اقتاستاعى احيكو
(ساحنالىق نۇسقا)
ءۇش ەپيزودتى دراما
قاتىسۋشىلار:
احيكو تەسۋرو
احيكونىڭ بالا كەزى
احيكونىڭ اكەسى
احيكونىڭ اناسى
احمەت - اقىن
اقتاماق – ەل اناسى
كاتيا – نەمىس قىزى
اقايدىڭ قاسەنى - ابىز قاريا
سەيفوللا وسپانوۆ - ساكەن سەيفۋلليننىڭ اكەسى
ءسادۋاقاس جالماقىنوۆ - جانايدار ءسادۋاقاسوۆتىڭ اكەسى
ستەپان
ەرتەگىشى
كارتاشى
1-جەندەت
2-جەندەت
1-تەرگەۋشى
2-تەرگەۋشى
كۇزەتشى
تۇتقىن ايەل
تۇتقىن ءانشى جىگىت
پوشتاشى
كوپشىلىك ساحنادا: تۇتقىندار، حالىق
ءبىرىنشى ەپيزود
ءبىرىنشى كورىنىس
اكيكو. سوۆەت اسكەرى جاپوندىقتاردى ساحالين ارالىنان تىقسىرا قۋىپ، جاپونياعا جونەلتكەندە، مەن اكە-شەشەم، باۋىرلارىمنان اداسىپ، جاعالاۋدا جالعىز قالدىم. اكەمدى، انامدى كۇتتىم. كۇندە جاعالاۋعا كەلىپ، كوكجيەككە تەلمىرەمىن. اكەم بالىقشى بولعان. قايىعىنىڭ سۇلباسى ءالى كوز الدىمدا. مەنى ىزدەپ كەرى كەلە جاتقانداي. انە-مىنە قارا تولقىندى قاق جارىپ، جۇيتكىپ جەتەتىندەي. بالا قيالىم سان-ساققا جۇگىرىپ دەگىبىرىمدى الادى. «اكە! اناشىم!» (جاڭعىرىق)
ساحاليندە كۇن سۋىق. اسكەريلەردەن قالعان كۇرتەشەنى تاۋىپ كيىپ، جاعالاۋدا تەنتىرەپ جۇرگەنىمدە سوۆەت اسكەرلەرى ۇستاپ الىپ، اباقتىعا قامادى. بىردەن «جاپون تىڭشىسىسىسىڭ» دەدى. مەن ولاي ەمەس ەكەنىن تۇسىندىرۋگە تىرىستىم. ءبىراق كوپ ۇزاماي شىندىقتى ايتقاننان گورى جاپون تىڭشىسى بولعاننىڭ اناعۇرلىم ءقاۋىپسىز ەكەنىن ۇقتىم. وسىلاي تەرگەۋشىلەرگە قارسىلاسقاندى توقتاتتىم. مويىندادىم. ولار ماعان قالىڭ پاپكا اشىپ، بۋما-بۋما قاعاز ارنادى. مەن بارىمەن كەلىستىم... كارلاگقا تۇسكەندە ون بەس جاستا ەدىم. تاجال ماشينا جاڭا تۋعان سابيدەن باستاپ، ەڭكەيگەن، مۇگەدەك كەمپىر-شالعا دەيىن شىمىرىكپەي جۇتاتىن. قارلاگتىڭ قاپاسىندا 22 مىڭ جاپون وتىردى، ەڭبەك ەتتى، ءومىر ءۇشىن كۇرەستى. سولاردىڭ ءبىرى مەن ەدىم.
تەرگەۋ بولمەسى. ەكى جەندەت احيكودان جاۋاپ الىپ جاتىر.
احيكو. مەن احيكو تەسۋرو 1930 جىلى حونتو پورتىندا دۇنيەگە كەلدىم. اكەم جەرگىلىكتى بالىق زاۋىتىنىڭ ديرەكتورى. ون ءتورت جاسىمدا حونتوداعى يمپەراتورلىق اسكەري ۋچيليششەگە ءتۇستىم. ءبىراق ساباق الىپ ۇلگەرمەدىم، سوعىس باستالىپ كەتتى. ءبىزدى تاراتىپ جىبەردى.
1-جەندەت. سەن جاپون شپيونىسىڭ.
احيكو. مەن شپيون ەمەسپىن. سىزدەر مەنى بىرەۋمەن شاتاستىرىپ تۇرسىزدار.
2-جەندەت. سەن جاپون تىڭشىسىسىڭ.
1-جەندەت. نەگە ەلىڭە ورالمادىڭ؟
احيكو. جاپوندار ارالدان اسىعىس كوشىرىلدى. مەن سوڭعى كەمەدەن قالىپ قويدىم.
1-جەندەت. نە ءۇشىن تۇتقىندالدىڭ؟
احيكو. بىلمەيمىن.
1-جەندەت. قانداي جاعدايدا تۇتقىندالدىڭ؟
احيكو. سوۆەت اسكەرى كەلگەننەن كەيىن ۋچيليششە جابىلدى.
2-جەندەت. قانداي جاعدايدا تۇتقىنعا الىندىڭ دەيمىن. سونداي كۇناسىز بولساڭ، سول جەردەگى اسكەريلەر باسقا جاپوندارمەن قوسىپ سەنى نەگە جاپونياعا قايتارمادى؟ نەگە ءدال سەنى تاستاپ كەتتى؟
احيكو. مەنىڭ ۇستىمدە اسكەري ۋچيليششەنىڭ كادەت فورماسى بولدى. ولار مەنى اسكەري دەپ قابىلدادى.
1-جەندەت. ال سەن اسكەري ەمەس ەدىڭ...
احيكو. ال مەن كۋرسانت ەدىم.
2-جەندەت. تۇسىنىكتى. كەڭەس اسكەرى اقىماق بولعاندىقتان سەنى تۇتقىنعا الىپ، سەنىڭ تاماعىڭ مەن جولىڭا شىعىن شىعارىپ، مىندا، قاراعاندى لاگەرىنە توپاستىقتان جىبەردى عوي سوندا؟
احيكو. جوق، ارينە. تۇسىنبەۋشىلىك بولدى.
1-جەندەت. تۇسىنبەۋشىلىك؟ سەن - سامۋرايسىڭ با؟
احيكو. ءقازىر سامۋرايلار جوق قوي.
1-جەندەت. سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى ايتايىن با؟ سەن بار بولعانى، قارابايىر شپيون عاناسىڭ. شپيونسىڭ!
2-جەندەت. ايت، مەن شپيونمىن دە.
احيكو. جوق، شپيون ەمەسپىن.
احيكو. مەن شپيون ەمەسپىن.
2-جەندەت. بالكىم ساناڭ شاتاسىپ، جادىڭنان قاعىلىپ تۇرعان شىعارسىڭ. ءبىراق سەنىڭ جادىڭ مەن ساناڭ ازىرشە ءبىزدىڭ مۇمكىندىكتەن بەيحابار بولىپ ەركەلەپ تۇر. ساسپا. بارلىعى ورنىنا كەلەدى. سەنىڭ باباڭداي ادامداردىڭ اقىل-ەسىن ورنىنا ءتۇسىرىپ، مويىنداتقانبىز.
1-جەندەت. سوعىس تۇتقىندارىنىڭ باس باسقارماسىندا ءىسىڭ جاتىر. كىم بولساڭ دا بۇل جەردەن ەندى قايتىپ شىقپايسىڭ.
احيكو. قايداعى باسقارما؟ مەن شپيون ەمەسپىن.
2-جەندەت. ەسىڭدە مە، كەشە عانا الگى ءانشى جىگىت...
1-جەندەت. ەي، سورلى! جاپون ەكەنىڭدى مويىندايسىڭ با؟
ءانشى جىگىت. ەڭ بولماسا جاپون دەگەننىڭ كىم ەكەنىن ايتىڭدارشى. ءبىلىپ ولەيىن.
1-جەندەت. جالپى كونترريەۆوليۋسيونەرلەر جاعىندا سونداي قايتپاس، قايسار جىگىتتەردىڭ بار ەكەنىن ءبىز مويىنداۋىمىز كەرەك.
پاۋزا.
1-جەندەت. ونىڭ قايىسپايتىن جىگەرلى بولعانىن قايتەيىن، اتىلىپ كەتتى.
2-جەندەت. اتىلدى ما؟
1-جەندەت. مويىنداي سالىسىمەن اتىپ تاستادى عوي، ءاي-شايىنا قاراعان جوق.
2-جەندەت. ە، جارايدى. دۇرىس بولعان. ال مىنانى قايتتىك؟ ءاي، ميعۇلا، مويىندايسىڭ با ءوزىڭنىڭ جانسىز ەكەنىڭدى؟ بيتتەي بولىپ بۇل دا قىرسىق. ءبىر قويساڭ جالپاسىنان تۇسەيىن دەپ تۇر.
احيكو. جاقسى، مەن ءبارىن مويىندايمىن.
1-جەندەت. قالايشا؟
احيكو. قول قوي دەگەن جەرلەرىڭىزگە قولىمدى قويايىن.
2-جەندەت. قالايشا؟
احيكو. مەن مويىندايمىن.
1-جەندەت. جوق، بۇلاي تەز بولمايدى.
احيكو. ەندى وزدەرىڭىز ايتىپ وتىرسىزدار عوي.
1-جەندەت. ءيا، ءبىراق سەن باسىندا مويىنداماۋىڭ كەرەك. سوسىن ءبىز سەنى ماجبۇرلەيمىز.
2-جەندەت. ءيا. بارلىعى تارتىپپەن بولۋى كەرەك.
1-جەندەت. بولمايدى. سەن ءالى مويىنداماي تۇرا تۇر.
احيكو. قاشان مويىنداۋعا بولادى؟
2-جەندەت. ءبىز ءوزىمىز بەلگى بەرەمىز.
1-جەندەت. ءيا-يا. سەن تۇرا تۇر.
احيكو. تەك ازاپتاماڭىزدارشى...
2-جەندەت. ەگەر كىناڭدى مويىنداماساڭ، ازاپ تۇرلەرىن پايدالانۋعا تۋرا كەلەدى. سونىمەن سەن وڭتۇستىك ساحاليندە، ۇستىڭە جاپون اسكەريىنىڭ كيىمىن كيىپ، جاعالاۋدا جۇرگەن جەرىڭدە قولعا ءتۇستىڭ. سەن الىسقا، تەڭىز كوكجيەگىنە تەلمىرىپ قاراپ وتىردىڭ. ەسىل-دەرتىڭنىڭ كوكجيەكتەگى قارايعان نوقاتقا اۋعانى سونشاما جانىڭا كەلىپ قۇجاتتارىڭدى سۇراعان قىزىل اسكەر جاۋىنگەرىنە ەش ءمان بەرمەدىڭ، ول سەنى جۇلقىلاعاندا عانا نازار اۋداردىڭ. ءبىراق جانىڭدا جەكە تۇلعاڭدى انىقتايتىن بىردە ءبىر قاعاز بولماي شىقتى. ءوزىڭ ورىسشا ءتىل بىلمەيسىڭ. راس قوي؟
احيكو. راس.
2-جەندەت. سوندا كوك تەڭىزگە تەلمىرىپ نە بەلگى كۇتىپ وتىردىڭ؟
احيكو. اكەمدى. مەن اكەمدى كۇتتىم. ونىڭ مەنى تاستاپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. ول مەنى ەشقاشان تاستامايدى. سىزدەر ەگەر مەنىڭ اكەمە حات جازساڭىزدار ول مەنى كەلىپ الىپ كەتەدى. وتىنەمىن سىزدەردەن...
1-جەندەت. تىنىش، تىنىش... سەن سونىمەن ءوزىڭنىڭ جاپون جانسىزى ەكەنىڭدى مويىندامايسىڭ عوي؟
احيكو. جوق، مەن جانسىز ەمەسپىن. اكەمدى كۇتىپ ءجۇردىم. مەن سىزدەرگە جاڭا ايتتىم عوي، مويىندايمىن، مويىندايمىن دەپ.
2-جەندەت. ءماا، مىناۋ نە دەگەن ساناسىز، ا؟ ەركەكسىڭ بە، قاتىنسىڭ با ءوزىڭ؟ جاڭا عانا كەلىستىك قوي. مويىندايتىن كەزىڭدى ءوزىمىز ايتامىز دەپ.
1-جەندەت. باسىنان بىرش ەتكىزىپ اتا سالعىم كەلىپ تۇر. جىنىما ءتيىپ تۇر.
2-جەندەت. تۇرا تۇر.
1-جەندەت. سەن-اق مەنى توقتاتا بەرەسىڭ.
2-جەندەت. وسى اپتادا ءۇشىنشى ادامدى اتساڭ، ەسەپ بەرگەندە تۇسىندىرە الماي قالامىز. شىداشى. بار سۋىق سۋ ازىرلە ودان دا.
1-جەندەت. جاقسى.
2-جەندەت. احيكو، كىشكەنتاي سامۋراي، سەن قىزىل ارميانىڭ قۇدىرەتىن سەزىنۋگە ءتيىسسىڭ. وڭاي قۇتىلامىن دەپ ويلاما.
شىعىپ كەتەدى. احيكو جالعىز قالادى.
احيكو. وسىنىڭ ءبارى ءتۇس بولار... شىندىعىنا كوڭىلىم سەنبەيدى. اكەشىم، اناشىم، قايداسىزدار؟ تەزىرەك جەتسەڭىزدەرشى. بۇلاي بولمايدى عوي. شارشادىم... ال-دارمەنىم قالماي بارادى. تەزىرەك بىتسە ەكەن ءبارى...
اكەسى مەن اناسىنىڭ ەلەس سۇلباس كورىنەدى.
اكەسى. ۇلىم، ەڭسەڭدى تۇسىرمە. سەن تەمىردەن بەرىك جاپون بالاسى ەمەسسىڭ بە. باسىڭدى كوتەر، كۇيرەمە. وزگەلەرگە ۇلگى بول. جاپونداردىڭ قانداي حالىق ەكەنىن كورسەت!
احيكو. اكە، اكە، سەن بىلمەيسىڭ عوي... ولار كەشە ءبىر قاريانى الىپ كەلدى. مەنى نۇسقاپ كورسەتىپ، مىناۋ سەنىڭ سىبايلاسىڭمىن دەپ تۇر، ەكەۋىڭ بىرىگىپ، جاپونيا ۇكىمەتىنە جۇمىس ىستەپسىڭدەر دەدى. قاريانىڭ ءتۇرى ساعان قاتتى ۇقسايدى ەكەن... «بۇل بالانى تانىمايمىن» دەدى باسىن شايقاپ. سول-اق ەكەن جەندەتتەر ونىڭ قاسىنا جەتىپ بارىپ، سوققىعا الدى. ولار قاۋساعان قارتتى ادام كەيپىنەن ايىرىلىپ، قۇتىرا ۇردى. سول ساتتە ولار جىنعا اينالعانداي ەدى. اقىر اياعىندا قاريا قورعانۋعا شاماسى كەلمەي ءۇنسىز قالدى. تەك كارى سۇيەگىنە تيگەن تاياقتىڭ تاق-تاق ەتكەن دىبىسى عانا تىنىشتىقتى بۇزادى. قاريانىڭ قىپ-قىزىل قانى جەندەتتەرگە دە، ماعان دا شاشىرادى. مەن ءتۇس كورگەندەي مەڭ-زەڭ كۇي كەشتىم. ابدەن سىلەسى قاتىپ شارشاعان قوس جەندەت شالدىڭ ءولى دەنەسىن سۇيرەپ اكەتتى. ال مەن قانعا كومىلىپ قالا بەردىم. اكە، مەن شارشادىم. كورگىم كەلمەيدى بۇنىڭ ءبارىن. كەشىرىڭدەرشى مەنى...
اكەسى /داۋىسىن قاتال شىعارىپ/. جاپون اسكەرىنىڭ جاۋىنگەرى، كوتەر ەڭسەڭدى! بوركەمىك بولما! قانە، بىر-ەكى، بىر-ەكى!
جاپون اسكەر ونەرىنە ساي الدەبىر جاتتىعۋلار جاسايدى بىرىگىپ. ازدان كەيىن جەندەتتەر ءبىر ايەلدى جانە ءبىر ەركەكتى الىپ كىرەدى. ەكى جاقتى تەرگەۋ باستالادى.
1-تەرگەۋ، 1-جەندەت.
1-جەندەت /احيكونى نۇسقاپ/. مىنە، مىناۋ ايتىپ وتىر. سەنى تانيمىن، مەنەن اقپاراتتى وسى الىپ كەتەتىن دەيدى. راس پا؟
ايەل. قۇداي اقى، مەن بۇل بالانى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن.
1-جەندەت. بۇل بالا ەمەس، جاسى ەلۋدە. وسىنداي ەلەۋسىز كەيىپتە ءجۇرىپ اقپارات جينايدى، كەڭەس وداعىن كۇيرەتپەك.
ايەل /شوشىپ/. نە ايتىپ تۇرسىڭدار؟
1-جەندەت. ول سەنى تانيمىن دەپ تۇر. ا، احيكو، ايت جانىڭنىڭ بارىندا.
احيكو /جاپونشا/. بىلمەيمىن، بىلمەيمىن.
1-جەندەت. انە، بۇل قاتىن مەنىڭ كوڭىلدەسىم دەپ جاتىر.
ايەل. جوق، جوق! بيداي ۇرلاعانىم راس، بيداي ۇرلاعانىم راس! ءبىراق بۇل بالانى... بۇل كىسىنى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن. قۇداي اقى! ۇيگە كەلگەنىمدە ءتورت بالا كوزدەرى قاراقاتتاي بولىپ جاۋتاڭداپ، قولىما قارايدى. ەندى، مىنە... بۇل بالانى تانىمايمىن، بيداي ۇرلاعانىم راس، ءبىراق باسقا ەشنارسە ايتۋشى بولماڭدار ماعان...
1-جەندەت. جاز، بەتتەستىرگەن كەزدە ەكەۋى ءبىرىن-بىرى تانىدى دەپ جاز. مويىندادى دە. قولدارىن قويعىز. بولدى.
ايەل. بيداي ۇرلاعانىم راس دەپ جازامىن.
2-جەندەت. جوق، قولىڭدى قويساڭ، جەتەدى.
2-جەندەت، 2-تەرگەۋ.
2-جەندەت ازاپتان ابدەن تيتىقتاعان ەركەكتى تەرگەپ جاتىر.
احمەت /كۇبىرلەپ/: الاش تۋى استىندا، كۇن سونگەنشە سونبەيمىز. ەندى ەشكىمنىڭ الاشتى، قورلىعىنا بەرمەيمىز! (س.تورايعىروۆ)
2-جەندەت. تىرناعىنىڭ كوبەسىنە ينە تىقساق تا مويىنداماي قويدى. اقىن... الاشورداشىل اقىن... بۇلار دا تاۋسىلمايدى...
احمەت /ولەڭ وقيدى/:
الاش دەگەن ەل ءۇشىن سارىارقانىڭ جەرى ءۇشىن، بوستاندىق بەرگەن ەر ءۇشىن، توگىلسىن ءبىزدىڭ قانىمىز! (س.تورايعىروۆ)
جەندەت تە، احيكو دا ءۇرپيىپ قالعان.
2-جەندەت. تاك. الاشوردانىڭ ۇرانىن وقىدى. وسىلاي جازىپ قويامىز. قۇيىرشىق!
2-جەندەت ەركەكتى تاياقپەن ۇرادى. احمەت وعان تەك ساقىلداپ كۇلەدى.
1-جەندەت /سەلت ەتىپ تىڭداي قالىپ مازاسىزدانىپ/. اتىپ تاستاشى. جالىنامىن. كۇلكىسىن ەستىگىم كەلمەيدى. ءۇنىن وشىرەيىنشى. جالىنامىن.
2-جەندەت. تۇرا تۇرشى، ا، قىستىرىلىسپاي. سونىمەن، اقىن مىرزا، جانى مەن ءتانى الاشورداشىل نايساپ، جاپونيا ۇلگىسىندەگى ۇلتتىق دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋىمىز كەرەك دەپ ولەرمەندەنگەن ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ جۋىندىسىن ىشكەن قارا توبەت ەكەنىڭدى مويىندايسىڭ عوي؟
احمەت. ءاليحانداي الىپتىڭ قارا توبەتى اتانىپ ولسەم نە ارمان. مولاما سولاي جازىڭدار. ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ساربازى دەپ جازىڭدار مەنى!
2-جەندەت. دۋراك! كەڭەس ۇكىمەتىن مويىنداماي، «زامان تالابىنا ساي ۇلتتىق مادەنيەت قالىپتاستىرامىز، قازاق قوعامىن ەۋروپالىق دەڭگەيگە جەتكىزەمىز» دەپ ساندىراقتاعان ءاليحان بوكەيحانوۆىڭ ءقازىر قايدا؟ ۇلتتىق دەموكراتيالىق مەملەكەتىڭ قانە، قايسى؟ اقىماق. جاپونيانىڭ سويىلىن سوعىپ، شپيون بولىپ تەنتىرەپ كەتتىڭدەر ءبارىڭ. بۇعان نە ايتاسىڭ؟
احمەت.
قانداي شايتان كەلسە دە، الداۋىنا كونبەيمىز. جاسايدى الاش، ولمەيمىز! جاساسىن، الاش، جاساسىن! (س.تورايعىروۆ)
1-جەندەت. وسىعان جۇيكەمىزدى قۇرىتپاي-اق قويايىقشى. مويىندادى دەپ جازا سالشى.
2-جەندەت. تۇرا تۇر. /احيكوعا/. مىنا الباستىنى تانىپ تۇرسىڭ عوي. بۇل دا سەنىڭ اقپارات جەتكىزۋشىڭ.
