InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-53 توپ ستۋدەنتى جالعاسباي دانا قايرات قىزى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

فەرروسيانيدتەرى

فەرروسيانيدتەرىنىڭ گالليي، ينديي جانە ءتاللييدىڭ اناليتيكالىق حيمياسىندا ماڭىزى زور. گاليي فەرروسيانيدىن Gn₄[Fe(سN)₆]₃ ەڭ العاش لەكوك دە بۋابودران العان، ول ونىمەن گاللييدى قىشقىل ەرىتىندىلەردەن ءبولۋ ءۇشىن قولدانعان: 12%ء-تى تۇز قىشقىلىنان شامامەن 10 مل-نەن 0،1 مگ Ga تۇنادى. ءاناليزدىڭ فيزيكا-حيميالىق تاسىلدەرىن قولدانىپ گاللييدىڭ فەرروسيانيدپەن ارەكەتتەسۋىن ي.ۆ.تانانايەۆ پەن ن.ۆ.باۋسوۆا جۇرگىزگەن. ولاردىڭ انىقتاۋى بويىنشا فەرروسيانيد: گالليي قاتىناسى 0،75-تەن تومەن بولسا جوعارىدا كورسەتىلگەن قاراپايىم فەرروسيانيد تۇزىلەدى. ەگەر فەرروسيانيد مولشەرى جوعارى بولسا ارالاس تۇزدار تۇزىلەدى: MeGa[Fe(CN)₆] (مۇندا مە - Na، ك جانە Rb مەن Cs). Erep ليتيي بولسا كەز كەلگەن قاتىناستا جاي تۇز تۇزىلەدى: Ga₄[Fe(CN)₆]₃.

تۋرا سونداي تەرەڭ زەرتتەۋلەر ءيندييدىڭ فەرروسيانيدپەن ارەكەتتەسۋىنە دە ارنالعان. ناتريي مەن ليتيي فەرروسيانيدتەرى يندييمەن تەك قۇرامى جاي تۇزعا سايكەس قوسىلىس تۇزەتىنى انىقتالدى: In₄[عە(سN)₆]₃. ال كاليي فەرروسيانيدىمەن تۇندىرسا (گالليي سياقتى) ەكى ءتۇرلى تۇز تۇزىلەدى: ەگەر فەرروسيانيد: ينديي قاتىناسى 0،75-تەن اسپاسا — جاي تۇز؛ ەگەر فەرروسيانيد مولشەرى جوعارى بولسا - قوس تۇز KIn[Fe(CN)₆].

قوس تۇزدىڭ تۇراقتىلىعى جاي تۇزبەن سالىستىرعاندا جوعارى.

ءبىر ۆالەنتتى تالليي ءسىلتى مەتالدار سياقتى، ياعني ءسىلتى مەتالدار يوندارىمەن از ەريتىن قوس تۇزدار ءتۇزىپ تۇنباعا تۇسەدى: ءتى₂مە[عە(سN)₆]. ءتى⁺ مىسپەن دە از ەريتىن قوسىلىستار بەرەدى — Tءى₂Cu₂[Fe(CN)₆]₂، نيكەلمەن دە — TI₄Ni₄[Fe(CN)₆]₃، سونىمەن قاتار كوبالت، كادميي جانە مىرىشپەن. بۇل تۇنبالاردىڭ ەرىگىشتىگى تومەن بولعانى سونشالىق، ەگەر بۇل ەلەمەنتتەردىڭ فەرروسيانيدتەرىنىڭ سۋسپەنزياسىنا تالليي قوسسا، ءتۇستى مەتالدىڭ يونىن تالليي ىعىستىرادى، ياعني تالليي ەرىتىندىدەن بولىنەدى. بۇل جايدى ي.ۆ. تانانايەۆ پەن م.ا. گلۋشكوۆا ءتۇستى مەتالدار بار ەرىتىندىلەردەن ءتاللييدىڭ ءوتس از مولشەرىن (شامامەن 0،01 گ/ل) فەرروسيانيد ارقىلى ءبولۋ ءۇشىن قولدانۋدى ۇسىندى.

