جاڭا مەديا اسەرى
ءتىلشىنى تانىتاتىن ءتول جوبالارى بولۋ كەرەك جانە جۋرناليست ەشقاشان «ەكس» بولمايدى. ول بەس-ون جىلدان كەيىن دە ءوز سالاسىنا قايتىپ ورالا الادى. ءداستۇرلى جۋناليستيكانى ۇمىتپاۋمىز كەرەك-اق. الايدا، شەت ەلدىك دامىپ جاتقان مەملەكەتتەردەندە قالىس قالماعان ابزال. قازاقتا «كونەنىڭ كوزىن كورگەن» دەگەن ءسوز بار. سول كونەنىڭ كوزىن كورگەن اقىلشىلارىمىز باردا ءداستۇرلى جۋناليستيكادا، تۇعىرلى تاريحىمىزدا جويىلماسى انىق. وسى ءبىر كۇنگە دەيىن حالىقتىڭ دا، ءسالت-داستۇر، ۇيرەنشىكتى مەديانىڭدا باستان وتكەرمەگەنى جوق. كەشەنىڭ وزىندە اقپاراتتىڭ السىزدىگىنىن دە اسەرىن كوردىك. قاڭتاردىڭ قاقتىعىسى بۇكىل ەلدى سىلكىڭتكەنى راس. ءبىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت بولعانىمىزعا 30 جىلدان اسىپ بارادى. دەگەنمەن حالىق ءالى كۇنگە جابايى. باتىس ەلددەرگە قاراعاندا مەديا جاعىنان قالىس ەكەنڭمىز ونسىزدا ايقىن. ءبىراق وسىدان 10 جىل بۇرىنعى كورىنىسپەن سالىستىرعاندا قازاق بلوگمەن، جۋرناليستيكاسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. تەك ورىس ءتىلدى قازاقتار عانا ەمەس قاراپايىم قازاق جىگىتتەرىدە بلوگتىڭ باسىنا شىعىپ، قازاقستاننىڭ اتىن تانىتىپ جۇرگەنى بارىمىزگە ءمالىم.بۇل اريە قۋانتارلىق كورسەتكىش. دەگەنمەن، ۇلتارالىق قارىم قاتىناسقا كەرى اسەرىن كەلتىرىپ جاتقانىن بىلەمىز.
رەسەيدىڭ بەلگىلى ءجۋرناليسى، كوپتەگەن ساياسي-ساراپتامالىق باعدارلامالاردىڭ اۆتورى لەونيد پارفەنوۆ ءبىر سوزىندە: «بىزدە جاڭالىقتار ەمەس، بىزدە - ەسكىلىكتەر...» - دەپ، رەسەي جۋرناليستيكاسىنىڭ اقپارات تاراتۋ الەۋەتىنە سىني پىكىر بىلدىرگەن ەدى. ەگەردە پارفەنوۆتىڭ ءسوزىن قازاقستان جۋرناليستيكاسىنا كەلتىرسەك، ول راديو-تەليەۆيزيا نەمەسە مەرزىمدى باسىلىمدار سالاسى بولا ما، وكىنىشكە قاراي، بۇل ارادا: «بىزدە جاڭالىقتار دا ەمەس، ەسكىلىكتەر دە ەمەس، بىزدە - كونەلىكتەر» دەپ ايتۋعا تولىقتاي قاقىمىز بار. كۇللى الەمدە اقپارات تاراتۋ شاپشاڭدىعى بويىنشا جاڭا مەديا، ونلاين جۋرناليستيكا العا شىعىپ كەتتى. جاڭا مەديادان قالىسپاس ءۇشىن ءداستۇرلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى (تەلەارنالار، راديوستانسالار، گازەت-جۋرنالدار) ونلاين رەجيمىندە اقپارات تاراتۋعا بەل بۋىپ، ءتىپتى ءوز جاڭالىقتارىن وقىرماندارى مەن كورەرمەندەرىنە ءموبيلدى تەلەفوندار ارقىلى جەتكىزۋگە دە تىرىسىپ باعۋدا. ال بىزدە...