احيكو /جاپونشا/. چيگاۋ، چيگاۋ! (جوق، جوق).
2-جەندەت. دۇرىس. تانىدى، مويىندادى. بولدى وسىمەن.
ەركەكتى جۇلقىلاپ الىپ كەتەدى. ساحنادا احمەتتىڭ وقىعان ولەڭدەرى جاڭعىرىپ قالادى.
سودان كەيىن ۇكىم وقىلادى.
سوت ۇكىمى. كسرو ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتى جانىنداعى ايرىقشا ءماجىلىس شەشىمىمەن 1930 جىلى ساحالين وبلىسىنداعى حونتو پورتىندا دۇنيەگە كەلگەن احيكو تەسۋرو رسفسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 58-بابى بويىنشا 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلسىن...
احيكو. مۇمكىن ەمەس! مەن شپيون ەمەسپىن! قالاي سەندىرەمىن، قالاي يلاندىرامىن سەندەردى؟ ادامدار، سەندەرگە نە بولعان؟ نەگە ايامايسىڭدار؟ مەن بار بولعانى بالامىن عوي! ادامدار!!!
ەكىنشى ەپيزود
ءبىرىنشى كورىنىس
اكيكو. قارلاگ - اجال مەكەنى. قانىشەرلەر مەن اقىل-ەسىنەن اداسقاندار ءۇشىن جۇماق. ولار وسىندا سالتانات قۇردى. ال جانارلارى جالت-جۇلت ەتكەن، جاندارى شىعار-شىقپاس، ىلبىگەن ادامدار بولسا، ەشنارسەگە قاراماستان قۇداي اماناتى – رۋحتارىن ءدىن امان ساقتاپ قالا الدى. وسىلايشا كوزگە كورىنبەيتىن مايدان ءجۇرىپ جاتتى. اق پەنەن قارانىڭ، قاراڭعىلىق پەنەن جارىقتىڭ اراسىنداعى مايدان. ءبىراق بۇل بولەك اڭگىمە... ازىرشە مايىتتەر تاۋ بولىپ ۇيىلەدى، ولاردى يەن دالاعا اپارىپ، تايازداۋ قازىلعان شۇڭعىرلارعا تاستاپ جاتادى، دەنەلەرىن دە شالا-شارپى جاسىرادى. ءتۇز تاعىلارىنىڭ نەسىبەسى. بىزبەن بىرگە، ءبىر باراكتا سونداي ءبىر قانىشەر تۇردى. ول سۋرەتشى بولاتىن.
ستەپان. ءاي، جاپون بالا، بەرى كەل.
احيكو. ءيا؟
ستەپان. الگى ءانىڭدى ايتشى. /تاعى ءبىر تۇتقىنعا/. ال سەن، جىلاۋىق، بەرى كەل. مىندا وتىر. تىڭدا ءاندى. جىلا. ءيا. وسىلاي. دۇرىس. شىرقا، جاپون!
احيكو ءان سالادى.
احيكو. ۋساگي ويشي كا نو ياما
كوبۋنا سۋريشي كا نو كاۆا
يۋمە ۆا يما مو مەگۋري تە
ۆاسۋرەگاتاكي فۋرۋساتو
يكا ني يماسۋ چيچي-حاحا
سۋسۋگاناشي-يا توموگاكي
امە ني كازە ني سۋكەتەمو
ومويدزۋرۋ فۋرۋساتو
كوكوروزاشي و حاتاشيتە
يسۋنو حي ني كا كاەران
ياما ۆا اوكي فۋرۋساتو
ميزۋ ۆا كيوكي فۋرۋساتو...
احيكو. ءبىز اۋىر جۇمىستان ورالعاننان كەيىن، اش، جالاڭاش، قۇر سۇلدەرى قالعان اۋرۋ ادامدار ونىڭ قالاۋى بويىنشا ءتۇرلى بەينەلەرگە ەنىپ، ونەرگە دەگەن قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىراتىنبىز. كەيدە بىرنەشە ادامدى باۋىزداپ، دەنەلەرىن تاۋ ەتىپ ۇيەتىن، كەيدە دەنە مۇشەلەرىن بولشەكتەپ، ءتۇرلى قالىپتار جاسايتىن. وسىنداي تۋىندالارىن كەيدە اپتالاپ بۇزدىرمايتىن. ونداي كۇندەرى كامەرا ءىشى ولەكسە ساسىپ، قالعان تۇتقىنداردى جان توزگىسىز ازاپقا تۇسەتىن. ءبىراق ونى ەشكىم توقتاتا المايدى. سەبەبى تۇرمە باسشىسىنىڭ ءوزى ونىڭ ونەرىنە تابىنۋشىلاردىڭ ءبىرى. سونىمەن بىرگە ول تۇرمە باسشىلىعى ءۇشىن ارنايى تاپسىرمالار ورىندايتىن.
تاڭ اتادى، ميدى تەسەتىن تەمىر دابىل شىڭىلداپ شىرت ۇيقىدان وياتادى. وسىلاي لاگەر تىرلىگى باستالادى. ءار جەردەن تۇتقىندار قىبىرلاپ باس كوتەرە باستايدى.
ستەپان. ءاي، جاپون، ەتىگىم قايدا؟
احيكو جۇگىرىپ وتىرىپ ەتىگىن كەۋىپ تۇرعان جەرىنەن تاۋىپ اكەلەدى. تاعى ءبىر ءجاسوسپىرىم بالا ونىڭ شۇلىعىن وراپ وتىر. احيكو سونى توسىپ تۇرىپ قالادى. كەنەت ءبىر جىلاعان داۋىس ەستىلەدى.
ستەپان. دەنەم اۋىر تارتىپ تۇر. اۋىرىپ قالدىم، بىلەم.
ستەپان. جاپون، سەن ارقانى جاقسى ۋقالايسىڭ. تۇك ءالىڭ جوق، بيتشە جىبىرلايسىڭ، ءبىراق سەنىڭ قولىڭ تيگەن سوڭ سەرگىپ، جاقسى بولىپ قالامىن. سەن بۇگىن جۇمىسقا شىقپايسىڭ. مەنىڭ قاسىمدا بول. قالعاندارىڭ كەتىڭدەر.
كارتاشى. كارتا ويناعىڭ كەلسە شە؟ بۇل جاپون كارتا ويناي المايدى عوي.
ستەپان. ءيا، وندا سەن دە قال.
ەرتەگىشى. مەن شە؟
ستەپان. ءيا، كارتادان جالىقسام، ەرتەك تىڭدايمىن سەن دە قال. بولدى قالعاندارىڭ كەتىڭدەر.
كۇزەتشى. 109-شى باراك. سىرتقا بەتتە.
ستەپان /كۇزەتشىگە/. ءاي، بالا، بەرى كەل. مەن بۇگىن ءۇش ادامدى الىپ قالامىن. بىزگە تاماقتى كامەراعا اكەل.
كۇزەتشى. ءتۇسىندىم. جاقسى.
بارلىعى شىعىپ كەتەدى. كامەرانى ۇنسىزدىك باستى.
كۇزەتشى. مىنە، سەندەرگە تاعى ءبىر ادام قوستىق.
قولىندا تۇيىنشەگى بار قازاق قاريا كەلىپ كىرەدى.
قاريا. امانسىڭدار ما؟ مەنىڭ توسەگىم قايسى؟
ستەپان. مىنا شال قايتەدى؟
كۇزەتشى /قولىن سىلتەپ/. وعان داۋا جوق.
كۇزەتشى باسىن شايقاپ شىعىپ كەتەدى. كامەرا ءۇنسىز. بارلىعى ستەپانعا قارايدى.
ستەپان. بوس توسەك جوق.
ەرتەگىشى. عۇمىرىن ونەرگە ارناعان سۋرەتشىنىڭ ءار ءساتى قيمىلدان تۇراتىن. ول توقتاعان ەمەس. كەۋدەسى سالقىن اۋەنگە تولى، ال جۇرەگىن جالىن وراپ جاتىر. ەسسىز ساۋساقتارى شاپشاڭ قيمىلداپ، بوياۋدان ەرتەگى قۇرايدى. مۇڭعا ورانعان سۇلۋ كۇزدىڭ اقتىق دەمى، ءتۇن قۇپياسىن شاشقان شەگىرتكە شىرىلى، الىستان شاقىرعان اتەش، كۇن قۇرعاتىپ ۇلگەرمەگەن بالاڭ شىق – ءبارى سۋرەتشى مەنشىگى، سۋرەتشى الەمى... بىردە كەۋدەسىن كەرنەگەن ءتاتتى قايعىدان قاجىعان ول ۇيىقتاپ كەتكەن. ءتۇس كوردى. اپتاپ دالا، قۇم. شەكسىز بەلەستەر. تىنىشتىق. ءوزىن-وزى جۇتىپ، ءۇنسىز ىڭىرانعان ءولى تىنىشتىق. مۇندا ەش نارسە جوق ەدى. اينالاسىنا ەسى كەتە جالتاقتاپ، توبىعىنان قۇم كەشىپ كەلە جاتقان سۋرەتشى توبەسىنەن وتكەن ىستىقتان باسىنىڭ اينالعانىن سەزدى. قۇرعاق ءتىلى اۋزىنا سىيماي سىرتقا شىقتى. تىر جالاڭاش الەم اسپانمەن ارباسادى. مەڭىرەۋ قۇم پاتشالىعى. سۋرەتشى ويانعان جوق. ونىڭ ەندىگى مەكەنى وسى بولاتىن...
قاريا. بەتى-اۋزىمدى قايدا شايىپ السام ەكەن؟
احيكو. اتا، بۇندا سۋ جوق قوي. ايدىڭ سوڭىندا مونشاعا اپارادى.
قاريا. قاپ، نامازدى قالاي وقيمىن؟
ستەپان. شال، اۋىزىڭدى جاپ. باسىم اكەتىپ بارادى. احىلەپ، ۇحىلەپ قانىمدى ءىشتىڭ.
شال اۋلاقتاۋ جەرگە بارىپ وتىرادى. قولىنداعى تۇيىنشەكتى جايىپ، جاينامازعا اينالدىرىپ، ناماز وقي باستايدى.
ستەپان. نەت، يا تاك نە موگۋ. كۇزەتشىلەردى شاقىرشى.
كۇزەتشى. نەگە شاقىردىڭىز؟
ستەپان. مىنا شال قۇدايىنا جالبارىنىپ جاتىر. سەن بىلەسىڭ عوي، ونداي نارسەلەردى مەنىڭ سۋقانىم سۇيمەيدى. الىپ كەت باسقا جەرگە.
كۇزەتشى. ەندى ول بىلاي عوي... ونى ادەيى وسى كامەراعا سالىپ وتىرمىز عوي.
ستەپان. دا؟
كۇزەتشى. ادەيى سىزگە، ءوزىڭىز ءبىر ءجونىن تابادى دەگەن ۇمىتپەن. ءسىزدى، ءسىزدىڭ ادىستەرىڭىزدى ءبىز جوعارى باعالايمىز عوي، ونى ءوزىڭىز بىلەسىز.
ستەپان. ءدال بۇگىن جاعدايىم بولماي وتىر ەدى. باسىمنىڭ ساقيناسى قىسىپ بارادى.
كۇزەتشى. اراق ىشەسىز بە؟
ستەپان. اكەل.
كۇزەتشى /سونداي تىلسىم ماعىنا بەرىپ، ساۋساعىن توبەگە شوشايتىپ/. مىنە، ول نەگە جىلادى.
كۇزەتشى شىعىپ كەتەدى.
ستەپان. ءاي، شال سەن ءوزىڭ ماڭىزدى شيشكا بولدىڭ عوي. ەكىنىڭ ءبىرىن ماعان اكەلە بەرمەيدى.
قاريا وعان قارامايدى، نامازىن وقىپ جاتىر.
ستەپان. جارايدى، جالبارىنىپ ال قۇدايىڭا. بۇگىن تۇننەن قالماي باراسىڭ وعان. ساسپا. ۆ لۋچشەم ۆيدە دوستاۆيم. جارايدى، جاپون، ارقامدى ۋقالا. بەرى كەل.
ەتبەتىنەن جاتادى. احيكو ارقاسىن ۋقالاۋعا كىرىسەدى. شال نامازىن وقىپ بولىپ ورنىنان تۇرادى. كامەرانى ارالاپ قاراي باستايدى. ەتبەتىنەن جاتقان ستەپانعا، ونىڭ ارقاسىن ۋاقالاپ وتىرعان جاپون بالاعا قارايدى. كارتا ويناپ وتىرعاندارعا قارايدى.
ەرتەگىشى. شال، قالاي قىزىق پا؟
كارتاشى. كەل، وتىر، ءۇشىنشى بولاسىڭ.
قاريا /مىرس ەتىپ/. جوق.
ستەپان كەنەت قارقىلداپ كۇلىپ جىبەرەدى. بارلىعى اڭ-تاڭ وعان قاراپ قالعان.
ستەپان. شال، قانە وتىرشى، قولىڭا كارتا ال.
كارتاشى /ەستىلەر ەستىلمەس كۇبىرلەپ/. تاعى باستادى، قۇداي-اي.
ەرتەگىشى ونى تەك دەگەندەي تۇرتەدى.
ستەپان. مىندا وتىر دەيمىن، شال.
قاريا. اينالايىن، قولىما قارتا ۇستاعان جان ەمەسپىن. قىستاما.
ستەپان. مىناعان تۇسىندىرىڭدەرشى.
احيكو. اتا، وينامايسىز، جاي وتىراسىز.
قاريا. قاراعىم، جاي دا وتىرمايمىن. بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرما.
ستەپان. نەت، يا تاك نە موگۋ.
قانجارىن شىعارىپ شالعا بەتتەيدى.
ستەپان. وتىر دەيمىن جانىڭنىڭ بارىندا.
قاريا. قاراعىم، قانجارىڭدى قوقاڭداتپا. سەن سياقتى اۋمەسەردىڭ تالايىن كورگەنمىن. قورىقپايمىن.
ستەپان. نەت، يا تاك نە موگۋ. مەن ءقازىر قاننىڭ يىسىنە شىداي المايمىن، جۇرەگىم اينىپ بارادى. سونى پايدالانىپ تۇرسىڭ سەن شال.
قاريا. قاراعىم، بار، انا جاققا بارىپ وينا، مەنى قايتەسىڭ.
ستەپان. اقىلىنان الجاسقان شالدى نەمەنەگە اكەلەدى ماعان. وزدەرى-اق ولتىرە سالماي ما، وڭشەڭ ارامتاماق، جاتىپىشەر. قانداي ءساتتى بۇزىپ تۇرسىڭ سەن شال... مىنا ەكەۋىنىڭ قاسىندا وسى قالپىڭمەن قولىڭا كارتا ۇستاپ سەن دە وتىرساڭ، ال جاپون بالا، سەن قولىڭا شەلەك ۇستاپ، مىنا جەردە سوستيىپ تۇرساڭ، قانداي كارتينا بولار ەدى... باراك، كارتا ويناپ وتىرعان ءدىندار شال، ەكى تۇتقىن، ۇرپيگەن ءجاسوسپىرىم. احيكو، سەن پەرىشتە بولار ەدىڭ، ازعان، ازعىنداعان، قوقىس الەمگە ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي ەسەڭگىرەپ قاراپ قالعان پەرىشتە... ال سەن شال قولتىعىڭا قۇراندى قىسىپ الاسىڭ بىلاي...
قاريا. استاپىراللا... /دۇعاسىن كۇبىرلەپ كەتەدى/.
ستەپان. بارلىعىن بۇزدىڭ. ەندى مەن سەنى بۇزامىن. ەتىڭدى بۇزامىن.
قاريا. وي، توبا-اي...
ستەپان بارىپ ءوزىنىڭ توسەگىنە جاتىپ قالادى. كامەرا ءىشىن ۇنسىزدىك باسقان. ازدان كەيىن ستەپان قايتا باسىن كوتەرەدى.
ستەپان. مەنىڭ قانداي ادامداردىڭ قانىن ىشكەنىمدى بىلەسىڭ بە؟ باسىم، باسىم، باسىم-اي. كۇزەتشىنى شاقىرشى.
كۇزەتشى كەلىپ كىرەدى.
ستەپان. اراعىڭ قايدا؟
كۇزەتشى. مىنە.
ستەپان. جاقسى. دارىگەردى بەرى جىبەرشى. تۇلا بويىم مۇزداپ، قالشىلداپ بارامىن. سۋىقتاپ قالدىم بىلەم.
كۇزەتشى. دارىگەر سىرتتا، كەلگەن سوڭ ءوزىم اپارامىن ءسىزدى.
ستەپان. باسىمنىڭ ساقيناسى ۇستادى. بۇكىل دەنەم مۇزداپ، قالتىراپ بارامىن.
كۇزەتشى. ءيا، ءسال شىداڭىز. اراق ىشە تۇرىڭىز.
اراعىن بەرەدى. كارتاشى مەن ەرتەگىشى ستەپاندى ايالاپ جاتقىزادى.
ستەپان. داۆاي.
ستەپان /دارىگەرگە/. قاسىما كۇزەتشى قويسىن.
دارىگەر. جاقسى.
ستەپان. ەرتەگىشى، ەرتەگى ايتشى.
ەرتەگىشى قاسىنا وتىرىپ، ونى باسىنان سيپاپ، ايالاپ ەرتەگى ايتۋعا كىرىسەدى.
دارىگەر. بولدى، ۇيىقتادى. كۇزەتشىنى شاقىرىڭىز.
كۇزەتشى كەلىپ كىرەدى.
دارىگەر. ويانعانشا قاسىندا بولىڭىز.
كۇزەتشى. جاقسى.
اركىم ءوز بۇرىشىنا بارىپ، ءوز ىستەرىمەن اينالىسادى. قاريا جەرگە وتىرىپ، الىسقا قادالىپ ويلانادى.
قاريا.
توعاي، توعاي، توعاي سۋ،
توعاي قوندىم، وكىنبەن.
تولعامالى الا بالتا قولعا الىپ،
توپ باستادىم، وكىنبەن.
بۇگىن، سوڭى وكىنبەن
وكىنبەستەي بولعانمىن.
ەر مامايدىڭ الدىندا،
شاھيت كەشتىم، وكىنبەن (دوسپامبەت جىراۋ).
احيكو. اتا، قاتتى سويلەمەڭىز. انا كىسى ويانىپ كەتسە، جامان بولادى.
قاريا. جاقسى، بالام. سويلەمەي وتىرامىن. ە، الدا بايقۇس بالا-اي، كوزى شۇڭىرەيىپ، قازاقتان اۋمايدى. قالاقتاي عانا. نىپسىڭ كىم؟
احيكو. احيكو. جاپونمىن.
قاريا. جاپون دەگەن قاي جاقتا؟
احيكو. قاي جاقتا قالعانىن ءوزىم دە بىلمەيمىن...
قاريا. ەشتەڭە ەتپەيدى.
احيكو. ءيا...
قاريا. ەشتەڭە ەتپەيدى...
ەرتەگىشى. تىنىش، وتىنەمىن اقىرىن سويلەڭىزدەرشى...
قاريا. ءيا...
احيكو. قارنىم اشتى، اتا...
قاريا. ءما، مىنانى تالعاجۋ ەت.
احيكو. بۇل نە؟ مىناۋىڭىز تاس قوي.
قاريا. قۇرت. قازاقتاردىڭ تاماعى... اۋزىڭا سالىپ جۇرسەڭ، ءال بەرەدى...
احيكو. و، ءدامدى، راحمەت سىزگە.
ءبىر ۋاقىتتا دابىل قاعىلىپ، جۇمىسشىلاردىڭ قايتقانىنان حابار بەرەدى. كامەراعا قاپتاپ تۇتقىندار كىرە باستايدى. بارلىعى ازىپ-توزعان، جۇدەۋ.
سەيفوللا. ياپىرىم-اي، قازاقپىسىز؟ اسسالاماعالەيكۇم، اقساقال.
قاريا. ۋالەيكۇماسسالام، بالام. قاي جاقتىڭ ۇلانىسىڭ؟
سەيفوللا. ۇلان دەگەندە... مىنا ءسادۋاقاس ەكەۋمىزدىڭ جاسىمىز الپىستى القىمداپ قالدى. ۇلاندىقتىڭ اۋىلىنان الىستاپ، قىر استىق پا دەيمىن.
ءسادۋاقاس. ءسىزدى دە تۇتقىنداعان ەكەن عوي. قۇدايدان قورىقپايدى بۇلار. جاسىڭىز قانشادا؟
قاريا. توقساننىڭ ۇشەۋىنە كەلدىم، بالام. سەندەردى نە ءۇشىن جاپتى؟
ءسادۋاقاس. الدىمەن حالىق جاۋى دەپ ۇلدى الدى. ارتىنان «بالاسى ءۇشىن اكەسى جاۋاپ بەرەدى» دەپ مىنا سەيفوللا ەكەۋمىزدى قامادى.
قاريا. سەيفوللا، سەيفوللا. اتىڭ دا، ءجۇزىڭ دە تانىس، شىراعىم.
جىگىت اعاسى جالت ەتىپ بەتىن بۇرىپ كەتەدى.
قاريا. قاي بالاسىڭ؟
سەيفوللا. اقساقال، ءسىز مەنى تانىماڭىز. تانىماعانىڭىز دۇرىس.
قاريا. بۇل نە دەگەنىڭ؟
سەيفوللا. كەسىرىم تيەدى، اتا. تانىماڭىز، تانىماڭىز مەنى.
