
№3 ءتۇبىر سوزدەرگە ءتيىستى جالعاۋلاردى تەرىپ جاز.
قۇرىلىس... - تەر
اڭ... - شى
كوبەلەك... – دار
وقۋشىلارىمنىڭ ساتىلاي كەشەندى تالداۋ ۇناعانى سونشالىقتى ءتورت جولدى
ولەڭدەرىندە ارنادى.
گرامماتيكا بار سەنىڭ سان قىزىق جاڭالىعىڭ،
ۇيرەنۋدەن ءبىز جالىقپاي، تالمايمىز.
بولساق ەگەر ەڭ ساۋاتتى وقۋشى،
ول دا سەنىڭ ارقاڭ دەپ ءبىل.
ال، ساتىلاي كەشەندى تالداۋدى بىلاي وزدەرىنە قاراي ءسوز جۇمباق قىپ شەشىپ الدى.
س - سانالى، ك – كەلەشەگىمىز
ا - ازامات، ە - ەرتەنىمىز
ت - ءتارتىپتى، ش - شىنىققان
ى - ىرىستى، ە – ەلدىڭ
ل - لايىقتى، ن - نامىستى
ا - ارمانشىل، د - دوستىقتى
ادەپتى ي - يناباتتى «ي». ءى - ىزدەنگىش ۇرپاقپىز دەپ وزدەرىنە باعا بەرە
الاتىن ازامات، تۇلعا بار ەكەنى، سونىمەن قاتار قىزىعۋشىلىعى ۇيىرمەگە دەگەن
ارتا تۇسەتىندىكتەرى بايقالادى
VII. ساباقتىڭ سوڭىندا وقۋشىلارعا ۇيدە ەرەجەلەردى جاتتاي وتىرىپ، قالام، كىتاپ، وقۋلىق
دەگەن سوزدەرمەن كۇردەلى سويلەمدەر قۇراستىرا وتىرىپ، سويلەم مۇشەسىنە جانە بۋىن
تۇرلەرىنە اجىراتىپ تالداۋ تاپسىرىلادى. - سونىمەن، بالالار، قازاق تىلىندەگى سوزدەردىڭ ءبىرىڭعاي جۋان، نە ءبىرىڭعاي جىڭىشكە بولىپ كەلۋ سەبەبى نەدە ەكەن؟
- ونىڭ سەبەبى: ءتۇبىر ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىندا جۋان داۋىستى دىبىس بولسا، وعان جالعاناتىن قوسىمشا دا جۋان، جىڭىشكە بولسا، قوسىمشا دا جىڭىشكە بولىپ جالعانادى.
VIII. ماداقتاۋ. باعالاۋ.
بۋىن ۇندەستىگى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
