سەميانى ساقتايتىن ارميا
تاياۋداعى بىرەر كۇندە امەريكادا قولعا تيمەس ءبىر كىتاپ شىعۋعا ءتيىس. مەن ونىڭ اۆتورىمەن باياعىدان بەpi تانىسپىن، كىتابىنىڭ مازمۇنىن ماعان جولىققان سايىن دا ايتاتىن، حاتپەن دە حابارلاپ تۇراتىن، ال وسىدان ەكى اي بۇرىن ول قولجازباسىنىڭ ماشينكالانعان كوشىرمەسىن جىبەرىپ، مەنىڭ پىكىرىمدى سۇراپتى. مەن كىتاپتىڭ قولدان-قولعا تيمەي وقىلاتىنى، بارلىق تىلدەرگە اۋدارىلاتىنى ءسوزسىز ەكەنىن ايتتىم.
ەڭ باستىسى: كىتاپتا اۆتوردىڭ ءوز جانىنان قوسقان ەشتەڭەسى جوق. ناقتى فاكتىلەر مەن دوكۋمەنتتەردىڭ جيىنتىعى. وقيعا امەريكانىڭ جوعارى مارتەبەلى ۇلىقتارىنا، پايداقورلارىنا، ساياحاتشىلارىنا قاتىستى بولعاندىقتان اۆتور كەيبىرەۋلەرىنىڭ اتى-جوندەرىن وزگەرتكەن، — بارى سول عانا.
بىلگىڭىز كەلسە، كىتابىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى مىناداي.
بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن كاليفورنيانىڭ التى جىگىتى قۇپيا ۇيىم قۇرۋعا كەلىسىپتى. ولار قاۋىپ-قاتەرگە ۇرىنباي قالايدا تەز بايۋدى كوزدەپتى. ميلليونەرلەر مەن ميللياردەرلەردىڭ ايەلدەرىن ۇرلاپ الايىق تا، مول تولەۋ تولەتىپ قايتارىپ وتىرايىق دەسىپتى. ولار — قايداعى ءبىر قاڭعىباستار نەمەسە قاراقشىلار ەمەس، كادىمگى سالاۋاتتى جىگىتتەر: ۇشەۋى ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن، ءتورتىنشىسى — ستۋدەنت، بەسىنشىسى ساتۋشى، التىنشىسى — كەڭسە قىزمەتكەرى. ءبارى دە يناباتتى، سەزىمتال جاندار: بالالاردى ۇرلاۋ دەگەنگە ءبارى دە ازا بويلارى قازا بوپ قارسى تۇردى. ەگدە كىسىلەردى عانا ۇرلاۋ كەرەك. سول ءتيىمدى دەستى.
قانداي ويدىڭ بولسىن قارجىسىز ىسكە اسپايتىنى ايان. سوندىقتان ولار ۇيىم قورىن جاساۋ ءۇشىن بار-جوق اقشالارىن ورتاعا سالادى. باسقالاردان قارىز دا الادى. ۇرلانعان كىسىلەرىن اسىراپ-ساقتاپ تۇرۋعا كوپ دۇنيە قاجەت بولارىن دا بىلگەن. ەكونوميكاسى وركەندەمەگەن ەلدەردە ۇرلىق-قارلىق جاساپ تا، بانك توناپ تا، بىرەۋلەردى الداپ-ارباپ تا جان ساقتاۋعا بولادى.
ال امەريكا سياقتى داۋلەتى شالقىعان دارقان ەلدە قالتاڭ قالىڭ بولماسا، — كورگەن كۇنىڭ قاراڭ!
ولار ەڭ اۋەلى سان-فرانسيسكونىڭ ءبىر شىلقىعان باي بانكيرىنىڭ ايەلىن ۇرلاۋدى جوسپارلايدى. ايەلدى ۇرلاپ الادى دا، الىس تۇكپىردەگى ءبىر سەلوعا اپارىپ جاسىرىپ، گازەتكە، راديو مەن تەليەۆيدەنيەگە حابارلاندىرۋ بەرەدى: ەگەر ميلليونەر ءۇش تاۋلىكتىڭ ىشىندە سەكسەن مىڭ دوللار تولەۋ جىبەرمەسە، ايەلىن قىلجيتا سالامىز دەيدى. گازەتتەر مەن راديو، تەليەۆيدەنيە ولاردىڭ شارتتارىن، ارينە، جاريا ەتىپ-اق باعادى، ءبىراق قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى كىسى ۇرلانىپ جاتقانىن كورىپ-بىلىپ جۇرگەن جۇرت وعان سەلت ەتپەيدى. كەسىمدى ۋاقىت وتەدى. ميلليونەردەن ەشقانداي حابار-وشار جوق. جىگىتتەر ويلانا باستايدى: ۇرلاپ العان بيكەشىمىز وزىمىزگە ماسىل بولماسا يگى ەدى، دەسەدى ولار. نە ساتىپ جىبەرەتىن، نە تاستاي سالاتىن نارسە ەمەس. ونىڭ ۇستىنە بارىپ تۇرعان كوك ايىل دولى ەكەن: شاشىمدى بۇيرالات، قاسى-كوزىمدى بويات، تىرناعىمدى تازالات، اياق-قولىمدى ۋقالات، جۇيكە-تامىرىم جۇقارىپ ءجۇر، ۇيىقتاتاتىن ءدارى تاۋىپ بەر! — دەپ ميلارىن اشىتادى. بوساتىپ قويا بەرۋگە بولمايدى، پوليسيا قىر سوڭىنا تۇسەدى. ولتىرسەڭ، — باسىڭنىڭ پالەگە قالعانى! ال كۇيەۋى قۇرعىر اقشا جىبەرەر ەمەس...