تالليي مەن ۋرانيل دە وتە از ەرىگىشتىككە يە (2،1∙10^-5 مول/ل) - Tءى₂(UO₂)₃[Fe(CN)₆]₂ جانە Tءى₄(UO₅)4[Fe(CN)₆]₅، سونىمەن قاتار تالليي فەرروسيانيدىنىڭ سيرەك جەر ەلەمەنتتەرىمەن ارالاس قوسىلىستارى، مىسالى لانتانمەن — TءىLa[Fe(CN)₆]4H₂O. ەگەر تI⁺ ءسىلتى مەتالدارمەن سالىستىرسا، ول Tءى-Cs — Rb — ك — Na — Li قاتارىن باستايتىنى اڭعارىلادى، ياعني ءتاللييدىڭ از ەريتىن فەرروسيانيدتەر ءتۇزۋ قابىلەتى ءسىلتى مەتالداردان جوعارى.

فەرريسيانيدپەن گالليي، ينديي جانە تالليي تۇنبا بەرمەيدى.

كومپلەكستى قوسىلىستارى

گاللييگە كومپلەكستى فتوريدتەر ءتۇزۋ قاسيەتى ءتان، ياعني فتوروگاللاتتار، ولاردىڭ جالپى فورمۋلاسى - مە₃(ساع)₆، (مۇندا Me — ءسىلتى مەتالل). ءبىراق قازىرگى فيزيكا-حيميالىق ادىستەرمەن NaF:GaF₃ قاتىناسى 3:1 ەمەس، 2،6:1 ەكەنى جانە دە ناتريي فتوروگاللاتىنىڭ فورمۋلاسى 13NaF5GaF₃ ەكەنى دالەلدەندى. بۇل تۇزدىڭ سۋداعى ەرىگىشتىگى 0،31%، وسىعان نەگىزدەلىپ گاللييدى كومپلەكستى فتوريد تۇرىندە باسقا ەرىگىش فتوريدتەر تۇزەتىن ەلەمەنتتەردەن بولۋگە بولادى.

فتوروگاللاتتاردىڭ قۇرامى كاتيون تابيعاتىنا تاۋەلدى: كاليي فتوروگاللاتىنىڭ قۇرامى K₂(GaF₅5H₂O)، رۋبيديي مەن سەزيي فتوروگاللاتتارىنىڭ قۇرامى Me(GaF₄2H₂O). سۋلى ەرىتىندىلەردە فتوروگاللاتتار گالليي ءفتوريدىن جانە ءسىلتى ءفتوريدىن ءتۇزۋ ارقىلى ديسسوسياسيالانادى، ال گالليي ءفتوريدى ءارى قاراي GaF⁺₂ يونىن ءتۇزىپ ديسسوسياسيالانادى. بۇل ەرىتىندىدە قۇرامىندا گالليي بار باسقا يوندار تابىلماعان. باريي جانە سترونسيي فتوروگاللاتتارىنىڭ قۇرامى Mە₃(GaF₆)₂H₂O.

گالليي گالوگەنيدتەرى ءار ءتۇرلى ورگانيكالىق زاتتارمەن، مىسالى ورتوفەنانترولينمەن كومپلەكستى قوسىلىس تۇزەدى. گالليي ءحلوريدى فەنانترولين ەكى مولەكۋلاسىن، ال بروميد پەن يوديد - ءۇش مولەكۋلاسىن قوسىپ الادى. بۇل كومپلسكستى قوسىلىستاردىڭ تۇراقتىلىعى وتە جوعارى — گالليي ولاردان اممياكپەن دە تۇندىرىلمايدى. تۋرا وسىنداي كومپلەكستەر پيريدينمەن، نيتروبەنزولمەن جانە ت.ب. كوپتەگەن قۇرامىندا ازوت بار ورگانيكالىق زاتتارمەن الىنعان.

ت.ۆ.پەرمياكوۆا مەن ي.س.ليلەيەۆ رن 9،2-10 شاما­سىندا ناتريي گاللاتى مەن ناتريي بيكاربوناتىن ارەكەتتەستىرىپ كومپلەكستى ناتريي گاللوكاربوناتىن Na₂OGa₂O₃2CO₂rH₂O العان. بۇل ۇساق كريستالدى اق ءتۇستى ۇنتاق زات، ازداپ ىلعالتارتقىش، قىشقىلداردان، سىلتىلەردەن، سونىمەن قاتار سۋ اسەرىنەن دە (قىزدىرسا) وڭاي ىدىرايدى.

