كەڭىردەگىڭدى اياما!
قارا جولدىڭ قاڭ ۇستىندە ەكى كىسى قىرعىن توبەلەس سالىپ ءجۇر، بىرەۋى مىلقاۋ سياقتى، ەكىنشىسى جەر-كوكتى كۇڭىرەنتىپ بارقىراپ ءجۇر. حالىق ەكەۋىن قاۋمالاپ العان. الدەكىم تۇرىپ:
— توبەلەستىڭ كوركى — ايقاي. كەڭىردەگىڭ قىپ-قىزىل ەت بوپ كەتكەنشە ايقايلاۋ كەرەك... — دەدى.
توبەلەستىڭ بۇگە-شىگەسىن تۇگەل بىلەتىن بۇل كىم دەپ وعان قاراپ ەدىم، — شىناشاقتاي عانا شيديگەن بىرەۋ ەكەن.
— مەن بىلەم عوي، — دەپ قويدى ول.
ەكەۋمىز توبەلەسكەندەردى قاۋمالاعانداردىڭ قالىڭ ورتاسىنان جىرىلىپ قاتار شىقتىق. ول ءسوز باستادى:
— قيىرداعى قالاشىقتا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە ءبىر جىلى دەمالىسىمدى ستامبۋلدا وتكىزدىم. ءبىر جىلدا ءويتىپ-بۇيتىپ ەكى مىڭ تەڭگەدەن استام اقشا جيناپ العانمىن. دەمالىسىم بىتە بەرگەندە ءبىر بيكەشپەن تانىستىم. ونى الداپ-سۋلاپ، سىلاپ-سيپاپ جۇرۋگە ۋاقىتىم قالماعاندىقتان: «ماعان تيەسىڭ بە؟» دەدىم توتەسىنەن. ونىڭ جاۋابى دا كەلتە بولدى: جانىم-اۋ، مەنىڭ اڭساعان ارمانىم ءوزىڭسىڭ عوي!» دەپ موينىما اسىلا كەتتى.
ون ەكى مۇشەسى ساۋ ما، جوق پا، جاقسىلاپ كورىپ الايىن دەگەن ويمەن ونى جاعاجايعا جەتەكتەپ الىپ باردىم. ەكەۋمىز قاتار تۇرعان ەكى كۇركەشىككە كىردىك. مەن شەشىنىپ شىقتىم، ال قىز شىعار ەمەس. ارى توستىم، بەرى توستىم، سونسوڭ كۇركەشىگىنە باردىم، — قىز جوق. باسقا كۇركەشىكتەردى دە ءسۇزىپ شىقتىم، — قالىڭدىعىم دا، اقشام دا ۇشتى-كۇيلى جوق! جىن با، شايتان با؟! ءا، قۇرىپ قال، دەپ قولدى ءبىر-اق سىلتەدىم. ولاردى ىزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ كۇن وتكىزىپ السام، مەنى جۇمىستان شىعارادى دا تاستايدى.
جانىمدا قالعان اقشام جارتى جولىما عانا جەتتى. امال نە، ءبىر بەيتانىس ستانسيادا ءتۇسىپ قالدىم. اسقازانىم ءان سالىپ تۇر، قالتادا قارا باقىر دا جوق. ۇيگە جەتۋ ءۇشىن ەندى ەكى كۇن جاياۋ ءجۇرۋىم كەرەك. نە ىستەيمىن؟ نە ىستەۋشى ەدىم، قالاشىقتى بەتكە الىپ جولعا شىقتىم. ءجۇرىپ كەلەمىن. جول تاۋسىلار ەمەس. اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي ىستىق. ارىپ-اشىپ، اياعىمدى ارەڭ باسىپ كەلە جاتىرمىن، كوزىم بۇلدىراي باستادى. اينالام — قۋ دالا، قارايعان بۇتا دا جوق. اشتىق پەن ءشول قاتار دىڭكەلەتتى.
ءىلبىپ كەلەمىن. الدىڭعى جاقتا الدە المۇرت، الدە الما اعاشى سياقتى بىردەڭە قارايادى. «نەنىڭ اعاشى بولسا دا مەيلى، ەڭ قۇرىعاندا جاپىراعىن تالعاسام دا، قايدا جاتىر» دەيمىن. وعان دەيىنگى ءجۇز قادامداي جەر ماعان ءجۇز كيلومەتردەن دە الىس تارىزدەندى. الدە زاماندا اعاشقا جەتسەم، — قارا ورىك ەكەن. كۇنگە كۇيىپ-كۇيىپ قۇر سۇيەگى عانا قالعان دەرسىڭ. لەزدە سىپىرىپ-سيىرىپ سوعىپ الدىم. اعاشتىڭ جانىندا باستاۋ دا بار ەكەن. سۋى قىشقىلتىم بولسا دا ءشولىم قانعانشا ءىشتىم. قۇدايدىڭ بەرگەنىنە شۇكىر دەپ تاعى دا جولعا ءتۇستىم. جارتى ساعاتتان سوڭ ءبىر اۋىلعا جەتتىم.
