InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: ف-40 توپ ستۋدەنتى جارىلعاپ باقداۋلەت مۇراتبە ۇلى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

بەريلل كونسەنتراتتارىن وڭدەۋدەگى ءونىم - بەريلليي وكسيدى. ودان ارى وڭدەۋ مەتالدىق بەريللييدى قانداي ادىسپەن الۋعا تاۋەلدى بولادى. وكسيدتى توتىقسىزداندىرۋ ارقىلى تازا بەريلليي الۋ مۇمكىن ەمەس.

1827 جىلى ۆەلەر مەتالدىق بەريللييدى، بەريلليي حلوريدىن مەتالدىق كالييمەن توتىقسىزداندىرىپ العان. ءبىراق الىنعان ءونىم وكسيدتەرمەن قاتتى كىرلەنگەن جانە بار بولعانى قۇرامىندا 80% قانا بەريلليي بولعان.

باسقا ءسىلتى جەر مەتالدار سياقتى سۋلى ەرىتىندىدەن بەريللييدى ەلەكتروليز ادىسىمەن الۋ ازىرگە مۇمكىن ەمەس. بەريللييدىڭ قالىپتى پوتەنسيالىنىڭ بەرىلگەن ماندەرى ءار ءتۇرلى زەرتتەۋشىلەرمەن الىنعان جانە ءوزارا كەلىسپەيدى. پوتەنسيال ماندەرىندەگى اۋىتقۋلار وتە از ولشەمدەرى بار بەريلليي يوندارىنىڭ ءار ءتۇرلى گيدراتاسيالانۋ دارەجەسىمەن تۇسىندىرىلەدى دەپ بولجاۋعا بولادى (بەريللييدىڭ اتومدىق راديۋسى 1،13، باسقا   مەتالدارمەن سالىستىرعاندا كىشكەنتاي، سوندىقتان ونىڭ كۇشتى گيدراتاسيالانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى). بەريللييدىڭ ەڭ مۇمكىن بولاتىن قالىپتى پوتەنسيال ءمانى — 1،7 ۆ دەپ قابىلدانعان.

مەتالدىق بەريللييدى الۋدىڭ قاناعاتتاندىرارلىق ءادىسى — بالقىعان تۇزدارىنىڭ ەلەكتروليزى، ءبىراق وندا دا قيىندىقتار كەزدەسەدى. بەريللييدىڭ بالقىعان تۇزدارى ەلەكتر توعىن وتكىزبەيدى، سول سەبەپتى كومپلەكستى قوسىلىستارعا، مىسالى فتوريدتەرگە نەمەسە توق وتكىزەتىن بەريلليي تۇزدارىنىڭ قوسپاسىن قولدانۋعا تۋرا كەلەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا وسى ءادىستىڭ 2 ءتۇرى بار:

1) بەريللييدىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسىن جوعارىلاتاتىن فتوريدتەر بالقىمالارىنىڭ ەلەكتروليزى؛

2) بەريللييدىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسىنان تومەن تەمپەراتۋراداعى حلوريد بالقىمالارىنىڭ ەلەكتروليزى؛

ءحلوريدتى ءادىس تەحنيكالىق مۇلدە قاراپايىم. كا­تود قىزمەتىن اتقاراتىن ەلەكتروليزەرعا ناتريي حلوريدىن جانە سۋسىز بەريلليي ءحلوريدىنىڭ قوسپاسىن (1:1) سالادى. ەلەكتروليزەر قاقپاعى ارقىلى ونىڭ ورتاسىنا تىعىز گرافيتتەن جاسالعان تۇتىكشە — انود وتەدى. ەلەكتروليز كەزىندە بولىنگەن حلور قاقپاعىنداعى تەسىك ارقىلى ءبولىنىپ وتىرادى، ال قابىرشاق تۇرىندە ىرگەگە جابىسقان مەتالدىق بەريللييدى ىستىق كۇيىندە گازبەن جىلىناتىن قول پرەسىندە سىعادى.

مەتالدى تىعىز كۇيىندە الۋ ءۇشىن ونى كىرپىش ءتارىزدى ەتىپ پرەستەپ ەلەكتر پەشتەرىندە بالقىتادى. ءحلوريدتى ءادىستىڭ نەگىزگى كەمشىلىگى — سۋسىز بەريلليي حلوريدىمەن جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىلىگى. تازا سۋسىز بەريلليي ءحلوريدىن الۋ وتە قيىن ماسەلە. سۋسىز بەريلليي ءحلوريدىن الۋداعى باستاپقى شيكىزات قۇرامىندا 50% ۆەو بار بەريلليي گيدروكسيدى، ونى كومىرمەن ارالاستىرىپ پرەستەيدى دە گازدى حلورمەن 700-800°س تەمپەراتۋرادا حلورلايدى. وسى ادىسپەن الىنعان شيكى بەريلليي ءحلوريدىن تەمىر اليۋمينيي جانە كرەمنيي حلوريدتەرىنەن تازالاۋ ءۇشىن قوسىمشا فراكسيالىق ايداۋعا جىبەرەدى.