بولمەنىڭ باسقا بۇرىشىنا كەتىپ قالادى.
ءسادۋاقاس. ءاي، احمەت، بەرى كەل، مىندا اقساقال كىسى وتىر. قازاق ەكەن.
احمەت كەلىپ امانداسادى. كورىسىپ، جىلايدى.
قاريا. بوساما، بالام. جىلاما.
احمەت. جىلامايتىن شاما قالمادى عوي، اتا.
ءسادۋاقاس. بۇل بالاڭىز – اقىن. ناعىز اقىن. مىنە، ۇيىنەن حابار كەلىپ وتىر. ونىڭ دا اكەسى تۇتقىندالىپتى.
احمەت. حالىق جاۋىنىڭ اكەسى دەپتى... قايران شەشەم اڭىراپ جالعىز قالدى. وسىنداي جاعداي، اتا... قاراپ جۇرمەي، اكەمە كەسىرىمنىڭ تيگەنى-اي.
ءسادۋاقاس. ولاي دەمە، بالام. ءبىز دە وتىرمىز، ەشقانداي وكىنىش جوق. سەندەر كورگەندى ءبىز دە كورسەك، نە ارمان. ۇيدە سارى ۋايىمعا سالىنىپ قۇسا بولىپ جاتقانشا، وسىلاي ات ۇستىندە، ەر ولىممەن السىن قۇداي.
قاريا. دۇرىس ايتاسىڭ، بالام.
احمەت. اكەم ومىرىندە جان ادامعا قيانات جاساماعان مومىن ادام ەدى... بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلمايتىن... بۇل زۇلماتقا نە ءۇشىن ۇشىرادى؟ بۇل قاي سىناعى اللانىڭ؟
ءسادۋاقاس. كۇيرەمە، بالام، كوپپەن كورگەن ۇلى توي. رۋحى جاسىماعاندى ەشكىم جاسىتا المايدى. بالاقاي احيكو دا ءجۇر عوي بۇل جەردە. جىلاعانىن، جاسىعانىن كورىپ پە ەدىڭ؟ احيكو، بالام، مىنا اعاڭا اقىل ايتشى، ايتپەسە اقىنجاندى نازىك جىگىت، كوڭىلى بوساپ جاتىر.
احيكو. مەن دە اكەمدى ساعىندىم.
احمەت. ەح، باۋىرىم-اي!
احيكو. مەن اكەممەن ويشا سويلەسەمىن، ءسىز دە سولاي ىستەڭىز.
احمەت. جارايدى...
ءسادۋاقاس. نىسپىڭىز كىم بولادى، اتا؟
قاريا. اقايدىڭ قاسەنى دەگەندى ەستۋىڭ بار ما؟ مەن سول اقايدىڭ قاسەنىمىن.
سەيفوللا. /قايتا كەلىپ/. ياپىرىم-اي. الدىنا 17 مىڭ جىلقى بىتكەن، قازاق-ورىس مەكتەبىن اشىپ، بولىس بولعان اقايدىڭ قاسەنى مە؟
ءسادۋاقاس. ول كىسىنى وتىزىنشى جىلدارى-اق قىزىلدار اتىپ تاستادى دەگەنى قايدا؟
قاريا /كۇلىپ/. اتسا، وسىلاي وتىرامىن با.
احمەت. جەل ءسوز بولعانى عوي، ياپىرىم-اي.
سەيفوللا. اتاتاي، بار ەكەنسىز عوي، قايتادان جاقسىلاپ كورىسەيىكشى.
بارلىعى قايتا قاۋىشىپ، كورىسەدى.
قاريا. ەەە، بالالارىم-اي. شۇپىلدەگەن بالاپاندارىم-اي. مىنا تۋرا ءبىز وتىرعان جەردە 4 مىڭ كيىز ءۇي تۇردى، جالپاق جۇرت جاتتى. سەكسەن مىڭ ادام مەكەن ەتكەن شالعىنى شۇرايلى، بەرەكەلى ەل ەدى. حالىقتى قىناداي قىرىپ، ءتىرى قالعانىن اتامەكەنىنەن تۇرە قۋعاندا كوردە جاتسام دا تۇرىپ كەلەتىن ەدىم. ۇلارداي شۋلاعان ەلىمدى كورگەندە بۇعىپ قالا المادىم، قاراقتارىم.
سەيفوللا. سوندا قالاي، قارسى شىقتىڭىز با؟
قاريا. تۇرمە باسشىسىنا كەلىپ، مىنا جەردى بوساتىڭدار، كەتىڭدەر، ايتپەسە سەندەردى ارۋاق اتادى، قارعىس اتادى دەدىم. سودان تۇتقىنعا الدى... مىنە، ەندى ءدام-تۇز ايداپ وزدەرىڭمەن كەزدەسىپ وتىرمىن.
ءسادۋاقاس. كورمەگەنىم جوق دەسەڭىزشى...
قاريا. بالام، مەن سەنى تانىدىم. سەن سەيفوللاسىڭ عوي. اقىن ساكەننىڭ اكەسى، كادىمگى اڭشى، دومبىراشى سەيفوللاسىڭ.
سەيفوللا. ءيا، سەيفوللامىن. ال مىنا بالاڭىز ساكەننىڭ جان دوسى، مۇراتتاسى جانايدار دەگەن ساڭلاقتىڭ اكەسى... تەك، ابىز اتا، ءسىزدى قوسىپ الا كەتەر مە ەكەنبىز. مىنا جەر تولى جانسىز. سويلەستى دەپ جەتكىزسە، سىزگە وبال بولادى.
قاريا. ەندى بۇنداي ءسوزدى ايتۋشى بولما ماعان. و نەسى...
سەيفوللا. ناركەسكەندەي جارقىلداعان، ساڭلاعىم، ساكەنىمدى جاپقاندارى از بۇل ازعىندارعا... ەندى ەلدىڭ اقساقالدارىنا اۋىز سالىپتى. قازاقتى قايتەر ەكەن، اتا. جەر بەتىنەن تايلى تۇياعىن قالدىرماي جوق قىلار ما ەكەن، نە بولدىق اتا.
ءسادۋاقاس. ءوز ەلىنە، ءوز جەرىنە، ءوز ەلىنىڭ ارداعىنا دۇشپان الدەكىمدەر الدەقايدان كەنەت پايدا بولدى، ولار قايدان شىقتى؟ ولاردى دا ما مىنا قاسيەتتى سارى دالا تۋدى ما؟ ءبىز تۋعان جەر ولاردىڭ دا وتانى ما؟ مەن سەنبەيمىن.
سەيفوللا. ساكەن مەن جانايداردى ۇستىنەن ارىز جازىپ، ۇستاتىپ جىبەرگەن قاسىندا جۇرگەن ءوز جولداستارى. قىزعانىشتىڭ قىزىل تۇلكىسى ىشتەرىن تىرناپ، تىنىم بەرمەپتى، اقىرى زاماندارى تۋىپ، جۇلدىزدارى جانىپتى... ەرتەڭگى كۇن نە بولار ەكەن؟ سولاردان تۋعان، سولاردىڭ تاربيەسىن كورگەن، سولاردىڭ ۋاعىزىن ەستىپ وسكەن ەرتەڭگى كۇن بالاسى قالاي بولار ەكەن؟
قاريا. ۇلدار ءقازىر قايدا، امان با؟
سەيفوللا. كەشە تۇسكەن ەلدىڭ ءبىر جىگىتى ساكەنىمنىڭ ءبىر اۋىز ولەڭىن الا كەلىپتى. ءتىرى سياقتى، ءبىراق ءالى اباقتىدا ءتارىزدى. «زالىمداردىڭ جاساعان ارانىنا ۋلاندىق» دەپتى...
قاراڭعى، سۋىق زىنداندى جاتاق قىلدى ءتانىمىز. قىلىشتىڭ ءجۇزى، مىلتىقتىڭ اۋزىندا بولدى جانىمىز. ومىرىندە جاۋىزدىڭ كەتىپ ادام ءسانىمىز، ارىستانداي جارالى ورتەندى قايناپ قانىمىز. ءبىر شۇڭقىر سۋ، ءتۇيىر نان ۇيرەنشىكتى اس بولدى. كۇل، كومىر، قيقىم، توڭ توسەك، جاستىعىمىز تاس بولدى. تاس كومىردىڭ توپىراعى دەنەنى باسىپ قارالاپ، تاس كومىردىڭ ءتۇتىنى! وكپەنى قاۋىپ ارالاپ، قىرلى تەمىر شىنجىرلار قول-اياقتى جارالاپ، جاۋىزداردىڭ دۇزاعىن كوردىك قورلىق، ازابىن! (س.سەيفۋللين)
ءسادۋاقاس. بالالار وسى، ەل مىناۋ...
قاريا. بوساما. بوساماڭدار. پەشەنەمىزگە سولاي جازىلعان سوڭ امال قايسى، بۇل حالىق تۋماي جاتىپ تالاي زوبالاڭ كورىپ، تالاي نارسەدەن تورىعىپ تا، تارىعىپ تا وسكەن. ءبىراق ءبىرجولا ۇمىتسىزدىككە بەرىلمەي، ىشتەي مەدەت ىزدەپ كەلگەن ۇرپاقتىڭ وكىلىمىز. اقىلدارى جەتكەنگە امالدارى جەتپەي، امالدارى جەتكەنگە اقىلدارى جەتپەي اينالا تولى ازۋلى دۇشپاندارمەن الىسىپ، شىعارعا جانى، تامارعا قانى سارقىلا جازداعان حالقىمنىڭ زارىققانىن كورىپ دەمەر، تارىققانىن كورىپ جاراتقان يەم جەبەر. قۇداي ىنساپ بەرسە، ىجداھات بەرسە بەرسە، باسقالار جەتكەن مۇراتقا ءبىز دە جەتەرمىز. جاسىماڭدار. نامىستىڭ ءسوزىن سويلەڭدەر. ال، ەندى ۇيىقتاڭدار. (ءا.كەكىلبايەۆتىڭ سويلەگەن سوزىنەن بەيىمدەلىپ الىندى).
ءتۇن. احيكو مەن احمەت وڭاشا وتىر. بارلىعى ۇيىقتاپ جاتىر.
احمەت. جارىقتىق، كۇن شىعىپ كەلەدى ەكەن عوي. اناۋ قىردىڭ استىندا ءبىزدىڭ اۋىل بار. كۇن! قىپ-قىزىل شاپاعىن شاشقان كۇندى قاراشى. قانداي كەرەمەت؟! ەرتەدە عۇن دەگەن مىقتى ەل بولعان. قازاقتار سول عۇنداردىڭ ۇرپاعى. عۇن – قازاقتىڭ ارعى اتاسى. عۇن دەگەنى - كۇن دەگەنى عوي. كۇن... ەركىندىك سيمۆولى.
احيكو. جاپونيادا دا كۇن تۋرا وسىلاي شىعادى... تاڭ ءدال وسىلاي راۋانداپ اتادى...