جىگىتتەر ونىڭ كۇيەۋىمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋدى ۇيعاردى.
«سەندەر تىم كوپ سۇراپ وتىرسىڭدار، — دەدى كۇيەۋى ءسال-پال ويلانىپ. — ول سونشاما سوماعا ءتىپتى دە تاتىمايدى». نە كەرەك، ايەلدىڭ باعاسى ەلۋ مىڭعا ءتۇسىرىلدى. «جوق، ول وعان دا تاتىمايدى»، دەدى كۇيەۋى. «حايىر-حايىر، ەندەشە قىرىق مىڭ بەر!» — «ەگەر سەندەر ونى وسىدان جيىرما جىل بۇرىن، ياعني مەن العاش ۇيلەنگەن كەزدە ۇرلاعان بولساڭدار، وندا مەن تولەر ەدىم...» — «جاقسى! تۇپ-تۋرا وتىز مىڭ بولسىن!» كۇيەۋى جىگىتتەرگە باعجيا قارادى دا باسىن شايقادى. وتىز مىڭ وپىرىلا-وپىرىلا جيىرما مىڭعا، ون بەس مىڭعا ءتۇستى... ميلليونەر يلىگەر ەمەس. وتكەن جىلى ونىڭ قاڭعىباس مىسىقتاردى قورعاۋ قوعامىنا ون بەس مىڭ دوللار جارنا تولەگەنى ەسكە الىندى. وعان ميلليونەر ايىلىن دا جيعان جوق، — بىرىنشىدەن، مىسىقتى جاقسى كورەتىنىن، ول قوعام زاڭدى تۇردە ءتيىمدى جۇمىس ىستەيتىنىن، وعان جارنا بانكتىڭ جىل سايىنعى كىرىسىنەن تولەنەتىنىن، ال ەش جەردە تىركەلمەگەن بەيمالىم قۇپيا قوعامعا اقشانى ءوز قالتاڭنان عانا تولەۋ كەرەكتىگىن ايتىپ اشىندى.
جىگىتتەر تولەم مولشەرىن ون مىڭ دوللارعا دەيىن كەمىتتى جونە ول اقشا بيكەشتىڭ بوداۋ بولعان مەرزىمدەگى كۇتىمىنە جۇمسالعان شىعىننىڭ ورنىن تولتىرۋعا عانا قاجەت ەكەنىن، بار قارجىنى سوعان جۇمساپ، وزدەرىنىڭ قۇرالاقان قالعاندارىن مالىمدەدى... ميلليونەر دەنى دۇرىس جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا شاراپ ىشەيىك دەپ وزەۋرەدى.
قۇپيا قوعامنىڭ مۇشەلەرى تىلدەرىن تىستەپ قايتتى دا، جاعدايعا قاراي باسقا ءبىر شەشىم جاسادى. ايەلىن بوساتىپ قويا بەردى دە، ميلليونەردىڭ ءوزىن ۇرلاپ الىپ كەتتى. وعان دەگەن تولەمنىڭ مولشەرىن دە سەكسەن مىڭ دوللار دەپ بەلگىلەدى. كەسىمدى ۋاقىت تاعى دا ءوتتى، ءۇمىت تاعى دا اقتالمادى. ميلليونەردىڭ ايەلى سوقىر تيىن دا بەرمەيمىن دەپ ازار دا بەزەر بولدى. ەندەشە كۇيەۋىڭمەن قوشتاسا بەر دەستى وعان. «سەندەردىڭ ىشكى ىستەرىڭە ارالاسۋعا حاقىم جوق»، دەدى ايەلى قايعىلى ۇنمەن، كوزىندە قۋانىش وتى جىلت ەتىپ.
