InfoHub Logo

جامبىلدىڭ جاسى الپىستىڭ ىشىنە كىرگەن كەزدە ەكەي، ەسقوجا رۋلارى قىستاۋعا ورنىعىپ، جىلى ءۇي سالىپ، قىس جىلى تام ۇيدە بولىپ، جاز كيىز ۇيگە كەشەتىن بولعان. قاراقىستاق ولكەسىنە العاش جىلى ءۇي سالىپ ۇلگى كورسەتكەن — ەسقوجا رۋىنىڭ ىشىندە قاليقۇل دەگەن مولدا بولعان، بۇ كىسى مىرزابەك تۇقىمى، ءوزى (اۋليەاتا) جامبىل قالاسىندا تۇرىپ وقىپ، سودان كەلگەننەن كەيىن سول جاقتان كەرۋى بويىنشا جىلى ءۇي سالىپ جانە ءۇيدىڭ اينالاسىنا اعاش ەككەن.

وسى قاليقۇلدان كورىپ سارىبايدىڭ قيسىبايى 1905 جىلداردىڭ شاماسىندا جىلى ءۇي سالعان. ودان جامبىلدىڭ ءوزى 1910 جىلدار شاماسىندا وسى كۇنگى كولحوز اۋلىنىڭ بەر جاعىنداعى ەسكى قوراسىنىڭ ورنىنا ءۇي سالعىزدى. قاليقۇل، قيسىبايلار ءۇي سالعاننان باستاپ، ەكەي، ەسقوجانىڭ كوپشىلىگى ءۇي سالىپ، اينالا اعاش ەگۋ، اسىرەسە مىرزابەك، كاشكە رۋلارى ءوز الدىنا الما باقتارىن ەگۋدى ۇلگى ەتىپ اكەتكەن.

شالتاباي، نۇرتاي سياقتى قۇدايبەرگەن بالالارى ۇلكەن-ۇلكەن باقتار سالىپ، ۇيلەرىنىڭ ماڭايىن تۇرلەندىرە باستاعان. ولاردىڭ ول باقتارى وسى كۇنگە دەيىن بار، ءقازىر كولحوز پايدالانادى.

مولدادان قۇتىلمايدى امال، ايلا،
ءوسىرىپ جەردەن شىبىق تاپتى پايدا.
اعاشتى قويداي باعىپ قوزداتقاندا،
جيناعان قورا تولى مالىڭ قايدا، —

دەگەن جامبىل ولەڭى قاليقۇلعا ايتىلعاندا جاي ايتىلماعان. قاليقۇل اعاشتى ءوسىرىپ مالعا ساتىپتى. جاكەڭ ءۇيىن جابۋعا اعاش سۇراعاندا، قاليقۇل ساتامىن دەپ بەرمەپتى. سوندا ايتسا كەرەك. بۇل 1909 جىلدارى شاماسىندا. قاليقۇل مولدالىعى بولماسا، كەدەي كىسى بولىپتى. جامبىلدان ۇلكەن ەكەن، ءبىراق كوپ قالجىڭداسىپ ويناي بەرەدى ەكەن.

ەسقوجا ەلىنىڭ ءىشى ءبىر كەزدە ءوزارا پارتيا بولىپ ەكىگە ءبولىنىپ، ارالارىندا ۇلكەن ايتىس-تارتىس، ارازدىق بولادى. ەسقوجانىڭ تاڭاتار دەگەن اتاسىنىڭ بالاسى تۇرگەندەگى شاپىراشتىعا بارماقشى اعايىنعا وكپەلەپ ورنىنان اۋماقشى بولادى. سوندا بۇلاردىڭ كوشىپ بارامىز دەپ، تۇرگەندەگى اعايىندارىنا جىبەرگەن كىسىسىنە تۇرگەندەگى اعايىنىنان كىسى كەلىپ، كوشىرىپ الماق بولادى.

تالدىباي، بوتامباي دەگەن ەكى اعايىندى كىسى باسىندا كوشپەكشى بولىپ، ارتىنان بوتامبايدىڭ قونىسىن تاستاپ كەتكىسى كەلمەي ايتقانى:

— جايلاۋىڭ ءتىپتى سۋىق، قار جاۋادى،
دىرىلدەپ قاتىندارىڭ قوي ساۋادى.
بىزدەرگە كوشپەيسىڭ دەپ وكپەلەيسىڭ،
ازاپقا ونداي قيىن كىم اۋادى.
الدەكە، جەردەن اۋعان تەگى وڭبايدى،
ايرىلعان ءوز ەلىنەن بەك وڭبايدى.
تام سالىپ، جوڭىشقاسىن ءبارىن تاستاپ،
تاستاعان مۇنداي رابات تەگى وڭبايدى»، —

دەپ جىرلاپتى. بۇل ولەڭدى ايتقان سۇلەيمەن تايكىم ۇلى «وكتيابر» كولحوزىندا، ول كىسىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل 1900 جىلدان بەرى جەردە كورىنەدى.

بۇل كەز جاكەڭنىڭ داۋلەتى شاعىندالىپ، كەدەي تارتقان كەزى بولادى. ءبىر جاعىنان ءورىسى تارىلعان، ەكىنشى جاعىنان پاتشا وتارىنىڭ الىم شىعىنى باسىپ، حالىق كۇيى اۋىرلاعاندا، جامبىلدىڭ دا كۇيى اۋىرلايدى. بۇل كەزدەگى جامبىلدىڭ ارقا سۇيەرى دومبىرا بولىپ قالادى.

ەل جايلاۋدان قايتا سەرپىلەر كەز قاراقيا، سارىجازىق، قۇلانساز، ۇلكەنساز، سۋىقتوبە، اقتاستى، جەلدىبايدى جايلاعان شاپىراشتى، دۋلات رۋلارى جۇرت جاڭارتىپ، ءبىر سەرپىلىپ قايتا كوشىپ قونادى. جەلدىسايدىڭ سونىسىن شايىپ جىلقىباي سياقتى سادىبەكتىڭ (بۇل جامبىلدىڭ اتالارى) بايلارى اسۋساي جوتاسىنا كەلىپ توقتايدى. مالى شاعىندالعان جامبىل اۋىلدارى جەلدىسايدىڭ كيىكوتى، تىقىر بەتەگەسىنىڭ تۇبىندە وتىرىپ قالادى.

جەتىسۋ ەلىن جاندارال الماتىعا تويعا شاقىرىپتى، ءانشى، دومبىراشى، اقىن، جىراۋ، جۇيرىك ات، قىران بۇركىت — ءبارىن اكەلسىن دەپ بۇيرىق بولادى. وسى تويعا بارۋعا جامبىلعا دا حابار بولادى. جىلقىباي، شالتاباي، تايتەلى سياقتى اتتى، جابدىقتى بايلار تويعا جۇرگەندە، جامبىل دا جۇرەدى.

توي-جيىن دەگەندە ارقالانىپ، كوتەرىلىپ كەتەتىن جاكەڭ بۇل تويعا اسا كوڭىلدەنبەيدى. ءبىراق اقىندى قالدىرماسىن دەگەن بۇيرىقپەن بولىستار قالدىرماي الىپ جۇرەدى. جاكەڭ بۇل تويدىڭ نە ەكەنىن، قايدا، كىمگە ولەڭ ايتاتىنىن ونشا بىلە قويمايدى. «سول جىلعى جاز دا، جايلاۋ دا كەدەيلەنگەن ءومىر تۇرىندەي سۇرعىلت، كوڭىلسىز ەدى»، — دەۋشى ەدى جاكەڭ وزىمەن سويلەسكەندە دەيدى بىلەتىندەر.

بايگە اتىن الىپ، جورعاسىن ءمىنىپ، تويعا جۇرگەن بايلارمەن، بولىس، بيلەرمەن جامبىل دا بىرگە جۇرەدى. جامبىل اينالاسى ماقاش سياقتى ءارى باتىر، ءارى اقىن ۇمبەتالى سياقتى شاكىرتتەرىمەن شوعىرلانادى.

توي رومان تۇقىمىنىڭ 300 جىلداي ۇزدىكسىز پاتشالىق قۇرعان قۇرمەتىنە جاندارال جاساعان ءارى توي ءارى كورمە بولادى. الماتى قالاسىنىڭ تاۋ جاق قىرىنداعى ۇلكە نارىقتىڭ سىرتىنان ءۇي تىگىلىپ، سول جەردە بولادى. اقىندار، انشىلەر، دومبىراشىلار ءبىر ۇيدە بولادى.

تويعا 15 اقىن جينالادى، ولار: دۋلاتتى شاعاتاي رۋىنان شىققان شارعىن اقىن، مەركەدەگى ىستى مايكوت اقىننىڭ بالاسى ارقاباي اقىن، وعان ەرىپ مامىرايىم اقىن، جانىس رۋىنان شىققان مۇسىرەپ بالاسى سادىبەك اقىن، بۇيداس رۋىنان شىققان جاناقباي اقىن (بۇل ءالى ءتىرى) الگى رۋىنان شىققان قارابەك اقىن، ءابدىقادىر قاسىمبايەۆ اقىن (و دا ءتىرى ءقازىر «نوۆايا جيزن» كولحوزىندا)، قاسقاراۋدان مۇحامەتجان اقىن، ەسقوجادان ءومىرزاق جارشى جامبىلدىڭ جاقىن شاكىرتىنىڭ ءبىرى ۇمبەتالى اقىن، جانىس رۋىنان شۇكتەي اقىن.

وسى جينالعان اقىنداردىڭ ءبارى دە جاكەڭنەن كىشى، كوبى ءوزىنىڭ شاكىرتتەرى. جاكەڭدى وسى اقىندارعا باسشى ەتىپ، جاۋاپتى قىلىپ قويادى ءارى ەشقايدا بىتىراتپا، ءارى پاتشانى ماقتاپ ولەڭ ايتقىز دەيدى.

ءبىراق جاكەڭە بۇل توي ونشا اسەر ەتپەيدى، شارىقتاپ ولەڭ توگەرلىك ىقىلاسى بولمايدى. جاندارالدىڭ ءتىلماشى باقيا سىرتتان بالاسى، ۋەزدىڭ ءتىلماشى تەرگەۋسىز بالاسى تاپسىرمانى ۇعىندىرادى. ءبىراق اقىندار نە جىرلادى، نەنى ايتىپ جاتىر، ونىمەن ۇلىقتاردىڭ جۇمىسى از بولادى. ءبىر ۇيگە جينالعان جيىرماعا تارتا اقىنعا جامبىل اقساقالدىق ەتىپ، باسقاسىنا ءسوز ۇلگىسىن ايتىپ بەرىپ جانە قىدىرتىپ ولەڭ ايتقىزباۋعا جامبىلدى يە ەتەدى. سول جەردە تويعا كەلگەن اقىن، انشىلەردى قاتار وتىرعىزىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الادى. مۇنىڭ ءوزى ولارعا ماڭدايىنا جوعالماس تاڭبا باسقانداي بولىپ كورىنەدى. ول سۋرەت وسى كۇندە بار. «ءتۇس مەزگىلى ەدى، ۇيدە وتىر ەدىم، وياز ليحانوۆتىڭ ءوزى كىرىپ كەلدى، ءوزى ماس ەكەن. ءتىلماش ارقىلى باسقا اقىندار قايدا، ولاردى نەگە تاراتتىڭ دەپ ماعان اقىردى. «مەن اقىنعا قويشى ەمەسپىن. جانە تاماقتارى اش، ءبىر ۇيدە قامالىپ جاتسىن با، تاماق ىزدەپ كەتكەن شىعار»، — دەپ ەم. — سەن سونى ايتتىڭ دەپ ليحانوۆ كەلىپ مەنى توبەمنەن قويىپ قالدى. «مىناۋ قايتەدى» دەپ، دومبىرامدى قولىما الا بەرىپ ەدىم، ويىم نەدە بولسا پەرىپ قالايىن دەپ، ءتىلماش ماعان قولىمەن ىمبالاي، مەنى جاقتاپ، «ولەڭ ايتسىن» دەيدى دەپ بۇيرىق ەتتى:

— ءادىلى جوق ويازدار
ادىلەتىن بۇرادى.
اقتاياقتى ايلانىپ،
ەسىگىندە تۇرادى.
جازىعى جوق جامبىلدى
توبەگە كەلىپ ۇرادى.
باسىما ءبىر قويعاندا،
ميىم كەتتى اينالىپ.
ليحانوۆتاي ويازعا،
باسىم وتىر بايلانىپ.
باسىندا ءسوزىن ۇقپادىم،
ۇقپاعاننان بۇققانىم.
قايدان باعىپ وتىرام،
اش اقىننىڭ اس ىزدەپ
قاڭعىرىپ سىرتقا شىققانىن، —

دەگەنىمدە، تاعى دا جەردى تەپكىلەپ زەكىدى. ول ەكى ورتادا (شاعاتاي رۋىنان، دۋلات ەلى) شارعىن دەگەن ءبىر كوزى سوقىر اقىن بار ەدى، ونى ءبىر سولدات جەلكەلەپ اكەلىپ ۇيگە كىرگىزدى. سويتسەم، ول ءۇيدىڭ قاسىنداعى باقتان المۇرت الىپ جەپ جاتقانىن كورىپ، جەلكەلەپ اكەلىپتى.

«سەندەردى قۇرمەتتەسە، ۇلىقتىڭ باعىنان جەمىس ۇرلايسىڭدار، ءبارىڭدى جاپتىرىپ قويام دەيدى»، — دەپ ءتىلماش قورقىتتى. سول جەردە سىرتتا جۇرگەندەر جينالىپ قالدى. ءبىراق ۇلىققا قارسى كىم ءسوز ايتادى. جۇدىرىعى قاتتى نەمە ەكەن، باسىم اۋىرىپ قالعانى»، — دەپ، ءبىز ۇيىنە كەلىپ وتىرعاندا ءوز اۋزىنان ايتتى. 12 تامىز، 1944 جىلى، ءوز ءۇيى.

سول جىلى جامبىل تاعى ءبىر ۇلكەن ۇلى ءدۇبىر جيىنعا كەزدەسەدى. اتاقتى قىرعىز ەلىنىڭ مانابى جانتاي بالاسى شابدان ماناپقا قىرعىز، قازاقتى شاقىرىپ اس بەرەدى، اسقا ورتا ءجۇز، كىشى جۇزدەن دە كىسى كەلەدى، ۇلى ءجۇز تۇتاس شاقىرىلادى. اس مال جەتىلىپ، ەل كۇزەككە قايتقان كەزدە بەرىلەدى.

«شابدان اسى قازاننىڭ بىرىنەن ونىنا شەيىن سوزىلدى، ون مىڭعا دەيىن ءۇي تىگىلدى، استى باسقارىپ باقىلاپ تۇرۋ ءۇشىن الماتىدان 9 قازاق ورىس، 30 سولدات الدىرىلدى: ادامنىڭ كوپتىگى سونداي، بىرەۋدەن بىرەۋ اداسىپ كەتەدى. ەلدى اداستىرماس ءۇشىن پرجيەۆال ۋەزىنە قىزىل تۋ، پىشپەككە قارا تۋ، قازاققا كەك تۋ، وزبەك پەن نوعايعا اق تۋ، اداسقانعا الا تۋ تىگىپ، اركىم ءوز ەلىنىڭ ءجونىن تەك تۋدان بىلەتىن بولدى. بايگەگە 180 ات شاپتى، اتتى بورالداي بيىگىندە (بۇل شابداننىڭ جايلاۋ، كۇزەۋى) تۇرىپ قوناعا ايداپ 50 شاقىرىم جەردەن جىبەردى. جيىرما بەس اتقا بايگە بەرىلدى. بايگەدە وتىزدان ارتىق ات ءولدى. ەكى بالا ەلدى. سايىسقا قىرعىزدان اقساقال دەگەن سايىسكەر، دۇنگەن بۋلار باتىردىڭ سايىسكەرى ءجۇسىپ دەگەن قازاق جىگىتى شىعىپ، ەكەۋى تۇقىل نايزامەن تۇيەسىن، اقساقالدى ءجۇسىپ ءتۇسىردى. باس بالۋاندى قارقارالىدان كەلگەن شاكىربەك دەگەن بالۋان جىقتى»، — دەپ 1913 جىلى شىققان ايقاپ جۋرنالىنىڭ № 3 سانىندا جازعان.

وسى اسقا جامبىل دا بارعان. ءبىر جامبىل ەمەس جەتىسۋ اۋليە اتانىڭ سول كەزدەگى دومبىرا ۇستاعان اقىندارىنىڭ ءبارى بارعان.

جەتىسۋ، الماتى ۇيەزىنەن بارعان قازاقتىڭ اتقامىنەر بولىستارى ءسات، ماڭكە، جاندارالدىڭ ءتىلماشى يبرايىم

جايناق بالاسى — ءبارى اس بەرگەن شابداننىڭ قيساميددين دەگەن بالاسىنا كىسى جىبەرەدى. «شابدان قازاق، قىرعىزعا بىردەي بولعان كىسى ەدى. ءبىر عانا قىرعىز جوقتاي ما، جوق، ءبىزدىڭ قازاققا جول بەرە مە، ءبىر قىرعىز ءتىلىن تۇسىنبەيمىز، ءبىز دە ماناپتى قادىرلەيمىز، ەگەر رۇقسات بەرسە، ءبىز دە شابداندى قازاق اقىنىنا جوقتاتىپ، جار ايتقىزامىز»، — دەيدى. باسىندا تەك قىرعىز عانا جوقتايدى. «قازاق اقىندارى ولەڭ ايتىپ، توپ جيسا، اتى ايىپقا كەتەدى. ءوزى جاۋاپتى بولادى»، — دەپ قويعان اس يەسى ورىندى، اتالى سوزگە جىعىلىپ، قازاق اتىنان ءبىر اقىن جارشى بولىپ جوقتاسىن، ءبىراق اقىنىن مىنا ۇلىقتارعا، اس باسقارعان قىرعىز ماناپتارىنا اكەلسىن»، — دەيدى.

قازاق ادامدارى بولىپ اقىلداسىپ جاكەڭدى ۇيعارعاندا، جامبىل: «مەن قىرعىزدىڭ اتا تەگىن ماقتاۋعا ولاق ەدىم. جانە جاردى قويىپ ءجۇر ەدىم، مىنا ءومىرزاق جىر ايتسىن»، — دەپ، ءومىرزاق قارعاباي بالاسىنا بارۋعا ۇيعارادى. ماڭكەننىڭ ءىنىسى قاسەن بولىس ويازعا ءومىرزاقتى الىپ جۇرگەندە، جامبىل: «ال، ءومىرزاق، ءبىر نارسە ىلىنسە، ەندى ىلىنەر، قيمىلدار جەرىڭ كەلدى، جۇرەكسىنبەي ايت، ءوز اتاڭ عوي، قىرعىزدى دۇرىلدەت»، — دەپ كۇلدى. ءبىر جاعى قالجىڭ، ءازىل بولسا، ەكىنشى جاعىندا شىندىق. ءومىرزاقتىڭ ءتورتىنشى اتاسى قىرعىزدان كەلىپ كوكشەگە (بۇل ەسقوجا رۋىنان شىققان حان اتانعان كىسى) سىڭگەن.

«قارالى ءۇيدىڭ قاسىندا قىرىق جىگىت باستارىن ورامالمەن تارتىپ تاستاعان، قولدارىندا باقان، ەلدى قورىپ جولاتپاي تۇر ەكەن. كەلگەن ۇلىقتار شابداننىڭ ءوز بالاسى قيسامەددين، قىرعىزدىڭ اس باسقارعان ماناپتارى قارالى ۇيدە وتىرعاندا، قاسەن (ءومىرزاقتىڭ باستاعان بولىسى) ومىراۋلاپ ۇيگە تايانىپ كەلىپ، «ال، ءومىرزاق»، — دەدى.

— شۋدىڭ بويىن ورلەگەن، ەكى كوبىن جەرلەگەن Aت كەتپەگەن كەرمەدەن دۇشپانعا وتكەل بەرمەگەن. وتكەننەن سوڭ حان شابدان، كوكەتاي، قانداي قىلام دەپ، ءۇش مىڭ ءۇيدى تىكتى دە، Aت جاراتىپ ساۋىن ايتىپ، كىمدەر اسقا كەلمەگەن»، — دەگەنىمدە، «بۇل كىم؟ قاي اقىن؟» — دەگەن داۋىستار شىعىپ، ءبىر جىگىت كەلىپ اتىمدى ۇستاپ، ءتۇس دەپ جۇلقىلادى.

شوشىپ قالدىم، ويباي، جار ايتام دەپ بالەگە قالدىم با، اتىم ايىپقا، ءوزىم پاسترۋككە كەتتىم بە دەپ. قاسەن دە اتتان ءتۇستى، مەنىمەن بىرگە قارالى ۇيگە الىپ ءجۇردى. قاماپ تۇرعان ەل جارىلىپ جول بەردى، شابدان باتىردىڭ ءوز ءۇيى ەسىگىنەن تورىنە دەيىن كىلەم. وتىرعان ۇلىقتار قىرعىزدىڭ ماناپتارى، ءبىز كەلىپ بوساعا جاقتان وتىرا كەتتىك. اس بەرگەن شابدان ەلى قاراعان پىشپەك ۋەزىنىڭ ءتىلماشى بار اقساقال قازاق: «مىنا ۇلىقتار ءسىزدىڭ جارشىنىڭ ءسوزىن جاقسى كورىپ وتىر، ءاتى-جونى كىم دەپ سۇرادى»، — دەدى. قاسەن ايتىپ جازدىردى. «ۇلىق جىرلاسىن»، دەدى دەپ ماعان قاراعان سوڭ:

— ايتىپ جاتىر ۇلىعىم،
بىلە المادىم باسىندا.
ۇلىقتىڭ ءادىل قىلىعىن.
ءسوز بەرسەڭىز جارشىعا،
ەكى بولماي بۇيرىعىڭ،
شابدان حاننىڭ اسىندا
جارىسقا سالدىڭ، جاقسىلار،
قىرعىزدا قازاق جۇيرىگىن.
ءسوز ايتامىن قالايدان،
ادىگە نە تىقايدان،
ساياق پەنەن بۇعىدان،
ەسقوجا مەن قانايدان،
ەسەنقۇل مەن قىنايدان،
قوستى مەنەن سارىدان.
قۇراما جۇرتتىڭ بارىنەن،
جادىگەر مەن مەندىزدەن،
جەتپىس ءۇرۋ قىرعىزدان،
ەكى كوبىن جايلاعان،
شالعىنعا بيە بايلاعان،
كۇندىز، ءتۇنى ورداسى
قازانى تىنباي قايناعان
«ەمى» دەگەن قىرعىزدى،
الدىنا caپ ايداعان.
شابدان حاننىڭ اسىندا،
ۇلىقتاردىڭ قاسىندا
ءسوز بەرسەڭىز ال ماعان
اعىتايىن جىرىمدى
ايتار جەرىم بارىمدى»، —

دەپ ءبىر دەم الىپ تاعى باستاي بەرگەنىمدە، تىلمەن، قولمەن جايقاپ توقتا دەدى. «مىنا ۇلىق ايتادى: باسقا كىسى جىرلامايدى، ءسىز جىرلاسىن دەيدى. ەندى وزىڭە كوپ سىي بەرەدى. مىنا ماناپتىڭ بالاسىنا ەرىپ جىر ايتاسىڭ»، — دەدى. سول - اق ەكەن، قازاقتار كوتەرىلىپ، مەن دالاعا شىققاندا، جيىرما شاقتى قازاق جىگىتتەرى ەكى جاعىما ءبولىنىپ مەنى ورتاعا الا جونەلدى. الدىمدا قىرعىزدىڭ ءبىر قالىڭ توبى تۇر ەكەن. كەلە اقىرىپ جىرلاپ جىبەردىم:

— ەكى كوبىن جەرلەگەن،
Aت كەتپەگەن كەرمەدەن،
استىندا بەدەۋ تەرلەگەن،
الىسقا قولدى سەرمەگەن،
Tap كەزەڭدى بەرمەگەن،
كوكەتاي حانداي ەتەم دەپ
ءۇش مىڭ ءۇيدى تىكتى دە،
ساۋىن ايتىپ aت شاپتى،
قىرعىز بەنەن قازاققا
بۇدا كەلگەن ءبىر داۋرەن.
مۇسىلماننىڭ پاتشاسى،
بۇلار دا ءوتتى دۇنيەدەن.
شىلاۋىن قىزىر جوندەگەن،
وتپەيتۇعىن ءومىر جوق،
سىنبايتۇعىن تەمىر جوق،
قىرعىز، قازاق ۇلىندا
ءبىر پەندە جوق تەڭ كەلگەن.
ساميددەن مۇكىش، قۇلاق سال،
ايتاتىن ءبىر ءسوز سەندەرگە،
جاقسى قىمقاپ كيە الماي،
جاقسى جورعا مىنە الماي،
باتىر مەن نەدەن قۇرىدىم.
ايتايىن دەپ ايتا الماي،
ايتا الماي تاعى ك،ايتا الماي،
قۇرىپ تۇر مەنىڭ امالىم»، —

دەگەندە، شابداننىڭ مەنىڭ قاسىمداعى امان دەگەن بالاسى تارت ۇيگە دەپ اكەلىپ، ءبىر قىمقاپ، ءبىر كەمەر بەلبەۋ الىپ شىعىپ، ۇستىمدەگى كيىمدى الىپ كيىندىردى. سوندا قايدان كەلگەنىن بىلمەي قالدىم، جامبىل كەلىپ قالعان ەكەن: «مەن ەتەگىمە سالعان التىندى ساعان توكتىم، ەندى وڭالارسىڭ. ءبىراق كيگەنىڭدى شەشپە، مىنگەنىڭنەن تۇسپە!» — دەدى، سول ءسوزى ءالى ەسىمدە.

جامبىل ايتسا ايتقانداي، وسى جولى كوپ ولجامەن قايتتىم. Ac تارقاردا پىشپەكتىڭ ۋەزى شاقىرتىپ الىپ سۋرەتكە ءتۇسىردى. 100 سوم اقشا بەردى. وندا دا جامبىل بىرگە بولدى. مەن وسى استان كەيىن وننان اسا ۇلكەن استا جار ايتتىم. ءومىرى كىسىگە ءوز اۋزىنان ءسوز بەرمەيتىن جامبىل شابدان اسىندا ماعان ءسوز بەرىپ، بەتىمدى اشتى».

دۋلات ەلى، بەستورسىق دەگەن اتانىڭ بالاسى ورازالى دەگەن باي بەلگىلى كىسى بولعان، سونىڭ اسى: قاسقارا رۋىنان شىققان نوعايباي اسى، قۋسيراق رۋىنان شىققان التاي دەگەن كىسىنىڭ اسى، تاعى تولىپ جاتقان استاردا وسىلايشا جار ايتقان. ونداي ۇلكەن استاردا جار ايتۋشىنى بۇرىنعى اتىنا قاراي تاڭداپ شاقىرتادى. ۇستىنە جاقسى كيىم كيگىزىپ، جاقسى جورعا مىنگىزەدى. قاسىندا سول اس بەرگەن جەردىڭ جانكۇيەر جاقىنىنىڭ بىرەۋى بولادى.

ول كىسى جارشى اقىندى ەرتىپ ءجۇرىپ، اسقا كەلگەن كىسىلەردى تۇسىرەدى. سىي كىسىنىڭ الدىنان شىققاندا جارشى بىرگە بارىپ جار ايتادى، ولگەن ادامنىڭ ءاتى-جونىن، اتا تەگىن، ءوزىن ايتىپ جارلاپ، كەلگەن جۇرتقا تانىستىرادى. جامبىلدىڭ ءتاۋىر دەگەن شاكىرتىنىڭ ءبىرى — وسى ءومىرزاق اقىن قارعاباي ۇلى، ءقازىر ول كىسى 82 جاستا، «وكتيابر» كولحوزىندا تۇرادى، جامبىل اۋدانى.

قازاق حالقىنىڭ باسقا جۇزدەرىندە ەرتەدەن بەرى بولماعان حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر وزگەشە ءتۇرى وسى ءومىرزاق اقىن جاقسى ايتا بىلگەن جار ءتۇرى. بۇل تەك استا عانا ەمەس، تويدا دا ايتىلادى. كەيبىر ۇلكەن بازاردا دا ايتىلادى. ۇلى جۇزدە مۇنى كەپ اقىن وزىنە بەلگىلى تاقىرىپ ەتىپ ايتىپ ادەتتەنگەن. ءبىز جوعارىدا ايتقان ءامىر اقىن دا وسى جار ءتۇرىن جاقسى ايتقان اقىن.

تويدا، بازاردا جار ايتقاندا، جوعالعان مال، قاشقان ايەل، اداسقان يت، بۇرالقى بولعان قوي، قوزىعا دەيىن جارلانىپ ايتىلىپ، ەلدەن سۇراۋ سالۋ رەتىندە بولعان.

ءومىرزاق اقىن وسى 1945 جىلى ءوز اۋىلىندا وتىرعاندا وسى جاردىڭ جايى ءسوز بولىپ، سوندا ءوزىنىڭ ءبىر ايەلگە سۇراۋ سالعانىن ايتتى. وسى شاپىراشتى رۋىنىڭ ءبىر اتاسىنىڭ بالاسىنا ۇزاتقان دۋلات رۋىنىڭ ءبىرىنىڭ قىزى بارعان جەرىنە نارازى بولىپ، ءبىر تۇندە قاشىپ كەتەدى. سول كەزدە ءبىر ۇلكەن توي بولىپ، جۇرت جينالادى تويعا. كەلىنشەكتىڭ كۇيەۋى، توركىنى، ەكى جاعى دا كەلىپ سۇراستىرعاندا، كەلىنشەك توركىنىنە بارماعان بولىپ شىعادى. ولاي بولسا، بۇعان جار سالعىزامىز دەپ ەكى جاعى ءومىرزاققا اقشا بەرىپ، جار سالدىرىپ جوقتاتادى.

ءبىر توپ كىسىنىڭ ىشىنەن ءبىر جاس جىگىت شىعىپ، جارشى ءومىرزاققا: «مەن بىلەمىن، جەسىر يەسىن ماعان كورسەتىڭىز، ءبىراق كوپ ءشۇيىنشى الامىن»، — دەيدى. ءامىرزاق جەسىر يەسىنە ايتىپ، سۇراعان ءشۇيىنشىسىن بەرىپ ايتقىزادى. كەلىنشەك تابىلادى. قىز توركىنى جەسىر داۋىنان قۇتىلادى، قايىن جاعى ءىنىسى جالاسىنان قۇتىلادى. مىنە، جارشىنىڭ ورنى ۇلى جۇزدە وسىنداي جوعارى باعالانىپ كەلگەن.

---