ەڭ كەرەمەت ءدام تۋرالى
ەرتە-ەرتە ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتەدە، «ەرتەگى» دەگەن كەرەمەت پاتشالىق كۇرعان ولكەدە ءبىر ايتۋلى وقيعا بولىپتى. ول قانداي وقيعا دەيسىڭ عوي، ىزگى جۇرەكتى، ۇشقىر قيالدى جاس دوس؟ ول بىلاي بولعان..
جەر بەتىندەگى بارلىق جان-جانۋار اتاۋلى قاسيەتتى مەكەن سانايتىن شاڭىراق بيىگى باسىندا، كىندىك بەلگى قاسىندا «ۇلى جيىن» دەگەن ءوتىپ تۇرادى ەكەن. ول جيىنعا دۇنيەدەگى بار تىرشىلىك يەسى اسىعىپ جەتىپ، قۋانا باس قوساتىن بولعان. ويتكەنى، ول بايتاق جەر بەتىندەگى كەڭ ورىستەي، شالقار تەڭىزدەي، ارنالى دارياداي ءومىردىڭ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىن كەلىسىپ، اقىلداسىپ شەشەتىن بەيبىت، مامىلەلى ۇلى جيىن ەدى.
بىردە سونداي جيىنعا شاقىرۋ كەزىندە مىناداي حابار ايتىلادى: «ءار تىرشىلىك يەسى ءوزىنىڭ سۇيىكتى اسىن الىپ كەلسىن. كىمنىڭ ءدامى ءتاتتى ەكەن، قانداي تاعامنىڭ قاسيەتى ارتىق ەكەن — سونى ءبىلىپ، سونى عالامعا پاش ەتەيىك!» بۇل حابار تورتكۇل دۇنيەگە تۇگەل تارايدى.
ال مەجەلى كۇن جەتكەندە، ءبارى-بارى قۇرمەتتەيتىن شاڭىراق بيىگى باسىنا، كىندىك بەلگى قاسىنا الەمنىڭ ءتورت تارابىنان اسىققاندار اعىلىپ كەلە باستايدى. و-و، بۇل ءتىرى اعىندا كىمدەر، نەلەر جوق دەيسىڭ؟! اڭ پاتشاسى ارىستان، قۇس پاتشاسى بۇركىت، سۋ الىبى كيت، دالا ەركەسى كيىك، ماڭعاز ءپىل، جايباسار كەرىك، قۇس سۇلۋى اققۋ، جەزتاڭداي بۇلبۇل، جاسقانشاق جارقانات، ءتىپتى ىزىڭداعان سوناعا دەيىن بار مۇندا. جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇس، جۇزگەن بالىقتان قالمايىن دەپ، دوڭگەلەنگەن قاڭباق، جەل ايداعان ۇپەلەك، جان-جانۋارعا ىلەسكەن دان-دانەك تە وسىندا جەتىپ جاتتى. وسىناۋ جاندى اعىندى «تىرشىلىك دارياسى» دەپ ايتۋعا بولاتىن ەدى.
بۇل جيىندا تەك ادام عانا كوزگە تۇسپەدى.
«اۋ، ادام-دوس قايدا ەكەن؟!» — دەستى جيىلعان كوپ قاۋىم.
«ول جەر جىرتىپ، ارنا قازىپ، ءۇي تۇرعىزىپ، ەڭبەكتەنىپ جاتقانىن كوردىك. ءسىرا، سول جۇمىس دەگەن بەينەتتەن قولى بوساپ كەلە الماعان بولار؟»، — دەستى ادامدى كورگەن تاعى ءبىر توپ كۋاگەر.
«ءبىزدىڭ ازىعىمىز جولىمىزدا جاتادى، اياق استىنان تابىلادى. ال ادامنىڭ ىرىزدىعى تەر توكپەي ونبەيتىن قيىن ءدام دەسەدى. ءسىرا، ونىڭ تاتىمى دا سونداي اششى شىعار؟..» — دەپ شۋلاستى تاعى ءبىرازى.
جينالعانداردىڭ بۇلاي ايتاتىن سەبەبى بار ەدى. شاڭىراق توبە باسىندا، كىندىك بەلگى قاسىندا جايىلعان، ورىستەي كەڭ داستارحانعا وزدەرىنىڭ ەڭ سۇيىكتى، اسا ءقادىرلى دامدەرىن الىپ كەلدى ولار. و-و، بۇل داستارقاندا نە جوق؟! شالعىندى دالانىڭ مايسا كودەسىن ەلىك، شولەيت قىردىڭ جۇپار ءيىستى جۋسانىن اقبوكەن، بورتە تاۋ بوكتەرىنىڭ شىرىندى مارالتامىرىن بۇعى الىپ كەلسە، سۋسيىر تروپيك باتپاعىنىڭ شەكەردەي بورىعىن، ءپىل جۋنگلي نۋىنىڭ پۇلىشتەي تالشىن بۇتاعىن الا كەلگەن. كەڭ جازىقتاعى شەتسىز-شەكسىز دالاداي داستارقان بەتىندە جىلى ەلدەردەن اكەلىنگەن ءىنجىر، ءزايتۇن، اناناس، بانان، سولتۇستىكتىڭ تۋندراسىندا پىسكەن قىراۋ تۇكتى جيدەكتەر، شىرىنى شىققان مۇك-قىنا، ورمان مەن دالانىڭ قياقتى-ماساقتى دەستەلەرى، جەمىس-جيدەك، جاڭعاق-دانەك، تامىر-تۇينەكتەر باۋ-باۋ، جال-جال بوپ ءۇيىلىپ جاتىر. ال ەندى مايلى جىلىك، قۇيقالى قوڭ ەت سۇيرەتكەن ارىستان، كويوت، قارساق، قولتىراۋىن سياقتى توپتىڭ ءدام-تاعامى ءوز الدىنا ءبىر توبە. ءتىپتى سۋ بويلاپ جەتكەن مۇحيت كيتىنىڭ مۇرتىن مايلاعان ءبىر اسام تەڭىز شايانىنىڭ ءوزى ۇلكەن داستارحان شەتىنە تاۋ بوپ ءۇيىلدى.
وسىنداي جيىن، وسىنداي كەڭ داستارقان ەدى بۇل!
جينالعاندار الگىندەي دەپ شۋىلداسىپ جاتقاندا، كەنەت ءبارىنىڭ تۇمسىقتارىنا الدەقايدان ءبىر حوش ءيىس جەتتى. ءبارى تىم-تىرىس بوپ، ءيىس كەلگەن جاققا قاراستى. توپقا ادام جاقىنداپ كەلە جاتىر ەكەن. جاڭاعى كەرەمەت حوش ءيىس سول اداممەن بىرگە كەلە جاتقانى بەلگىلى بولدى.
ادام ءوزىن جۇمىس دەگەن بەينەت كىدىرتىپ قالعانىن ايتىپ، جيىلعانداردان كەشىرىم سۇرادى. بىرەۋلەرى وعان كۇلدى، ەندى بىرەۋلەرى تۇسىنىستىكپەن قارادى. سونان سوڭ كەڭ داستارقان باسىندا ءدام تاتۋ باستالدى. و-و، بۇل دەگەنىڭ ۇلان-اسىر توي ەدى! ەلىك جاسىل دالانىڭ مايسا كودەسىن، اقبوكەن قىردىڭ جۇپار ءيىستى جۋسانىن، بۇعى بورتە تاۋ بوكتەرىنىڭ شىرىندى مارالتامىرىن، سۋسيىر تروپيك باتپاعىنىڭ اق بورىعىن، ءپىل جۋنگلي نۋىنىڭ پۇلىشتەي تالشىن بۇتاعىن ەكەن — ءبارى-بارى ءوز دامدەرىن وزدەرى تامسانا تاتىپ، وزگەلەرگە ىلتيپاتپەن ۇسىندى. ءماز-مايرام مەشىندەر بانان، اناناس جەمىستەرىنەن شاشۋ شاشتى. جولبارىس، قابىلان، تۇلكى سياقتى تاعى ءبىر توپ مايلى جىلىك، قۇيقالى قوڭ ەتتى العا تارتتى. الىس سۋدان كەلگەن دەلفين تەڭىزدىڭ مايشاباعىن بايقاپ كورۋدى ۇسىندى. ءتىپتى دوڭگەلەنگەن قاڭباق، جەل ۇشىرعان ۇپەلەك، قۇس تۇمسىعىندا كەلگەن ءدان دە وزدەرى وسكەن توپىراقتىڭ قۇنارىن تامسانا ايتىپ، باسقالاردى سەندىرىپ باقتى.
ايتسە دە... ۇلى داستارقان باسىنداعىلاردىڭ ءبىرىنىڭ ءدامى بىرىنە ۇناي قويماعانىن نەسىنە جاسىرامىز؟ بۇل وز-وزىنەن تۇسىنىكتى نارسە عوي. مەشىن جۇپارى بۇرقىراعان جاسىل پىشەنگە مۇرىنىن ءشۇيىردى؛ ارىستان شىرىنى تامعان جەمىس-جيدەككە توسىرقاي قارادى؛ كيىك مايلى جىلىك، قوڭ ەتتەن الىسىراق بارىپ تۇردى. ءسويتىپ، داستارقان باسى توپ-توپقا ءبولىنىپ كەتتى. سول ساتتە ادام وشاقتاعى وتتان جاڭا عانا الىپ، جىلى كۇيىندە كەۋدەسىنە قىسىپ اكەلگەن ىپ-ىستىق كۇلشەسىن شىعاردى. جيىلعان قاۋىم تاعى دا سىلتىدەي تىندى. كەرەمەت حوش ءيىستىڭ قايدان ەكەنىن ەندى ءبارى كوردى.
ادام اۋەلى ىستىق كۇلشەدەن ءبىر ءۇزىپ، ءوزى اۋىز ءتيدى. سوسىن، ءبىر ءۇزىپ، كيىككە ۇسىندى. ءبىر ءۇزىپ، كەرىككە ۇسىندى. ءبىر ءۇزىمىن مەشىنگە ۇسىندى. ارىستانعا ۇسىندى. قولتىراۋىنعا بەردى. سۋدان كوز سالعان بالىققا ءۇزىپ تاستادى. ءتىپتى ىزىڭداپ جەتكەن ماسا دا ءبىر ءسات بايىز تاۋىپ، ىستىق كۇلشەنىڭ ءسولىن سورىپ كوردى. بەرەكەلى كۇلشە جيىلعانداردىڭ بارىنە جەتتى. ءبارى تامسانىپ، تاڭداي قاقتى. ءبارى دە مەنىڭ قۇرمەتتى دە سۇيىكتى تاعامىم وسى بولعانداي ەكەن دەپ ارمان ەتتى.
«نە دەگەن كەرەمەت ءدام؟!» — دەستى ءبارى.
كۇلشەدەن تامسانا ءدام تاتپاعان بىردە-بىر تىرشىلىك يەسى قالعان جوق. ادامنىڭ ءدامى بارىنە ۇنادى.
— بۇل ءدامنىڭ اتى — نان! — دەدى ادام. — ناننىڭ سونداي ءتاتتى بولعانى — وعان مەنىڭ ەڭبەگىم ءسىڭدى، ماڭداي تەرىم تامدى...
ادام ەڭبەكپەن كەلگەن نان تۋرالى ايتقاندا، جينالعاندار ونى قىزىعا تىڭدادى. ادامنىڭ ەڭبەگى سىڭگەن، ماڭداي تەرى تامعان، جۇرەگىنىڭ ىستىعى مەن الاقانىنىڭ جىلۋى دارىعان ءدام سونداي ءتاتتى بولىپتى. ەڭبەكتەن تۋعان يگىلىكتىڭ ءبارى سونداي قاسيەتكە يە بولماق ەكەن. سوندىقتان دا ادامنىڭ ەڭبەكپەن تاپقان تاعامى — جەر بەتىندەگى ەڭ كەرەمەت، كيەلى ءدام.
سول كۇنى ۇلى جيىن «جەر بەتىندەگى ەڭ ءتاتتى، ەڭ قاسيەتتى تاعام — نان» دەپ تاپتى. سونان بەرى الەمدەگى بار حايۋانات ءوز جەرلەرىندە، ءوز دامدەرىن تاتىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ءبىراق دۇنيەدەگى ەڭ كەرەمەت ءدام — ناننىڭ قاسيەتىن ءبارى مويىنداعان، ءبارىنىڭ ەسىندە، ءبارى دە ونى ءقادىر تۇتادى.
You Might Also Like
-
ەركىن مەن جاراس ەسىك الدىنا التى شىبىق وتىرعىزدى. سۋ الىس، شەلەكتەپ تاسىپ قۇيدى.
-
كول بەتى ايناداي جالتىرايدى. شىعىستان باياۋ سامال ەسەدى. قالىڭ قۇراق سىبدىر قاعادى. مۇرات مىلتىعىن قىسا ۇستاپ، قامىس اراسىنا تىعىلا تۇسەدى.