جىگىتتەر وڭاشا مەكەندەرىنە ومالىپ ورالدى دا، ميلليونەرگە بەتىڭ قاراعان جاققا كەتە بەرۋىڭە بولادى دەگەندى ايتتى. ال ميلليونەر ەشقايدا كەتپەيمىن دەپ زارلاپ وتىرا قالدى. «مەن مۇندا عانا ەمەس، ءتىپتى تۇرمەدە دە وتىرۋعا ريزامىن، تەك سول ءباتشاعاردىڭ قاراسىن كورمەسەم بولدى!» — دەپ جالبارىندى.
اشۋعا بۋلىققان التى جىگىت ونى باس سالىپ، ەسىكتەن لاقتىرىپ جىبەرۋگە اينالدى. ميلليونەر اياق-قولىن سەرمەپ جاتا قالىپ: «مەن سەندەرگە ون مىڭ بەرەيىن! ون مىڭ بەرەيىن! قۇداي ءۇشىن وسىندا قالدىرىڭدارشى!» — دەپ باجىلداي باستادى.
ءدال سول ساتتە قۇپيا قوعام قۇرۋشىلاردىڭ باسىنا ءبىر عاجاپ يدەيا كەلە قالدى...
الىپ قاشقانداردىڭ شتاب-پاتەرىندە «تۇرعانى» ءۇشىن ميلليونەر، قانشا باجىلداعانمەن، اقىرىندا سەكسەن مىڭ دوللار تولەۋگە ءماجبۇر بولدى. «قۇرمەتتى جىگىتتەر ەگەر وتكەن اپتادا كەلىپ، ايەلىڭدى بوساتپايمىز، سەنى ايەلىڭنەن قۇتقارعىمىز كەلەدى دەسە، مەن ولاردىڭ سۇراعان سوماسىن ويلانباستان-اق بەرگەن بولار ەدىم دەپ اعىنان جارىلدى ول. جىگىتتەر سول كۇنى كەشكە ونىڭ ايەلىنە جەتىپ باردى. ەگەر بىزگە سەكسەن مىڭ دوللاردى دەرەۋ ساناپ بەرە قويماساڭ، ءبىز كۇيەۋىڭدى ءدال بۇگىن اكەلىپ تاستايمىز دەدى. ايەل اقشاسىن ايامادى. راس، بىردەن ۇستاتا سالعان جوق، بۇرقىراپ ءبىراز سويلەگەن بولدى...
«سەميانى ساقتايتىن ارميا» يدەياسى وسىلاي تۋدى دا، كاليفورنيالىق التى جىگىتتىڭ كاسىبىنە قانات ءبىتتى. ءبىرازدان سوڭ فيرما بارلىق شتاتتا ءوزىنىڭ فيليالىن اشىپ، كۇرەپ تابىس تابا باستادى. «سەميانى ساقتايتىن ارميا» دەگەن اتىنا «ەرىكتى»، «يگى نيەتتى» دەگەن قوسىمشا انىقتاۋىشتار بەرىلدى، ءبىراق جۇمىستى ءاۋ باستاعىسىڭشا استىرتىن ىستەيتىن بولدى. ويتكەنى: فيرما دا، ونىڭ كليەنتتەرى دە ءىستىڭ مۇلدە قۇپيا جۇرگىزىلۋىن قالادى، سەبەبى ولار سالىق تولەۋدەن ءسويتىپ قانا قۇتىلا الاتىن ەدى. «سەميانى ساقتايتىن ارميانىڭ» بۇگىندە دە ايى وڭىنان تۋىپ تۇر، ەرلى-زايىپتىلاردى بىر-بىرىنەن قورعاپ، ەكى الىپ بيگە شىعىپ، اقشانىڭ استىندا قالىپ ءجۇر.
اۆتور كليەنت-كۇيەۋلەردىڭ: پايداقورلاردىڭ دا، ساياساتشىلاردىڭ دا مىنەز-قۇلقىنداعى مىناداي ءبىر وزگەشەلىكتى اشىپ كورسەتكەن: ولار ايەلدەرىن ۇرلاتۋ ءۇشىن فيرماعا اقشانى ارتىعىمەن تولەيتىنى سياقتى، ۇرلانعان سەكرەتارشالارىن ساتىپ الۋعا دا اقشانى اياماي جۇمسايدى. ونىڭ سەبەبىن ءتۇسىنۋ وپ-وڭاي: تاجىريبەلى كادرلاردىڭ قىزمەتتە بولماي قالۋى ەڭ الدىمەن ەكەۋارا ورتاق ىسكە نۇقسان كەلتىرەدى!..
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
قارا جولدىڭ قاڭ ۇستىندە ەكى كىسى قىرعىن توبەلەس سالىپ ءجۇر، بىرەۋى مىلقاۋ سياقتى، ەكىنشىسى جەر-كوكتى كۇڭىرەنتىپ بارقىراپ ءجۇر. حالىق ەكەۋىن قاۋمالاپ العان. الدەكىم تۇرىپ:
