جالاڭاش كورول
ەرتە زاماندا، مىناۋ جالعان دۇنيەدە ءبىر كورول ءومىر ءسۇرىپتى. ونىڭ كيىمدى ساندەپ كيىنگەندى جاقسى كورەتىنى سونشالىق، قولىندا بار اقشاسىن تۇگەلدەي جاڭا كيىم-كەشەك تىكتىرۋگە جۇمسايدى ەكەن. ال كەز كەلگەن ساۋىق-سايراندى ول ءوزىنىڭ سوعان بارىپ قاتىسىپ، جاڭا كيىم-كەشەگىن كورسەتۋدىڭ ءساتى تۇسەتىندىگى ءۇشىن ۇناتادى ەكەن.
بۇل كورولدىكتەگىلەر بارلىعى كوڭىلدى ءومىر ءسۇرىپتى. كۇن سايىن دەرلىك شەتەلدىك قوناقتار تولاسسىز كەلىپ جاتادى ەكەن. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى بۇل كورولدىكتە الدەقايدان قاڭعىرىپ كەلگەن ەكى الاياق پايدا بولىپتى. ولار وزدەرىن توقىماشىمىز دەپ تانىستىرىپتى جانە كورگەندە كوزدىڭ جاۋىن الارلىقتاي سونشالىقتى ءبىر عاجاپ ماتا توقي الاتىندارىن: ءارى ول ماتانىڭ تاڭعالارلىق ەرەكشە ءبىر كەرەمەتى — ءوزىنىڭ بىلىم-دارەجەسىنە ساي ەمەس ورىندا وتىرعان نەمەسە اقىماق ادامنىڭ كوزىنە كورىنبەيتىن قاسيەتى بار ەكەندىگىن ايتادى.
«ءيا، كويلەك كيگەننىڭ كوكەسى ەندى بولادى! — دەپ ويلادى كورول. — ءوز باعىنىشتىلارىمنىڭ قايسىسى وزىنە لايىقتى ورىندا ەمەستىگىنە، قايسىسىنىڭ اقىلدى، قايسىسىنىڭ اقىماق ەكەنىن انىق بىلەتىن مۇمكىندىك تۋدى دەگەن ءسوز. ەندەشە ولار تەز ارادا ماعان سول ايتقان ماتاسىن توقىپ بەرسىن».
ءسويتىپ كورول ىسكە بىردەن كىرىسسىن دەپ، الاياقتارعا قوماقتى كەپىلدەمە قارجىنى الدىن الا بەرىپ جىبەرەدى.
الاياقتار ەكى توقىما ستانوگىن قۇرىپ قويادى دا، سونىڭ اينالاسىندا بار ىنتا-جىگەرمەن جۇمىس ىستەپ جاتقان ءتۇر كورسەتكەنىمەن، شىندىعىندا ستانوكتارىندا توقيتىن ەشتەڭە جوق بولاتىن. ولار بەتتەرى بۇلك ەتپەستەن، جۇمىسقا قاجەت دەپ جىڭىشكە جىبەك جانە التىن جىپتەردى سۇراتىپ الىپ قالتالارىنا باسادى، وزدەرى تاڭەرتەڭنەن كەش باتقانعا شەيىن بوس ستانوكتىڭ جانىندا قۇر-بوسقا وتىرادى دا قويادى.
«جۇمىستىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىن كورىپ كەلگەنىم دۇرىس بولار ەدى!» — دەپ ويلايدى كورول. الايدا ول ماتانىڭ تاڭعاجايىپ قاسيەتىن ەسىنە العان كەزدە، وزىنەن ءوزى ىڭعايسىزدانىپ قالدى. ارينە، ونىڭ ەشكىمنەن قورقاتىن جايى جوق، ءبىراق... الدىمەن باسقا بىرەۋدىڭ بارىپ كورگەنى دۇرىس قوي! ال بۇل ۋاقىتتا تاڭعاجايىپ ماتا تۋرالى داڭعازا-داقپىرت بۇكىل قالاعا تاراپ، اركىم-اق ونى تەزىرەك كورمەككە ىنتىزار بولىپ جۇرگەن بولاتىن.
