جەڭىلىس
ءاي، بار بولعىر، وسى ءبىر تروللەيبۋستاردىڭ الدىڭعى جانە ارتقى ورىندىقتارىنىڭ وتە قىزىق ورنالاسقانىن ايتامىن دا!.. ەڭ الدىنداعى ەكى كىسىگە ەكىنشى قاتارداعى ەكى كىسى ارقاسىن بەرىپ، وكپەلەپ قالعانداي تەرىس قاراپ وتىرادى.
ارتقىسى دا سولاي...
بۇگىن ءبىزدىڭ قارياعا سول الدىڭعى جاقتاعى «تەرىس ورىندىقتاردىڭ» ءبىر بۇرىشى بۇيىرا قالعان ەكەن. بۇل ءوزى، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ەسەككە، ءيا بولماسا، اتقا تەرىس مىنگىزىپ، ەل الدىندا ماسقارا ەتكەندەي ءبىرتۇرلى ىڭعايسىز كورىنىس ەمەس پە.
ءبىراق، وسىعان قالالىقتاردىڭ ەتى ابدەن ۇيرەنىپ-اق كەتكەن. ەلەڭ قىلمايدى، ءتىپتى. تاپ ءبىر اسۇيدەگى جۇمساق ورىندىقتاردىڭ بىرىنە جايعاسىپ الىپ، ەندى قاشان شاي ىشەر ەكەنبىز دەپ دامەتىپ وتىرعانداي بىلق ەتپەيدى. ارا-تۇرا كوزىن جۇمىپ، ازداپ قالعىپ الاتىندارى دا بار.
بۇگىن ءبىزدىڭ قاريا، نەگە ەكەنى، قارسى الدىنداعى جالعىز ورىندىقتا وتىرعان اق سۇر ءجۇزدى، كەرمە قاس، تاكاپبارلاۋ كەمپىرگە قايتا-قايتا ءۇڭىلىپ قاراۋمەن بولدى. باسىنا تارتقان اق ءتۇبىت ورامالى جاڭا عانا جاۋعان اقشا قارداي ۇلپىلدەپ، وڭىنە ادەمى جاراسا قالىپتى. كوپتەن بەرى كۇن قاقپاي، بوزاڭ تارتقان بەت-جۇزىن اياۋسىز شيمايلاعان مايدا ءاجىم سىزىقتارى الگىندە عانا جۋىلىپ، دەم اراسىندا كەۋىپ ۇلگەرگەن كونەتوز جىبەك ورامالدىڭ جىپ-جىڭىشكە قىرتىستارىنا ۇقسايدى.
ال يىعى تىپ-تىك. كارىلىك شىركىن، كەۋ-كەۋلەپ كەلىپ، قاۋسىرا قۇشاقتاي السا-داعى، كەمپىر جارىقتىق، ازىرگە يلىكپەي، كەۋدەسىن بەرمەي قاسقايىپ تۇرعان سەكىلدى. تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ، قىبىر ەتپەي وتىرعان مىنا كەيپىنىڭ وزىندە دە بىلايعى جۇرتقا بەيمالىم قۇپيا بار ما دەرسىڭ.
قاريانىڭ كوز الدىنا ءبىر قىزىق كورىنىس ەلەستەدى؛ بۇل كەمپىر... ءيا، بۇل كەمپىر ۇشار باسىندا ءبىر شوكىم قار جاتقان كارى جارتاستاي زامانا جەلى قانشا ءمۇجىپ، قاجاسا دا قايىسپاي، ءباز-باياعى سىمباتىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسقان تاكاپبار جان-اۋ، ءسىرا.
كەنەت ول ءجۇزىن بەرى بۇرىپ، وزىنە قادالا قاراپ وتىرعان قارتقا كوزىن تىكتەپ، نازار سالىپ ەدى، ءبىزدىڭ قاريا تاپ ءبىر ۇرلىق ۇستىندە ۇستالعان پاقىرداي قيپاقتاپ، كىرپىگىن قايتا-قايتا قاعىپ، قىپىلىقتادى دا قالدى.