بۇگىندە امەريكا مەن ەۋروپانىڭ كوپتەگەن بەلدى گازەت-جۋرنالدارى قاعازدىق نۇسقالارىن قىسقارتىپ، ونلاين رەجيمىنە ءوتىپ جاتىر. امەريكا گازەتتەر قاۋىمداستىعىنىڭ ستاتيستيكالىق اقپاراتىنا سەنسەك، سوڭعى جىلدارى كۇندەلىكتى باسىلىمداردىڭ تارالىمى وتە جىلدام ءتۇسىپ بارادى. ماسەلەن، جالپىلاما العاندا، اقش-تا تارايتىن 395 كۇندەلىكتى گازەت بولسا، ونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى ءارى تارالىمى كوپ باسىلىم - «USA Today» بولىپ سانالادى. 2008 جىلى 2 ملن 113 مىڭ تارالىمى بولعان گازەت اينالدىرعان جارتى جىل ىشىندە قاعازدىق نۇسقاداعى تارالىمىنىڭ 7،5 پايىزعا تومەندەگەنىن مويىنداعان. سودان بولار، باتىس باسىلىمدارى ونلاين رەجيمىنە كوشىپ، ينتەرنەتكە گازەتتىك جانە سايتتىق نۇسقالارىن بىردەي ەنگىزۋگە اتسالىسىپ كەلەدى. گازەتتەردىڭ قاعازدىق نۇسقاسىنىڭ ازايۋىنا جاسىلدار دا مۇددەلى سياقتى. باتىستا تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى بولعان سوڭ، اعاش كەسىپ، قاعاز شىعارۋ ماسەلەسىنە تەك جاسىلدار عانا ەمەس، قاتارداعى ازاماتتار دا تەرىس قارايدى. ەسەسىنە، جىل وتكەن سايىن جاڭالىقتاردى تىكەلەي ينتەرنەت ارقىلى بىلەتىن ازاماتتار سانى كوبەيىپ كەلەدى. ماسەلەن، 2002 جىلى الەمدىك جاڭالىقتاردى عالامتور ارقىلى وقىپ، قارايتىندار سانى 1،1 ملرد ادام عانا بولسا، 2004 جىلى 3،4 ملرد ادامنان اسىپ تۇسكەن. ال 2012 جىلى ساندىق مەديانىڭ ۇلەس سالماعى 80 پايىزدان اسىپ ءتۇسۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار. سەبەبى گازەتتەردىڭ ينتەراكتيۆتى، ءموبيلدى نۇسقالارىنا جازىلۋ ءۇردىسى كەڭ ەتەك جايىپ كەلەدى. ماسەلەن، ايتۋلى جىلدار ارالىعىندا ءموبيلدى جازىلۋشىلار اۋديتورياسى 945 ميلليوننان 2،7 ميلليارد ادامعا دەيىن وسكەن.
قازاقستاندا گازەت تاراتۋ ىسىنە كەلسەك، قانشالىقتى قيىن جاعدايدىڭ قالىپتاسقانىن وكىنىشپەن مويىندايمىز. استانا مەن الماتى قالالارىندا شىعاتىن رەسپۋبليكالىق ءىرى باسىلىمدار ايماقتارعا تارايمىن دەگەنشە، بىرنەشە كۇن وتەدى. ماسەلەن، ورتالىق قالالاردا اپتا باسىندا شىققان كەز كەلگەن قازاقشا گازەت قىزىلوردا نەمەسە باتىس وڭىرىنە جەتەم دەگەنشە، اپتانىڭ سوڭى تاياپ قالادى. وسىلايشا وقىرمانعا جاڭا ەمەس، «كونە گازەت» جەتەدى. ەڭ قورقىنىشتىسى، وتاندىق باسىلىمداردىڭ سايتتارى دا سىن كوتەرمەيدى. وقىلۋعا ىڭعايسىز. كوز تارتپايدى. ال ينتەرنەتتى رەتتەيتىن زاڭ تالاپتارىنا سايكەس، پىكىر قالدىرۋ ءۇشىن تىركەلۋ قاجەت.
