InfoHub Logo

قازاق ادەبيەتتانۋىندا سوڭعى جىلدارى ارنايى تاقىرىپقا اينالىپ، ءجيى-جيى ادەبي پىكىرتالاس تۋدىرىپ جۇرگەن قازىرگى پروزاداعى قالامگەر قىزدار قولتاڭباسى قايتا قۇرۋ كەزەڭىمەن بىرگە كەلگەن جاڭا كوركەمدىك كەڭىستىك پەن ۋاقىتتىڭ لەبىن تانىتادى. بۇرىندارى دا ءومىردىڭ قۇندىلىقتارىنا قاتتى كوڭىل بولەتىن قىزدار پروزاسى بۇگىندە ماحاببات، وتباسى، ۇلت پەن ۇرپاق قامى، اكە مەن بالا، ەر مەن ايەل، انا مەن بالا، قىز بەن جىگىت ت.ب. سىندى ءداستۇرلى تاقىرىپتاردان بيىكتەپ، ولاردىڭ ءمانىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان تەرەڭدەتىپ، فيلوسوفيالىق مازمۇنىن ارتتىرىپ، كەيىپكەرلەرىنىڭ ىشكى جان الەمىنە، ساناداعى ساپالىق وزگەرىستەرگە وزگەشە ءوڭ بەرۋگە اۋەس. قازىرگى ادەبي كەڭىستىكتە كورىنىپ جۇرگەن سان الۋان باعىت پەن تاقىرىپ توڭىرەگىندە تالپىنىس جاساپ جۇرگەن جاس پروزاشىلار كادىمگى ءداستۇرلى كوركەم پروزادان گورى ميستيكالىق سارىنداعى تۋىندىلارىمەن وقىرماندارىن باۋراۋعا بەيىمدەلىپتى.

ءدال قازىرگى رۋحاني قۇندىلىقتار ءقادىرى قۇلدىراعان زامان بەينەسىن بەرەرلىك قاتىگەزدىكتى وسىنداي ءافسانالىق سيپاتتاعى مورال كودەكستەرى، ويلى دۇنيەگە وپاسىزدىق تانىتقاندارعا وي سالارلىق وقشاۋ وقيعالى، وعاشتاۋ ويلاۋ جۇيەلەرى، جاڭاشا جازۋ ستيلدەرى بۇگىنگى كوركەمدىك تانىمداعى وزگەشە ورنەكتى، تىڭ تالپىنىستاردى تانىتادى. قازىرگى پروزادان ءبىز كوبىنە وزىنە دە ومىرىنە دە، قوعامعا دا كوڭىلى تولمايتىن وزدەرىن الەۋمەتتىك ورتادان شەتتەتىلگەن، كەرەكسىز دۇنيەدەي سەزىنەتىن كەيىپكەرلەرگە كەز بولاسىز. ولاردىڭ سوراقى ساندىراققا تولى، قاۋىپ-قاتەرگە تولى تاعدىرلارى اۆتورلارىنىڭ بۇگىنگى ومىرگە دەگەن كوزقاراستارىن تانىتادى. ۇرەي مەن ۇمىتسىزدىككە تولى تىرشىلىك، ونداعى ادامزات تاعدىرى ءوزىنىڭ رۋحاني دا تابيعي دا قۇندى قاسيەتتەرىنەن ايىرىلۋ الدىندا ەكەندىگىن ەسكەرتەتىندەي. تاپتىق يدەولوگيادان، نە جاقسى، نە جامان بولىپ ءبىر جاقتى بەينەلەنەتىن بۇگىنگى پروزادا قاھارماندىق قاسيەت دەگەن قالمادى. يدەال دەگەن جوق. قاھارمانسىز كەيىپكەرلەردىڭ رومانداعى كورىنىسى جالپى قازىرگى قوعامعا ءتان جالپى كورىنىستى ورنەكتەيدى. وسى رەتتە ۇلى جازۋشى ل.ن.تولستويدىڭ: «كوركەم ونەر دەگەنىمىز سۋرەتكەردىڭ ءوز جانىنا تەرەڭ ءۇڭىلۋ ارقىلى كوپكە ورتاق قۇپيا سىرلاردى اشىپ، كورسەتىپ بەرەتىن ميكروسكوپ سياقتى» دەگەن ءسوزىن ەسكە الساق، قازىرگى قازاق پروزاسىنىڭ كوركەمدىك مىندەتى دە بۇگىنگى بولمىستى، ءومىر قۇبىلىستارىن جۇرت جۇرەگىن جاۋلاپ، ساناسىن ۋلاپ جاتقان اقپاراتتار اعىنى اراسىنان ميكروسكوپپەن تالماي زەرتتەپ، زەردەلەپ، سونى حالىققا تانىتۋ بولىپ تابىلادى (و ليتەراتۋرە.م.،1955،ستر.310).

اتالعان قالامگەرلەر دە، ادەبيەت الەمىندە جۇرگەن وزگەلەر دە ءوز زامانىنىڭ رۋحاني قاجەتىنە ساي ىقشام جازىلعان، تەز قابىلدانىپ، جەدەل وقىلاتىن از كولەمدى شاعىن جانرداعى پسيحولوگيالىق ماتىندەردى جازۋعا ءماجبۇر. كوركەم ونەردىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىعىنان گورى بۇگىنگى ءومىر ىرعاعىنا كوشكەن، كوڭىل كوتەرۋگە بەيىمدەلگەن، بارلىق جاستاعى وقىرمانعا باعىشتالعان كوپشىلىك ادەبيەتتىڭ — دەتەكتيۆ، تريللەر، مەلودراما، فانتاستيكا، بەستسەللەر ت.ب. سىندى جانرلىق تۇرلەرىنىڭ داۋرەنى دە بۇگىنگى ءداۋىر. جازىلۋ مانەرى جاعىنان ءتۇرلى ىزدەنىستەرگە تولى كوركەمدىك تانىمداعى ءتامسىل-تولعانىستار، ەسسە-سۋرەتتەر بۇگىنگىنىڭ بولمىس بەينەسىن بەدەرلەيدى.

مادينا وماروۆانىڭ جارتى بەتتەن اسپايتىن ەسسە-ەتيۋدتارى، ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا قالىپتاسقان تەوريالىق قاعيداعا قيسىنى كەلىڭكىرەمەيتىن اڭگىمەلەرى (ەگەر سوعان كەلسە) ەنگەن. شاعىن ماتىندەردەگى اۆتور ماقسات تۇتقان يدەيا ەكى اۋىز سوزبەن شەشىلىپ جاتادى. قالامگەردىڭ تەك وزىنە ءتان جازۋ ورنەگى، بەينەلەۋ داعدىسى ونىڭ دۇنيەنى تانۋداعى توسىن تانىمىن تانىتادى. ءومىردىڭ وزىنەن ويىپ العان ءبىر عانا ساتتىك سۋرەتتەر كەيىپكەر تاعدىرىنداعى ۇزاق جىلعى شەردىڭ شەشۋشى ساتىندەي سەزىلەدى. «اقشا ىزدەگەن بالا» دەگەن اڭگىمەسىندە اتى جوق اعاسى مەن جەڭگەسى، اتى اتالمايتىن اناسى، ءوزىنىڭ دە ەسىمى بەلگىسىز كەيىپكەر بالانىڭ تاعدىرى ءبىر عانا جيىرما تەڭگە ىزدەۋ اياسىندا باياندالىپ، بۇتكىل ءبىر اۋلەتتىڭ تاعدىرى، بۇگىنگى اۋىلداعى انا مەن قالاداعى بالا وتباسىندا كەزدەسەتىن كادىمگى كوپشىلىككە ايان تاعدىرلار، تىرشىلىكتەر ءسوز بولادى. بۇگىنگى ءومىردىڭ ەش جاساندىلىعى جوق شىندىعى، شىنايى ءومىرى وسى ازعانتاي ابزاستارعا سىيىپ كەتكەن. «قىسقالىق تالانتتىلىقتىڭ بەلگىسى» دەگەن ا.پ. چەحوۆتىڭ اتاقتى ءسوزىن ەسكە الساق، شىنىندا دا ءبىر پوۆەستكە جۇك بولارلىق سيۋجەتتىڭ ءسولىن سىعىمداپ بىرەر سوزبەن قايىرۋ ءارى وتە دالدىكپەن، كاسىبي شەبەرلىكپەن بەرىلۋى قۋانتارلىق. بۇگىنگى ۋاقىتى جوق، ىنتاسى جوق وقىرمانداردىڭ تالابى مەن زامان زارۋلىگىنە ساي ىقشام دا قىسقا جازۋدىڭ جەتىك جولىن تاپقان قالامگەردىڭ دارالىعىن تانىتار ءتاسىلى قۇرعاق بايانداپ وتىرىپ-اق جانىڭدى جاۋراتار اۋىر جاعدايدى، سۇيەك سىرقىراتار سەزىمدى سىيلايدى. مادينا ءداستۇرلى ۇلتتىق ويلاۋ، جازۋ ماشىعىنان مۇلدەم اجىراپ كەتپەسە دە، بۇگىنگى ءداۋىر مەن ادامنىڭ تىنىسىن، تىرشىلىگىن، تابيعاتىن تانىتارلىق تاپتاۋرىن ەمەس وزىندىك ءتىلدى، ءورىستى، ءتاسىلدى تاۋىپ العان. تيتتەي تۋىندىمەن دە تالاي تاريحي وقيعالاردى ويعا الىپ، تالاي تاعدىرلار تاۋقىمەتىن تۇسپالداپ، تاستاي ءتۇيىن جاساپ، تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ اڭگىمە شەرتۋگە بولادى ەكەن.

حح عاسىر باسىندا جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ ت.ب. سىندى سۋرەتكەرلەردىڭ كوركەم پروزالارى شاعىن بولسا دا شىمىر ويلى، شىرىندى سويلەمدەرىمەن ەرەكشەلەنسە، قازىرگى قالامگەرلەردە دە قىسقالىقپەن قۇنارلى وي ايتۋعا، شاعىن ماتىنگە بۇكىل ءبىر كولەمدى تۋىندىنىڭ ماعىناسىن سىيدىرۋعا، ادام جانىنىڭ ارپالىسىن اشۋعا ت.ب. دەگەن تالپىنىستار جەتەرلىك. ونى ءار قالامگەر ومىرمەن بىرگە وزگەرىپ جاتاتىن دۇنيەتانۋ تۇيسىگى مەن كاسىبي شەبەرلىك مۇمكىندىكتەرى ارقىلى ايشىقتاپ كەلەدى. جانە ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ كوركەمدىك الەمىنە ميستيكالىق سيپات ءتان. قازىرگى زامان پروزاسىندا تەز قۇبىلعاش ادام جانىنىڭ ىشكى الەمى ەپيكالىق تۇرعىدا كەڭ تىنىسپەن باياندالماسا دا وقيعا تۇسىنىكتى، ويلى.

م.وماروۆانى قىزىقتىرعان ءوز ورەسىندەگى ونەر، قيال الەمى، ءوز تانىمى مەن ءومىردى تانۋىنداعى، قابىلداۋىنداعى وزگەرىستەر مەن دۇنيەنى باقىلاۋىنداعى توسىن تاسىلدەرى تاڭبا بەرەدى. ونىڭ ازعانا جولدان تۇراتىن تۋىندىلارى بۇگىنگى زاماننىڭ تالابى. بۇل بۇگىنگى ويلاۋ فورماسىنىڭ، كوركەمدىك-ەستەتيكالىق تالعامنىڭ بۇتىندەي وزگەرگەنىنىڭ كۋاسى. جاستاردىڭ ءوز ءۇنىن شىعارىپ، ءوز ورنەگىن تانىتۋى دا ءوز زامانىنىڭ تالابىنا ساي زاڭدى دا. ويتكەنى، ءار ءداۋىر ءوزىنىڭ تاڭباسىن تاريحتا وشپەستەي ەتىپ قالدىرارى حاق. ال، ونى قاي قالامگەر قالاي قابىلداپ، قانداي ىزدەنىس، فورما مەن مازمۇن، ءتۇر مەن ءادىس ارقىلى ايقىنداپ، بەينەلەيدى، ول ءوزىنىڭ جەكە كاسىبي شەبەرلىگى مەن شىعارماشىلىق تابىسىنا بايلانىستى. قازىرگى قالامگەرلەردىڭ وسى جولداعى ىزدەنىستەرى مەن جاڭاشىلدىقتارى جۇرتشىلىقتى جاقسىلىققا جۇگىندىرىپ، ۇزدىكتەن ۇمىتتەندىرەدى. قالاي بولعاندا جاستاردىڭ تالپىنىسى مەن تابىستارىنا اق نيەتتىلىكپەن قولداۋ بىلدىرگەن وڭ.

جالپى قازىرگى قازاق پروزاسىندا وزىندىك تىلدىك، ستيلدىك، كوركەمدىك، جانرلىق وزگەشەلىكتەرىمەن وزىندىك ورنەك تانىتىپ، تانىلعان جازۋشى مادينا وماروۆانىڭ بۇل تۋىندىسى شىنىندا دا تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەلگەن كوركەم ويدىڭ جاڭاشىل شىعارمالار شوعىرىنان تابىلارى ءسوزسىز.

مادينادا اڭگىمەشىنىڭ ينتريگاسىنا قۇرىلعان ميكروسيۋجەتتەر ءجيى كەزدەسەدى.

م.اۋەزوۆتىڭ: «...ادامزاتتىڭ كوپ عاسىرلى مادەنيەتى بىزگە قالدىرىلعان مۇرا دا ءوز ءداۋىرىڭ تۋرالى جاۋاپتى، تەرەڭ ويلان دەيدى. ال ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز انىق كۇتكەن ءقادىرلى زامانداسىمىزدىڭ ءوزى دە ءوزىنىڭ ءداۋىرىن بارلىق قايشىلىقتارىمەن، بار كەڭ كولەمىندە دانالىقپەن قامتىپ تاني بىلەتىن ادام... قاي جەردە، كىم بولىپ، نە كاسىپپەن اينالىسپاسا دا، ونىڭ جۇمىسى بولمايتىن ماسەلە جوق. سەبەبى ونىڭ يىعىنا ارتىلعان جاۋاپتىلىق كۇشى. ول — تاريح ارناسىندا، سول تاريحتىڭ تىزبەگىنە ءوزى دە كىرەتىن جان. مىنە، ادەبيەتتىك شىعارمانىڭ ەڭ قاسيەتتى مىندەتى-دال وسىنداي ادامنىڭ جۇرەگىن، جانىن، جالىندى ويىن كەڭ دە تەرەڭ كۇيدە اشىپ بەرە بىلۋدە» دەگەنىندەي، ءمادينانىڭ كەيىپكەرلەرى دە ءوز زامانىنىڭ بارلىق قايشىلىقتارىن تانيتىن، ءوزىنىڭ كەلەشەگى مەن ۇلتىنىڭ تاعدىرىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق جاندار («ۋاقىت جانە ادەبيەت».ا. 1962. 410ب). سوندىقتان دا ولار جان-جاعىنداعى قۇبىلىستارعا سەلقوس قاراي المايدى.

م.وماروۆانىڭ بۇل كىتابىندا پەسالار ورىن العان. كوركەم شىعارمالارى قانداي شىپ-شىمىر، شاعىن كولەمدى بولسا دراماتۋرگيالىق تۋىندىلارى دا ءوزىنىڭ قىسقالىعىمەن نازار اۋدارتادى. «كونياك قوسىلعان كوفە» اتتى ەكى اكتىلى دراماسى شامەن اتتى 25-30 جاستاعى ايەل مەن 35-40 جاستاعى باتىر ەسىمدى جىگىت اعاسىنىڭ اراسىنداعى ماحابباتقا قۇرىلعان. 1-اكتىدە جالعىز ۇلىنىڭ ۇيلەنگەلى جۇرگەن قىزى شامەندى اتا-اناسىنا تانىستىرۋ ءراسىمى سۋرەتتەلەدى. مۇنداعى كەيۋانانىڭ ءسوزى شىعارمانىڭ ءتۇپ قازىعىن، نەگىزگى يدەياسىن اشادى: «ءاي، بالام-اي، قازاق «اياعىن كور، اسىن ءىش. شەشەسىن كور، قىزىن ال» دەپ بەكەر ايتتى دەيسىڭ بە. تەكتى جەردىڭ ادامى -وقىماسا دا، شوقىماسا دا باسقاشا بولادى. قوڭىز تەرىپ جانىن باعىپ جۇرسە دە باسقاشا بولادى» وسى سوزدە تەرەڭ ماعىنا، ءوشىپ بارا جاتقان ۇلتتىق تانىم مەن قاسيەت بار. تۋىندىنىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان وي تىرەك تە وسىندا جاتىر.

بۇل كەيىپكەر-كەيۋانانىڭ عانا ەمەس بۇگىنگى بۇكىل ۇلتتىڭ كوكسەگەنى، ارمانى. بابالارى قول باستاعان باتىر، ارعى اتالارى ءسوز باستاعان شەشەن، اۋزى دۋالى بي بولعان قازاق ءقازىر سول قۇندىلىقتارىنان ايىرىلىپ بارادى دەگەن جان ايعايى تۇسپالدانىپ بەرىلگەن. ۇلدارىمىز اتا-انالارىنىڭ، كەيۋانا اجەلەرىنىڭ اسىل سوزدەرىنە، كەمەڭگەر كەڭەستەرىنە قۇلاق اسپاۋى سالدارىنان ۇرپاعىمىز ازىپ، قىزدارىمىز قىلىقتارىنان ايىرىلىپ، جاتقانى وزەك ورتەر وكىنىشتەر. الايدا، كەشەگى اتا-بابا ءداستۇرىن تارك ەتكەن عالىمسىماق اكەنىڭ: «باتىردىڭ قانداي قىزعا، قاشان ۇيلەنەتىنىندە تۇرعان ەش ماعىنا، ءمان جوق. سوندىقتان، اپا، سەن بەكەر ۋايىمدايسىڭ» دەۋى، وعان بالاسىنىڭ: «راحمەت، اكە» دەپ قولداۋى ءبىزدىڭ تەكتىلىگىمىزدىڭ قۇرىپ بارا جاتقانىنان سىر بەرەدى. ۇلتتى وسىنداي وراشولاق، ازعىن ويلار ويران ەتەرىن اۆتور وسى وتباسىنداعى قايعى-قاسىرەت ارقىلى ايشىقتايدى. 1-اكتىدەگى ءبىر وتباسىندا وتكەن وقيعا، ءبىر داستارحان باسىنداعى ديالوگتاردا درامانىڭ ءدامىن دامىتاتىن كوركەمدىك دالەلدەۋ، قىستىرما ەپيزودتار بارشىلىق. شىعارما ماتىنىنە كورىك سىيلايتىن مۇنداي كوركەمدىك كومپونەنتتەر كاسىبي شەبەرلىك دەڭگەيىندە قولدانىلعان. ۇيلەنگەن دەيىنگى ءومىرى بەينەلەنگەن 2-كورىنىستەگى ەكى جاستىڭ اراسىنداعى اڭگىمە كوپ ازعىندىقتىڭ استارىن اشادى. اۆتور اكەسىز جەتىم قىزدىڭ جەتى اتاسى تۇگىلى ءوز ومىرىنەن دە حابارى جوقتىعىن بىلە تۇر، ءمان بەرمەۋى جىگىتتىڭ «كەڭ پەيىلدىگى» ەمەس، كەمىستىگى ەكەندىگىن ەسكەرتەدى، اۆتور. ءوزىنىڭ وقىماعاندىعىن، دۇكەندە ساتۋشى ەكەندىگىن، كۇيەۋدە بولعاندىعىن، ونىڭ جۇرەك تالماسىمەن قايتىس بولعاندىعىن (ونى ەرەكشە سالماق سالا كۇدىكتى پاۋزامەن ايتۋى ايتىلماي جاتقان كوپ سىردى اڭعارتقانداي گ.پ.)، شەشەسى ەكەۋىنىڭ قانداي قيىندىقپەن ءومىر سۇرگەنى سەكىلدى ءمۇلايىم سوزدەر ارقىلى جىگىت سەزىمىن ارباپ، مۇساپىرلىكپەن وزىنە جاناشىرلىق تىلەگەن شامەننىڭ شىن بەت پەردەسى ۇيلەنگەننەن كەيىن اشىلىپ، شەشەسىنىڭ جەتىم بالالار ۇيدە تاربيەلەنگەنىن، ءوزىنىڭ اكەسىنىڭ كىم ەكەندىگىنەن حابارسىز، تەكسىز ەكەندىگىن، اناسىنىڭ جەڭىل ءجۇرىستى ەكەندىگىن، ءوزىنىڭ دە ودان قۇر الاقان ەمەستىگىن، كۇيەۋىنىڭ جۇرەك تالماسىمەن قايتۋىنىڭ قۇپياسىنىڭ اشىلۋى، باتىردى ءوز قىزى ايگەرىمنەن قىزعانىپ، القاش شەشەسىنە اپارىپ تاستاۋى ت.ب. سەكىلدى سوراقى ارەكەتتەرى ونىڭ پسيحيكالىق سىرقاتىنان سىر بەرەدى. ونىڭ بۇگىنگى تەلەديداردى تۇساپ العان ۇرەيلى كينولارداعى مانياك كەيىپكەردەن ەش ايىرماسى جوقتاي. ءسوزى دە تىرلىگى دە ادام شوشىتارلىقتاي. ال، باتىردىڭ تاعدىرى دا بۇگىنگى ومىرگە ءتان قوعامداعى قاسىرەتتىڭ ءبىرى. اكە-شەشەسى جاقسى قىزمەتتە بولىپ، ءۇي بەتىن كورمەۋى، بالالارىنا ءبىلىم بەردى، جاقسى قىزمەتكە قويدى. نە ىشەم، نە كيەم دەمەدى. ءبىراق بالا باتىر وزىنە تيەسىلى تابيعي تىلەگىن زاڭدى قۇقىعىن كورە المادى. ول بالا بولىپ نە انانىڭ، نە اكەنىڭ مەيىرىمىن، قاراپايىم، ادامي قۇلاي سۇيۋىنە، تازا سەزىمىنە، ادال ماحابباتىنا يە بولا المادى. بالا بولىپ انا قۇشاعىندا جاتپادى، ءسابي بولىپ اكە موينىنا مىنبەدى. ءبىر وتباسىنىڭ ەتجاقىن ادامدارىنداي، باۋىر ەتى بالاسىنداي ءبىر-بىرىن باۋىرعا تارتىپ شۇيىركەلەسىپ، شاتتىققا بولەنبەپتى. ولاردىڭ ورنىنا: «...كۇتۋشى قىزدار كەلەدى، تاماقتى بوتەن بىرەۋ جاسايدى، تاعى بىرەۋى كەلىپ كىرىمىزدى جۋادى. انانىڭ جىلى الاقانىن سەزىنگەن كەزىم، انا الديىنە ماۋجىراپ ۇيىقتاعان كەزىم ەسىمدە جوق. قارىنداستارىم دا سولاي، جابايى مىسىقشا ءوستى. بالكىم، سوندىقتان دا شىعار... سەنبى-جەكسەنبىدە بىزگە قوناق كەلەدى نەمەسە ولار قوناققا كەتەدى» 70 جىل بويى مەملەكەتتىڭ جۇمىسى دەپ ءۇي بەتىن كورمەي، قىزمەتتىڭ قىزىعىن قۋعان قالالىق شەنەۋنىكتەردىڭ تاعدىرى، سونىڭ جەمىسى. قانشا بارشىلىقتا بولسا دا اتا-انانىڭ مەيىرىمىنسىز قالعان بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تاعدىرى جەتىمدەر ۇيىندە وسكەن جەڭىل ءجۇرىستى قىزدىڭ تاعدىرىنان دا كەم ءتۇسىپ جاتۋى قانشالىقتى قانىق بوياۋمەن، نانىمدىلىقپەن بەينەلەنگەنى تانتىلىك تانىتادى. ومىردەگى كوپ كورىنىستەردىڭ ىشىنەن ءدامدى دەتالدى ءدال تاۋىپ جازادى جازۋشى. درامانىڭ شەشۋشى ءساتىن ايقىندايتىن بۇل اكتىدە تارتىس، ينتريگا، كولليزيا، قيمىل قاقتىعىستارى مەن پىكىر قايشىلىقتارى ورىندى ورىن العان. شاعىن جانرداعى شوقتىعى بيىك شىعارما بۇكىل ءبىر كەزەڭدەگى تۇتاس قازاق ءومىرىنىڭ وكىنىشتى ساتتەرىنەن سىر بەرەدى. كىشكەنتايىنان قام-كوڭىل بولىپ وسكەن بالانىڭ اتا-اناسىنا دەگەن وكپەسى ومىرلىك وكىنىشكە اينالىپ، وشپەندىلىككە ۇلاسۋى دا قازىرگى وتكىر ماسەلەنىڭ ءبىرى. وسىنداي وپىنارلىق ءارى ويلانارلىق وقيعالاردى ايتا وتىرىپ، وقۋشىسىنا وي سالۋى ءسوز جوق جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىن تانىتسا كەرەك.

ونى باتىردىڭ سوزىمەن بەرەدى: «سوندىقتان، شامەن...مەن جاڭا ايتتىم عوي، سەنىڭ باتەس ەكەۋىڭنىڭ اراڭداعى اڭگىمەنى ەستىپ، قىزىقتىم، ءىشىم كۇيىپ، جىلادىم دەپ. مەن سەندەردىڭ ارالارىڭداعى جاقىندىقتى سەزدىم. ەكەۋىڭنىڭ كۇلكىلەرىڭ، سەنىڭ ونى قۇشاقتاعانىڭ...سونداعى ايتىپ وتىرعاندارىڭ — اناڭنىڭ كوڭىلدەستەرى...مەنىڭ اكە-شەشەم ەستىسە، بەتتەرىن باسىپ، بەتتەرىن شىمشىلاپ باستارى اۋعان جاققا بەزىپ كەتەر ەدى. ال مەن جىلادىم. قىزعانىشتان جىلادىم. مەن دە اكە-شەشەمدى جاقسى كورەمىن عوي، شامەن. ءبىراق كەشىرە المايمىن. بىلمەيمىن. ىشىمدە، جۇرەگىمدە الدەبىر ىزا، وكپە بار. كەشە المايمىن.

شامەن: ساعان قاراعاندا، مەنىڭ بالالىعىم باقىتتى ەكەن. دۇنيە توڭكەرىلىپ تۇسكەن ءتارىزدى. ەندى تۇسىنىكتى نەگە مۇنداي بولعانىڭ...». مىنە، بۇگىنگى ءومىردىڭ ورنەكتەرى، قوعامنىڭ قاسىرەتى. اششى اقيقاتتار الەمى ءبىزدىڭ ىشكى جان دۇنيەمىزدەگى قىلمىستارىمىزدى اشكەرەلەيدى. تارازىنىڭ ەكى جاعىنداي ەكى توپتاعى تاعدىرلار تاۋقىمەتى بۇرىنعى بابالار قالىپتاستىرعان اجە ءالديىن، ەرتەگى ايتقان اتا تەبىرەنىستەرىن، بار ماحابباتى مەن مەيىرىمىن توگىپ جاساعان تاماقتارىمەن ءنار بەرگەن، تاربيە بەرگەن انالاردىڭ ايالى الاقاندارىن اڭساعان بالالاردىڭ باقىلاۋسىز قالۋ ماسەلەلەرى بۇكىل مەملەكەتتى، ۇلتتى تولعاندىرار تولعاقتى جايتتەر. وسىناۋ ولقىلىقتاردى اۆتور وقۋشىسىنا ءبىر وتباسىنا ەكى ءتۇرلى تاعدىردى ءتۇيىستىرىپ، ونىڭ سوڭىن ولىممەن اياقتاۋى دا قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان قازاقي تاربيەنى تۇسپالدايدى. تەكتىلىكتىڭ ءتۇپ-تامىرىنان ايىرىلىپ بارا جاتقانىن جان ايعايىمەن بەرەدى.

كوركەم شىعارمالارىن كوبىندە ميكروسيۋجەتكە قۇراتىن جازۋشى بۇگىنگى ءداۋىردىڭ دەرتىنە اينالعان اتا-انا مەن بالا اراسىنداعى ادالدىق، تازا ماحاببات، مەيىرىمدىلىك، قاراپايىم ءارى شىنايى قارىم-قاتىناس ماسەلەسىنە كەڭىرەك كەڭىستىك پەن ۋاقىت بەرىپتى. دراماداعى ديناميكالىق موتيۆتەر وقيعالاردىڭ دامۋ بارىسىنا بەلسەندى قىزمەت كورسەتىپ شارىقتاۋ شەگى مەن شەشىمىن دۇرىس تابۋعا دانەكەر بولا بىلگەن.

«ءقادىر ءتۇنى» اتتى ءبىر اكتىلى پەسادا ءقادىر ءتۇنى ويدا جوقتا ۇيگە ەنگەن قايىرشى شال مەن پاتەرشى قىزدىڭ تاعدىرى اڭگىمەلەنەدى. قايىرشى شالدان قورىقپاي قىزمەت ەتۋى ءالى دە بولسا يماندىلىقتان كەتە قويماعان قىزدىڭ تاعدىرى دا قىل ۇستىندە تۇرعاندىعىن تۇسپالدايدى. ولاردىڭ ۇستىنە كەنەتتەن كەلگەن قۇدايى قوناق تا ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگىمەن ەلەڭ ەتكىزەدى، وقۋشىسىن. وتباسىلى ەركەبايدان اياعى اۋىر بولىپ ەندى ودان الاستاۋدى ويلاپ وتىرعان كۇنى جانە قىدىر ءتۇنى كەلگەن كەلىنشەكتىڭ: «سەنى ول دا قالاپ وتىر. ايتپەسە ايتپاس ەدى. اسىعىس، اعات ارەكەت جاساما. ءومىر-تاڭعاجايىپ، ءومىر — سىيلىق. اللا قالاپ الماسا، ءوز قولىڭمەن قىلمىس جاساما. ماعان جاۋابىن بەر» دەۋى، قىزدىڭ ونى «اپكەتاي» دەۋ، الگى قايىرشى شالدى قىدىر عوي دەۋى تىلەگىن بەرگەن كۇننىڭ شىنىندا دا ءقادىر ءتۇنى ەكەندىگىن جانە گ.موپاسساننىڭ «ءومىر» اتتى شىعارماسىنداعىداي ءومىر قانشالىقتى ازاپتى بولسا دا تاڭعاجايىپ قۇدىرەت دەگەن دانالىقتى دالەلدەيدى، بۇل دراما. وسى جاسامپاز اۋەز بۇكىل جيناق بويىندا وقىرمانىن ادەمى الديلەيدى...

گۇلزيا ءپىرالى

فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

---