InfoHub Logo

كۇزدىڭ الاساپىران كۇڭگىرت كۇندەرىندە گۋريەۆ قالاسىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا بانك باسقارۋشىسى پروكوپەنكو مەن بالىق ترەسىنىڭ باسقارۋشىسى سارمايەۆ ويدا جوقتا كەزدەسە كەتتى. كورگەن جەردەن وي ورىستەپ، اڭگىمە اقتارىلىپ كەتتى. ەكەۋى اقىرى بار سىرلارىن شەرتىستى. سىرعا سىر ۇلاسىپ، كاسپييگە قۇيعان جايىقتاي ساپىرىلىپ جاتىر ەدى، ناق وسى كەزدە سارمايەۆ ءوزىنىڭ كۇيرەۋىك جان ەكەنىن جولداسىنا سەزدىرىپ الدى. ول اڭگىمە اياعىن قامىعا ايتقان ءبىراۋىز ولەڭمەن اياقتاعانداي بولدى.

— توبىلعى تورى سىرانى
تولقىتا جۇتار كۇن قايدا؟!
سىراداي سىرلى «ۆولگانى»
سىرعىتا مىنەر كۇن قايدا؟!
ۇستاتپان «ۆولگا» كەتەر مە!
كۇنىمىز «گازبەن» وتەر مە!

ەندىگى لەبىز پروكوپەنكودان ەستىلەتىندەي بولعان سوڭ سارمايەۆ ازىراق سابىر ەتىپ قۇلاق تۇرە قالىپ ەدى، پروكوپەنكو اقىن بولماسا دا اقىندىقتى تۇسىنە بىلەتىن بip اقىنسۇرەيلەۋ ادام بولىپ شىقتى. ءارى ول جانىندا تۇرعان ترەستىڭ باسقارۋشىسىنا قاراعاندا الدەقايدا جىگەرلى، سارۋايىمعا سالىنبايتىن ساڭلاقتى جىگىت ەكەنىن اڭعارتتى:

— پا، پا، ءوزىڭ قالاي-اق گۋريەۆتىڭ ماڭدايىنا سىيىپ ءجۇرسىڭ. ماحامبەتشە باسىپ كەتتىك بە، قالاي؟! ءبىراق ماشينا ءمىنۋ ءۇشىن كۇيرەۋىك بولۋدان گورى كۇشتىرەك بولعان جاقسى. كۇيرەۋىك بولىپ كۇن كورە الماي جۇرگەنشە، وپتيميست بولىپ ورىپ تۇسپەيسىڭ بە؟ يا، يا، باۋىرىم، ورىپ تۇسكەنىڭ جاقسى. قالاي دا قاپىسىن تاۋىپ، قاعىپ قال! ايتپەسە، ساعان ەشكىم ەشتەڭە اكەپ بەرمەيدى.

بولدىرعان بۋراعا «ءايت شۋ» دەگەن دە سەپ دەگەندەي پروكوپەنكونىڭ ءسوزى سارمايەۆقا قامشى بولىپ ءتيدى. وعان الدەقايدان ءال ءبىتىپ، بويى بەكىپ، ماشينالى بولۋدىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىن قاراستىرا باستادى. ماشينانىڭ بولا بەرەر جەرىنىن، ءبىرى وسى ەدى دەپ، وبلىستىق تۇتىنۋشىلار وداعىنا سوقتى. ناق وسى كۇنى ونىڭ باستىعى جوعارىدان شۇعىل تەلەگرامما الىپ، ونى قاۋىرت ىسكە اسىرىپ تا ۇلگەرگەن ەكەن. اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنە بەرىلەتىن جەڭىل ماشينانى زاڭسىز ساتىپ الىپ، ءتىپتى ونى وبلىستىق اۆتوينسپەكسيادان دا وتكىزىپ، مەملەكەتتىك نومەر الىپ، جەلپىنىپ وتىر ەكەن. سارمايەۆ باسىن بازىنامەن باستاپ، اياعىن باياعىسىنداي قامىعا اياقتادى.

— باۋىرىم-اۋ، «ۇكىلى قۇيرىق، مايدا جال، كەسەر باسىن سارى التىن، ۇستىڭە بىتكەن تۇگىڭنىڭ جارىمى كۇمىس، جارىمى التىن» دەگەن ءسوزدى بۇرىن قىدىرا جالدى قىل قۇيرىققا ايتۋشى ەدىك قوي. ەندىگى ءبىزدىڭ «قىدىرا جالىمىز» وسى «ۆولگا» ەمەس پە، ءتىپتى مۇنى وعان تەڭەپ بولا ما! ول مۇنىڭ ماڭىنا دا ىلەسە مە، شىركىن! ءمىنىپ الىپ، «ۆولگاعا» اتىڭا تۇسكەن قايتىپ مىنە المايسىڭ، ءاي-ايدىڭ سۋعا كەلگەن ءىزىن كورسەڭ» دەپ ىڭىرايتا اندەتىپ كەتە بارار ما ەدىڭ. قۇتتى بولسىن، قۇتتى بولسىن!—دەپ الىپ اياعىن تاعى ولەڭدەتىپ جونەلتىپ:

مەن دە وزىڭدەي باستىقتىڭ ءبىرىمىن عوي،
مەن دە وزىڭدەي بەكىرە — ءىرىمىن عوي،
كوك «ۆولگا» كولدەنەڭدەپ ۇستاتپايدى
ولمەگەن سوڭ ايتەۋىر ءتىرىمىن عوي!

