InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: §30 ەرتەدەگى جانە وسى زامانعى العاشقى ادامدار
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەرتەدەگى جانە وسى زامانعى العاشقى ادامدار تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، ۇعىندىرۋ، ماڭىزدىلىعىن اشۋ، زەرتتەۋشىلىك قابىلەتىن ىزدەنىمپازدىققا ۇمتىلدىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا ەرتەدەگى جانە وسى زامانعى العاشقى ادامدار تۋرالى شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، ويىن ەركىن اشىق ايتۋعا دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانا وتىرىپ وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ەستەتيكالىق، وتان سۇيگىشتىككە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستە، سۋرەت، بۇكتەمەلەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ،
ءا) تۇگەلدەۋ،
ب) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ،
ۆ) سىنىپتى قالىپقا كەلتىرۋ.

ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
اۋكسيون
ەندى اۋكسيونىمىزدى باستايمىز. اۋكسيونعا «زەردە» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ مىناداي شىعارماشىلىق جۇمىستارى شىعارىلادى.
1. ادامنىڭ شىعۋ تەگى 10000 تەڭگە
2. دريوپيتەكتەردىڭ كەزەڭى 20000 تەڭگە
3. ادام ەۆوليۋسياسى 30000 تەڭگە

ءبىزدىڭ اۋكسيونىمىز تومەندەگىدەي تارتىپتە جۇزەگە اسادى. شىعارماشىلىق جۇمىستاردىڭ قۇنى سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭمەن ولشەنەدى، وسى شىعارماشىلىق جۇمىستارى كىم كوپ بىلەدى، سول ۇجىمعا ساتىلادى. ساتىپ العىسى كەلەتىندەر پىكىرلەرىن قول كوتەرۋ ارقىلى بىلدىرەدى. اۋكسيونعا قاتىسۋعا ءۇش ۇجىمنان سۇرانىس تۇسكەن. ولار:
1. ج ش س «پريمات»
2. «پيتەكانتروپ» فيرماسى
3. «ارحانتروپ» جەكە قوجالىعى
العاشقى ساۋداعا 10000 ادامنىڭ شىعۋ تەگى تۇسەدى. بۇل كوتەرمە باعا بويىنشا ساتىلادى.

جەتەكشى سۇراقتار:
1. انتروپولوگيا دەگەنىمىز نە؟
2. ادامنىڭ جانۋارلار دۇنيەسىن جۇيەلەۋدەگى ورنى قانداي؟
3. ادامدار نەشە تۇقىمداسقا بولىنەدى جانە ولارعا سيپاتتاما بەرىڭدەر؟
4. ادام مەن جانۋاردا بولاتىن ورتاق بەلگىلەرى قانداي؟
5. ادام مەن جانۋارلار ۇرىقتارىنىڭ دامۋىنداعى ۇقساس بەلگىلەردى اتا؟
6. ادام مەن ادامتەكتەس مايمىلداردىڭ ءبىر بىرىنەن ايىرماشىلىق بەلگىلەرى قانداي؟
ادام مەن ادامتەكتەس مايمىلداردىڭ ۇقساس بەلگىلەرى قانداي؟
ساتىلدى. ادامنىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى كوپ بىلەتىندەرىڭىزدى كورسەتتىڭىزدەر.

ساتۋعا كەلەسى تۇسەتىن دريوپيتەكتەردىڭ كەزەڭى. كوتەرمە باعاسى 20 تەڭگەدەن، بارلىعى 20000 تەڭگەگە ساتىلادى.
سۇراقتار:
1. دريوپيتەكتەرگە سيپاتتاما بەرىڭدەر؟
2. راماپيتەكتەرگە سيپاتتاما بەرىڭدەر؟
3. اۋسترالوپيتەكتەرگە تاريحي دامۋ كەزەڭدەرى؟
4. اۋسترالوپيتەكتەردىڭ تۇرلەرى.
5. اۋسترالوپيتەكتەردى زەرتتەگەن عالىمدار؟
6. راماپيتەكتەر نەشەگە بولىنەدى؟
7. ەپتى ادامعا سيپاتتاما بەرىڭدەر؟

ساتىلدى. ەندى ادام ەۆوليۋسياسى ساتىلادى. ادام ەۆوليۋسياسى تۋرالى نە بىلەسىزدەر. سۇراقتار.
1. ادامنىڭ تاريحي دامۋى نەشە كەزەڭگە بولىنەدى؟
2. ارحانتروپتاردىڭ قانداي توپتارى تىرشىلىك ەتكەن؟
3. ارحانتروپتاردىڭ قاڭقا قالدىقتارى دۇنيە ءجۇزىنىڭ قانداي ايماقتارىنان تابىلدى؟
4. ارحانتروپتاردىڭ ەۆوليۋسياسىنداعى باستى باعىتتاردى اتاڭدار؟
ساتىلدى. بۇگىنگى اۋكسيوندا جەڭىسكە جەتكەن ۇجىم اتى اتالادى.

ءىىى. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ.