«ولارعا ءوزىمنىڭ ەڭ ادال كارى ءمينيسترىمدى جىبەرەيىن، — دەپ ويلادى كورول. — سونىڭ بارىپ كورگەنى دۇرىس: ول اقىلدى ءارى وزىنە لايىقتى قىزمەت اتقارىپ ءجۇر».
ءسويتىپ كارى مينيستر بوس ستانوكتاردىڭ جانىندا وتىرىكشىلەر وتىرعان زالعا كەلىپ كىرەدى.
«كەشىرە گور، قۇدايىم! — دەپ ويلايدى بارىنشا نازار سالا قاراعان مينيستر. — مۇندا ەشتەڭە دە كورىپ تۇرعان جوقپىن عوي!». ول مۇنى تەك ىشىنەن ايتقان بولاتىن.
وتىرىكشىلەر وعان ىزەت كورسەتە جاقىنىراق كەلىپ، ماتانى قاراپ، ونىڭ ورنەكتەرى مەن بوياۋلارى وزىنە قانشالىقتى ۇنايتىندىعى تۋرالى پىكىر ايتۋىن وتىنەدى.
وسىلاي ايتىپ تۇرعاندا ولار بۇعان قۇر بوس ستانوكتاردى نۇسقاعان ەدى، ال بەيشارا مينيستر بولسا، قانشاما نازار سالىپ قاراسا دا، ءبارىبىر ەشتەڭەنى كورە الماعان ەدى. ويتكەنى كورەتىن ەشتەڭە جوق ەدى عوي.
«و، قۇدايىم! — دەپ ويلادى ول. — مەنىڭ دە شىنىمەن اقىماق بولعانىم با؟ ءوزىمدى ولاي دەپ ەشقاشان ويلاماعان ەكەنمىن-اۋ! قۇداي ساقتاسىن، مۇنىمدى بىرەۋ-مىرەۋ ءبىلىپ قالىپ جۇرمەسىن!.. مۇمكىن، مەن ءوز قىزمەتىمە لايىقتى ەمەس شىعارمىن؟.. جو، جوق، ماتانى كورمەي تۇرعانىمدى ەشقاشان مويىنداۋعا بولمايدى!»
— ءسىز بىزگە ەشتەڭە ايتپايسىز با؟ — دەپ سۇرايدى توقىماشىلاردىڭ ءبىرى.
— و، ءيا، بۇل سونداي تاماشا ەكەن! — دەپ جاۋاپ بەرەدى كارى مينيستر كوزىلدىرىگىنىڭ ار جاعىنان ۇڭىلە قاراپ تۇرىپ، — قانداي عاجاپ ويۋ-ورنەكتەر، قانداي كەرەمەت تۇستەر؟ ءيا، ءيا، مەن ەندى كورولگە سەندەردىڭ جۇمىستارىڭ وزىمە وتە ۇناعاندىعىن مالىمدەيتىن بولامىن!
— بارىنشا تىرىساتىن بولامىز! — دەگەن وتىرىكشىلەر مينيسترگە ماتانىڭ ويۋ-ورنەكتەرىنىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بارلىعىن، قولدانىلعان بوياۋلاردىڭ عاجاپ ۇيلەسىمى تۋرالى سيپاتتاپ، ماقتاي جونەلەدى. كورولدىڭ الدىنا بارعاندا تۇپ-تۇگەل قايتالاپ ايتىپ بەرۋ ءۇشىن مينيستر ولاردىڭ ايتقان سوزدەرىن وتە مۇقياتتاپ تىڭدادى. ول سولاي ىستەدى دە.
وتىرىكشىلەر ەندى بۇرىنعىدان دا كوبىرەك اقشا، جىبەك پەن التىن تالاپ ەتە باستادى؛ الايدا ولار مۇنىڭ ءبارىن قالتالارىنا سالا بەردى، ال جۇمىسقا كەلگەندە، بۇدان ءبىر ساباق ءجىپ تە قولدانعان جوق. ءباز بۇرىنعىسىنشا، بوس ستانوكتاردىڭ جانىندا وتىرىپ الىپ، ماتا توقىعان كەيىپ تانىتاتىن دا قوياتىن.
ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ كورول ءوزى لايىقتى دەپ كورگەن تاعى ءبىر ءمينيسترىن توقىماشىلارعا جۇمسادى. ونىڭ دا مىندەتى — ءىستىڭ بارىسى قالاي ءجۇرىلىپ جاتقاندىعىن كوزبەن كورىپ تانىسىپ، جۇمىستىڭ قاشان اياقتالاتىندىعىن انىقتاپ ءبىلىپ كەلۋ بولاتىن. بۇل مينيسترمەن دە الاياقتار العاشقى مينيسترمەن بولعانداي اڭگىمە ءوربىتتى. ول دا بارىنشا نازار سالىپ، قانشاما تەسىلە قاراسا دا، الدىنداعى بوس ستانوكتاردان وزگە ەشتەڭەنى كورە المادى.
— ءيا، قالاي، سىزگە ماتا ۇنادى ما؟ — دەپ سۇراعان وتىرىكشىلەر، وعان ءوڭى تۇگىلى تۇسىندە كورمەگەن عاجاىپ ماتانى كورسەتىپ تۇرعان بولىپ، ونىڭ ويۋ-ورنەكتەرىن ماقتايدى.
«مەن اقىماق ەمەسپىن بە وسى، — دەپ ويلايدى مينيستر. — دەمەك، مەن وزىمە لايىقسىز ورىندا وتىرعان بولدىم عوي؟ ءماسساعان، ەندەشە! ءبىراق ەشكىمگە ەشقانداي سىر بىلدىرۋگە بولمايدى!»
ءسويتىپ ول دا ءوز كوزىمەن ەشقاشان كورمەگەن ماتانى ماقتاي باستايدى، ونىڭ عاجايىپ سۋرەتتەرى مەن كوركەم بوياۋلارىنىڭ ۇيلەسىمىنە تاڭدانىپ تاڭداي قاعادى.
— تاماشا، وتە تاماشا! — دەپ باياندايدى ول كورولگە.
كوپ ۇزاماي بۇكىل قالا حالقى تاڭعاجايىپ ماتا تۋرالى گۋلەتە اڭگىمەلەيتىن بولدى.
اقىرى كورولدىڭ ءوزى دە بۇل عاجايىپ ماتانى ستانوكتان الماي تۇرعاندا تاماشالاپ كورمەك بولىپتى.
اراسىندا ماتانى بۇعان دەيىن كورىپ كەلگەن الگى ەكى ءمينيسترى دە بار، ساراي قىزمەتشىلەرىن، نوكەرلەرىن ەرتكەن كورول بوس ستانوكتاردىڭ جانىندا جانتالاسا جۇمىس ىستەپ جاتقان ءتۇر كورسەتىپ جۇرگەن ەكى وتىرىكشىگە كەلەدى.
— عاجاپ! — دەپ ايقايلاپ جىبەرەدى مۇندا بۇرىن كەلگەن مينيسترلەر.
— قىزىقپاسقا ءدات بار ما؟ قانداي عاجاپ سۋرەت... اناۋ بوياۋلارىن ايتساڭىزشى! ولار بوس كەڭىستىكتى ساۋساقتارىمەن نۇسقاعاندا، مۇندا تۇرعانداردىڭ ءبارى دە وسى ماتانى كورىپ تۇرعانداي اۋادا قارمالانۋمەن بولدى.
«بۇل نە ساندىراق! — دەپ ويلادى كورول. — مەن ەشتەڭە دە كورىپ تۇرعان جوقپىن عوي! سۇمدىق قوي بۇل! سوندا مەن دە اقىماق بولعانىم با؟ ماسقارانىڭ ماسقاراسى وسى بولدى، ەندەشە!»
— و، ءيا، وتە، وتە كەرەمەت ەكەن! — دەيدى سوندا كورول. — مەنىڭ كيىم تىك دەپ ماقۇلداۋىما ابدەن لايىقتى ەكەن!