احمەت. مىنا زىنداننان ءالى-اق شىعامىز، احيكو. ءالى-اق تەمىر توردىڭ ارعى بەتىندە تالاي مارتە ولەڭ وقيمىز، كوك مايساعا اۋناپ، سايران سالامىز. قارا دا تۇر، احيكو، ايتقانىم ايداي كەلەدى... مەن سەنى ءوزىمنىڭ اۋىلىما اپارامىن، اناممەن تانىستىرامىن...
احيكو. سودان كەيىن جاپونياعا بارامىز. مەن سەنى ءوزىمنىڭ اكە-شەشەممەن، باۋىرلارىممەن تانىستىرامىن.
احمەت. جۇرەگىمنىڭ الىپ-ۇشىپ دۇرسىلدەگەنى نەسى...احيكو، ماعان ءبىر ۋادە بەرەسىڭ بە؟
احيكو. بەرەيىن. قانداي ۋادە؟
احمەت. ەگەر... ەگەر... مىنا قاپاستان سەن امان شىعىپ، ال مەن... شىعا الماسام انامدى تاۋىپ، مەنىڭ حابارىمدى جەتكىزەمىن دەپ ۋادە بەرشى!
احيكو. ەكەۋمىز بىرگە شىعامىز دەدىك قوي.
احمەت. مەن قورقامىن.
احيكو.نەدەن قورقاسىڭ؟
احمەت. اقىن بولىپ شىعىپ ەم تەكتى ورتادان،
وكىنىشتەن وزەككە كەك تولتىرام.
قانمەن جازعان جىرىمدى كەلەر ۇرپاق،
وقي الماي ما، - دەپ قورقام!!!
احيكو. ولاي دەمە، احمەت!
احمەت. ساقتىقتا قورلىق جوق. مىنە، مىناۋ مەنىڭ جىر داپتەرىم. وسىنى تاپسىرشى اناما. ۇلتىما ايتار اماناتىم بار. اماناتىمدى جەتكىزشى اناما! ۋادە بەرشى...
احيكو. جارايدى...جەتكىزەمىن! مىندەتتى تۇردە تاپسىرامىن.
احمەت. ءبىراق ۇمىتىپ كەتپە، باۋىرىم.
احيكو. ۇمىتپايمىن.
احمەت. كەلىستىك.
كەنەت ەسىك اشىلىپ، اياعىن مىسىقشا باسىپ ستەپان كىرەدى. احمەت پەن احيكو ونىڭ قولىنان قانجار كورەدى. ستەپان قارياعا قاراي بارا جاتىر. احمەت دا جوعارىدان ءتۇسىپ ونىڭ ارتىنان جۇگىرەدى. ارپالىس بولادى. اقىر اياعىندا احمەت سىلق قۇلاپ، قوزعالماي قالادى.
احيكو. اتا، اتا!
بۇكىل كامەرا ويانادى، شام جانادى. ولار ستەپانعا تاپ بەرەدى. اتقان دىبىس ەستىلەدى. قاريا نامازىن وقۋدى جالعاستىرا بەرەدى.
ءۇشىنشى ەپيزود
ءبىرىنشى كورىنىس
قارلاگ تورىنىڭ بەرگى جاعى. تۇتقىننان بوساپ، ال-دارمەنى بىتكەن ادامدار ءار جەردە شاشىلىپ جاتىر، بىرەۋ وتىر، بىرەۋ بوستاندىقتا ەكەنىنە سەنەر سەنبەسىن بىلمەي مەڭىرەيىپ تۇر. كەنەت ەكى جەندەت پايدا بولىپ ولاردى اتا باستايدى. سوسىن مايىتتەردى سۇيرەپ، الىپ كەتەدى.
احيكو. 1954 جىلى مەن راقىمشىلىققا ىلىگىپ، لاگەر قاپاسىنان بوساپ شىقتىم. ابىز-قاريا، ستەپان ولگەننەن كەيىن عايىپ بولدى. الاشىن جىرعا قوسقان اقىن احمەت ءولدى... سەيفوللا اعا مەن ءسادۋاقاس اعا اتىلدى...قالعاندارى دا سولاردىڭ جولىن قۇشتى...
قارلاگتان شىققاندا جاسىم 25-تە، ال سالماعىم 24 كەلى بولدى. ءتىرىمىن دەپ تە، ءولىمىن دەپ تە ايتا المايتىن ءبىر ءولىارا الەمدە ەدىم. ارعى دۇنيە مەن بەرگى دۇنيە تۇتاسىپ، شەكارا سىزىعىنان اجىرايتىن ءبىر كۇي بار. قالتامدا – «احيكو تەسۋرو - قاراعاندى ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرىندە 58-باپ بويىنشا «حالىق جاۋى» دەگەن ايىپپەن 10 جىل وتىرىپ شىقتى» دەگەن قاعاز عانا بار. قاي حالىققا جاۋ بولدىم، قالاي جاۋ بولدىم - بەيمالىم كۇيىندە قالدى. ۇستالعاندا ءوزىم مويىنداعان «جاپون تىڭشىسى» دەگەن جالا شە؟ ون جىلعا سوزىلعان قاپاستىڭ قاي تۇسىندا سۋسىپ ءتۇسىپ، قالاي «حالىق جاۋى» دەگەن مۇلدە باسقا باپقا وزگەرىپ شىقتى؟ بىلمەيمىن. بۇل ماڭىزدى دا ەمەس. قارلاگتىڭ تەمىر تورىنىڭ بەرگى جاعىنداعى جايناعان الەمگە، كوكپەڭبەك اسپان مەن ءمولدىر تۇنىق اۋاعا ماس بولىپ، بەتىم اۋعان جاققا جۇرە بەردىم... قاسيەتتى سارىارقانىڭ جۋسانى ءون بويىمدى قۋالاپ، بۋىنىما ءتۇستى...
احيكو جەرگە قۇلاپ، سۇلاپ جاتىر. اينالاسىنا كەنەت جاپونشا كيىنگەن ايەلدەر پايدا بولادى. ونى قورشاپ، دەمەۋ بولعىلارى كەلگەندەي جانتالاسىپ ءجۇر. جاپونشا بەسىك جىرى.
كاتيا. اپا...اپا! مۇندا كەلشى، تەزىرەك! مىنا جىگىت ءتىرى سەكىلدى...
اقتاماق. بالام، كوزىڭدى اش، بالام، كوزىڭدى اش...
كاتيا. اپاتاي، قوزعالمايدى... ءولىپ قالعان سياقتى.
اقتاماق. جوق، دەم الاتىن سياقتى. قانە شالاپ الىپ بەر... ءاي، بالام، ءما، شالاپتان ۇرتتا. ۇرتتا. قوماعايلانىپ ىشپە، ىشپە دەيمىن، بولدى.
احيكو. اناشىم...اناشىم... جەتتىڭ بە... كەلدىڭ بە... كومەكتەسشى، قۇتقارشى... (احيكو ساندىراقتاپ جاپونشا سويلەپ جاتىر). وكااسان، وكااسان... اناشىم... اناشىم...
اقتاماق. يا! يا!اناڭمىن. اناڭمىن. جاتا عوي...
احيكو. اناشىم...
كاتيا. اپاتاي، اپاتايىم مەنىڭ! ەسىن جينادى. مەنى دە ءدال وسىلاي اۋزىما اق ءدام تامىزىپ، امان ساقتاپ قالىپ ەدىڭ عوي، اينالايىن اپاتايىم!
اقتاماق. بالام، باسىڭدى كوتەرشى! كوزىڭدى اششى!
كاتيا. اپا، قۋ سۇيەگى قالىپتى، ءولىپ قالاتىن سياقتى عوي. قورقام، اپا.
اقتاماق. نەمەنەگە قورقاسىڭ. جامان ىرىم شاقىرما! ءازىر جانى بار.
كاتيا. (ورنىنان كوتەرىلىپ، كەنەت ەكى جەندەتتى كورىپ تۇرىپ قالادى.) اپا! بۇلار قايدان شىقتى؟ بىزگە قاراي كەلە جاتىر.
اقتاماق. قورىقپا، قىزىم!
ەكى جەندەت كەلەدى. احيكونىڭ الاقانىنداعى قاعازدى الىپ وقيدى.
1-جەندەت. احيكو تەسۋرو - قاراعاندى ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرىندە 58-باپ بويىنشا «حالىق جاۋى» دەگەن ايىپپەن 10 جىل وتىرىپ شىقتى.
2-جەندەت. ممم...احيكو تەسۋرو! جاپون بولدى عوي... ءتىرى مە ەكەن؟
كاتيا. جاڭا عانا، جان ءتاسىلىم ەتتى...
2-جەندەت. جاپون، شپيون، حالىق جاۋى!
1-جەندەت. سوندا دا «كونترولنىيمەن» اتا سالۋ كەرەك.
مىلتىعىن كەزەنىپ، اتۋعا وقتالادى.
اقتاماق. توقتا!!! مەن سەنى تانىدىم! احمەتتەي ازامات ۇلىمدى استىرتىن ۇستاپ اكەتكەن – سەنسىڭ! ءتۇن جامىلىپ، جىمىسقى كەلىپ، كيىنۋگە شاماسىن كەلتىرمەدىڭ! قايدا مەنىڭ، وعلانىم؟
1-جەندەت. وعلانىم دەي مە؟ كىمدى ىزدەپ جاتىر؟
اقتاماق. احمەت. احمەت دەگەن ۇلىم. اقىن. قاتارىنىڭ الدى ەدى. ەلىن سۇيگەن، جەرىن سۇيگەن ازامات ەدى... ەرتەڭ-اق بۇل قىلمىستارىڭنىڭ بەتى اشىلىپ، حالىققا بەلگىلى بولادى. سوندا جاۋاپ بەرەسىڭدەر!
2-جەندەت. قالاي بەلگىلى بولادى؟
1-جەندەت. ا، احمەت پە؟ ول تۇرمەدە ولگەن باعىدا. سونى ايتىپ تۇر ما؟
اقتاماق تەڭسەلىپ، ورنىنان تۇرىپ ءجۇرىپ كەتەدى.
اقتاماق. ولگەن، ولگەن... قالاي ولگەن. بوزداعىم-اي........ ولگەن ەكەن عوي....
ورنىنا قايتىپ كەلەدى.
اقتاماق. مەن - اق جاۋلىعى، ادالدىقتىڭ اق تۋىنداي جەلبىرەگەن انامىن! بوتاسىن ىزدەپ، بوزداۋمەن عۇمىرى وتكەن ارۋانامىن. شالىمنىڭ جانىن الىپ ەدىڭدەر، نەمەنە سەندەردەن قورقادى دەپ تۇرسىڭدار ما؟ نەمەنە مەنىڭ جانىمدى بالامنىڭ جانىنان ارتىق دەپ تۇرسىڭدار ما؟ جاستىعىمدى الا جاتامىن...
ەكى جەندەت سۇرلانىپ كەتكەن.