ءىۇ. جاڭا ساباقتى بايانداۋ.
ەرتەدەگى ادامداردى عىلىمي تىلدە پالەوانتروپتار، كەيدە نەاندەرتال ادامدارى دەپ تە اتايدى. پالەوانتروپتار قازىرگى ادامداردىڭ تىكەلەي ارعى تەگى بولىپ سانالادى. جالپى العاندا، ەرتەدەگى ادامداردىڭ تىكەلەي ارعى تەگى بولىپ سانالادى. جالپى العاندا، ەرتەدەگى ادامداردىڭ تىرشىلىك ارەكەتى، اقىل – ويى جانە الەۋمەتتىك ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارى قازىرگى ادامدارعا ۇقساس بولعان. ولاردىڭ سۇيەكتەرىنىڭ قالدىعى العاش رەت 1848 جىلى ەۋروپادا تابىلعان. 1856 جىلى باتىس گەرمانيا جەرىندەگى نەاندەرتال وزەنىنىڭ اڭعارىنان ەرتەدەگى ادامداردىڭ قاڭقا قالدىقتارى تابىلدى. ەرتەدەگى ادامداردىڭ قونىس مەكەندەرى، كەيىننەن رەسەيدىڭ كورنەكتى انتروپولوگ عالىمى م. م. گەراسيموۆ ەرتەدەگى ادامداردىڭ باس سۇيەگىنىڭ قۇرىلىس ەرەكشەلىگىنە قاراپ، ولاردىڭ بەينەسىن جاساپ، عىلىمعا زور ۇلەس قوستى.

پالەوانتروپتار بۇدان 1، 5 - 250 مىڭ جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن. ەرتەدەگى ادامداردىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعى 155 - 165 سم، ال ميىنىڭ كولەمى 1400 سم2 بولعان. ارحانتروپتارمەن سالىستىرعاندا پالەوانتروپتاردىڭ سويلەۋگە بايلانىستى الدىڭعى مي سىڭارلارىنىڭ ماڭداي بولىگى جاقسى دامىعان جانە استىڭعى جاق سۇيەگى كىشىرەيگەن. ەرتەدەگى ادامداردىڭ قونىستارىنان تابىلعان ءتۇرلى قۇرالداردىڭ جاسالۋى دا ەداۋىر كۇردەلەنگەن. ولار جانۋارلاردىڭ تەرىسىن وڭدەيتىن قۇرالدار دا جاساي بىلگەن. ءىرى جانۋارلاردىڭ سۇيەكتەرىن جيناپ، وزدەرىنە باسپانا سالعاندىعى دا انىقتالىپ وتىر. پالەوانتروپتاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى جاقسى دامىعان. بۇل كەزدە ءتۇرلى قولونەر سالالارى پايدا بولعان. قوعامدىق سانا قالىپتاسىپ، ءتۇرلى نانىم – سەنىمدەر، تاسقا، سۇيەككە ويىپ سۋرەت سالۋ جانە ولگەن ادامداردى جەرلەۋ سالتى بولعان.

ەرتەدەگى ادامدار اۋا رايى قولايسىز اۋىر جاعدايلاردا ۇڭگىرلەردە تۇرىپ، ۇنەمى وتتى پايدالانعان. ولار توپتاسىپ اڭ اۋلاعان جانە جەر شارىنىڭ كوپ ايماقتارىندا ءومىر سۇرگەن. افريكانىڭ سولتۇستىك وڭىرىنەن تابىلعان ەرتەدەگى ادامداردىڭ قاڭقا قالدىقتارىنا وتە ۇقساس. سوندىقتاندا ەرتەدەگى ادامدار كوپتەگەن ايماقتاردا ءبىر مەزگىلدە ءومىر سۇرگەن دەگەن پىكىرلەر بار. 1938 جىلى ورىس عالىمى ا. پ. وكلادنيكوۆ (1908 - 1981 جج) وزبەكستانداعى تەسىكتاس ۇڭگىرىنەن ەرتەدەگى ادامداردىڭ سۇيەك قالدىقتارىن تاپتى. بۇل عىلىمدا دۇنيەجۇزىلىك ءمانى بار ۇلكەن جاڭالىق بولدى. ەرتەدەگى ادامداردىڭ مەكەنجايلارى، پايدالانعان تاس قۇرالدارى جانە اۋلاعان جانۋارلارىنىڭ سۇيەك قالدىقتارى قازاقستان جەرىنەن دە كوپتەپ تابىلدى. قازاقستاندىق عالىم ح. ا. الپىسبايەۆ 1958 - 1962 جىلدارى وڭتۇستىك قازاقستانداعى قاراتاۋ وڭىرىنەن ەرتەدەگى ادامداردىڭ قونىستارىن تاۋىپ زەرتتەپ، عىلىمعا كوپ جاڭالىق بولدى. ەرتەدەگى ادامداردىڭ پايدالانعان تاس قۇرالدارى ورتالىق قازاقستان، بەتپاقدالا وڭىرىنەن دە تابىلدى.
كورنەكتى عۇلاما عالىم ءا. ح. مارعۇلاننىڭ بۇل سالادا سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور. عىلىمدا بۇل ءداۋىردى تاس ءداۋىرى تاس ءداۋىرى (نەمەسە تاس عاسىرى ) دەپ اتالادى.

ءۇ. ساباقتى بەكىتۋ
ساندار سويلەيدى.
ءۇى. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.