گالليي كوپتەگەن ورگانيكالىق قىشقىلدارمەن دە كومپلەكستى قوسىلىستار تۇزەدى. شاراپ قىشقىلىمەن گالليي، تۇراقتىلىعى اليۋمينيي كومپلەكسىنەن جوعارى، كومپلەكستى قوسىلىس بەرەدى: ەگەر اليۋمينيي كاتيونىنىڭ شاراپ قىشقىلدى كومپلەكستەگى بايلانىس كۇشىن 1-گە تەڭەسەك، وندا گاللييدىڭ بايلانىسۋى: 111-گە تەڭ بولادى؛ شاراپقىشقىلدى ەرىتىندىلەردەن گالليي گيدروكسيدى رن 2،5-كە تەڭ بولعاندا تۇندىرىلا باستايدى، ال اليۋمينيي — 3،6. قاي ەلەمەنتتىڭ گيدروكسيدى ەڭ از ەرىگىش بولسا، سول ەلەمەنتتىڭ شاراپقىشقىلدى كومپلەكسى تۇراقتىلاۋ بولادى.

وكسالاتتى ەرىتىندىلەردە جاي وكسالاتپەن Ga₂(C₂O₄)₃ قاتار ەكى كومپلەكستى يون بولادى – [Ga(C₂O₄)₂]^- جانە [Ga(C₂و₄]^3- ولار رن ءمانى جوعارىلاسا تەپە-تەڭدىك كومپلەكستى وكسالاتتارعا قاراي ىعىسادى، ال تومەندەسە جاي وكسالاتقا قاراي ىعىسادى /1068/. پولياروگرافيالىق ادىسپەن رن 8،6-10-عا دەيىن [سIn(ساو₄)₃]^3- كومپلەكسى بولاتىنى دالەلدەندى، بۇل كومپلەكستىڭ توتىقسىزدانۋىنىڭ جارتىلاي پوتەنسيالى (-1،58)÷(-1،60)-قا تەڭ. قۇرامى تۋرا وسىنداي كومپلەكستەر ساليسيل قىشقىلىنىڭ ەرىندىلەرىندە دە تۇزىلەدى. سونىمەن قاتار ۇشوكسيگلۋتار قىشقىلىمەن، وكسيحينوليممەن، كۋپفورونمەن كومپلەكستى قوسىلىستارى بەلگىلى. سوڭعى جىلدارى گاللييمەن قانىق بويالعان ءتۇستى قوسىلىستار بەرەتىن ورگانيكالىق زاتتار ۇسىنىلعان. بۇل زاتتاردىڭ گاللييدىڭ اناليتيكالىق حيمياسىندا ماڭىزى زور. مىسالى، رودامين ۆ جانە ج، نەمەسە "گالليون" — وكسيحلورامينونافتالينديسۋلفو قىشقىلى.

ينديي ءحلوريدى گالليي ءحلوريدى سياقتى، ءسىلتى مەتالدارمەن مە₃Inس1₆2ن₂و نەمەسە Me₂InCl₅-H₂و تيپتەس كومپلەكستى تۇزدار تۇزەدى، سونىمەن قاتار اممياكپەن جانە ورگانيكالىق زاتتارمەن دە كومپلەكستى قوسىلىستار بەرەدى. ءيندييدىڭ كوپ كومپلەكستى قوسىلىستارى اناليتيكالىق حيميادا كەڭىنەن قولدانىلادى، مىسالى وكسيحينولينمەن، پيروكاتەحينمەن، حيناليزارينمەن، ءار ءتۇرلى ازوبوياۋلارمەن كومپلەكستى قوسىلىستارى /1050، 1058/.

جوعارىدا ءيندييدىڭ قوس سۋلفاتتارى تۋرالى اتالعان ەدى. ول سونىمەن قاتار قۇرامى H[In(SO₄)₂]3،5H₂O-گe سايكەس كومپلەكستى سۋلفاتتار تۇزەدى. ءبىراق ءيندييدىڭ كومپلەكستى سۋلفاتتارىنىڭ قۇرىلىمى جانە قاسيەتتەرى تولىق زەرتتەلمەگەن. ونى ينديي سۋلفاتتارىنىڭ پولياروگرافيالىق زەرتتەۋلەرى دالەلدەدى.

ينديي وكسالاتتارمەن ارەكەتتەسكەندە، ساتىلاپ كەلەسى كومپلەكستى قوسىلىستار تۇزىلەدى: (ءىnس₂و₄)⁺، [ءىn(س₂و₄)₂]^- جانە [ءىn(س₂و₄)₃]^3-، Cs[In(C₂O₄)₂]nH₂O قوسىلىستارى ءبولىنىپ الىندى جانە ولار وكسالاتتىڭ ارتىق مولشەرىندە ەريتىنى انىقتالدى. ينديي وكسالاتى سۋ مولەكۋلاسىنىڭ ءار ءتۇرلى سانىمەن — 0-دەن 8-گە دەيىن — كريستالدانادى، سۋدا از ەريدى (51^-4 مول/ل)، قىمىزدىق قىشقىلىندا دا از ەريدى (1∙10'³ مول/ل). 210°س-قا دەيىن قىزدىرسا وكسيوكسالات ءىn₂و(س₂و₄)₂ تۇزىلەدى، ال 520°س-تا ول تولىق سو₂ مەن ءىn₂و₃ ىدىرايدى.