ءسويتىپ ول دا ءدان ريزا بولعان كەيىپپەن ستانوكتارعا قاراعان قالپى باسىن يزەي بەردى، — ءسويتىپ ول دا بۇل جەردە ءوزىنىڭ ەشتەڭە كورىپ تۇرماعانىن مويىنداعىسى كەلمەدى. كورولدىڭ قىزمەتشى نوكەرلەرى دە ءبارى بىردەي تەسىلە قاراعانىمەن، كورول سياقتى بۇلار دا ەشتەڭەنى كورە العان جوق، سوندا دا ولار ءبىراۋىزدان: «وتە، وتە كەرەمەت ەكەن!» — دەپ قايتالاۋمەن بولدى جانە كورولگە الدا كەلە جاتقان سالتاناتتى راسىمگە ارناپ وسى ماتادان كيىم تىكتىرىپ كيگەندىگى دۇرىس دەگەن كەڭەس بەرىپ جاتتى.
— كەرەمەت! تاڭعاجايىپ! — دەگەن ماداق سوزدەر عانا جان-جاقتان جامىراي ەستىلىپ جاتتى. بارلىعى دا كەرەمەت قۋانىشتى ەدى!
سالتانات قارساڭىندا وتىرىكشىلەر ءونىمدى جۇمىس ىستەپ وتىرعان قالىپ تانىتىپ، ءتۇنى بويى ون التى شامدى جاعىپ ءبىتىردى، — ولاردىڭ كورولگە ارنالعان جاڭا كيىم-كەشەكتى ازىرلەپ اياقتاۋ ءۇشىن جىلدامداتىپ، قاتتى قارقىنمەن جۇمىس ىستەپ جاتقانى بارشا جۇرتقا ايان بولاتىن. ولار ستانوكتان ماتانى الىپ، ۇلكەن قايشىلارمەن كەسىپ-پىشىپ، سودان كەيىن كيىمدى ءجىپسىز ينەلەرمەن كوكتەپ تىگىپ جاتقانداي بولىپ، كوز الداۋ كورىنىسىن كورسەتۋمەن بولدى. اقىرى ولار ءبىراز ۋاقىت وتكەندە:
— تولىقتاي ءازىرمىز! — دەپ مالىمدەدى.
جاڭا كيىمدەرىن كيۋ ءۇشىن كورول قىزمەتشى-نوكەرلەرىنىڭ قاۋمالاپ قولپاشتاۋىمەن توقىماشىلارعا ءوزى كەلەدى. وتىرىكشىلەر قولدارىنا الدەنەنى ۇستاپ تۇرعانداي ەتىپ، سودان سوڭ جوعارى كوتەردى دە:
— مىنە، شالبار، مىنە، قامزول، مىنە، قاپتال شەكپەن! عاجاپ كيىمدەر ەمەس پە! ورمەكشىنىڭ ورمەگىندەي جەڭىدىگى سونشام، كيگەندە ءتىپتى ۇستىڭدە بار ەكەندىگى دە بىلىنبەيدى! مۇنىڭ باستى كەرەمەتىنىڭ ءوزى دە وسى عوي! — دەپ داۋىرىعا سويلەدى.
— ءيا، ءيا! — دەسىپ بۇلاردى جاپىرىلا قوشتادى ساراي قىزمەتشىلەرى. ءبىراق ولاردىڭ وزدەرى دە ەشتەڭەنى كورىپ تۇرعان جوق ەدى. ويتكەنى مۇندا كوزگە كورىنەتىن تۇك تە جوق قوي.
— ال ەندى، مارتەبەلى تاقسىر، كيىمىڭىزدى شەشىپ، مىناۋ ۇلكەن اينانىڭ الدىنا تۇرۋىڭىزدى وتىنەمىز! — دەيدى الاياقتار كورولگە، — ءبىز سىزگە جاڭا كيىمىڭىزدى كيگىزەمىز!
— قۇدايىم-اۋ، قالاي ۇناسىمدى ەدى! قالاي قۇيىپ قويعانداي جاراسا كەتتى ءا!— دەپ كۇبىرلەسەدى نوكەرلەرى. — ويۋ-ورنەگى قانداي، بوياۋىنىڭ ءتۇسى نەتكەن اشىق ەدى! وتە ءساندى كيىم ەكەن!
كورول اينانىڭ الدىندا تاعى ءبىر رەت اينالىپ كوردى: ءوزىنىڭ ءساندى كيىمىن بارىنشا مۇقيات قاراپ، تەكسەرىپ تۇرعان قالپىن اينالاسىنداعىلارعا كورسەتۋى كەرەك قوي.