فونتانى بار كوفەحانا جانىندا بىرنەشە شال وتىر ەكەن. ولاردىڭ بىرەۋى ماعان جىلى قاراپ: «جول بولسىن، جولاۋشىم! بۇرىلىپ ءموپ-مولدىر سالقىن سۋ ىشپەيسىڭ بە؟» دەدى. «راقمەت، جاڭا عانا جولدا باستاۋدان ءىشىپ الدىم». شال ماعان كادىمگىدەي تاڭدانا قارادى: «باستاۋدان با؟ نەمەنە، اسقازانىڭ اۋرۋشى ما ەدى؟ ول — شيپالى سۋ، اسقازاندى جاقسى تازارتادى. ونىڭ كۇشتىلىگى سونشاما، ارتىڭا تىعىن تىعىپ قويساڭ دا ءبىر-اق ىتقىتادى!»
ول اۋزىن جاۋىپ ۇلگىرگەنشە مەنىڭ ءىشىم بۇراپ الا جونەلدى. «اللا!» دەۋگە عانا مۇرشام كەلىپ، شالبارىمنىڭ تۇيمەسىن اعىتا-ماعىتا، بۇتانىڭ اراسىنا قويىپ كەتتىم.
ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، اۋىلدان ءوتىپ بولعانشا، ودان كەيىن دە ءار ون-ون بەس مينۋت سايىن تۇرا جۇگىرۋدەن كوز اشپادىم.
اياعىمدى سۇيرەتە باسىپ ءىلبىپ كەلەمىن. ءبىر قىرقاعا شىعىپ ەدىم، ارعى استىندا تاعى ءبىر اۋىل كورىندى. ورتاسىنداعى الاڭقايدا جىپىرلاعان حالىڭ. زۋرنا ءۇنى ەستىلەدى. ءبىر كەزدە جۇرت ماعان قاراي لاپ قويدى. مەن قاي بۇتانىڭ تۇبىنە جۇگىرسەم ەكەن دەپ تۇرعانمىن. جۇرت مەنى قاۋمالاپ الىپ: «قۇرمەتتى چەمپيون! قوش كەلدىڭ! چەمپيون!.. پالۋان!» — دەپ داۋرىعا ايقايلاسىپ، مەنى قولپاشتاپ الا جونەلدى.
اۋىلعا كىرە بەرە ءىشىم تاعى بۇراپ كەپ قالدى. شىداتار ەمەس! «عافۋ ەتىڭىزدەر!» — دەدىم دە، ءىشىمدى قۇشاقتاپ الىپ، مەشىتتىڭ اۋلاسىنا سۇڭگىپ كەتتىم...
اۋىل حالقى الاڭعا لىق تولعان. اياڭداپ اۋلادان مەن دە شىقتىم. ەكى كىسى مەنى قوشەمەتپەن قارسى الىپ: «باس پالۋانعا تايىنشا بەرىلەدى!» دەپ حابارلادى.
مەن اڭ-تاڭمىن. الاڭ شەتىندە وشاڭ اسىلىپ، ەت ءپىسىرىلىپ جاتىر. سىلەكەيىم شۇبىرا باستادى.
«باتىر، قاشان باستايمىز؟» — «نەمەنە، سەندەردىڭ سالتتارىڭ با بۇل؟ اۋىلدارىڭا كەلگەندەردىڭ ءبارى كۇرەسۋگە ءتيىس پە؟» — «مازاقتاعىڭ كەلەدى، ءا، چەمپيون؟ سەنى بۇگىن ءبىز شاقىردىق ەمەس پە؟»
«و، ءتاڭىرىم-اي! مىناۋ پالە بولدى-اۋ! چەمپيون ەمەسپىن دەسەم، اۋزىم اپپاق بولعالى تۇر! كۇرەسىپ بايقايىن: نە جىعارمىن، نە جىعىلارمىن... ءبىراز جاعالاسىپ كورەيىن، شاتاققا اينالىپ بارا جاتسا — شالقالاپ جاتا قالارمىن. تاماققا تويعىزسا، بولدى!..»