ينديي تارتراتى قاسيەتى بويىنشا گالليي تارتراتىنا وتە جاقىن /1074/، ءبىراق تۇراقتىلىعى تومەن.

ءتاللييدىڭ كومپلەكستى قوسىلىستارى دا الۋان ءتۇرلى جانە كوپ. ءۇش ۆالەنتتى تالليي گالوگەنيدىنىڭ اممياكاتتارى بەلگىلى - TءىCءى₃3NH₃. ف.يا.كۋلبا مەن ۆ.ە.ميرونوۆ /1075/ ءتىى₃ يودتىڭ ءسپيرتتى ەرىتىندىسىمەن ارەكەتتەستىرىپ ءتاللوۇشيوديدىن ءتىىى₂ جانە ءپولييوديدىن العان — Tءىl₅، ولار 70-80°س تەمپەراتۋرادا T1I جانە ءى₂ ىدىرايتىن قارا جىلتىر قابىرشاقتار. سونىمەن قاتار، ت1ءى₃ ديوكسانمەن قوسىلىپ الىنعان.

تالليي  ءيوديدىن كاليي ءيوديدى ەرىتىندىسىندە ەرىتسە ءبىر قاتار كومپلەكستى قوسىلىستار تۇزىلەدى - T11₂^- ، ءتىى₃^2-  ءتىى₄^3-.

ەرىگىشتىگى تەمپەراتۋرادان تاۋەلدى: ەگەر 20°س-تا 1،5م كاليي يوديدىندە 1،49-10^-5 مول/ل ءتىI ەرىسە، 70°س-تا 11،39∙10^-5 مول/ل ەريدى. سۋرەتتە تالليي ءيوديدىنىڭ 20°س تەمپەراتۋراداعى كاليي ءيوديدىنىڭ كونسەنتراسياسىنان تاۋەلدىلىگى كەلتىرىلگەن.

سۋرەت. تالليي ءيوديدى ەرىگىشتىگىنىڭ كاليي ءيوديدى كونسەنتراسياسىنان تاۋەلدىلىگى

ءوزى ءبىر جانە ءۇش ۆالەنتتى يوننىڭ ءرولىن اتقاراتىن كومپلەكستى قوسىلىستاردى تالليي وڭاي تۇزەدى، مىسالى ت1(ت1س1₄)، ءتى(تll₈)، Tl₂[Ti(Nو₃)₅]. تالليي سونىمەن قا­تار كومپلەكستى ورگانيكالىق قوسىلىستار تۇزەدى - ءتىس1₃س₂ن₅ون جانە ت1س1₃(س₂ن₅)₂و. TiCNSء-تى ناتريي، كا­ليي، ليتيي، سەزيي رودانيدتەرىندە ەرىتۋ ارقىلى الىنعان ءبىر ۆالەنتتى ءتاللييدىڭ ءرودانيدتى قوسىلىستارى بەلگىلى.

ءۇش ۆالەنتتى ءتاللييدىڭ فەنانترولينمەن جانە ديپيريديلمەن قوسىلىستارى سۋ­دا (310^s مول/ل) جانە سپيرتتە (10^-4 مول/ل) ەرىمەيدى. اناليتيكالىق حيميادا كەڭىنەن قولدانىلاتىن اريلمەتان قاتارىنىڭ ورگانيكالىق بوياۋىشتارىمەن مەتيل كۇلگىن، مالاحيت جانە بريلليانت جاسىلى، اۋرامين، رودامين تالليي قوسىلىستارى ءار ءتۇرلى كومپلەكس بەرەدى. بۇل رەاكتيۆتەردىڭ تولىق سيپاتتاماسى ۆ.پ.گلادىشيەۆ جۇمىسىندا بەرىلگەن. ءتاللييدىڭ، ينديي مەن گاللييدىڭ كۇردەلى مەتاللورگانيكالىق قوسىلىستارى بەلگىلى.

جوعارىدا قاراستىرىلعاي ينديي، گالليي جانە ءتاللييدىڭ قوس نيتراتتارى جانە اشۋداستارى دا كومپلەكستى قوسىلىستارعا جاتادى، ءبىراق تۇراقتىلىعى وتە تومەن.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---