كورول مانتياسىنىڭ ەتەگىن كوتەرىپ جۇرۋگە ءتيىستى ساراي قىزمەتشىلەرى ەدەننەن الدەنەنى ءىلىپ العان سياقتى قيمىل كورسەتىپ، قولدارىن الدىنا كوتەرە ۇستاپ، ءامىرشىنىڭ سوڭىنان ەردى، — ولار دا وزدەرىنىڭ ەشتەڭە كورىپ تۇرماعاندىقتارىن ايتۋعا داتتەرى جەتپەدى.
ءسويتىپ كورول ءساندى ءبالداحيننىڭ كولەڭكەسىندە، كوشەدە سالتانات قۇرىپ كەلە جاتتى. ال كوشەدە جينالعان ءنوپىر حالىق بولسا:
— تۋھ، ءبىزدىڭ كورولىمىزدىڭ جاڭا كيىم-كەشەگى قانداي ءسان-سالتاناتتى ەدى! كەرەمەت جاراسىپ تۇر ەكەن! مانتياسى قانداي ءساندى ەدى! — دەپ ايقايلاي قوشەمەتتەۋمەن بولدى.
بۇلاردىڭ ورتاسىنان دا ەشبىر ادام كورولدىڭ ۇستىنەن ءوزىنىڭ ەشتەڭە كورىپ تۇرماعانىن جۇرەگى داۋالاپ ايتا المادى. ويتكەنى ەشكىم دە ءوزىنىڭ اقىماق ەكەنىن ءارى ءوزى وتىرعان ورىنعا لايىقتى ەمەستىگىن مويىنداعىسى كەلگەن جوق. كورولدىڭ بۇعان دەيىنگى ەشبىر كيىم-كەشەگى ءدال وسىنداي ماداقتاۋ-قوشەمەتكە يە بولماعان ەدى.
— اۋ، كورول تىر جالاڭاش قوي! — دەپ كەنەت حالىقتىڭ اراسىنان ءبىر كىشكەنتاي بالاقاي ايقاي سالدى.
— ۋا، حالايىق، مىنا پەرىشتە ءسابيدىڭ نە دەپ تۇرعانىن ەستىدىڭدەر مە! — دەيدى سوندا بالانىڭ اكەسى. سول-اق ەكەن، جۇرتتىڭ ءبارى بالانىڭ ءسوزىن بىر-بىرىنە سىبىرلاپ ءىلىپ اكەتتى.
— ءيا، راسىمەن دە ول تىرداي جالاڭاش ەكەن عوي! مىنەكي، ونىڭ ەش كيىمسىز، تۇتتاي جالاڭاش تۇرعانىن مىنا بالاقاي ايتىپ تۇر! — دەسكەن حالىق، اقىرى ايقايلاپ شۋلاي جونەلدى.
وسى مەزەتتە كورولدىڭ زارەسى ۇشىپ قورقىپ كەتتى: ولاردىڭ ايتىپ تۇرعانى راس قوي، ءبىراق قايتكەندە دە ابىرجىماي مىناۋ سالتاناتتى ءراسىمدى سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋ كەرەك!
ءسويتىپ ول ءساندى ءبالداحيننىڭ استىندا بۇرىنعىدان دا ماڭعازدانا باسىپ، اياڭداپ كەلە جاتتى. ال ساراي قىزمەتشىلەرى ەشقاشان بولماعان مانتيانىڭ ەتەگىن كوتەرگەن قالپى كورولدىڭ سوڭىنان ىلەسىپ بارادى.
اۋدارعان: اسىلبەك بايتان ۇلى
You Might Also Like
-
كەنەسارى، ناۋرىزباي زامانىندا شابىنشىلىق جاۋلاسۋ جاعدايىندا كەنەسارى شۇبىرتپالى اعىبايدى شاقىرىپ الىپ، قاسىنا قىرىق جىگىت ەرتىپ جاۋلاسقان ەلىنەن جىلقى اكەلۋدى تاپسىرىپ، اتتاندىرىپ جول ءجۇرىپ كەلە جا...
-
«اشىق نقا» پورتالىندا «نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا دارىندى بالالاردىڭ وقۋىنا اقى تولەۋگە ارنالعان ق ر پرەزيدەنتىنىڭ «وركەن» ءبىلىم ...