«ءوي، مەنىڭ كيىمىم جوق قوي...» دەپ ەپتەپ بۇلدانعىم كەلدى. ۇلگەرمەدىم، — ءىشىمدى باسىپ تاعى تۇرا بەزدىم...
قايتىپ كەلىپ قاراسام، — ۇناعانىن كيسىن دەپ پالۋاننىڭ كيىمدەرىن ءۇيىپ قويىپتى. ال ەتتىڭ ءيىسى اڭقىپ-اق تۇر...
«چەمپيون تۇزگە نەگە جۇگىرە بەرەدى؟» — دەپ كۇبىرلەدى الدەكىم. «ۇستىنە ماي جاعىپ جۇرگەن شىعار...»،. «وسى دا پالۋان با؟ ينەلىكتەي يميگەن بىردەڭە...»، «قۇلاعىنان كوتەرىپ تۇرعىزعانداي عوي؟»، «سيقىندا نەڭ بار! جىگىتتىڭ قۇدىرەتى بەتىندە ەمەس، بىلەگىندە»، «كەيبىرەۋ توقپاقتاي بولىپ-اق تۇيەنى كوتەرىپ كەتەدى!..»
پالۋان كيىمدەرىنىڭ بىرەۋىن كيىپ كورىپ ەدىم، — مەن سياقتىنىڭ ونىنا بىردەن سىيىپ كەتكەندەي ەكەن. باسقاسى دا كەڭ بولدى، ايتسەدە بىرەۋىن يىعىما ىلە سالدىم.
بارابان دۇڭكىلدەپ، زۋرنا سارناپ قويا بەردى. مەنىڭ باسەكەلەسىم دە پايدا بولدى: توبەسىمەن كوك تىرەگەن ءداۋدىڭ ءوزى. مەن ونىڭ ءبىر سانىنداي عانامىن.
پالۋانداردىڭ كۇرەسكەندەرىن الدەنەشە رەت كورگەنىم بار، ولار قاھارلانا ايقايلاپ كۇش شاقىرىپ، باسەكەلەستەرىن دە ايدىندىرىپ باعاتىن. ماعان دا سويتكەننەن باسقا نە قالدى ەندى؟ ءتۇرىمدى تۇنەرتىپ، سانىمدى سابالاپ، بار پارمەنىممەن اقىرىپ كەپ قالىپ ەدىم — اسقازانىم اۋزىمنان اتقىپ كەتە جازدادى. باسەكەلەسىم سەلك ەتە ءتۇستى. سونى بايقادىم دا، ءبۇرىپ تاستارداي بوپ ءشۇيىلدىم. اناۋ شەگىنشەكتەي باستادى. ءبىرازعا دەيىن ءسويتىپ الاڭدى كەزىپ اڭدىسىپ جۇردىك.
«ساقتان!» — دەپ قاھارلانا تاعى ءبىر ايقايلاپ، سانىمدى تاعى سابالاپ قويدىم.
«ويباي-اۋ، انانى قارا، ءبىزدىڭ پالۋان چەمپيونعا بەتتەي الماي، سەنىڭ تازى يتىڭشە تايساقتاپ ءجۇر!» — «ويتپەگەندە شە! اناۋ ءبىر ۇستاسا، سۇيەگىڭدى كۇل قىلار!» — «قولىنا، قولىنا قاراڭدار! وڭدىراتىن ءتۇرى جوق!...»
مەن باسەكەلەسىمە: «مەنىڭ ايقايىمنان سەسكەنبەي-اق قوي، سەن ۇستاي الساڭ بولدى، — مەن ءوزىم-اق جاتا كەتەمىن. سەنىمەن ۇستاسىپ ولە الماي جۇرگەم جوق...» دەپ سىبىرلاۋعا تىرىسامىن. ال ول قاشقالاقتاپ جولاتپايدى. «ساقتان!» — دەپ ب ا ق ەتە ءتۇسىپ ەدىم، باسەكەلەسىمنىڭ ءوڭى قۇپ-قۋ بولىپ كەتتى. سول ساتتە اڭداماي ونىمەن سوعىلىسىپ قالعانىم عوي، — سۇيەگىم تۋرا شاشىلىپ تۇسە جازدادى. ايتسەدە، «دوستىم، بەرى قاراشى...» — دەپ سىبىرلاپ ۇلگىردىم.
