جاسوسپىرىمدىك ورتاداعى بۋللينگتى دياگنوستيكالاۋ جانە الدىن الۋ
سىپابەك جانەليا
قازاقستان رەسپۋبليكاسى الماتى قالاسى
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
بۋللينگ پروبلەماسى ءارقاشان جانە ادام ءومىرىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىندە بالالىق شاعىندا دا، جۇمىستاعى ەرەسەك ومىردە دە بولدى. جاسوسپىرىمدىك كەزەڭ – تۇلعا دامۋىنىڭ ەڭ قيىن، قايشىلىقتى كەزەڭى. بۇل كەزەڭدە فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق وزگەرىستەر ورىن الادى، جاسوسپىرىمدىك كەزەڭدە جىنىستىق جەتىلۋ، ءوزىنىڭ «مەنىن» ىزدەۋ پروسەسستەرى جۇرەدى. ءبىلىم ەكىنشى جوسپارعا ءتۇسىپ، ءجاسوسپىرىم ءۇشىن ونىڭ قۇرداستارى رەفەرەنتتىك توپقا اينالادى، كوشباسشىلىق ءۇشىن كۇرەس، قاقتىعىستار پايدا بولادى.
ءجاسوسپىرىمنىڭ قاقتىعىستارعا قاتىسۋى قالىپتى جاعداي بولعانىنا قاراماستان، بۋللينگ پروبلەماسى قورلاۋدىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى ورىن الۋىندا. كوشباسشىلىق ءۇشىن كۇرەستە اركىم ءوزىن باسقا قۇرداسىنىڭ فونىندا كورسەتكىسى كەلەدى جانە قۋدالاۋ باستالادى. «جابىرلەنۋشىنىڭ» مارتەبەسىن وزگەرتۋى وتە قيىن، ول «قۇقىق بۇزۋشى» جانە ونىڭ دوستارى تاراپىنان ۇنەمى شابۋىلدارعا ۇشىرايدى. جاسوسپىرىمدەر اراسىندا زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋ ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الۋ جانە توقتاتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ ماڭىزدى تاقىرىبى بولىپ تابىلادى.
بۋللينگ تۋرالى XXI عاسىردىڭ باسىندا زەرتتەلە باستادى، 1905 جىلى ك.ديۋكس ءوزىنىڭ بۋللينگ تۋرالى ەڭبەگىن جاريالادى، بۇل وسى ماسەلەنى زەرتتەۋگە نەگىز بولدى. ادامدار بۇل ماسەلەنىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى ايتا باستادى، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى، مىسالى، د.ولۆەۋس، د.لەين، تاتتۋي جانە باسقالارىنا بۋللينگ تۇسىنىگى قىزىقتىرا باستادى.
وتاندىق عىلىمدا بۋللينگتى جان-جاقتى زەرتتەۋ ەندى عانا باستالىپ جاتىر، بۇرىن بۋللينگ جاعدايىنىڭ جەكەلەگەن بولىكتەرى – اگرەسسيا مەن زورلىق-زومبىلىق قاراستىرىلاتىن. رەسەيدە بۋللينگتى ي.س. كون، و.ل. گلازمان، ي.بەردىشيەۆ. ا.ا. بوچاۆەر جانە ك.د. حلوموۆ زەرتتەۋدىڭ ءۇش نەگىزگى ءتاسىلىن انىقتادى: ديسپوزيسيالىق، ۋاقىتشا جانە كونتەكستىك.