ايماقتى ايتپاعاننىڭ وزىندە استانا قالاسىنىڭ ءىرى ساۋدا ورتالىقتارى، ءتىپتى بازارلارى، دۇڭگىرشەكتەرى قازاقشا باسىلىمداردىڭ سان الۋاندىلىعىمەن قۋانتا المايدى. وبالىنا نە كەرەك، ەلىمىزدە رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق دەڭگەيدەگى گازەت-جۋرنالدار بارشىلىق. سايتتارىنىڭ ساپاسىنان گورى، قاعاز نۇسقاسىنداعى تارالىمى اجەپتاۋىر. ءبىراق سونىڭ وزىندە بارلىق ساۋدا ورتالىقتارى مەن بازارلار رەسەيلىك گازەتتەرگە تولىپ تۇر، اراسىنان بىرەنساران وتكەن اپتانىڭ، كەيدە وتكەن ايدىڭ قازاقشا گازەتىن تابۋىڭ ابدەن ىقتيمال. وتاندىق بلوگشىلار دا بۇعان الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىرىپ، قازاقشا گازەتتەردىڭ ءوز سايتتارىن جاقسارتۋعا كوپ ءمان بەرۋ قاجەتتىگىن ايتادى. سەبەبى كەيدە قازاق گازەتتەرى ىسىراپپەن دە شىعارىلادى، سونىڭ وزىندە وقىرماننىڭ قولىنا جەتە بەرمەيدى. بۇل ارادا قازاق گازەتتەرى جاڭا مەديا دامۋىمەن بىرگە العا اياق باسپاسا، جاڭا زامان تالاپتارىنا يكەمدەلمەسە، ونلاين، ينتەراكتيۆتى رەجيمگە كوشپەسە، ءوز بولاشاعىنا سەنىممەن قاراي المايدى. سوندىقتان باتىس تاجىريبەسىنەن ۇلگى الىپ، ونلاين رەجيمىندە باسىلىمنىڭ سايتتىق نۇسقاسىن دا، گازەتتىك نۇسقاسىن دا وقىرمانعا ۇسىنا ءبىلۋ قاجەت-اق. سونداي-اق گازەت جاڭالىقتارىن قالتا تەلەفوندارىنا حابارلاما قىزمەتى ارقىلى ءاپ ساتتە جەتكىزىپ تۇرسا، نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە؟
ءقازىر بالالاردى عالامتور تاربيەلەپ جاتىر. وندا قازاقى دۇنيەلەردەن گورى شەتەلدىك ءونىم باسىم. ۇرپاق سودان ءتالىم الۋدا. بلوگوسفەرا جابايى تۇردە دامىپ كەلەدى. فەيسبۋكتە جازعاننىڭ ءبارىن بلوگەرلەر دەپ قابىلدايمىز. 90 - جىلدارى ەلىمىزدە ساۋدا سالاسى جابايى تۇردە جۇمىس جاساپ، 2000 جىلدارى وركەنيەتكە يكەمدەلە باستاعان ەدى. بلوگەرلەر جۇمىسى دا ءقازىر ءدال وسى جولمەن كەلە جاتىر.
جاسانعالييەۆا قالامقاس بيسەنعالي قىزى
You Might Also Like
-
قازاق ادەبيەتتانۋىندا سوڭعى جىلدارى ارنايى تاقىرىپقا اينالىپ، ءجيى-جيى ادەبي پىكىرتالاس تۋدىرىپ جۇرگەن قازىرگى پروزاداعى قالامگەر قىزدار قولتاڭباسى قايتا قۇرۋ كەزەڭىمەن بىرگە كەلگەن جاڭا كوركەمدىك ك...
-
پەرىشتەلەر اللا تاعالانىڭ جاراتقان قۇلدارى، ءارقايسىسى ءاربىر كىزمەتتە. ولار كۇنا قىلمايدى. ولاردىڭ دا ابزال جاقسىلارى، پايعامبارلارى بار. جابىرەيىل، ىسراپىل، ازىرەيىل، مىكايىل دەگەندەر پەرىشتەلەر ال...