— وي، قامىقپا، باۋىرىم، قامىقپا، قاپىسىن ءالى-اق تابامىز،— دەدى وعان حايزۋللين.

كوپ ۇزاماي-اق ورايى كەلدى دە. گۋريەۆ اۋدانىنداعى «ەركىن قالا» كولحوزى الۋعا ءتيىستى «ۆولگا» بالىق ترەسىنە اۋدارىلا سالىندى. كوزىڭ كورسىن، قولىڭ ۇستاماسىن دەگەن وسى بولدى. كولحوزعا بەرىلدى دەلىندى. ءبىراق ماشينا سۋعا تويىپ الىپ، بىرەۋدىڭ استىندا ويناقتاي باسىپ كەتە بارعان تولەگەننىڭ كوك جورعاسىنداي سارمايەۆتىڭ استىندا جوڭكىدى. كەرەك دەسە كولحوزشىلار ماشينا جونىنەن بەيحابار قالدى. ءبىراق ماشينا الارىن العانمەن وسى ءبىر كەزەڭدە سارمايەۆ قاتتى ساستى. ويتكەنى اۆتوينسپەكسيا ماشينا كولحوزدىكى دەپ تىركەمەي قارىسىپ وتىرىپ الدى. ماشيناعا جاڭا جەتكەن سارمايەۆ الاسۇرىپ جوعارىعا شاپتى:

— وزىڭىزدەن مەدەت تىلەي كەلدىم...

مەدەت تىلەي كەلدىم دەگەن ءسوز تالايدىڭ مەرەيىن كوتەpiپ، ءوزىن سارىمايداي ەرىتىن ءجىبىتىپ جىبەردى، ول ماشينانى سارمايەۆقا تىركەپ بەر دەپ، ءارى اۋىزشا، ءارى جازباشا بۇيرىق بەردى. ماشينانى ابدەن جايعاستىرىپ سارمايەۆ دەمىن ءبىر-اق الدى. ول بۇدان بىلاي ماشيناعا مىنگەن سايىن مەدەت دەگەن قۇدىرەتتى ءسوزدى اۋزىنان تاستامايتىن بولدى. بۇدان كەيىن مۇنىڭ ءوزى قالاداعى مەكەمەلەردىڭ باسشىلارى اراسىنا كەڭ تاراپ، ءبارى كولحوزدىڭ كوك دونەنىنە جابىساتىندى شىعاردى. جابىسقاندارى الىپ تا جاتتى. كەزەك-كەزەك كەڭەسىپ، كەلىسىمىن بەرىپ، ينسپەكسيانى كۇشتەپ كوندىرىپ وتىرعان سوڭ كولحوزعا كەلگەن ماشينالار قالاداعى باسقارما باستىقتارىنىڭ استىندا جالماندى قارماققا ىلىنگەن جايىقتىڭ جايىنىنداي جوڭكىپ كەتە باردى، كەتە باردى. ءبىرى كوگىن، ءبىرى كۇلگىنىن تانداپ ءمىنىپ، ماشينا گۋريەۆ كوشەسىندە جوڭكىپ ءجۇردى. ول ول ما ءتىپتى موتوسيكلدەرگە دەيىن قالاداعى قارماقتى قىزمەتكەرلەرگە ءىلىنىپ وتىردى. ولار قارىق بولىپ قالدى. ارينە ءبارىن حايزۋللين ءوزى قولىمەن شىعارىپ سالىپ وتىردى. ءجونى كەلمەگەندەرگە ماشينا الۋدىڭ ءجون-جوسىعىن ايتىپ، جىلى اتتاندىرىپ، جاقسى جىگىت اتانىپ، اتاعىن جۇرتقا جايدى.

قىستىڭ قاقاعان ورتاسى كەزىندە گۋريەۆتىڭ ءبىر تار كوشەسىندە بىرىنە-بىرى قارسى كەلگەن ەكى جەڭىل ماشينا دا توقايلاسا كەتىپ، ىشتەرىندەگىلەر جەرگە تۇسە قالىستى.

— الدىم، ايتەۋىر،— دەدى سارمايەۆ.

— مىنە، مەنى دە كورىپ تۇرسىڭ عوي، ءبىر-اق سوقتىم، اۋىلعا كەلگەن ماشينا قالاعا قالماي نە بىتىرەدى، قالا كەنەلمەي اۋىلعا نە جوق،— دەدى پروكوپەنكو شاتتانىپ.

— ءاي، جالماندى قارماعىم-اي، قادالعان جەرىڭنەن قان الاسىڭ-اۋ، ءىلىپ تۇسكەن ەكەنسىڭ،— دەدى اناۋ دا پروكوپەنكوعا ماقتاۋىن اياماي. سونان سوڭ ماشيناسىنا ءمىنىپ:

توبىلعى تورى سىرانى،
تولقىتا جۇتار كۇن تۋدى.
سىراداي سىرلى «ۆولگانى»
سىرعىتا مىنەر كۇن تۋدى! —

دەپ سارمايەۆ ماشيناسىنا جانتايا كەتتى...

ءسويتىپ بۇدان بىلاي جايىقتاعى جالماڭدى قارماقتىلار قارماعىن تۇتىنۋشىلار وداعىنا تاستاپ ءىلىپ جاتىر. جەلبەزەگى ءبىر كۇنى جىرتىلىپ كەتپەسە جارار ەدى.

1957

---