ءتىپتى، جانارىن تايدىرىپ اكەتۋگە دە ۇلگەرمەدى. ال، انا كىسىنىڭ اياسى ۇلكەن، دوڭگەلەك قارا كوزى تىم وتكىر ەكەن. تاپ ءبىر لازەر ساۋلەسى سەكىلدى قاريانىڭ كەۋدەسىن تەسىپ ءوتىپ، اپ-ساتتە-اق ونىڭ كىم ەكەنىن، ءومىر بويى قاي ينستيتۋتتا ىستەگەنىن، قانداي عىلىمي اتاققا قول جەتكىزگەنىن، قانشالىقتى مانساپ بيىگىنە كوتەرىلىپ جانە ودان ءقايتىپ، قالاي قۇلاعانىن، ءقازىر قانشا زەينەتاقى الاتىنىن، قالاداعى پاتەرى نەشە بولمەلى ەكەنىن، كەمپىرى بايعۇستىڭ قاي جىلى قايتىس بولعانىن، بالالارىنىڭ قايدا جۇرگەنىن، قاشاننان بەرى اس-اۋقاتىن ءوزى جاساپ ءىشىپ، كيىم-كەشەگىن ءوزى جۋاتىنىن... قۇداي-اۋ، ءبارىن-بارىن ءبىلىپ، كوڭىلىنە ءتۇيىپ الا قويعانداي بولدى.
«ياپىر-اي، جاس كۇنىڭدە قانداي تاكاپبار، پاڭ، سۇلۋ بولدىڭ ەكەن؟..» دەپ ويلادى قاريا كوزىن جىپىلىقتاتىپ. كەمپىر تاعى دا تەرەزەگە ءۇڭىلىپ، كوشە جيەگىندەگى تىرشىلىككە كوز سالدى.
قاريا ونى جانە ءبىر، جاڭا ءبىر قىرىنان تانىپ-بىلۋگە كىرىسكەندەي قادالىپ، شۇقشيا ءتۇستى. تاپ-تۇيناقتاي بوپ وتىرعان كەمپىردىڭ ۇستىندەگى كىرشىكسىز قارا ءتۇستى كاشيمير پالتوسى قۇددى ءبىر وزىنە ارناپ تىگىلگەندەي بويىنا شاپ-شاق ەكەن. ۇقىپتاپ تارتقان اق بوكەباي ورامالىمەن ادەمى ۇيلەسىپ، ءوڭىن اشىپ، كەرەمەت جاراسىپ تۇر.
قىرسىق شالعاندا، قاريا سوڭعى كەزدەرى ءوزىنىڭ نە كيىپ، نە قويىپ جۇرگەنىنە زەر سالىپ، ءمان بەرۋدەن مۇلدە قالعان ەدى. سەبەبى، ونى جۋىپ، وتەكتەۋدىڭ ءوزى ءبىر ماشاقات. ونىڭ ۇستىنە قاريانى بۇرىنعىداي جىك-جاپار بولىپ قۇرمەتتەپ، قوناققا شاقىرىپ جاتقان دا ەشكىم جوق. قولىنا ىلىنگەندى يىعىنا ىلە سالىپ، جۇرە بەرەدى.
ءبىراق، ءقازىر قاريا ءوزىنىڭ سونىسىنا قاتتى قىسىلعانداي كۇي كەشتى. كەرەك دەسەڭىز، ىشتەي قۋىستانىپ، نامىستانعانداي دا بولدى. «كەلەر جولى ءبىر كەلگەنىندە اسەمبالاعا ايتىپ، كاستوم-شالبارىمدى وتەكتەتىپ الماسام با» دەپ، قالانىڭ شەت جاعىندا تۇراتىن جالعىز قارىنداسىن دا ەرىكسىز ەسىنە الدى.
كەمپىر قارياعا قايتا بۇرىلىپ قارامادى. سىرتتاعى تىرشىلىكتى بۇگىن عانا كورىپ وتىرعانداي قاباعىن ءسال شىتىپ، كوز المايدى. «پاھ، شىركىن!» دەپ ىشتەي تاڭعالعان قاريانىڭ جانارىندا ءبىر ويناقى ۇشقىن جىلت ەتە قالدى.
ەندى ءبىرازدان سوڭ ول ءوزى تۇسەتىن ايالداماعا جەتىپ قالعانىن سەزىپ، قالبالاقتاپ ورنىنان كوتەرىلدى. ەسىككە قاراي جىلجىپ بارا جاتىپ ءالى دە سول باياعىسىنشا تەرەزەدەن كوز الماي، تىپ-تىك بوپ وتىرعان كەمپىرگە جانە ءبىر كوز سالدى.
و توبا! وسى ساتتە، وڭ جاق قىرىنان قاراعان كەزدە عانا ول وزىنە باياعىدان تانىس بەينەنى ازداپ شىرامىتقانداي ابدىراپ قالدى. «ە-ە، باسە... باسە...» دەي بەردى اياق استىنان اسىپ-ساسىپ.