ال ول بولسا، قاراداي قالش-قالش ەتىپ: «قۇرمەتتى چەمپيون... ءتاڭىر تىلەۋىڭدى بەرسىن، مەنى اۋىلىمنىڭ الدىندا ماسقارالاي كورمەشى... سەنىڭ داڭقىڭا قانىقپىن... مەنى مەرتىكتىرىپ تاستاپ جۇرمە... ساعان شامام جەتپەيتىنىن بىلەم... اۋىلداعى پالۋان مەن بولعان سوڭ، قايتەيىن، مەنى بولماي شىعارعاندارى...» — دەپ كۇبىرلەپ تۇر.
سوعىلىسىپ قالعانىمدا ءىشىم سولق ەتە ءتۇسىپ ەدى، سودان بولار، تاعى بۇراي باستادى. «تەز جاتا قالساڭشى، — دەپ سىبىرلادىم پالۋانعا. سونسوڭ قاھارلانا ايقايلاپ: — قۇريسىڭ!.. ساقتان!...» — دەدىم. ول سىلق ەتىپ جاتا كەتتى، مەن ۇستىنە قۇلاپ ءتۇستىم، سول ساتتە ءىشىم دە اكەتتى دەيسىڭ، — مەشىتتىڭ اۋلاسىنا كىرگەنشە ارەڭ شىدادىم...
اۋلادان الدە زاماندا شىقتىم. السىرەگەندىكتەن اياعىمدى ارەڭ باسامىن. باسەكەلەسىم ءيىلىپ كەلىپ مەنىڭ قولىمدى ءسۇيدى. بىرەۋ موڭىرەتىپ تايىنشا جەتەكتەپ كەلەدى. بىرەۋ اۋزىما ىشىمدىك توستى. ىشىمدىكتى قاعىپ سالىپ ەدىم، بويىم جەڭىلدەپ جۇرە بەردى. قازان-وشاق جاققا كوز جۇگىرتتىم...
ءبىز توي داستارقانى باسىنا تىزە بۇگە بەرگەنىمىزدە باياعى قىرقاعا سالت اتتى بىرەۋ شىعا كەلدى. جەلدىرتىپ جەتىپ تە ۇلگىردى: ادام ەمەس — قۇددى ءداۋ!
«كۇرەستى قويا تۇرىپ قارىندى تولتىرىپ الايىق دەگەنسىڭدەر مە؟» — «كۇرەس اياقتالعالى قاشان! » — «اياقتالعانى قالاي؟ مەنى شاقىرعان سەندەر ەمەسسىڭدەر مە! مەن — چەمپيون ءجۇسىپ اقكوپىريمىن!
ءىشىم قىلپ ەتتى. «عافۋ ەتىڭىزدەر، مەن ءقازىر...»
جاڭا عانا قولىمدى سۇيگەن باسەكەلەسىم ەندى مەنى باس سالىپ، تىراڭ ەتكىزىپ تۋلاقشا لاقتىردى. سونسوڭ...
سونسوڭ مەنى لاقشا سۇيرەتتى، دوپشا تەپكىلەدى... مەن ءىشىمدى باسىپ الەكپىن؛ ءبىر مينۋتقا جىبەرىڭدەرشى دەپ جالىنامىن. ءبىر ۋاقتا سىتىلىپ شىقتىم-اق، ءبىراق مەشىتكە جەتە الماي قور بولدىم...
مەنىڭ: توبەلەس كوركى — ايقاي، كەڭىردەگىڭدى اياماي ايقايلاپ، قارسىلاسىڭدى شوشىتىپ ال دەگەنىمنىڭ سەبەبى وسى... ال ەگەر ايقايىڭنان دانەڭە شىقپايدى ەكەن، وندا وتىرعان بۇتاڭنىڭ تۇبىندە وتىر، تىرپ ەتپە!..
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
ءتورتىنشى سۇلتان ابدول-بىلاپىت-حان بيلىك جۇرگىزگەن كەزدەن باستاپ ەلىمىزدىڭ كەرى كەتكەنىنە نە سەبەپ بولعانىن بىلەسىڭدەر مە؟ كانە، كىم ايتىپ جىبەرەدى؟.. بىلمەيسىڭدەر عوي... وڭكەي توپاستار! ءبارىڭدى دە ...
-
تاياۋداعى بىرەر كۇندە امەريكادا قولعا تيمەس ءبىر كىتاپ شىعۋعا ءتيىس. مەن ونىڭ اۆتورىمەن باياعىدان بەpi تانىسپىن، كىتابىنىڭ مازمۇنىن ماعان جولىققان سايىن دا ايتاتىن، حاتپەن دە حابارلاپ تۇراتىن، ال وسىدا...
