ەشتەن كەش جاقسى
ينستيتۋتتىڭ ءبىر كەڭ اۋديتورياسىنىڭ الدىنا جينالىپ تۇرعان ستۋدەنتتەر ەسىكتەن قۋانا شىعادى دا، ءبىرىنىڭ ءبىرى قولىن قىسىپ شاتتانا تۇسەدى. ءبارىنىڭ كوڭىلدەرى دە جايدارى. ولاردىڭ اراسىنان اگرونومدى دا، ينجەنەر-مەحانيكتى دە، زووتەحنيكتى دە، مال دارىگەرىن دە تابۋعا بولاتىن ەدى. وزگەلەردەن شەتكەرىرەك تۇرىسكۇل تۇر. ونىڭ بەت الپەتىنەن ءوزىنىڭ قۋانىشى جوعى بىلاي تۇرسىن، ەڭ بولماسا جولداستارىنىڭ شاتتىعىنا، قۋانىشىنا كوڭىل قوسقانى دا كورىنبەيدى. باعانادان بەرى كۇندە كورمەي جۇرگەندەي اينالدىرىپ تۇرعانى ون ساۋساعىنىڭ سۇرمەسى. قىپ-قىزىل ەتىپ بوياتقان سىرى كوشە باستاپتى. نەگە ءبىرجولا وسىنداي ەتىپ تۋماعان دەپ شەشەسىنە ءبىر رەنجىسە، نەگە كەتپەيتىندەي قىپ سىرلاماعان دەپ تىرناق سۇرمەلەۋشى شەبەرگە تاعى رەنجيدى. وسى كەزدە ىشتەن قۋانىشتى ءابىتاي شىقتى.
تۇرىسكۇل اناداي جەردە تۇرعان قالپىنان قوزعالماستان:
— نەمەنە، قالاعا قالدىردى ما؟— دەپ سۇرادى ودان.
— نەعىلعان قالا؟ زووتەحنيككە قالادا نە بار؟ مەنى ءوزىمىز بىلەتىن «كوممۋنيزم جولى» كولحوزىنا جىبەردى،— دەپ ول اياعىن جەرگە تارس-تارس ۇرىپ، بيلەپ بارىپ توقتادى.
تۇرىسكۇل وعان جاكتىرماعان قاباعىمەن ءبىر قارادى دا، قايتادان تۇرعان ورنىندا تىرناعىن اينالدىرىپ، مەلشيىپ تۇرا بەردى. ءبىراق ءابىتايدى باسقا جولداستارى دەرەۋ قورشاپ الدى دا، قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ، بولعان اڭگىمەنى باستان اياق سۇراپ باستادى.
ەسىكتەن تاعى دا بىرەۋ شىقتى. جامال ەكەن. ول دا اۋەلگى اشىق مىنەزىمەن جارقىن-جارقىن سويلەپ كەلەدى.
— تالدىبۇلاق اۋدانىنا جولداما بەرەتىن بولدى. وتىرعانداردىڭ اۋزىنان وسى لەبىزدى ەستىگەندە جۇرەگىم جارىلىپ كەتە جازدادى. قالاعان جەرىڭە بارۋ قانداي جاقسى!
جولداستارى ونى تاعى دا قاۋماجالاعان سوڭ جامال ءوزىنىڭ ريزا ەكەنىن كوڭىلدەنىپ ايتا باستاپ ەدى، جاڭاعى ورنىنان قوزعالماعان تۇرىسكۇل دە «نەمەنەگە قۋانادى ەكەن» دەگەندەي قۇلاعىن تۇرە قويدى. تۇرىسكۇلدەن ابدەن كوڭىلدەرى قالعان با، الدە ونىڭ تۇرعانىن اڭعارمادى ما، ونىڭ جانىنا ءبىر ادام دا كەلگەن جوق. جامال ەسىكتەن جاڭا شىققاندا تۇرىسكۇل بەتىنە ءبىراز وڭدەۋ-جوندەۋلەر جۇرگىزىپ، تاعى ءبىر نارسەگە رەنجىپ تۇر ەدى. ارى-بەرى جۇرت ءجۇرىپ جاتىر. ولارمەن ونىڭ جۇمىسى دا جوق. سياقتى. ول ءبىر قولىنا ايناسىن، ءبىر قولىنا دالابىن الىپ تۇرىپ شەشەسىنە، شاشتاراز جانىنداعى سۇرمەلەۋشى شەبەرگە تاعى رەنجىمەي قويمادى. قالاي رەنجىمەسىن، قايتا-قايتا بوياپ قويسا دا ءونى قاراۋىتا بەرەدى. ءقازىر عانا بەتىن وپالاپ، دالاپتاپ، قاسىن كەرىپ، كوزىن سۇرمەلەپ قويىپ ەدى، مينۋت وتپەي ايناعا تاعى قاراسا، ءتۇرى تاعى وزگەرىپ كەتىپتى. سوندىقتان دا ول نەگە وسىنداي كوركەم ەتىپ تۋماعان دەپ شەشەسىنە ءبىر رەنجىپ، ەڭ بولماسا تىرناق سۇرمەلەگەن سياقتى بەتتەن ءبىر اپتا كەتپەي تۇراتىن ەتىپ بىردەمە ويلاپ تاپپاي ءجۇر دەپ شەبەرگە تاعى رەنجىدى. ءوزى ءوستىپ رەنجىپ تۇرعاندا اۋىلعا باراتىندىعىنا قۋانىپ اۋديتوريادان جامال شىقتى. ونى كورىپ تۇرىسكۇل تاعى كۇيىنە ءتۇستى.
— نە قىلعان قىزىق ادامدار بۇلار. اۋىلعا بارۋعا تەاترعا بارا جاتقانداي قۋانادى. اۋىل قانشا ايتساڭ دا اۋىل عوي، تەاتر ەمەس. ءتىپتى جارايدى،— دەدى ول تاعى دا،— اناۋ ءابىتايلار عوي جىگىت. اۋىلعا بارسىن دەلىك. قيىنشىلىعىنا كونەر. ال قىز باسىمەن مىنا جامالعا نە جوق. وقىعان قىزدى ورنى قالادا بولماس پا؟
تۇرىسكۇل وسىنداي شولاق تۇسىنىگىنىڭ دۇنيەسىنەن شىعا الماي تۇرعاندا ونىڭ فاميلياسى اتالىپ، اۋديتورياعا كىردى. توردە مەملەكەتتىك ەمتيحان كوميسسياسىنىڭ پرەدسەداتەلى اقىلبايەۆ وتىر ەكەن. ءوزىنىڭ تانىس وقىتۋشىلارى دا جوق ەمەس. دەكانى تاعى بار. ەمتيحان كوميسسياسى ونى جىلى شىرايمەن قارسى الدى.
— تۇرىسكۇل، ينستيتۋت ءبىتىردىڭ، وقىمىستى اگرونوم دەگەن اتاق الدىڭ. ەندى قايدا بارعىڭ كەلەدى؟— دەپ سۇرادى. ول كوميسسيا پرەدسەداتەلىنىڭ قاباعى كوتەرىڭكى بولعاندىقتان ۇمىتكەر بولدى دا، سۋىرىلا سويلەدى:
— اعاي، مەن وقىمىستى اگرونوممىن، قالادا قالعىم كەلەدى. اۋىل دەگەن — جىگىتتەردىڭ جۇمىسى عوي.
— اۋىلعا وقىعان قىزدار دا كەرەك.
— جوق، مەنىڭ بارعىم كەلمەيدى.
— نەگە بارعىڭىز كەلمەيدى؟ جولداستارىڭىزدىڭ ءبارى دە كولحوزعا جولداما الدى.
— مەن ولار سياقتى بولاشاعىن ويلامايتىن ادام ەمەسپىن.
— قالقام، اگرونومنىڭ بولاشاعى اۋىلدا بولادى!
تۇرىسكۇل قالاي جالتارسا دا، كوميسسيا پرەدسەداتەلى ءوز دەگەنىن ايتىپ وتىرىپ الدى. ءسويتىپ وعان «مولشىلىق» كولحوزىنا جولداما جازىپ بەردى.
ۇيىنە كەلە جاتىپ ول وي دارياسىنا تاعى دا ءبىر سۇڭگىپ كەتتى. وسى اگرونوم بولىپ نەم بار ەدى مەنىڭ نە دارىگەر، نە ءمۇعالىم بولماي دەي بەردى دە، تاعى توقتاپ قالدى. اۋىلعا دا ءمۇعالىم، دارىگەر كەرەك. وندا دا جىبەرەدى ەكەن-اۋ. قاپ! ەلەكتر ينجەنەرى بولماعان ەكەن. ويباي-اۋ، ءقازىر اۋىلدىڭ بارىندە ەلەكتر ستانسيالار بار ەكەن عوي. ەندى ءقايتتىم! ەندەشە شاشتارازداعى كىرپىك، تىرناق سۇرمەلەۋشى بولسام ەتتى. ءبىراق ول دا كولحوزدا بولۋى مۇمكىن-اۋ. دەگەنمەن ول كولحوزداردا ءازىر تەگىس بولا قويعان جوق.
اقىرى نە كەرەك، تۇرىسكۇل اۋىلعا دا بارماي، تىرس ەتىن دالاعا دا شىقپاي، ۇيىندە جاتىپ الدى. ابدەن قار جاۋىپ، ءىز باسىلدى-اۋ دەگەن كەزدە، ءۇش-تورت اي وتكەن سوڭ كوشەگە شىعىپ، بىردى-ەكىلى تانىستارىن كەزدەستىرىپ ەدى، «قالاشىل قارىنداس» اتانىپ تا قالعان ەكەن، ءوزىنىن قاتار وسكەن دوستارى دا وعان سالقىن قاراي باستاپتى.
...ارادا ەكى-ۇش جىل ۋاقىت ءوتىپ تە كەتتى. وقىمىستى اگرونومىڭىز ازىرشە جۇرە تۋرايىن دەپ، ءبىر بۋفەتكە ساتۋشى بولىپ ورنالاسىپ، ءبىراز ىستەدى. ءبارىبىر «قالاشىل قارىنداس» اتى جابىسىپ قالماي-اق قويدى. كەلگەن-كەتكەن كوزتانىس، تۇستانىستار: «قالاشىل قارىنداس كومپوت اكەلىپ بەرىڭىزشى» دەيتىندى شىعاردى. جىلدان جىلعا جاس بولسا دا قوسىلىپ كەلەدى. «قالاشىل قارىنداسقا» جىگىتتەر دە ماڭايلاتپاي كەتتى. بۇل قىزمەت تە ۇنامادى تازا جۇمىس قوي دەپ شاشتاراز جاعىن اينالدىرىپ كورىپ ەدى، ونىڭ دا ىڭعايى تابىلمادى. ويتكەنى وعان دا شەبەرلىك كەرەك ەكەن. تاراعى جۇرسە، قايشىسى جۇرمەي، قايشىسى جۇرسە، تاراعى جۇرمەي الەك قىلدى. سودان سوڭ ءبىر اسحاناعا تاباقشى بولىپ ورنالاستى.
ءبىر كۇنى اسحاناعا كەلگەن، ومىراۋىندا لەنين وردەنى بار جىگىت، تاماق اكەلىنگەنشە گازەت قاراي وتىردى. تۇرىسكۇل نە ىشەتىنىن سۇراي ونىڭ جانىنا كەلىپ ەدى، گازەتتەن ءبىر تانىس سۋرەتكە كوزى ءتۇسىپ كەتتى. كادىمگى وزىمەن بىرگە وقىعان جامالعا ۇقسايدى. بايقاڭقىراپ قاراسا، ناعىز جامالدىڭ ءوزى. «العاباس» كولحوزىنىڭ اگرونومى. سوسياليستىك ەڭبەك ەرى دەلىنگەن سۋرەتتىڭ استىندا جامالدىڭ فاميلياسى. تۇرىسكۇل وعان سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي «گازەتىڭىزدى كورۋگە بولا ما؟» دەي بەرىپ، اڭىرىپ تۇردى دا قالدى. لەنين وردەندى جىگىت — وسىدان ءۇش جىل بۇرىن وزىمەن بىرگە ينستيتۋت ءبىتىرىپ شىققان زووتەحنيك ءابىتاي. ونى تاني كەتكەن ءابىتاي جامالدىڭ قانداي تابىستارى ءۇشىن سوسياليستىك ەڭبەك ەرى بولعانىن قىسقاشا ايتىپ بەردى.
— سەنى دە كولحوز دالاسىندا كەزدەستىرەمىن عوي دەپ ويلاپ ەدىم.— دەدى ول كەتەرىندە.
ارادا ءبىر اپتا وتكەن جوق، تۇرىسكۇل وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنا باردى دا جولداما الىپ، «مولشىلىق» كولحوزىنا تارتىپ وتىردى.
كەلگەن كۇنى-اق تۇرىسكۇلدى پارتيا بيۋروسى، كومسومول كوميتەتى شاقىرىپ اڭگىمەلەستى. ولارمەن سويلەسكەننەن كەيىن تۇرىسكۇل بۇرىنعى ءوزىنىڭ اۋىل تۋرالى جامان پىكىرىنەن قۇلان تازا بولىپ شىعا كەلدى. ويتكەنى مۇندا بارلىق ماسەلەنى وزىنەن الدەقايدا ارتىق بىلەتىن ادامداردىڭ بار ەكەنىن بايقادى. ول ىسكە كىرىسىپ تە كەتتى...
مىنە، جىل قورىتىندىسى دا شىقتى. سوڭعى جىلى تۇرىسكۇل ەكى باقىتقا بىردەي يە بولىپ وتىر. بىرىنشىدەن، ول ماماندىعى بويىنشا قىزمەت ىستەپ، ونى بارعان سايىن جاقسى مەڭگەرىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن، مۇندا كەلگەن سوڭ باسقا باس قوسىلدى. قىسقاسىن ايتقاندا، ەشتەن كەش جاقسى دەگەن وسى ەكەن.
1954
You Might Also Like
-
كۇزدىڭ الاساپىران كۇڭگىرت كۇندەرىندە گۋريەۆ قالاسىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا بانك باسقارۋشىسى پروكوپەنكو مەن بالىق ترەسىنىڭ باسقارۋشىسى سارمايەۆ ويدا جوقتا كەزدەسە كەتتى. كورگەن جەردەن وي ورىستەپ، اڭگىمە اقت...