تروللەيبۋس ايالداماعا توقتاپ، سارت ەتىپ ەسىك اشىلدى. ىشتەگىلەردىڭ ءبىرازى سىرتقا قاراي اقتارىلدى. كۇتپەگەن جەردەن كوڭىلىنە الاڭ كىرىپ، ءارى-سارى بوپ، نە ىستەرىن بىلمەي، كىدىرىپ قالعان قاريانى ارت جاقتاعى بىرەۋ كەۋدەسىمەن يتەرىپ كيمەلەي بەردى.
انە-مىنە دەگەنشە قوزعالىپ تا كەتكەن تروللەيبۋسقا جالتاقتاپ قاراپ، قايتا-قايتا باسىن شايقاپ، ايالدامادا بوگەلىپ قالعان ول: «اپىر-اي، اپىر-اي... — دەدى وكىنىپ. — ءا دەگەندە، جىعا تانىماي قالعانىمدى قاراشى!..»
ونىڭ كوز الدىنا ساعىمداي بۇلدىراپ سونا-ا-اۋ ءبىر جاستىق شاقتاعى ەڭ ءبىر قىزىقتى، ەڭ ءبىر ىستىق كۇندەردىڭ ەلەسى ورالعانداي بولدى...
سەيفۋللين مەن گوگولدىڭ
قيىلىسقان جەرىندە.
جۇرەك دەگەن قۇرعىردىڭ،
ءجيى ۇرىسقان جەرىندە!
پاھ، شىركىن، اقىندار دا ايتقىش-اۋ، ءا!.. ايتقىش-اۋ!
ول كەزدە الگى ەكى كوشەنىڭ قيىلىسىنداعى ايگىلى جەنپي-دىڭ قىزدارىمەن تانىسىپ، كينوعا شاقىرۋدىڭ ءوزى ءبىر مەرەكە ەدى!
قاريانىڭ كوز الدىنا «الاتاۋ» كينوتەاترىنان شىعىپ، قاستارىنداعى ءتورت قىزعا ءبىر-بىر بالمۇزداق اپەرىپ، ازىلدەسىپ كەلە جاتقان ەكى جىگىت ەلەستەدى. ونىڭ ءبىرى — ەرتىس، ەكىنشىسى — ءوزى ەدى.
قىزدار دا قىزىق. كەشە ەرتىس مەكتەپتە بىرگە وقىعان كلاستاس قىزى ۇلجانعا: «ءبىز ەرتەڭ دوسىمىز ەكەۋمىز كەلەمىز. كينوعا بارايىق، قىدىرايىق» دەسە، بۇگىن ءبىر بولمەدە جاتاتىن ءتورت قىز تىرناداي ءتىزىلىپ ءبىر-اق شىعىپتى.
ال ەندى، جىگىتتەر، قالتالارىڭدا قانشا اقشالارىڭ بار ەكەنىن ەسەپتەپ، ساناي بەرىڭدەر. ءتورت بيلەت، ءتورت بالمۇزداق. ەرتىس ەكەۋىن قوسپاعاندا، ارينە. سەبەبى، «ءبىز جىگىت ەمەسپىز بە» دەپ، بالمۇزداقتان باس تارتۋعا بولادى. ءاي، ءبىراق، بيلەت شە، بيلەت!.. ونسىز كينوعا قالاي كىرەسىڭ؟
كۇلەگەش ۇلجان سىقىلىقتاپ: «مىنە، ءبىزدىڭ قىزدار! قالاعاندارىڭدى تاڭداڭدار!» دەپ ءماز بولىپ ءجۇر. ءاي، ءوزى دە ءبىر ەركە ەدى-اۋ، ەرەكشە ەدى-اۋ!..
كەيىن ەرتىس ءبارىبىر سول ۇلجاننىڭ ءوزىن قالادى. ءقازىر ولار وزدەرىنىڭ تۋعان اۋلىندا، اتىراۋ جاقتا تۇرادى. بۇرىنعى ەركە-شولجاڭ ۇلجان كەيىن ۇستامدى، ابىرويلى ۇستاز بولعان. ال ەرتىستىڭ وزىنە تيەسىلى جەكەمەنشىك شارۋاشىلىعى، ەگىن سالىپ، مال باعاتىن جەرى بار كورىنەدى.
ءيا، سول كۇنى بۇلار كينودان شىققان سوڭ تاعى دا ءبىراز شىعىنعا باتتى. ليموناد پەن بالمۇزداقتىڭ كەزەگىندە تۇرعاندا قىزدار، نەگە ەكەنى، كينوتەاتردىڭ جانىنداعى تير جاققا كوزدەرىن توڭكەرىپ، قايتا-قايتا قاراعىشتاي بەرگەن.
— نەمەنە، مىلتىق اتقىلارىڭ كەپ تۇر ما؟ — دەپ اق كوڭىل ەرتىس وسى كەزدە ءتۇبى تۇسكەن شەلەكتەي سالدىرلاي جونەلسىن.
— ءيا-ا، — دەدى ۇلجان داۋسىن سوزىپ، وعان ەركەلەپ.
— ءماس-ساعان؟! قاشاننان بەرى اتقىش بوپ كەتكەنسىڭدەر، ەي؟!
— -جو-وق. ءبىز ەندى-ەندى ۇيرەنىپ ءجۇرمىز. ال مىناۋ اقزەر بولسا، ناعىز سنايپەر! قانە، جارىساسىڭدار ما؟
— وي، مەن مىلتىق اتۋعا جوقپىن! - ەرتىس ءا دەگەننەن-اق ات-تونىن الا قاشىپ، شوشىپ كەتتى. قىزدار ەندى كوزىن ءسۇزىپ، بۇعان قارادى.
— كورەيىك، — دەدى بۇل شەگىنۋگە جول قالماعانىن سەزىپ. ءبىراق ىشتەي، جەڭىلىپ قالسام ۇيات بولادى-اۋ دەگەن ءبىر ويدىڭ سۋماڭ ەتە قالعانى دا راس. ءاي، ءبىراق... امال جوق. ءوزى اۋزىنان قاعىندى. نە دە بولسا، نارتاۋەكەل!..
قىزدار قۋانىپ، شۋ ەتە ءتۇستى. وزدەرىنشە ءبىر تاماشا كورەتىن بولدىق-اۋ دەپ قۋانعان تۇرلەرى بولار. تەك الگى، اقزەر عانا: «شىنىمەن-اق، مەنىمەن جارىسقا تۇسپەكسىز بە؟» دەگەندەي ساعىندىققا سىناي قاراپ، ءۇنسىز تۇر. وڭىنەن از-كەم تاڭدانعانداي سىڭاي بايقالادى.
ەندى ءبارى توپىرلاپ، تيرگە كەلدى. ۇزىنتۇرا، اشىق اۋىز ەرتىس شيبارقىت شالبارىنىڭ تەرەڭ قالتاسىنا قولىن شىنتاعىنا دەيىن سۇڭگىتىپ جىبەرىپ:
— مەن سەندەرگە ءبىراز وق الىپ بەرەيىن، — دەپ ۇساق تيىندارىن شىعارا باستاپ ەدى، سول كەزدە قاي سايتان تۇرتكەنىن كىم ءبىلسىن، مۇنىڭ دا اياق استىنان مىرزالىعى ۇستاي كەتپەسى بار ما. پيدجاگىنىڭ ىشكى قالتاسىنا تىعىپ، ءبىر كەرەگى بوپ قالار دەپ ساقتاپ جۇرەتىن تۇتاس ءۇش سومدىق كوك قاعازدى قالاي سۋىرىپ العانىن ءوزى دە بىلمەيدى.
تيردەگى الاسا بويلى، ءتۇر-تۇلعاسى كاۆكازدىقتارعا ۇقسايتىن مۇرتتى كىسى جىميىپ:
— وسىنىڭ بارىنە مە؟ — دەدى.
— ءيا. بارىنە.
— ۆوت ەتو — دجيگيت!
ءسويتتى دە، ءبىر ۋىس وقتى بۇلاردىڭ الدىنا ساۋ ەتكىزىپ توگە سالدى.
— و-و! — دەپ قىزدار تاعى دا ءماز بولدى.
تەك ىشتەگى سىرىن ەشقاشان جاسىرمايتىن اق كوڭىل ەرتىس قانا:
— ءوي، بۇل كوپ بولماي ما؟ ەرتەڭ دە كۇن بار ەمەس پە؟! — دەي بەردى باسىن شايقاپ.
وسى ساتتە اقزەر جەپ-جەڭىل بىتىرا سەكىلدى قالايى وقتىڭ ون ءتۇيىرىن ساناپ الىپ:
— ماعان وسى جەتەدى، — دەدى وزىنە ءوزى سەنىمدى تۇردە.
— ولاي بولسا، ساعىندىق تا ون وق السىن، ال قالعانىن ءبىز اتامىز، — دەپ كۇلدى ۇلجان. — قانە، باستاڭدار! جو-جوق... توقتاڭدار! الدىمەن نەگە باستەسەسىڭدەر، سونى ايتىڭدار.
اقزەردىڭ نە ويلاعانىن كىم ءبىلسىن، ال ساعىندىقتىڭ باسىندا: «ءبارىڭنىڭ كوزىڭشە ەرنىنەن ءبىر سۇيگىزسىن!» دەگەن ءبىر جىمىسقى وي جىلت ەتە ءتۇستى. ءسويتتى دە، جارىس باستالماي تۇرىپ-اق جەڭىسكە جەتكەندەي قارسى الدىنداعى تاكاپبار قىزدىڭ ۇلبىرەگەن توپ-تومپاق ەرنىنە ەمىنە قاراپ، ءبىر جۇتىنىپ قالدى.
ال اقزەر:
— ەگەر، — دەدى ازداپ يەگىن جوعارى كوتەرىپ، قاسىن كەرىپ، — مەن ۇتىلسام، ءبارىڭدى «جاستار» كافەسىنە شاقىرىپ، كوفە الىپ بەرەمىن.
— و-و!
قىزدار دۋ قول شاپالاقتادى.
— ال ەندى، ساعىندىق ايتسىن!
نەسى بار، ايتسام ايتايىن دەگەندەي بۇل دا قىزدارعا شەكەسىنەن قاراپ، كەۋدەسىن كەردى.
— مەن ۇتىلسام، «الماتى» رەستورانىنا شاقىرامىن!
— ۋ-ۋ-ۋ!
— ال، باستاڭدار وندا!
اياسى كەڭ، قاراقات كوزدەرىن توڭكەرە قاراعان اقزەر:
— ءسىز!.. — دەدى بۇعان قاراپ، قولىمەن ىزەت كورسەتىپ. — اتىڭىز!
— جو-وق، سەن باستا!
— «قىزدىڭ جولى جىڭىشكە» دەگەن!..
— ال، جارايدى وندا!
بۇل تيردەگى ءار ءتۇرلى جان-جانۋارلاردىڭ كەسكىنى بەينەلەنگەن نىسانالاردىڭ بىرىنە قاراي مىلتىعىن كەزەنە بەرگەندە اقزەر باسىن شايقاپ:
— جوق ولاردى ەمەس، اناۋ تومەندەگى وتتاردى اتايىق، — دەپ الگى ويىنشىقتاردىڭ تومەنگى جاعىنداعى مونشاقتاي جىلتىراعان وتتاردى كورسەتتى.
تارس!.. مىنە، العاشقى وق اتىلىپ تا كەتتى. قاراۋىلدىڭ ۇشىنان قىلدىراپ كورىنگەن وت جالپ ەتىپ ءسوندى. ءسال بولماسا ءمۇلت كەتە جازداعانىن سەزىپ، ەكىنشىسىن ۇزاعىراق كوزدەدى. تارس ەتە تۇسكەن مىلتىق داۋسىمەن بىرگە ول دا ءسوندى. سودان سوڭ ءۇشىنشى وق ءمۇلت كەتتى. ءماسساعان!.. ودان كەيىنگىلەرىنىڭ دە ءبىرى ءتيىپ، ءبىرى تيمەي ساعىندىقتىڭ ابدەن بەرەكەسى قاشتى.
ۋھ، ءبىتتى-اۋ ايتەۋىر!
ول ەندى اقزەرگە قاراپ، كەزەك سەنىكى دەگەندەي ىزەت جاسادى.
ال سودان سوڭ...
... قالت-قۇلت ەتىپ كەلە جاتقان قارت وزىنەن ءوزى مىرس ەتىپ، باسىن شايقاپ كۇلىپ جىبەردى. كوڭىلىندە الدەقانداي ءبىر وكىنىش ارالاس ساعىنىش ويانىپ، الىستا قالعان جاستىق شاقتىڭ ەركە سامالى ەكى بەتىنىڭ ۇشىنان ايمالاپ، وبە باستاعانداي ءجۇزى نۇرلانا ءتۇستى.
ونىڭ كوز الدىنا الگى وتتاردى قاپىسىز كوزدەپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ءسوندىرىپ جاتقان تاكاپبار سۇلۋ قىزدىڭ بەينەسى ەلەستەدى. ياپىر-اي، ءبىر دە ءبىر وعى ءمۇلت كەتكەن جوق-اۋ، ءمۇلت كەتكەن جوق. ەڭ سوڭعىسى لىپ ەتىپ سونگەندە قىزدار قۋانعانىنان ءبىر-بىرىن قۇشاقتاپ، سەكىرىپ جاتتى.
— ۋر-را، ەندى رەستورانعا بارامىز!
قايتا-قايتا باسىن شايقاپ، بىرەسە بۇعان، بىرەسە قىزدارعا قاراپ ىرجيىپ، اڭ-تاڭ بولىپ تۇرعان ەرتىس:
— ءوي، ءوي! — دەي بەرەدى ساسقالاقتاپ. — سەن ۇتىلىپ قالدىڭ عوي، ەي!
ال بۇل بولسا، كۇتپەگەن جەردەن كۇلكىگە اينالىپ، ەندى نە ىستەرىن بىلمەگەندەي ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارادى.
— ءاي، جىگىتتەر، — دەدى ءبىر كەزدە ۇلجان ساڭقىلداپ. — كەتتىك رەستورانعا!
«ويباي-اۋ، وعان اقشا قايدا؟!»
وسى كەزدە:
— وۋ، قىزدار، قىزدار! — دەپ گۇجىلدەدى ەرتىس. — سەندەر جەڭدىڭدەر. ءبىز جەڭىلدىك... ءبىراق، رەستورانعا بۇگىن ەمەس، ستيپەنديا العان كۇنى بارايىق!
... ءيا-ا، قالاي دەسەڭ دە، جەڭىلىستىڭ اتى — جەڭىلىس. ۇلكەن بە، كىشى مە، شىن با، ويىن با، ءبارىبىر، كوڭىلىڭە سىزات ءتۇسىرىپ، ەسىڭە العان سايىن جىگەرىڭدى قۇم قىلادى.
... قاريانىڭ كوزى جىپىلىق-جىپىلىق ەتىپ، «ءيا... ءيا، سولاي بولدى» دەگەندەي ءبىر اشىلىپ، ءبىر جۇمىلدى.
بۇلار رەستورانعا شاقىرعان كۇنى قىزدار ەپتەپ قىزىل شاراپ ءىشتى. ال ەرتىس ەكەۋى وزدەرىنىڭ ەركەك ەكەندەرىن، ەركەك بولعاندا دا، اناۋ-مىناۋ كوكەباس ەمەس، ناعىز نار جىگىتتەر ەكەنىن تانىتىپ، ءبىر شولمەك اراق الدى.
— وي، سەندەرگە بۇل كوپ بولماي ما؟! — دەپ شىر ەتە قالعان ۇلجانعا قاراپ، ەرتىس سۇق ساۋساعىن ەرنىنىڭ ۇشىنا اپاردى.
— سەن ءبىزدىڭ ىسىمىزگە ارالاسپاساڭشى. نە ىشەمىز، نە جەيمىز، ونى ءوزىمىز بىلەمىز عوي.
— ءيا-ا، — دەدى ۇلجان داۋسىن سوزىپ. — وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر!.. قانە... قانە، قىزدار كۇتىپ قالدى. تۇرىڭدار، بيلەيىك!
... قاريانىڭ قۇلاعىنا سول كۇنگى كەشتىڭ كوڭىلدى اۋەنى الىستان تالىپ جەتكەندەي بولدى. جانە سول اۋەنمەن بىرگە بۇگىندىككە العاش رەت بويىنا قان جۇگىرىپ، كوزىندە ءبىر ۇشقىن ويناپ، ەرنى قىبىرلاپ، مۇرتى جىبىرلاپ، تۇمسىعىنىڭ استىنان ىڭىلداپ ءان ايتا باستادى.
لال-لا-لا-لال-لا-لا-لا-ا،
لال-لا-لا-لال-لا-ا-لا-ا...
ءبىراق ونىڭ جان دۇنيەسىندە قانداي اۋەن جاڭعىرىپ كەلە جاتقانىن كوشەدە ەشكىم بىلگەن دە، ەستىگەن دە، تۇسىنگەن دە جوق.
... سول كۇنى ولار ءتۇن ورتاسى اۋعانشا بي بيلەپ، سايران سالدى. قىزىل شاراپقا ماسايىپ قالعان قىزدار دا، قىزارا ءبورتىپ، تەڭسەلىپ جۇرگەن جىگىتتەر دە كوڭىلدى ەدى.
ءبىراق، بۇل سوندا دا ءوزىنىڭ جەڭىلىسىن ۇمىتپادى. سونەر-سونبەسىن بىلمەي، ءدىر-دىر ەتىپ تۇرىپ قالعان مونشاقتاي وتتار كوز الدىنان كەتپەدى. سودان با، اقزەردى قايتا-قايتا بيگە شاقىرىپ، مازالاي بەردى. ءتىپتى، بۇكىل كەش بويى تەك اقزەرمەن عانا بيلەدى. كەي ساتتەردە ونى وزىنە قاراي تارتىپ، بەتىنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الماق تا بولدى. ءبىراق، تاكاپبار قىز قارسىلىق كورسەتىپ، مۇنىڭ كەۋدەسىنە شىنتاعىن تىرەپ:
— شەكتەن شىقپاڭىز، — دەيدى اقىرىن عانا ەسكەرتۋ جاساپ.
— كەشىر... سەن... سەن ەرەكشە قىزسىڭ، اقزەر.
ول باسىن شايقاپ، ەزۋ تارتادى.
— تيردەگى وتتىڭ ءبارىن ءسوندىردىڭ!..
— وي، ءسىز سونى ءالى دە ۇمىتپاعان ەكەنسىز-اۋ.
— جوق. ۇمىتپايمىن. ەشقاشان....
— ول انشەيىن، ويىن ەمەس پە! ال شىندىعىندا... تاۋ قويناۋىنداعى ءبىزدىڭ اۋىلعا بارساڭىز عوي، شىركىن! قۇرالايدى كوزگە اتقان ناعىز مەرگەندەرمەن تانىسار ەدىڭىز. مەنىڭ اكەم دە، اعالارىم دا اڭشى.
... قاريا ءبىر جۇتىنىپ، تامسانىپ قالدى. ەكى اياقتى، جۇمىر باستى پەندە شىركىن، وسىنداي ءبىر ءتاتتى، وسىنداي ءبىر باقىتتى ساتتەرىن ەسكە العاندا عانا ءوز ءومىرىنىڭ بوسقا وتپەگەنىن؛ بىردە قۋانىپ، بىردە مۇڭايىپ ءجۇرىپ، قال-قادەرى جەتكەنشە قىزىقتى عۇمىر كەشۋگە ۇمتىلعانىن سەزەدى-اۋ دەيمىن.
ءاي، بۇل ءازازىل دەگەندى قويساڭىزشى!.. ورتاعا شىعىپ، بيلەگەن سايىن ماس جىگىتتىڭ بۋىن-بۋىنى بوساپ، قۇشاعىڭداعى سۇلۋ دا تاكاپبار قىزدىڭ ىستىق دەمىنەن باسى اينالدى. ءبىر كەزدە مۇلدە ەسىنەن ايرىلىپ، اقزەرگە جابىسا كەتتى دە، ءاي-شايعا قاراتپاي ەرنىنەن ءسۇيىپ الدى...
قىز قاتتى بۇلقىنىپ، كەۋدەسىنەن يتەرىپ جىبەردى. سونسوڭ بەتىنە اششى شاپالاقتىڭ سارت ەتە قالعانىن بىلەدى... ودان ارعىسى ەسىندە جوق... بۇكىل رەستوراندى جاڭعىرتىپ، الدەنە دەپ ايقايلاپ جۇرگەن سەكىلدى...
قاريا باسىن شايقاپ، مىرس ەتىپ كۇلدى. ەسكى جارانىڭ ورنى سەكىلدى ەرتەدە بولعان وقيعانىڭ ءىزى ونىڭ جۇرەگى اۋىرتا قويعان جوق. كەرىسىنشە، مەنى ەسىڭە ال، تاعى دا ءبىر رەت كوز الدىڭنان وتكىز دەپ، كوڭىلىن جىلىتا تۇسكەندەي بولدى.
ال ول كەزدە...
قاريا تاعى دا باسىن شايقاپ، كۇلدى.
ەرتەڭىنە ءتۇس اۋا كوزىن اشىپ، جان-جاعىنا قاراعاندا ول ءوزىنىڭ جاتاقحانادا جاتقانىن سەزدى. قولقانى قاپقان ساسىق، وتكىر ءيىستىڭ وزگە ەمەس، ءوز دەمى ەكەنىن تۇسىنگەن كەزدە ىڭىرسىپ:
— كەشە مەن نە ىستەپ قويدىم؟ — دەدى.
وسى ءساتتى كۇتىپ تۇرعانداي ۇزىن بويلى ەرتىس توبەسىنەن تونە قاراپ، مىرس ەتىپ كۇلدى.
— ءوي، سەن... جىندانىپ كەتتىڭ عوي ءتىپتى!
— نە دەپ ايقايلادىم؟..
توسەكتەن باسىن ازەر كوتەرىپ، جاۋاپ كۇتتى. «ءاي!» دەپ، قولىن سىلتەپ، تەرىس اينالعان ەرتىستىڭ كوزىندە ءبىر ويناقى ۇشقىن جىلت ەتە قالعانداي بولدى.
— نە دەدىم؟..
— بىلمەيم...
— نە دەدىم-م؟!.
— تۇسىنبەدىم، — دەدى ول ەندى باسىن شايقاپ. — وزىڭنەن-وزى جىندانىپ: «مەن جەڭدىم! مەن وندىققا تيگىزدىم! ەرنىڭنەن ءسۇيدىم-م!» دەپ ايقاي سالدىڭ.
بۇل توسەگىنە سىلق ەتە ءتۇستى. ماسقارا-اي!..
سودان قايتىپ جەنپي-گە اياق باسپايتىن بولدى...
سەيفۋللين مەن گوگولدىڭ،
قيىلىسقان جەرىندە.
جۇرەك دەگەن قۇرعىردىڭ،
ءجيى ۇرىسقان جەرىندە!
ءاي، وسى اقىندار دا ايتقىش-اۋ، ءا؟! ايتقىش-اۋ!..
... قاريا ءسال كىدىرىپ، «ءيا-ا، سونا-ا-اۋ ءبىر شاقتا سولاي بولىپ ەدى-اۋ» دەگەندەي باسىن شۇلعي بەرىپ ەدى، كەنەت، جۇرەگى قۇرعىر، بىرەۋ جۋالدىز سۇعىپ العانداي شانشىپ كەتكەنى. ول كەۋدەسىن باسىپ، اۋىرسىنعانداي بۇگىلىپ قالدى.
قولىندا سومكەسى بار ءبىر ورىس ايەل جانىنان ءوتىپ بارا جاتتى دا، قاريانىڭ بەتىنە ۇڭىلە قاراپ، توقتاي قالدى.
— ۆام چتو، پلوحو؟
قاريا بولار-بولماس ەزۋ تارتىپ:
— نەت... — دەدى كۇبىرلەپ، — ناوبوروت، وچەن حوروشو...
الگى ايەل باسىن شايقادى.
— نۋ، توگدا، پونياتنو. مەرۋ نادو زنات!..
«قاپ، — دەدى قاريا وكىنىپ. — جامان ويلاپ قالدى-اۋ!..»
سونسوڭ، نامىسقا تىرىسقانداي اياعىن نىق باسىپ، العا قاراي جىلجىدى.
«راسىندا دا، سول اقزەر مە ەكەن؟ اپىر-اي... — ونىڭ كوڭىلىنە سۋماڭداپ ءبىر كۇدىك كىرگەندەي بولدى. — قارا باسىپ، تروللەيبۋستا بەتپە-بەت وتىرعاندا تانىماي قالعانىمدى قاراشى. ءوزى دە ءبىر كەرديىپ، تەرەزەدەن كوز المادى. ءاي، ءبىراق...تانىعاندا نە دەيمىن، قۇداي-اۋ؟ باياعىدا... ءيا، باياعىدا-ا... سەنەن جەڭىلىپ قالىپ ەدىم عوي دەيمىن بە؟..»
قاريانىڭ كوز الدىنا سونەر-سونبەسىن بىلمەي ءدىر-دىر ەتىپ تۇرعان ءبىر ءتۇيىر وت ەلەستەدى.
You Might Also Like
-
ءومىر اۋىر، مىرزالار. ءومىر — وي-شۇڭقىرلى بۇرالاڭ جول. ءومىر... مەندە ءومىر تۋرالى ويلارىمدى تۇجىرىپ جازعان ءۇش داپتەر بار. ولاردا ون التى مىڭعا جۋىق ناقىل ءسوز بار.
-
قايسىبىردە سول قۇساتاي مۇنىڭ تۇسىنە كىرمەسىن بە... «مەنى جوعالتىپ الدىڭدار ما، دەيدى ول. — بەكەر، ولارىڭ. مەن ماڭگى ورالىپ سوعىپ جۇرەمىن. قۇدىرەتتىڭ بار ەكەنىن ەستەرىڭە سالىپ ...