شىندىقتىڭ بەتىنە قاراۋعا قورقاماسىڭدار! اقيقاتتىڭ جانارىنا تىكە قارا الماي، جاسقاناسىڭدار، ءا؟ يا، شىندىق – ادىلەتسىزدىكتى قاشان دا كوزگە شۇقيدى. اقيقات كەش كەلسە دە، الدارىڭ دا تۇر؟ نە دەيسىڭدەر؟
1-جەندەت. كەش كەلگەن شىندىقتان نە قايىر؟ كەشىككەن ادىلدىكتە، نە دارمەن بار؟
2-جەندەت. اداسقان اقيقاتتا نە ءمان بار!
اقتاماق. زاماندارىڭ تۋىپ، قولدارىڭا قارۋ ۇستادىڭدار! قورعانسىزعا كۇش كورسەتتىڭدەر! قارا تۋلارىڭ اسقاقتادى. استىڭدار، تاستىڭدار. دۇنيە كەزەك... بۇل زامان دا وتەر. ءالى-اق تۋار ادىلەتتىڭ اق تاڭى. بولاشاق ار سوتى جاندارىڭدى كۇيدىرىپ، كەلەشەكتىڭ قاھارى سوعار ءالى سەندەردى...
2-جەندەت. توقتات! جەتەر ەندى.
1-جەندەت. قارا تۋ ەمەس، اسقاقتاعان قىزىل تۋ بىزدىكى. وتان ءۇشىن وت كەشتىك، كەڭ بايتاق سوۆەتتىك ەلىمىزدى ىشكى جانە سىرتقى جاۋلاردان قورعادىق. قورعاي بەرەمىز دە! سەن بىزگە كەدەرگى بولا المايسىڭ!
اقتاماق. قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، «كارلاگتا» ازاپ شەككەن، «حالىق جاۋى» دەپ جالعان جالامەن اتىلىپ كەتكەن... مىناۋ اقيىق ارىستاردىڭ جازىعى نە؟ نەگە اتتىڭدار؟ ۇلتىمنىڭ التىن دىڭگەكتەرىن، الىپ بايتەرەكتەرىن نەگە، نە ءۇشىن قۇلاتتىڭدار؟
1-جەندەت. سوۆەت وكىمەتى تىم قايىرىمدى، تىم كەڭپەيىل.
كاتيا. قايىرىمدى؟... ەدىل بويىن مەكەن ەتكەن نەمىستەرگە جاساعاندارىڭ قايىرىمدىلىق پا؟ ءبىر تۇندە جەر اۋداردىڭدار. مەنىڭ اكەم مەن انام قايدا؟ ولاردىڭ اق جۋىپ، ارۋلاپ كومىلمەگەن دەنەلەرى قاي توبەدە قالدى؟
2-جەندەت. ولار... ولار... سوۆەت وكىمەتىنە وتە ءقاۋىپتى ادامدار بولدى.
1-جەندەت. ءبىز وتان الدىنداعى بورىشىمىزدى وتەپ ءجۇرمىز!
اقتاماق. ەردى ەلىنەن، ەلدى ەرىنەن ايىرعان قانداي بورىش – ول؟ مەنىڭ احمەتىم، شالىم، مىناۋ جانى شىعار-شىقپاس بالا – جاۋ ەمەس. ولار قايدان جاۋ بولادى؟ جاۋلىق جاساۋ – ولاردىڭ ساناسىنا كىرىپ شىقتى ما ەكەن؟ جاي عانا ءوز ومىرلەرىن ءسۇرىپ، سانالارىندا ەلدىكتى ساقتاپ كەلە جاتقان ادامدار ەدى... مومىن ەل، تىنىش جۇرت... جاۋ مىنا سەندەرسىڭدەر!
2-جەندەت. بۋرجۋازيالىق قوعام قۇرۋدى كوكسەپ، جاپونيا سياقتى ۇلتتىق مەملەكەت قۇرامىز دەپ، ەل ىشىنە ىرىتكى سالعانداردىڭ ىشىندە سەنىڭ ۇلىڭ مەن شالىڭ دا بولدى. سەن ساۋاتسىز كەمپىرسىڭ، نەنى بىلەمىن، نەنى تۇسىنەمىن دەپ تۇرسىڭ؟ ۇلىڭنىڭ تەرگەۋدە ايتقان سوزدەرىن ەستىسەڭ، بەتىنە ءوزىڭ-اق تۇكىرەر ەدىڭ.
1-جەندەت. بۇنىمەن نەسىنە ءسوز تالاستىرىپ تۇرسىڭ؟ بولدى، اتايىق تا، كەتەيىك.
اقتاماق. قاشانعى وسىلاي سالتانات قۇرامىن دەيسىڭدەر... قاشانعى وسىلاي جاساعان قياناتىڭ، زىميان تىرلىگىڭ بويىڭا ءسىڭىپ، مىلتىعىمدى شوشاڭداتىپ جۇرەمىن دەيسىڭ. كەلەر ۇرپاقتىڭ الدىندا ەسەپ بەرەر ءسات تۋار... ادامنىڭ قانىن سۋداي شاشىپ، بولاشاققا جول اشتىم دەيسىڭ بە؟ قۇنى جۇرتتىڭ قانى، انالاردىڭ كوز جاسى، مىنانداي جەتىمدەردىڭ تاس-تالقان تاعدىرى بولعان نە ادىلدىك ول سوندا؟
1-جەندەت. مەن سەنى ءقازىر اتپايمىن. مىنا فاشيست قىزىڭدى دا جىبەرەمىن.
2-جەندەت. ءبىراق كورەسىڭ، مەن تاعى اينالىپ كەلەمىن. مەن وسىندا جۇرەمىن. سەنىڭ قاسىڭدا، ماڭىڭدا. مەن سەنى كوزىمنەن تاسا قىلمايمىن.
1-جەندەت. ءبىز ءتىرى جۇرمەسەك تە، ءبىزدىڭ كولەڭكەمىز قالادى جەر بەتىندە.
كاتيا. اپاتاي، اپاتاي! بولدى، قويىڭىزشى. قويىڭىزشى، قورقىپ بارامىن.
اقتاماق /كاتيانى قۇشاقتاپ، تەربەتىپ/. بۇلار اتپايدى، بۇلار سونداي قورقاۋ عوي، بالام.
كاتيا. ەش نارسە دەمەي-اق قويىڭىزشى، دەتدومعا قايتىپ ورالعىم كەلمەيدى.
اقتاماق. ورالمايسىڭ، ورالمايسىڭ، بولدى، قويدىم، اينام، قويدىم. قويدىم.
ەكىنشى كورىنىس
اقتاماق پەن كاتيا احيكونى ورنىنان تۇرعىزىپ، وتىرعىزادى..
اقتاماق. البەرت، البەرت! برونيسلاۆ! قايداسىڭدار؟ كومەكتەسىڭدەر.
ەكى جىگىت جۇگىرىپ شىعادى. احيكونى كورىپ جانتالاسىپ، ەكى جاعىنان سۇيەمەلدەيدى.
اقتاماق. البەرتجان، تۋرا سەن جاتقان جەردە جاتىر ەكەن، بۇل دا تۇرمەدەن شىعىپتى. ءوڭى قازاققا ۇقسايدى، ءبىراق قازاق ەمەس، ءتىلى باسقا.
برونيسلاۆ. نە دەيدى؟ قىتايشا سويلەيتىن سياقتى.
البەرت. جوق، جاپون.
كاتيا. ءيا، جاپون، جاپون، جاڭاعى جەندەتتەر تە سولاي دەدى عوي. شالاپ ءىش... ۇرتتا!
برونيسلاۆ. جانى شىعار-شىقپاس...
اقتاماق. ەندى ءبىر نارسە ەتىپ ادام قىلايىق، بالالار، ءولتىرىپ المايىق...
احيكو ەسىن جينايدى.
اقتاماق.
كاتيا. اپا، مىنانى قاراشى... بەشپەنتىنىڭ ىشىنەن شىقتى... قالىڭ داپتەر.
اقتاماق. مىناۋ مەنىڭ احمەتىمنىڭ جازۋى عوي. مىناۋ مەنىڭ احمەتىمنىڭ اماناتى عوي...
قاراعىم، دۇعاگويىم، قامقور انام! ارناپ حات جازايىن دەپ، الدىم قالام. سەنى وندا، مەنى مۇندا امان ساقتاپ، كورۋگە جازعاي ەدى حاق تاعالام! (احمەت بايتۇرسىنوۆ «اناما حات» ولەڭى)
كاتيا. اپا، اپاتاي، جىلاماشى...
برونيسلاۆ. بارلىعى جاقسى بولادى، اپا، ۋايىمداماڭىز، دەمالىڭىزشى، ءوزىمىز قارايمىز.
الىستان اعارىپ احمەتتىڭ ەلەسى كورىنگەندەي بولادى.
احمەت. وتىرمىن اباقتىنىڭ بولمەسىندە، بۇيرىقسىز كوز جەتەدى ولمەسىمە. ەسىكتىڭ قۇلپى مىقتى، كۇزەتشى كەپ، اجالدان باسقا ەشكىم كەلمەسىنە. قورشاۋلى اينالاسى، بيىك قورعان، بەرىك قىپ سالعان تەمىر تەرەزەسىنە. قالايشا مۇنى كورىپ كوڭىل سەنبەس اتتانىپ جاۋ كەلسە دە بەرمەسىنە. كالامدا لاۋحۋل-ماحفۋز ۇمىتقان با، جازباپتى بۇل ورىندى كورمەسىمە. قاڭباقپەن سالماعىڭ تەڭ بۇل ءبىر زامان، ىلاج جوق جەل ايداسا ەرمەسىنە. تايپالعان تالاي جورعا، تالاي تۇلپار تاعدىردىڭ كەز بولىپ تۇر كەرمەسىنە. سولاردان جانىم، ءتانىم ارداقتى ەمەس، ورىنسىز كۇيزەلەيىن مەن نەسىنە! (احمەت بايتۇرسىنوۆ «اناما حات» ولەڭى)
بارلىعى سۇيەمەلدەپ الىپ كەتەدى.
اقتاماق. ادامدى زامان بيلەيدى، بوركەمىك ەتىپ يلەيدى، ادام وعان كۇيرەيدى، باسىن ءبىراق يمەيدى...ادامدى جەڭۋ قايدا... ۇلىمنىڭ قاھارمان ءولىمىن ەستىرتىپ، حابارىن الىپ كەلگەن احيكوم سول احمەتىمنىڭ ورنىن باستى. ىشىمنەن شىققان ۇلىمداي... جانىمنىڭ تۇبىندە ءون بويىمدى قىزدىرىپ تۇرعان توبىقتاي عانا ىستىق قورعاسىن سول ءتارىزدى. ابدەن باۋىر باسىپ الدىم. سونداي ەلگەزەك، سونداي سىپايى. ونىڭ ۇستىنە... ونىڭ ۇستىنە كاتيا، جانىما جالاۋ بولىپ، قارايىپ قاسىما ەرگەن كاتيام سول احيكونى جاقسى كورەتىن ءتارىزدى... ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن، ءىلتيپاتىن جۇرەگىممەن سەزەمىن. ۇكىدەي قاسيەتتى ىڭكارلىكتەرىن ۇركىتىپ المايىن، كەسىرىم ءتيىپ كەتپەسىن دەپ الىستان عانا باقىلايمىن. بالالارىمنىڭ باقىتىن باياندى ەتە گور دەپ جالبارىنامىن... باسقا بالام ءبىر توبە، احيوكوم ءبىر توبە... ويباي، كەسىرلەنبەيىن، اسىلىق ايتپايىن. اللا تاعالام بارلىعىنا عۇمىر بەر. كەشىرە گور، كەشىرە گور، اللام...