بەريلليي وكسيدىن حلورلاۋ پروسەسىن تەوريالىق جانە پراكتيكالىق جاعىنان ۆ.ي.سپيسىن، جانە ن.ز.شوستاك زەرتتەگەن.

اناليتيكالىق سيپاتتاماسى

بەريللييدىڭ اناليتيكالىق انىقتاماسى وتە كۇردەلى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بەريللييدى اليۋمينيي مەن تەمىردەن ساندىق بولىنبەۋ قيىندىعىمەن، ءتۇستى قوسىلىستاردىڭ جانە ەرىگىشتىگى از تۇزداردىڭ بولماۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. سونىمەن قاتار، بەريللييدىڭ توتىعۋ-توتىقسىزدانۋ رەاكسياسىنا تۇسپەيتىندىگىمەن جانە ونىڭ سۋلى ەرىتىندى ەلەكتروليزىنەن بولىنبەۋى مۇمكىندىگىمەن بايلانىستى.

بەريللييدى انىقتاۋ ءۇشىن (ساپالىق تالداۋ) ورگانيكالىق رەاكتيۆتەر قولدانىلادى، سەبەبى تەك سولاردىڭ كومەگىمەن سپەسيفيكالىق ءتۇستى قوسىلىس نەمەسە تۇنبا الۋعا بولادى. مىسالى، بەلگىلى پارانيتروبەنزولازورسينمەن رەاكسياسى. رەاكسيانى سۇزگى قاعازىندا جۇرگىزەدى: زەرتتەلەتىن ەرىتىندىنىڭ ءالسىز قىشقىلدى تامشىسىنا 1ن كۇيدىرگىش ناتر ەرىتىندىسىندەگى 0،025%ء-تى رەاكتيۆ ەرىتىندىسىنىڭ تامشىسىن قوسادى: بەريلليي قاتىسىندا قىزىل-قوڭىر ءتۇس پايدا بولادى. وسىنداي ءتۇستى مىس جانە مىرىش يوندارى بەرەدى. سونىمەن قاتار، ەگەر مولشەرلەر بەريللييدىڭ مولشەرىنەن كوپ بولسا عانا ماگنيي مەن كوبالت تا كەدەرگى كەلتىرەدى.

بەريلليي قاتىسىندا ۇلپەك تۇرىندە تۇنباعا تۇسەتىن ءتۇستى نەمەسە بەريللييدىڭ از مولشەرى بولسا كوك ءتۇس بەرەتىن حيناليزارينمەن رەاكسياسى ۇسىنىلادى. ءبىراق بۇل رەاكسيانىڭ سپەسيفيكالىعى تومەندەۋ: ءبىر قاتار ەلەمەنتتەر، ياعني ونىڭ ىشىندە Mg بەريللييدى اشۋعا كەدەرگى جاسايدى. بەريللييدىڭ اسەتيلاسەتونمەن رەاكسياسى سپەسيفيكالىق دەپ ەسەپتەلەدى. اسەتيلاسەتون بەريلليي يوندارىمەن ءتۇسسىز التىقىرلى جانە رومبالىق كريستالدار بەرەدى، بۇل كريستالداردى وسى رەاكتيۆ باسقا دا ەلەمەنتتەرمەن تۇزەتىن كريستالداردان وڭاي اجىراتۋعا بولادى. رەاكسيا ميكروكريستاللوسكوپيالىق تۇردە ورىندالادى. رەاكسيانىڭ سەزگىشتىگى 1:10000.

اناليزدە بەريلليي گيدروكسيد تۇرىندە تۇنباعا تۇسە وتىرىپ ۆە(ون)₂ اممونيي ءسۋلفيدى توبىندا بولادى.

بەريللييدى انىقتاۋ ءۇشىن گراۆيمەترلىك، تيتريمەترلىك جانە كولوريمەترلىك ادىستەر قولدانادى.

گراۆيمەترلىك ادىستەردىڭ ىشىندە پراكتيكالىق ماڭىزى بار وكسيحينوليندى ءادىس. وكسيحينولين اسەتاتتى ورتادا اليۋمينيي مەن تەمىردى تۇنباعا تۇسىرەدى، ال بەريلليي ەرىتىندىدە قالادى، ونى اممياكپەن تۇنباعا ءتۇسىرىپ قىزدىرۋدان كەيىن ۆەو كۇيىندە ولشەنەدى. بۇل ءادىس وتە كەڭ تارالعان جانە اربيتراجدى دەپ ەسەپتەلەدى.

بىرنەشە ادىستەردە، ىڭعايلى دەپ ەسەپتەلىپ ۇسىنىلدى. ولاردىڭ ىشىنەن بەريللييدى -پيكولين تۇنباعا تۇسىرەتىنىن ەسكە الا كەتۋگە بولادى.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---