ءارتۇرلى عالىمدار «بۋللينگتى» قورلاۋ، تەررور، زورلىق-زومبىلىق، مىنەز-قۇلىق ۇلگىسى، اگرەسسيا، ءوزارا ارەكەتتەسۋ ستەرەوتيپى، جاعداي جانە ت.ب. دەپ تۇسىنەدى. بۇل تۇجىرىمدامانىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءبىرتۇتاس ناقتى انىقتاماسى بولماعانىنا قاراماستان، بارلىق عالىمدار بۋللينگ - بۇل ۇزاق ۋاقىت بويى ورىن الاتىن قورلاۋ دەپ كەلىسەدى. زەرتتەۋشىلەر سونىمەن قاتار بۋللينگتىڭ فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق كورىنىستەرى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
عىلىمي پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەگى «بۋللينگ» تۇسىنىگىن تالداۋ، مەكتەپ قابىرعاسىنداعى زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى XXI عاسىردىڭ باسىندا قاراستىرىلا باستادى. 1905 جىلى ك.ديۋكس بۋللينگ تاقىرىبىندا ەڭبەگىن العاش رەت جارىققا شىعاردى. بۋللينگ ماسەلەسىنىڭ العاشقى جۇيەلى زەرتتەۋلەرىن سكانديناۆيالىق زەرتتەۋشىلەر: د.ولۆەۋس، پ.پ. گەينەمان، ا.پيكاس، ە.رولاند. اۆتورلاردىڭ تۇجىرىمداماسى بويىنشا بۋللينگ تۇسىنىگى – (اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا bully) قۋدالاۋ، كەمسىتۋ جانە ديسكريميناسيا دەپ انىقتادى.
ۋاقىت وتە كەلە بۇل ماسەلەمەن، ياعني، بۋللينگتى زەرتتەۋ بريتاندىق عالىمداردى قىزىقتىردى. ولار: ۆ.ت. ورتون، د.ا. لەين، د.پ. تاتتۋم، ە.مۋنتە.
تاتتۋم بۋللينگتى تۇلعا ءوزىن قوعامنان وقشاۋلانعان، قورققان، ءىس - ارەكەت بوستاندىعىنان ايىرىلعانداي جانە ءوزىن ءالسىز جانە دارمەنسىز سەزىنەدى، وزگە ادامداردان ۇزاق ۋاقىت بويى فيزيكالىق تۇردە شابۋىل العان نەمەسە قورقىتۋمەن قوسا زورلىق-زومبىلىقتىڭ ەرەكشە ءتۇرى دەپ ءتۇسىندىردى.
د.لەين ءوزىنىڭ زەرتتەۋلەرىندە ە.رولاندتىڭ ەڭبەكتەرىنە سۇيەنىپ، بۋللينگكە تۇسىندىرمە جۇرگىزدى: قورلاۋ، ول قىسقا مەرزىمدى دە، ۇزاق مەرزىمدى دە بولۋى مۇمكىن زورلىق-زومبىلىق، فيزيكالىق نەمەسە پسيحيكالىق سيپاتتا بولۋى مۇمكىن جانە بۋللينگكە ۇجىراعان ادامنىڭ سيپاتى: قازىرگى جاعدايدا ءوزىن-وزى قورعاۋعا قابىلەتسىز جەكە ادامعا نەمەسە ادامدار توبىنا قاتىناسى.
اقش-تا بۋللينگكە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدى 1990 جىلدارى كاتالانو، حوكينس، حارارچيت كورسەتە باستادى.
You Might Also Like
-
جامبىلدىڭ كوپ ازىلدەسىپ، اسا جاقسى كورگەن كىسىسى شاپىراشتىنىڭ، ونىڭ ىشىندە ەسقوجا رۋىنىڭ ىشىندەگى جاپەك دەگەن از اتاسىنىڭ بالاسىنان شىققان قوساي اجىباي بالاسى دەگەن شەشەن بولعان. قوسايدىڭ اكەسى اجى...
-
جامبىل كوڭىلى جابىعىپ، ولەڭدى ءتىپتى سيرەك ايتىپ، تەك دومبىرانى كۇڭىرەنتە تارتاتىن سارىنعا اينالادى. ءبىز جوعارىدا ايتقامىز، جامبىلدىڭ شەشەسى ۇلدان ورىمبەت دەگەن ەلدىڭ قىزى ەكەن. ۇلداننىڭ ناعاشىسى &m...