قۇدايعا جالبارىنىپ، بەتىن سيپاپ باتا جاسايدى. احيكو مەن كاتيا الىپ بايتەرەكتى اينالىپ قول ۇستاسىپ كەلە جاتىر.
كاتيا. ءبىز باقىتتى بولا الامىز با؟
احيكو. ءبىز باقىتتى بولامىز... قارلاگتىڭ ار جاعىندا ماڭگى قالعان تۇتقىندار ءۇشىن؛ سەنىڭ باۋىرلارىڭ ءۇشىن، بۇل كۇنگە جەتپەي ارماندا كەتكەن اتا-اناڭ ءۇشىن... ءبىزدىڭ بويىمىزدا ولاردىڭ اماناتى بار... سەزەسىڭ بە؟
كاتيا. قورقامىن...
احيكو. قورىقپا، مەن سەنىمەن بىرگەمىن.
كاتيا. ماڭگىگە مە؟
احيكو. ماڭگىگە...
كاتيا. ءوز ءۇيىمىز بولادى...
احيكو. ءوز ءۇيىمىز بولادى، بالالارىمىز بولادى... ءبارى بولادى...
كاتيا. بەيبىت عۇمىر...
احيكو. ءيا...بەيبىت عۇمىر...
پوشتاشى. احيكو!!! احيكو!!!
احيكو. نە بولدى؟
پوشتاشى. ساعان ءبىر وداعاي حات كەلدى.
احيكو. وداعاي دەگەن نە؟
پوشتاشى. كونۆەرتىنىڭ ءوزى ءبىرتۇرلى، قاراشى.
احيكو. مىناۋ جاپونشا جازۋ عوي.
پوشتاشى. وندا ءسۇيىنشىمدى بەر.
احيكو. بەرەم ءسۇيىنشىڭدى.
پوشتاشى. وندا الدىمەن بيلە.
احيكو. ەي، كەتشى، اكەل حاتتى.
پوشتاشى. بەرمەيمىن.
كاتيا. مىناۋ جىندى عوي. بەرسەڭشى.
پوشتاشى. الدىمەن ءسۇيىنشىمدى بەرىڭدەر.
احيكو /قالتاسىنان اقشا شىعارىپ/. ءما، مىناۋ جەتە مە؟
پوشتاشى. ويباي، تىم كوپ قوي.
احيكو. ءاي، حاتتى تاستا دا، جوعالتشى كوزىڭدى. جاپونيادان. جاپونشا جازۋدى دا كورەتىن كۇن بار ەكەن عوي. /يىسكەيدى/. تەڭىزدىڭ، تۇزدىڭ، بالىقتىڭ ءيىسى شىعادى. كىم، نە جازدى؟ مەنى ىزدەپ جاتىر ما سوندا! /حاتتى اشادى/. اكەم... اكەمنىڭ جازۋى...
ءقادىرلى ۇلىم، احيكو. سوناۋ الماعايىپ كەزەڭدە وزىڭنەن كوز جازىپ قالعان ەدىك. اناڭ نە ءولى دەگەن، نە ءتىرى دەگەن حابارىڭدى بىلمەي، قۇسادان ءولدى. سەنى ىزدەمەگەن جەرىمىز جوق. جۋىردا قارلاگتا، قازاقستان جەرىندە وزىڭمەن ءبىر كامەرادا وتىرعان جەرلەسىمىز كەلىپ، دەرەگىڭدى ايتتى. باسىڭا قانشا قيىنشىلىق تۇسسە دە، ءومىرىڭدى ساقتاپ قالعانىڭا ريزامىن، قۇلىنىم. ەندى سەنى جاپونيادا كۇتەمىن. باۋىرلارىڭ دا، كارى اكەڭ مەن دە ءوزىڭدى دەگىبەرسىزدەنە كۇتىپ وتىرمىز.
احيكو. انام، اناشىم... جاتقان جەرىڭ جارىق بولسىن... اكە، اكەتايىم، ءتىرى ەكەنسىڭ عوي، بار ەكەنسىڭ عوي...ەلگە ورالۋ...ەلگە ورالۋ...
كاتيا. احيكو، بۇل قالاي بولعانى؟ مەن شە؟ جاڭا عانا ايتتىڭ عوي...
احيكو اڭىرىپ تۇرىپ قالادى.
كاتيا. اپام شە؟ اقتاماق ارتىمدا ۇل بار، شاڭىراعىمدى ۇستاپ قالاتىن اتقا مىنەرىم بار دەپ الاڭسىز ءجۇر ەمەس پە؟ ونى قايتەسىڭ؟
كاتيا جۇگىرىپ كەتىپ قالادى.
احيكو. مەن، ارينە، جاپونياعا جولعا شىقتىم. اكەمدى، باۋىرلارىمدى كورگىم كەلدى. بۇكىل جاپون ەلى اياقتارىنان تىك تۇرىپ قارسى الدى. اۋەجايدا گۇل شوقتارىن ۇستاعان، «تۋعان جەرىڭە حوش كەلدىڭ، احيكو» دەگەن جازۋلارى بار پلاكات ۇستاعان جۇرت. بارلىعى شاتتانىپ جاتىر. جات جەردە لاگەردە قالعان سوڭعى جاپون ەلگە ورالدى دەپ ۇلان-اسار توي جاسادى ەلىم. ءوزىمدى قاھارمان سەزىندىم. كەرەمەت بولدى... كوزىم كورىپ تۇرسا دا، كوڭىلىم سەنبەدى. ەڭىرەپ جىلادىم. ماۋقىمدى باسۋ قيىن بولدى. لاگەردە كورگەن تاۋقىمەتىم، سودان كەيىنگى قيىندىقتار – بارلىعىن وسى ءبىر ءسات باسىپ كەتتى. ەلگە ءدال وسىلاي ورالۋ ءۇشىن بارلىعىنان قايتا وتۋگە بار ەدىم. سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن... اكەم بالاشا قۋاندى. باۋىرلارىمنىڭ دا كوزدەرىندە جاس... ءبىراق مەن اكە دەدىم... اكە... ءوزىڭنىڭ سامۋرايىڭدى قاسىمدا قال دەپ قىستاما، وتانىنا وپاسىزدىق جاساتقىزبا. ءقازىر مەنىڭ وتانىم – قازاقستان. وندا كارى شەشەم قالدى... كاتيا قالدى. ولار مەنى كۇتىپ وتىر. باتاڭدى بەرىپ، ەركىمە جىبەر... تاعدىردىڭ شەشىمىمەن سول ءبىر ەلگە بايلاندىم. ون بەس جاسىمدا جاپونياسىز قالىپ جۇرەگىم كۇل-پارشا بولىپ ەدى، ەندى ەكىنشى مارتە سول كەپتى كەشكىزە كورمە ماعان، اكە دەدىم... اكەم كۇيرەسە دە، ىشتەي بورداي توزسا دا، بوساتتى...
ءۇشىنشى كورىنىس
احيكو ۇيگە كىرىپ كەلەدى.
احيكو. اپا! اپاتاي!
اقتاماق. احيكو ما؟ احيكونىڭ داۋىسى عوي!
كاتيا. احيكو! احيكو!
ولار كورىسەدى.
اقتاماق. سايىپقىرانىم-اي، ورالدىڭ با؟
احيكو. ورالدىم، ورالدىم! سىزدەردى ساعىندىم... اپا، باتاڭىزدى بەرىڭىزشى! كاتيا ەكەۋمىزگە باتا بەرىڭىزشى.
اقتاماق. «وشكەنىم – جاندى، ولگەنىم ءتىرىلدى». مىنە. ءبىزدىڭ شاڭىراققا دا كەلىن تۇسەدى، توي بولادى. مىنە. اينا-لا-يىن.
اقتاماق باتا بەرەدى:
باقىتتى بول، باعىڭ اشىلسىن، بوساعاڭا جاماندىق جەتپەسىن تورىڭنەن جاقسىلىق كەتپەسىن. ۇلىڭ ون شاقتى بولسىن، قىزىڭ مونشاقتى بولسىن. باستارىڭا ب ا ق قونسىن جاراتقان يەم جاق بولسىن.
حالقىڭ بولسىن تiرەگiڭ،
بەرiك بولسىن بiلەگiڭ،
قابىل بولسىن تiلەگiڭ،
ءجۇز جىل سوقسىن جۇرەگiڭ.
اۋمين!
اۋىل ادامدارى شىعادى، شاتتىق، تويعا دايىندىق.
احيكو. اپاتايىم، كاتيا! ءبىز باقىتتى جاندارمىز! سەبەبى پەيىلى كەڭ، قۇشاعى ىستىق قازاقستانداي ەلىمىز بار. ول ءبىزدى كەۋدەسىنە جاتسىنباي باستى. تىرشىلىگىمىزدىڭ ءالسىز شىراعى سونەر شاقتا، پانا بولدى. سان مىڭداعان رۋحتى امانات ەتىپ قابىلداپ، كوبەسىن بۇزباي، قاتارىن سيرەتپەي وتان انالارىنا قايتاردى. مەن بولسام، وزىڭە قايتىپ ورالدىم، قازاقستانىم. ءوز وتانىمدى سۇيمەگەندىكتەن ەمەس، سەنىڭ الدىڭدا بورىشتار بولعاندىقتان. ءتوسى - شالقاق، تۇعىرى – اسقاق، بولمىسى – پاڭ، ءبىتىمى – بەكزات قازاق ەلى – ەندى مەنىڭ ەلىم؛ ىنتىماقتىڭ ۇياسى، جەرۇيىق مەكەن - قازاقستان - ەندى مەنىڭ وتانىم. ەركىندىك نىشانى بوز جۋساننىڭ جۇپارىمەن وسىلايشا قايتادان، بۇل جولى ءبىرجولاتا قاۋىشتىم.
توي ساحناسى، «تۋعان ەلىم» ءانى ايتىلادى.
سوڭى.
You Might Also Like
-
جاڭا مەديانىڭ ۇعىمىن ميچيگان جوعارعى ءبىلىم بەرۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى راسسەل نويمان جاقسى ءتۇسىندىرىپ، بىلاي دەيدى:
