InfoHub Logo

قاتال تاعدىرعا مويىماعان اقىن، عالىم، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى بۇركىت ىسقاقوۆ 1924 جىلى 4 قاراشادا قاراعاندى وبلىسىنىڭ، نۇرا اۋدانىنا قاراستى "كوكمولدىر" دەگەن جەردە تۋعان. ول جاستايىنان قيالشىل، ارمانشىل بولعان ەكەن. زەرەك جاس ەل اۋزىنداعى قيسسا داستانداردى زەيىن قويا تىڭداپ، جاتتاپ الىپ جۇرەدى. سونىڭ اسەرى بولسا كەرەك، كەيىن ءوزى دە ولەڭ شىعارا باستايدى. ونىڭ ەڭ العاشقى ولەڭى "انا تۋرالى جىر" دەپ اتالادى. ودان سوڭ "قاراعاندى كومسومولى" گازەتىندە ءار ءتۇرلى تاقىرىپقا جازعان ولەڭدەرى جارىق كورە باستايدى. سونداي ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى اقىننىڭ تۋعان جەرگە ارناعان "كوكمولدىر" دەگەن جىرى.

ب. ىسقاقوۆتىڭ شىعارماشىلىق ومىرگە كەڭ قۇلاش ۇرۋى 1940 جىلى قاراعاندى مۇعالىمدەر ينستيتۋتىنا تۇسۋىنەن باستالادى. سول جىلدارى جازعان ولەڭدەرى "سوۆەتتىك قاراعاندى"، "قاراعاندى كومسومولى" گازەتتەرىندە ۇزبەي جاريالانىپ تۇرادى دا، وقۋىن بىتىرگەن سوڭ 1942 جىلى "سوۆەتتىك كاراعاندى" گازەتىنە قىزمەتكە كەلەدى. سول جىلى اسكەرگە الىنىپ، سوعىسقا اتتانادى.

1946 جىلى ەلىنە جەڭىسپەن ورالعان جاۋىنگەر اقىن ەڭبەك جولىن بۇرىنعى ءوزى ىستەگەن گازەتتە جالعاستىرادى دا، كوپ ۇزاماي، الماتىعا بارىپ، "پيونەر"، "ءبىلىم جانە ەڭبەك" جۋرنالىندا، "لەنينشىل جاس" گازەتىندە ءتىلشى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، جاۋاپتى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقارادى.
1948 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىرىپ، عىلىم اكادەمياسىنىڭ اسپيراتۋراسىنا تۇسەدى.

بۇركىت ىسقاقوۆ ساياسي كوزقاراسى ءۇشىن قۋدالاۋعا ۇشىرادى. ايىپتاۋ ۇكىمەتىندە ب. ىسقاقوۆتىڭ ەرتەرەكتە "جاس قالام" ۇيىرمەسى مەن "ەسەپ-كە" (ەلىن سۇيگەن ەرلەر پارتياسى) قاتىسىنا قوسىمشا، "ءۇندىستان" دەگەن ولەڭدى س. سەيفۋلليننىڭ "ازيا"، ءى. جانسۇگىروۆتىڭ "گيمالاي" ولەڭدەرىنە ەلىكتەپ جازعانسىڭ دەپ كىنالاعان. سودان 1951 جىلى جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن تۇسىندا "ۇكىمەتكە قارسى ۇگىت جۇرگىزىپ ءجۇر" دەگەن جالامەن جازىقسىز جازالانىپ، 25 جىلعا باس ەركىنەن ايىرىلادى. ءسويتىپ 27 جاسار جىگىت 30 جىلدىق جازانى ارقالاپ كەتە بارادى.

لاگەردە، توزاق وتىنىڭ تورىندە جەر قازىپ، شاڭ جۇتىپ، شارشاپ–شالدىعىپ، تيتىقتاپ جۇرسە دە ولەڭدى قويمايدى، ولەڭ-جىر وڭەشىنەن تۇيدىك-تۇيدىك قۇيىلدى. ول قازاق پوەزياسىندا "تۇتقىن جىرى"، "لاگەردەگى ولەڭدەر" دەپ اتالاتىن پوەزيانىڭ جاڭا ءتۇرىن باستادى. ۇلى سوعىستىڭ وتى مەن سۋىعىنان امان ورالعان اقىن قاپاستا كورگەن قايعى-قاسىرەتىن بۇركەمەي، بۇكىل ۇنىمەن شىرقاپ ءجۇردى. "تاس وزەننىڭ ىزعارى" ولەڭدەر سيكلى وقىرماننىڭ ويىنان شىققان دۇنيە. اقىلدى اعامىز، اكادەميك م. قاراتايەۆتىڭ "اقىندارىمىزدىڭ اباقتىدا وتىرىپ جازعان ولەڭدەرى بىزگە جەتكەن جوق، سول ولقىلىقتىڭ ورنىن ولاردىڭ اقىن ۇرپاعى – ب. ىسقاقوۆتىڭ جىرلارى تورلتىرعانداي. ونىڭ بۇل ولەڭدەرىنەن ساكەننىڭ سىرى، بەيىمبەتتىڭ مۇڭى، ءىلياستىڭ ءۇنى ەستىلگەندەي بولادى" دەۋى تەگىن ەمەس.

قاپاستا بەس جىل قاسىرەت شەككەن ب. ىسقاقوۆ كسرو جوعارعى سوتىنىڭ 1956 جىلى 20 قاراشاداعى قاۋلىسى بويىنشا تولىق اقتالىپ، ەركىن ومىرگە ورالدى دا، سۇيىكتى كاسىبىن جالعاستىردى. جۋرناليستيكا، ادەبيەت، عىلىم سالاسىندا جەمىستى قىزمەت اتقاردى. قازاق سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا اعا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ، 1991 جىلى دۇنيەدەن وتكەنگە شەيىن ۇزاق جىلدار ەڭبەك ەتتى.

اقىننىڭ شىعارمالارى 1938 جىلدان باستادى. تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعى – "سەنىڭ وتانىڭ" 1958 جىلى شىقتى. قاراعاندىلىقتاردىڭ ەڭبەكتەگى ەرلىگى جىرلاناتىن "موسكۆانى تىڭدايمىن"، "جىلدار جىرلايدى"، "شابىت شۋاعى"، "الەمنىڭ الەگى"، "ولەڭدى جىلدار"، "شىندىق داۋىسى" اتتى پوەزيالىق جيناقتاردىڭ، "قازىنالى قاراعاندى"، "ارقانىڭ الىپ جۇرەگى"، "نۇرلى نۇرا بويىندا" كوركەم وچەركتەردىڭ اۆتورى ب. ىسقاقوۆ اۋدارماشى رەتىندە دە بەلگىلى. ول ا.س. پۋشكين، م.يۋ. لەرمونتوۆ، ۆ.ۆ. ماياكوۆسكيي، ي. فرانكو، ن. حيكمەت، س. ۆۋرگۋن تاعى دا باسقا اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدىرۋعا قاتىسقان.

ال، ادەبي زەرتتەۋ سالاسىندا "قازاق–تاتار ادەبي بايلانىسى"، "قازاق-باشقۇرت ادەبيەت قاتىناستارى تاريحىنان" اتتى مونوگرافيالاردىڭ اۆتورى. ونىڭ قۇراستىرۋىمەن "ورتا ازيا قازاقستاننىڭ ۇلى عالىمدارى" اتتى كولەمدى كىتاپ جارىق كوردى.
بۇركىت ىسقاقوۆ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ۇلى وتان سوعىسى وردەنىنىڭ، كوپتەگەن جاۋىنگەرلىك مەدالداردىڭ يەگەرى بولىپ، قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان.

---